MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Lilia Kimber-Dziwisz
Alicja Klimowicz
Realizowanie potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie
wykorzystania czasu wolnego 346 02 .Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Andrzej Niesporek
mgr Ewa Goliszek
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z2.02.
 Realizowanie potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie wykorzystania czasu wolnego ,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Pedagogika czasu wolnego  zadania i zakres zainteresowań 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Funkcje czasu wolnego 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.2.4. Sprawdzian postępów 12
4.3. Sposoby spędzania czasu wolnego 13
4.3.1. Materiał nauczania 13
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.3.3. Ćwiczenia 14
4.3.4. Sprawdzian postępów 15
4.4. Organizacja czasu wolnego 16
4.4.1. Materiał nauczania 16
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.4.3. Ćwiczenia 17
4.4.4. Sprawdzian postępów 18
4.5. Indywidualna i społeczna wartość czasu wolnego 19
4.5.1. Materiał nauczania 19
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.5.3. Ćwiczenia 19
4.5.4. Sprawdzian postępów 20
4.6. Wypoczynek czynny i bierny 21
4.6.1. Materiał nauczania 21
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.6.3. Ćwiczenia 22
4.6.4. Sprawdzian postępów 23
4.7. Zainteresowania a sposób spędzania czasu wolnego 24
4.7.1. Materiał nauczania 24
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.7.3. Ćwiczenia 25
4.7.4. Sprawdzian postępów 26
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.8. Środki masowego przekazu a model spędzania czasu wolnego 27
4.8.1. Materiał nauczania 27
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.8.3. Ćwiczenia 28
4.8.4. Sprawdzian postępów 29
4.9. Organizacja czasu wolnego w placówkach opiekuńczych 30
4.9.1. Materiał nauczania 30
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.9.3. Ćwiczenia 31
4.9.4. Sprawdzian postępów 32
4.10. Higiena żywienia 33
4.10.1. Materiał nauczania 33
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.10.3. Ćwiczenia 35
4.10.4. Sprawdzian postępów 36
4.11. Etyka w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej 37
4.11.1. Materiał nauczania 37
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 39
4.11.3. Ćwiczenia 39
4.11.4. Sprawdzian postępów 40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 45
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat organizowania czasu
wolnego podopiecznych, sposobu spędzania czasu wolnego, organizowaniu czasu wolnego
w placówkach opiekuńczych, higieny żywienia, etyki w pracy asystenta osoby
niepełnosprawnej.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań (zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej),
 literaturę uzupełniającą.
346[02].Z2
Człowiek niepełnosprawny
w rodzinie i środowisku
346[02].Z2.01 346[02].Z2.02 346[02].Z2.03
Organizowanie Realizowanie potrzeb osoby Stosowanie wybranych
wsparcia społecznego niepełnosprawnej w zakresie form terapii zajęciowej
wykorzystania czasu wolnego
346[02].Z2.04
Pomaganie osobie niepełnosprawnej 346[02].Z2.05
w korzystaniu z ofert edukacyjnych, Wspieranie osoby niepełnosprawnej
kulturalnych, sportowych w załatwianiu spraw urzędowych
i turystycznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu niepełnosprawności fizycznej
i intelektualnej,
- współpracować z osobami niepełnosprawnymi,
- współpracować indywidualnie i w grupie,
- współpracować w zespole opiekuńczo-terapeutycznym,
- rozróżniać niepełnosprawność fizyczną od intelektualnej,
- użytkować komputer,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- określić znaczenie aktywności w życiu człowieka,
- scharakteryzować znaczenie czasu wolnego w życiu człowieka,
- zidentyfikować i określić potrzeby podopiecznego w zakresie spędzania wolnego czasu,
- zidentyfikować i określić ograniczenia i możliwości udziału podopiecznego w różnych
formach aktywności,
- rozpoznać zainteresowania podopiecznego,
- zmotywować osobę niepełnosprawną do wykorzystania posiadanych zdolności twórczych,
- zaktywizować podopiecznego do zwiększenia samodzielności życiowej,
- zorganizować czas wolny osobie niepełnosprawnej zgodnie z jej potrzebami
i możliwościami,
- wykorzystać w pracy z podopiecznymi różne formy terapii zajęciowej,
- pomóc niepełnosprawnemu w układaniu jadłospisu i sporządzaniu posiłków,
- zastosować zasady etyczne w kontakcie z podopiecznymi,
- dochować tajemnicy zawodowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Pedagogika czasu wolnego - zadania i zakres zastosowań
4.1.1. Materiał nauczania
Definicja czasu wolnego wg socjologa Joffre Dumazedieva   zajęcia, którym jednostka
może się oddawać z własnej chęci bądz
dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości
lub swojego kształcenia (bezinteresownego), swojego dobrowolnego udziału w życiu
społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych.
Czas wolny jest zagadnieniem, którym zajmują się specjaliści wielu dyscyplin naukowych,
np. pedagodzy, urbaniści, przedstawiciele nauk o kulturze fizycznej, socjologowie,
inżynierowie oraz lekarze. Każdy z nich autorów inaczej i na swój sposób definiuje pojecie
czasu wolnego aczkolwiek treścią są do siebie podobne.
T. Veblen (amerykański ekonomista) jako pierwszy podjął się próby zdefiniowania  czasu
wolnego . Dla niego czas wolny oznacza całość czasu poza pracą. Uważał on, że czas wolny,
który ma człowiek do dyspozycji decyduje o jego społecznym usytuowaniu, o przynależności
do określonej grupy społecznej.
L.W. Warner i P.S. Lunt podobnie definiują określenie  czas wolny . Ich zdaniem cały
czas spędzony poza pracą należy do czasu wolnego. Jednak używają oni innego pojęcia niż
 czas wolny . Zastępują go pojęciem  całokształt życia po pracy .
O. Neuloh uważa, że czas wolny to czas poza pracą + sen.
Czas wolny to czas nieprzeznaczony na pracÄ™ zarobkowÄ… (normalnÄ… i dodatkowÄ…),
systematyczne kształcenie się, zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych i stałe
obowiązki domowe, ale czas, który można wykorzystać na odpoczynek, życie rodzinne i pracę
społeczną (wg Aleksandra Kamińskiego).
Charakterystyczne dla współczesnego świata jest stałe rozszerzanie się tej sfery
aktywności człowieka, którą określa się czasem wolnym. Rośnie liczba godzin i dni, które
wypełniają zajęcia rekreacyjne i pozaobowiązkowe. Rośnie masowe zapotrzebowanie na czas
wolny, na formy i metody jego racjonalnego spożytkowania.
Według słownika socjologicznego czas wolny to czas, którym dysponuje człowiek po
wykonaniu obowiązków i czynności takich jak nauka, praca, czynności związane z codziennym
życiem.
Czas wolny przeznaczony jest zazwyczaj na różnego rodzaju zajęcia rekreacyjne:
- wypoczynek czynny i bierny,
- rozrywka,
- rozwijanie zainteresowań.
Wypoczywanie zwane niekiedy wczasowaniem lub rekreacją, jest podstawową częścią
wolnego czasu. Jest to aktywność, która jest świadomie podejmowana nie dla korzyści, ale
pod wpływem wewnętrznej potrzeby, a nie z zewnętrznego przymusu. To wszystkie formy
aktywności, ale pod wpływem wewnętrznej potrzeby, a nie z zewnętrznego przymusu. To
wszystkie formy aktywności, w które człowiek angażuje się z własnej chęci, powodowany
przyjemnością i satysfakcją, jakiej mu dostarcza. Czas ten możemy wypełnić wypoczynkiem,
zabawą oraz podejmowaną z własnej potrzeby, dla własnego rozwoju.
Odpoczynek stanowi jeden ze składników wypoczynku. Jest to odreagowanie fizycznego
zmęczenia i psychicznego znużenia w spokoju, ciszy, rozmyślania niekiedy w drzemce i raczej
w samotności. Prawo do lenistwa jest świętym prawem człowieka, szczególnie osób starszych.
Odpoczynek jest wysoko ceniony przez specjalistów z zakresu higieny psychicznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Zabawie i wszelkiej rozrywce najchętniej oddają się młodzi. Wszystko to jest formą
przeciwdziałania nudzie i monotonii. Aktywność zabawowa może wyrazić się w czynnościach
realnych (wycieczka, gry, spotkania towarzyskie) lub w przeżywaniu fikcji, np. wcielanie się w
role bohaterów czytanej książki lub oglądane filmu.
Czas wolny powinien być przyjemny dla osoby, która z niego korzysta. W związku z tym
należy przygotować możliwie zróżnicowaną paletę zajęć, zarówno pod względem liczby
potencjalnych uczestników jak i pod kątem rodzaju tych propozycji.
Typowa oferta spędzania czasu wolnego polega na:
- aktywności o charakterze ciekawych przeżyć, doświadczeń (na przykład piesza
wycieczka, wycieczka rowerowa, wyjście do ZOO),
- ofercie kulturowej (na przykład wyjście do kina, oglądanie telewizji, słuchanie koncertu),
- zajęciach, w których niepełnosprawny samodzielnie działa, zmierzając w kierunku
określonego celu (na przykład malowanie, rysowanie, muzykowanie, fotografowanie,
sport).
Bardzo ważny jest stopień i zakres praktykowanych najczęściej aktywności, rodzaj relacji
socjalnych, zdolności, zainteresowania, wiek biologiczny i wiek rozwojowy. Należy pamiętać,
że czas wolny nie służy (przynajmniej nie pierwszoplanowo) terapii, uczeniu się, wspomaganiu
i kształtowaniu wychowanków. Czas wolny powinien być okresem, w którym ma miejsce coś
szczególnego, zupełnie odbiegającego od codziennej monotonii, charakterystycznego tylko dla
tych właśnie wolnych dni.
Wolny czas powinien gwarantować nawiązywanie nowych kontaktów, wypróbowywania
nowych ról, doświadczania czegoś nowego.
Aktywności realizowane w czasie wolnym muszą polegać na przeżyciu sukcesu
i przyjemności  wtedy nasz podopieczny z chęcią będzie brał w nich udział.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak brzmi definicja czasu wolnego wg T. Veblena?
2. Jak brzmi definicja czasu wolnego wg Joffre a Dumazedieva?
3. Jak podzielisz oferty spędzania czasu wolnego?
4. Czym powinien się charakteryzować czas wolny?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj propozycję co najmniej 2 form spędzania czasu wolnego, które
zaproponowałbyś osobie z niepełnosprawnością intelektualną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać co najmniej 2 propozycje form spędzenia czasu wolnego,
2) propozycjami koleżanek/kolegów (burza mózgu, nie oceniamy żadnej propozycji),
3) przeanalizować i zaproponować formy spędzania czasu wolnego,
4) zaprezentować propozycje spędzania czasu wolnego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- flmastry,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- flipchart,
- Poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj zestaw pytań do przeprowadzenia rozmowy z podopiecznym, na temat
preferowanych przez podopiecznego form spędzania czasu wolnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zebrać informacje o stopniu niepełnosprawności, stanie zdrowia, zainteresowaniach,
zdolnościach, wieku itp.,
2) przygotować pytania do podopiecznego na temat czasu wolnego,
3) przedyskutować przygotowany wzór pytań z innymi i uzupełnić swoje propozycje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- flamastry,
- Poradnik ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie czas wolny? ûÿ ûÿ
2) okreÅ›lić czym powinien charakteryzować siÄ™ czas wolny? ûÿ ûÿ
3) podzielić oferty spÄ™dzania czasu wolnego? ûÿ ûÿ
4) rozróżnić elementy czasu pracy od czasu wolnego? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Funkcje czasu wolnego
4.2.1. Materiał nauczania
Funkcja społeczna wolnego czasu polega na aktywizowaniu jednostki, której celem jest
włączenie jej do życia w społeczeństwie, aby w rezultacie wykształcić w niej umiejętność
świadomego w nim uczestnictwa, wyboru partnerów, podporządkowania się przepisom
i obyczajom.
Czas wolny w życiu jednostki pełni wiele różnorodnych funkcji, które się wzajemnie
przenikają. Wyodrębnienie ich i przeprowadzenie wyraz
nego podziału nie jest proste. Różni
autorzy wyodrębniają odmienne funkcje, istotne z ich punktu widzenia.
Z. Dąbrowski wyodrębnia cztery funkcje czasu wolnego:
- wypoczynek,
- rozrywka,
- rozwój zainteresowań i uzdolnień,
- poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie.
Jedną z podstawowych funkcji czasu wolnego jest wypoczynek. Polega on na śnie, kąpieli,
zaspakajaniu głodu, pragnienia, na oderwaniu się od hałasu i wszystkiego co stwarza napięcie
nerwowe.
Drugą funkcją czasu wolnego jest rozrywka, czas wolny powinien przynieść nie tylko
wypoczynek, lecz także atrakcję, przygodę, zabawę, nowość, radość, emocje a przede
wszystkim swobodÄ™.
Ważną funkcją czasu wolnego jest także rozwijanie zainteresowań i uzdolnień. Jedni dążą
do zaspokojenia potrzeby poznania, inni pragną kształtować i doskonalić otoczenie, jeszcze
inni przeżywają silniej wrażenia estetyczne i sami próbują twórczości artystycznej. Te
indywidualne dążenia decydują o rozwoju dobrowolnych zajęć w czasie wolnym.
Niezwykle interesujÄ…cÄ… klasyfikacjÄ™ funkcji czasu wolnego w psychohigienicznym jego
ujęciu przedstawia A. Roykiewicz. Wyodrębnia on:
 funkcjÄ™ psychorekreacyjnÄ…,
 funkcjÄ™ psychokompensacyjnÄ…,
 funkcjÄ™ psychokorekcyjnÄ…,
 funkcjÄ™ psychokreatywnÄ….
Funkcje te, warunkujÄ…c siÄ™ w pewnym stopniu wzajemnie, majÄ… ogromne znaczenie dla
kształtowania procesów osobowościowych, dla rozwijania twórczej działalności i pozytywnych
interakcji społecznych.
W skład funkcji psychorekreacyjnej wchodzi: odpoczynek, rozrywka i zabawa.
A. Roykiewicz podkreśla walory tej funkcji z uwagi nie tylko na to, że jej elementy
przyczyniać się mogą do rozwoju sprawności fizycznej, ale też mogą budować pozytywny
obraz własnych możliwości i sprawności fizycznej. Jeśli ten jest dodatni, działa regulacyjnie na
sferę emocjonalną, a poprzez radość z własnych osiągnięć i wzmożenie poczucia zdrowia
łatwiej osiągnąć lepsze samopoczucie i poczucie wypoczynku.
Autor funkcje psychokompensacyjne ujmuje nie jako funkcje zastępcze, lecz  jako
nastawienie czy czynności wyrównujące braki czegoś, jako uzupełnienie właściwego dla każdej
jednostki potencjału energetycznego pragnień, dążeń, zamierzeń, a więc jako zaspokajanie
potrzeb psychicznych.
Innymi słowy  z punktu widzenia higieny psychicznej  funkcje te polegają na
zaspokajaniu specyficznych potrzeb psychicznych i dochodzeniu do stanu konsonansu
psychicznego. Polegają także na pobudzaniu zahamowanych procesów oddziałujących na
prawidłowe i dynamiczne funkcjonowanie osobowości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Funkcje psychokorekcyjne będą spełniały te zajęcia w czasie wolnym, które ewidentnie
usuwają lub zmniejszają zaburzenia zachowania, postaw oraz niepożądane indywidualnie
i społecznie właściwości osobowościowe i mogą je przekształcać w aktywność pozytywną
przystosowawczo.
W psychokreatywnych funkcjach chodzi przede wszystkim o działania ukierunkowane
bezpośrednio na kształtowanie i samokształtowanie zdrowej i ciągle rozwijającej się
osobowości poprzez osiąganie nowych i wyższych wartości moralnych, uczuciowych
i intelektualnych  głównie zaś przez dążenie i dochodzenie do społecznie twórczej
aktywności.
Jak słusznie uważa E. Wnuk-Lipiński, czas wolny ujmowany bywa wielofunkcyjnie,
ponieważ niezmiernie zróżnicowane są sposoby jego wykorzystania i towarzyszące im
motywy.
Do zespołu funkcji podstawowych, przypisywanych czasowi wolnemu, E. Wnuk-Lipiński
zalicza:
- funkcje edukacyjne (bezinteresowne i niewymuszone poszerzanie własnych horyzontów
umysłowych, dokształcanie się, a więc czynności związane z zaspokajaniem potrzeb
poznawczych, wiedzy i nowych doświadczeń),
- funkcje wychowawcze (przyswajanie sobie lub wpajanie komuś określonych norm
światopoglądowych, zachowania),
- funkcje integracyjne (spajające grupy rówieśnicze, towarzyskie, zaspokajające potrzeby
przynależności, uznania, osiągnięć),
- funkcje rekreacyjne (obejmujące czynności pozwalające na odpoczynek psychiczny
i fizyczny),
- funkcje kulturalne (tj. tworzenie, przyswajanie wartości kulturowych),
- funkcje kompensacyjne (wyrównanie niezaspokojonych potrzeb).
Prawidłowa organizacja czasu wolnego stanowić może niewyczerpane z
ródło możliwości
wychodzenia naprzeciw potrzebom rozwojowym jednostki. Dzięki tej organizacji może
spełniać szereg ważnych i wartościowych funkcji  doskonalić wiedzę, dostarczać nowych
przeżyć i doświadczeń, znalez
ć własne miejsce w społeczeństwie
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… funkcje czasu wolnego wg Z. DÄ…browskiego?
2. Jakie sÄ… funkcje czasu wolnego wg A. Roykiewicza?
3. Jakie są funkcje czasu wolnego wg E. Wnuka-Lipińskiego?
4. Na czym polegają funkcje społeczne czasu wolnego?
5. Na czym polegają funkcje czasu wolnego w ujęciu psychohigienicznym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj propozycję formy spędzania czasu wolnego uwzględniając funkcje czasu
wolnego wg Z. DÄ…browskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić różne formy spędzania czasu wolnego,
2) określić funkcje czasu wolnego wg Z. Dąbrowskiego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
3) przygotować swoją propozycję,
4) wziąć udział w dyskusji uzasadniając swoje propozycje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru A4,
 flamastry,
 Poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj propozycję formy spędzania czasu wolnego dla grupy podopiecznych
uwzględniając funkcję wg E. Wnuka-Lipińskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić różne formy spędzania czasu wolnego,
2) określić funkcje czasu wolnego wg E. Wnuka-Lipińskiego,
3) przygotować projekt proponowanych form spędzania czasu wolnego dla grupy
podopiecznych uwzględniając funkcję wg E. Wnuka-Lipińskiego,
4) wziąć udział w dyskusji uzasadniając swoje propozycje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru,
- flamastry,
- Poradnik dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić pojÄ™cie: funkcja spoÅ‚eczna czasu wolnego? ûÿ ûÿ
2) wymienić funkcje czasu wolnego wg Z. DÄ…browskiego? ûÿ ûÿ
3) wymienić funkcje czasu wolnego wg A. Roykiewicza? ûÿ ûÿ
4) wymienić funkcje czasu wolnego wg E. Wnuka-LipiÅ„skiego? ûÿ ûÿ
5) zróżnicować funkcje spoÅ‚eczne czasu wolnego od funkcji w ujÄ™ciu ûÿ ûÿ
psychohigienicznym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.3. Sposoby spędzania czasu wolnego
4.3.1. Materiał nauczania
Czas jest ważnym zasobem każdego człowieka. Poprzez dokładną analizę naszego czasu,
jaki mamy do dyspozycji, możemy zaplanować jak zarządzać danym nam czasem.
Każdego dnia powinnyśmy sobie ustalić jak chcemy spędzić dzień, a przede wszystkim
załatwić wszystkie sprawy, które na nas przypadły, wybierając odpowiednią kolejność i nie
rezygnując tym samym z odpoczynku, relaksu lub zajęć, które nam sprawiają przyjemność.
Czas wolny racjonalnie przeznacza się na odpoczynek, który sprawia przyjemność,
działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym, rozwój zainteresowań
i uzdolnień przez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną, naukową czy
sportową. Jego brak ma silny i ujemny wpływ na zdrowie, stosunek do ludzi i osiągnięcia
osobiste. Wolny czas mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami ma zasadnicze i pozytywne
znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki. Jedną z podstawowych funkcji czasu wolnego
jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych.
Definicje Światowego Zgromadzenia Zdrowia w sposób wystarczająco jasny ustaliła, że
kryterium zdrowia jest samodzielne, aktywne i twórcze życie bez chorób i niepełnej
sprawności, a nawet wraz z chorobą i niepełną sprawnością, jeśli nie udało się ich
wyeliminować.
To podejście do zdrowia pokazało nowy obszar opieki nad osobami niepełnosprawnymi,
wykraczający poza dotychczasową koncentrację na chorobie i egzystencji tych osób.
Pierwszym celem interwencji będzie przeprowadzenie osoby niepełnosprawnej od
pasywności do aktywności. Wtedy niepełnosprawność nie jest już rozumiana tylko i wyłącznie
jako deficyt obciążający jednostkę, lecz w większym stopniu jako problem praktyczny, który
można przynajmniej częściowo rozwiązać poprzez odpowiednie wspomaganie jednostki.
Aktywizowanie osoby niepełnosprawnej musi dokonywać się stopniowo, ale za to
konsekwentnie.
Aktywizacja to w pobieżnym rozumowaniu uaktywnianie się  jest to zespół działań
mających na celu włączenie człowieka do udziału w różnych dziedzinach życia inaczej
prowadzenie aktywnego trybu życia.
Aktywność  to synonim życia, stały dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek.
Jest on warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego
życia, jest podstawą leczenia wielu chorób opóz
niania procesu starzenia.
Jest to taki obszar działalności, który daje człowiekowi szanse wyrażania siebie w formie
dostępnej i bardzo indywidualnej, określanej jego możliwościami, upodobaniami i zwyczajami.
Brak aktywności, kontaktów, pomocy ze strony innych osób, daje poczucie krzywdy,
izolacji i osamotnienia.
Zaproponowane sposoby spędzania czasu wolnego zgodnie z zainteresowaniami:
1. Związane z przyjętymi na siebie obowiązkami:
- nauka, dokształcanie, samokształcenie,
- pomoc innym osobom, czynności wykonywane na rzecz innych podopiecznych, np.
pomoc przy robieniu zakupów, wspólne spacery itp.,
- działalność organizacyjno-społecznej, praca w Radzie Mieszkańców,
- religijnymi.
2. Związane z aktywnością człowieka w dziedzinie:
- turystyka z elementami sportu lub realizowana w postaci wycieczek, biwaków
połączona z celami poznawczymi, np. wycieczki do miejsc o charakterze
historycznym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- gry i zabawy ruchowe, konkursy np. gry świetlicowe, warcaby, szachy, układanki 
wpływają nie tylko na podnoszenie sprawności fizycznej ale także na rozwój
umysłowy, kształtują wolę i charakter. Wpływają na uspołecznienie jednostki poprzez
współpracę w zespole, rozwijają poczucie koleżeństwa, sprawiedliwości i społecznej
solidarności.
3. Związane z uczestnictwem w życiu społecznym:
- przebywanie z innymi np. wspólne spacery, spotkania towarzyskie, oglądanie imprez
sportowych, wieczorki przy herbacie,
- aktywny udział w różnych organizacjach społecznych, religijnych, rozwijanie
kompetencji komunikacyjnych, np. grupy zainteresowań, grupy samopomocowe,
grupy przyjacielskie itp.
4. ZwiÄ…zane z uczestnictwem w kulturze:
- formy odbioru środków masowego przekazu (TV, radio, prasa, książki, kino, teatr).
Kulturoterapia, np. udział w spektaklach teatralnych, czytanie, recytowanie, pisanie
wierszy, muzykoterapia.
5. Związane z realizacją indywidualnych zamiłowań:
- różnego rodzaju hobby np. praca w ogrodzie, zajęcia plastyczne (malowanie, rysunek,
modelowanie, wycinanki, robótki ręczne),
- rekreacja  w dowolny sposób działania wybrany dobrowolnie przez człowieka
zgodnie z jego zainteresowaniami i dajÄ…cymi mu poczucie satysfakcji jest formÄ…
czynnego odpoczynku i rozrywką, wzbogaca jego osobowość i rozwija osobiste
zainteresowanie, wpływa na poprawę sprawności psychomotorycznej.
Sposoby wykorzystywania czasu stają się nawykiem, dlatego warto się zastanowić, jak
zmienić swoje złe przyzwyczajenia. Aby lepiej go wykorzystać należy dokładnie
przeanalizować sposób, w jaki jest wykorzystywany obecnie, a następnie rozważyć możliwości
bardziej efektywnego zaplanowania swych zajęć.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zdefiniujesz pojęcie  aktywizacja ?
2. Co oznacza pojęcie  brak aktywności ?
3. W jaki sposób efektywnie wykorzystasz czas wolny?
4. Jakie znasz sposoby spędzania czasu wolnego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj propozycję spędzania czasu wolnego dla osoby niepełnosprawnej poruszającej
się na wózku inwalidzkim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić różne sposoby spędzania czasu wolnego,
2) dokonać wyboru, które sposoby spędzania czasu wolnego są preferowane przez osoby
niepełnosprawne poruszające się na wózkach,
3) wypisać swoje propozycje,
4) wziąć udział w dyskusji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 flamastry,
 Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj propozycję spędzania czasu wolnego dla osoby niepełnosprawnej związaną
z uczestnictwem w życiu społecznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić preferencje podopiecznych w zakresie przebywania z innymi ludz
mi,
2) dokonać wyboru, które formy spędzania czasu wolnego budzą zainteresowanie, radość
u podopiecznych,
3) opisać wybrane propozycje spędzania czasu wolnego z elementami uczestnictwa w życiu
społecznym,
4) przygotować swoją propozycję,
5) wziąć udział w dyskusji uzasadniając wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- Poradnik ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie  aktywizacja ? ûÿ ûÿ
2) okreÅ›lić pojÄ™cie brak aktywnoÅ›ci? ûÿ ûÿ
3) okreÅ›lić efektywność czasu wolnego? ûÿ ûÿ
4) wymienić sposoby spÄ™dzania czasu wolnego? ûÿ ûÿ
5) rozróżnić sposoby spÄ™dzania czasu wolnego? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.4. Organizacja czasu wolnego
4.4.1. Materiał nauczania
Konsekwentne gospodarowanie czasem według przedstawianych poniżej zasad,
doprowadzi nie tylko do wyraz
nie lepszego rozumowania, planowania i kontroli, ale
dodatkowo przyczyni się także do zmniejszenia pośpiechu i stresu, a tym samym do
pozytywnego, optymistycznego nastawienia do życia. Niepełnosprawny, nie mogący
z przyczyn zdrowotnych podjąć pracy, ma tego wolnego czasu zbyt dużo. Warto więc,
zaprezentować niepełnosprawnemu ciekawą ofertę, zasugerować mu oderwanie się od
telewizora, pokazać co robią inni, przedstawić mu ciekawe oferty spędzania czasu wolnego.
Zasady gospodarowania czasem:
1. Wykorzystaj czas.
Czas jest naszym najcenniejszym dobrem, jest więcej wart niż pieniądz. Naszym
najważniejszym życiowym zadaniem jest zrobić z tego czasu jak najlepszy użytek.
Czas to wartościowy kapitał  czas to życie.
2. Złap złodzieja czasu
Zastanów się:
- Kto albo co zabiera Ci czas? (np. goście, znajomi, współlokatorzy, dodatkowe zbędne
czynności itd.)
- Kto albo co jest głównym złodziejem czasu? (np. telewizja, filmy, telefony, bierna
postawa itp.)
3. Wytyczaj motywujÄ…ce cele.
Tylko ci którzy świadomie wytyczają sobie cele i dążą do nich również świadomie
skupiajÄ… siÄ™ na tym co robiÄ… (samomotywacja i samodyscyplina). Wytyczaj sobie cele 
realizuj swoje marzenia.
4. i 5. Planuj pisemnie, przygotuj plany dnia.
Najważniejszą zasadą jest planowanie na piśmie.
- plany, które ma się tylko  w głowie na dają właściwej orientacji i łatwiej się od nich
odchodzi ( co z oczu  to z głowy ),
- plany na piśmie odciążają pamięć,
- plan sformułowany na piśmie daje psychologiczny efekt samomotywacji do pracy,
- zaplanowane czynności łatwiej wykonać niż wówczas gdy nie trzyma się dokładnie
ustalonego planu dnia,
- kontrolując wyniki dnia nie zapominasz o tym czego nie udało się załatwić (przenosisz
na następny dzień)
6. Ustalaj priorytety.
Ustalanie priorytetów to rozstrzyganie, które sprawy są najważniejsze, które drugorzędne,
a które mogą poczekać. Sprawy o najwyższym priorytecie należy załatwić w pierwszej
kolejności.
7. Zaczynaj i kończ pozytywnie.
By uzyskać pozytywne nastawienie do nowego dnia, przestrzegaj trzech reguł:
- każdego dnia mam robić coś, co sprawia mi wielką przyjemność,
- każdego dnia mam robić coś, co mnie wyraz
nie zbliży do przedstawianych sobie celów,
- każdego dnia mam robić coś, co stanowi przeciwwagę pracy, nauki (sport, kultura,
hobby, itp.)
8. Uwzględnij krzywą wydajności.
Wydajność każdego człowieka podlega w ciągu całego dnia określonym wahaniom,
zachodzącym w naturalnych i dających się z góry przewidzieć systemie:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- szczyt wydajności występuje przed południem. Taki poziom nie jest osiągalny drugi raz
w ciÄ…gu dnia,
- po południu występuje ogólnie znany tzw. poobiedni spadek wydajności,
- póz
niej występuje przejściowy wzrost wydajności, a wieczorem krzywa wydajności
stale opada, by wreszcie kilka godzin po północy dojść do absolutnie najniższego
punktu.
Ważne jest poznanie własnego rytmu dnia
9. Zarezerwuj sobie godzinÄ™  spokoju .
W praktyce sprawdza się godzina świętego spokoju, czyli czas, który raz dziennie masz
tylko dla siebie i kiedy nikt Ci nie przeszkadza. Dlatego uważaj ten czas tylko dla siebie za
sprawę bardzo ważną, a może nawet najważniejszą.
W ramach organizacji czasu należy traktować tę godzinę spokoju jak każde inne ważne
spotkanie, kiedy albo nas nie ma, albo nie wolno nam przeszkadzać:
- umieść godzinę spokoju w swoim planie dnia,
- przez godzinę nikogo nie wpuszczaj do siebie, lub zamknij drzwi, zapowiadając, że Cię
nie ma.
10. Korzystaj z narzędzi do planowania czasu:
- kalendarz tradycyjny,
- terminarz agenta w postaci segregatora zbudowanego na zasadzie luz
nych kartek,
- elektroniczne narzędzie planowania czasu,
- indywidualne plany wsparcia mieszkańca.
11. Postępuj zawsze konsekwentnie.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy wiesz jak określić wartość czasu?
3. Jakie znasz priorytety w organizowaniu czasu wolnego?
4. Czym jest i o czym świadczy krzywa wydajności człowieka?
5. Jakie znasz narzędzia do planowania czasu?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj organizację czasu wolnego osoby niepełnosprawnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić priorytety podopiecznego,
2) ustalić  złodziei czasu,
3) wytyczyć cele motywujące,
4) zaplanować organizację czasu wolnego korzystając z narzędzi do planowania czasu,
5) wziąć udział w dyskusji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- narzędzia do planowania czasu: kalendarz tradycyjny lub indywidualny plan wsparcia
mieszkańca,
- flamastry,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zorganizuj organizację czasu wolnego dla osoby z umiarkowanym stopniem upośledzenia
umysłowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić ogólny stan zdrowia i samopoczucie psychiczne podopiecznego,
2) ustalić ukryte zdolności, zainteresowania i marzenia podopiecznego,
3) ustalić pierwszoplanowe priorytety podopiecznego,
4) wytyczyć cele motywujące podopiecznego,
5) pisemnie zaplanować organizację czasu wolnego,
6) przedyskutować plan na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry
- tablica flipchart,
- Poradnik ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie wartoÅ›ci czasu? ûÿ ûÿ
2) wyjaÅ›nić jakie czynnoÅ›ci, dziaÅ‚ania nazywamy  zÅ‚odziejem czasu ? ûÿ ûÿ
3) okreÅ›lić znaczenie priorytetów w organizowaniu czasu wolnego? ûÿ ûÿ
4) wyjaÅ›nić czym jest wydajność czÅ‚owieka? ûÿ ûÿ
5) wymienić narzÄ™dzia do planowania czasu? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.5. Indywidualna i społeczna wartość czasu wolnego
4.5.1. Materiał nauczania
 Nie ma wartości równej wartości czasu S. King.
Każdy z nas wie, że czas jest bezcenny, ale nie każdy docenia jego wartość. Pittakos miał
powiedzieć niegdyś, że:  Czas działania człowieka jest ograniczony. Z tego stwierdzenia
wywnioskować można, że człowiek nie żyje wiecznie, nie można w życiu osiągnąć wszystkich
pragnień. Należy również pamiętać o tym, że życie ludzkie to ciąg kolejnych intensywnych
etapów życiowych udanych, bądz
miej udanych. Lecz pomimo obecnego pędu życia nie
można zapominać o danym nam i wciąż upływającym czasie. Aktywność jest dominująca cechą
współczesnego społeczeństwa, jednak nie możemy bezgranicznie ulec aktywności. Aby
organizm człowieka funkcjonował prawidłowo konieczny jest wypoczynek, rozumiany jako
czas wolny od zajęć wykonywanych zawodowo i czynności codziennych. Wartość czasu
wolnego jest bezcenna. Brak czasu wolnego od czynności dnia codziennego powoduje
zmęczenie i apatię. Wartość czasu wolnego możemy rozpatrywać w dwóch aspektach tj.:
- indywidualna wartość czasu wolnego,
- społeczna wartość czasu wolnego.
Indywidualną wartość czasu wolnego należy rozważać w aspekcie człowieka, jako
jednostki społecznej i korzyści wynikających z czasu wolnego dla tej jednostki. Każdy
człowiek wybiera inne formy spędzania wolnego czasu, kierując się przy tym swoimi
upodobaniami, zainteresowaniami, możliwościami. Jednak dla wszystkich jest to okres tak
potrzebnego relaksu, odprężenia, rozrywki, samopoznania się.
Społeczna wartość czasu wolnego wiąże się z kolei z korzyściami dla ogółu społeczeństwa,
wynikającymi z czasu wolnego danej osoby/grupy osób. Korzyści te ujawniają się np.
w zwiększonej wydajności pracy osób wypoczętych i w kształtowaniu pozytywnych nastrojów
w środowisku. Czas wolny jest również elementem integrującym społeczeństwo. Podczas
wspólnych spotkań w czasie wolnym, nawiązują się znajomości i budują się więzi
międzyludzkie. To sprzyja jednoczeniu zarówno małych jak i dużych grup społecznych np.
grup wspólnych zainteresowań.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim aspekcie należy rozpatrywać indywidualną wartość czasu wolnego?
2. W jakim aspekcie należy rozpatrywać społeczną wartość czasu wolnego?
3. Jakie korzyści wnosi czas wolny dla jednostki społecznej?
4. Jakie korzyści w rozumieniu społecznej wartości ma czas wolny?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaproponuj formę spędzania czasu wolnego dla jednego podopiecznego, poruszającego
się na wózku inwalidzkim, przeanalizuj, jakie korzyści w aspekcie indywidualnej wartości
czasu wolnego (dla pacjenta) może wnosić spędzenie czasu z wykorzystaniem danej formy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić różne formy spędzania czasu wolnego,
2) przygotować dowolny opis przypadku osoby niepełnosprawnej opisując m.in. wiek, stan
zdrowia, zainteresowania,
3) zaproponować formę spędzania czasu wolnego,
4) przygotować swoją pracę na arkuszu A4,
5) przeanalizować korzyści wynikające z wybranej formy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj formę spędzania czasu wolnego dla 3 podopiecznych o podobnym stopniu
i rodzaju niepełnosprawności. Opisz jakie korzyści w aspekcie społecznej wartości czasu
wolnego wnosi, Twoim zdaniem, wspólne spędzanie czasu z wykorzystaniem danej formy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić różne formy spędzania czasu wolnego,
2) przeanalizować informacje o stanie zdrowia podopiecznych oraz ich ograniczenia
i możliwości,
3) określić zainteresowania podopiecznych,
4) wybrać najodpowiedniejsze formy spędzania czasu wolnego, biorąc pod uwagę możliwość
realizacji,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- Poradnik ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać w jakim aspekcie należy rozpatrywać indywidualnÄ… wartość czasu ûÿ ûÿ
wolnego?
2) podać w jakim aspekcie należy rozpatrywać spoÅ‚ecznÄ… wartość czasu ûÿ ûÿ
wolnego?
3) wymienić korzyÅ›ci jakie wnosi czas wolny dla jednostki spoÅ‚ecznej? ûÿ ûÿ
4) wymienić korzyÅ›ci jakie wnosi czas wolny dla spoÅ‚eczeÅ„stwa? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.6. Wypoczynek czynny i bierny
4.6.1. Materiał nauczania
Stan wypoczynku osiągamy przez właściwe wykorzystanie czasu wolnego od pracy.
Znane sÄ… dwa sposoby wypoczywania: wypoczynek czynny i bierny. SÅ‚owo  wypoczynek
odnosi się do okresu relaksu po wysiłku i sugeruje, że skoro wykonywało się wytężoną pracę,
to należy po tym odpocząć. Samo zestawienie przeciwności: praca-wypoczynek, niesie za sobą
znamienne skutki dla naszego postrzegania. Praca jest traktowana aktywnie, zaÅ› wypoczynek
pasywnie.
Wypoczynek bierny dla niektórych jest kwintesencją dobrego relaksu, dla innych tylko
jego drobną częścią. Sen jest najbardziej naturalną formą wypoczynku biernego dla wszystkich
układów i narządów naszego organizmu. Przede wszystkim odpoczywa kora mózgowa, gdyż
w czasie snu zostaje wyłączona świadomość. Serce pracuje spokojniej, zmniejsza się liczba
oddechów, wolniej też odbywają się procesy trawienia. Zapotrzebowanie na sen jest zazwyczaj
regulowane automatycznie przez sam organizm. Sen jest zjawiskiem fizjologicznym,
umożliwiającym organizmowi wypoczynek i odbudowę sprawności wszystkich jego narządów.
Potrzebę snu można częściowo opanować, jednakże człowiek wytrzymać może bez snu
najwyżej 4 5 dni i po tym okresie bezwzględnie zasypia. Ludzie dorośli śpią na dobę 7 8
godzin.
Wypoczynek czynny oznacza wykonywanie prac, czynności  odwrotnych" do prac
i czynności zawodowych oraz codziennych. Jest kojarzony często jako naturalna alternatywa
biernego. Rozumiany jest jako wysiłek fizyczny, uprawianie ulubionych sportów, rozwijanie
hobby czy nauka nowych umiejętności.
Czynne formy wypoczynku sprzyjają regeneracji układu nerwowego. Podczas uprawiania
sportu, turystyki pieszej czy prac ogrodowych w organizmie produkowane są endorfiny, które
korzystnie wpływają na pracę mózgu, sposób myślenia, dają poczucie zadowolenia i chronią
przed stresem.
Korzystne działanie endorfin zostaje wzmocnione zastosowaniem technik relaksacji,
koncentracji, doskonaleniem oddychania i ćwiczeniami rozciągającymi. Uzyskuje się dzięki
temu umiejętności szybkiej i głębokiej regeneracji oraz wsparcie wewnętrznych mechanizmów
obronnych. Następuje zwiększenie wydolności organizmu, wzrasta odporność na choroby,
utrwala poczucie radości i poprawia się jakość życia.
Wypoczynek czynny samopoznawczy daje człowiekowi najwięcej korzyści. Zawiera
element aktywności oraz rozwijania swoich umiejętności. Jest uzupełniony koncentracją na
chęci autentycznego poznania samego siebie i zasad kierujących rozwojem i zachowaniem.
Jeszcze kilkanaście lat temu zły stan zdrowia, trwały bądz
tymczasowy, był często
powodem do zaniechania udziału w rekreacji. Panowało uprzedzenie do aktywności
rekreacyjnej ludzi z widoczną niepełnosprawnością. Tymczasem człowiek zdrowy czy chory,
ma prawo brać udział w rekreacji na swoim poziomie, względem swoich możliwości. Zdrowy
może robić prawie wszystko. Chory natomiast musi się przekonać, że może robić więcej niż
myśli. Pomóc w tym może asystent, rodzina, przyjaciele, lekarze. Jest wiele dyscyplin
sportowych, które może uprawiać człowiek, np. bez kończyny, na wózku inwalidzkim
z chorobą serca, niewidomy, niesłyszący czy nawet leżący w łóżku. Dla tych ostatnich możliwa
jest gra na gitarze, w szachy, w karty. Dla pozostałych możliwości jest o wiele więcej. Dziś
prawie każdy sport ma swoje rozwiązania dla osób niepełnosprawnych. Dostępne są różne
urządzenia umożliwiające i ułatwiające, np. jazdę na rowerze, na nartach itp. Człowiek na
wózku inwalidzkim też świetnie sobie radzi na boisku sportowym grając w koszykówkę,
uprawiając szermierkę czy ścigając się. Dla chorych na nadciśnienie, czy z innymi problemami
krążeniowo-sercowymi, poleca się wędrówkę nizinną, jak również pływanie czy szachy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Najważniejsza dla osób ze złym stanem zdrowia jest akceptacja, motywacja, a także chęci i
zainteresowanie. DziÅ› wiele dziedzin sportu proponuje specjalne spotkania i treningi dla tych
osób. Uczy to zdrowych ludzi akceptacji niesprawności. Bardzo dobrą zachętą są
paraolimpiady, które pokazują, że niepełnosprawni też mogą odnosić sukcesy w sporcie.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym jest wypoczynek bierny?
2. Czym jest wypoczynek czynny?
3. Jaki wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka wywiera wypoczynek czynny?
4. Jakie znasz formy wypoczynku czynnego?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaproponuj formÄ™ wypoczynku czynnego dla:
 osoby leżącej (młodej, sprawnej intelektualnie),
 osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim (starszej, ograniczonej motorycznie,
sprawność intelektualna w normie).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić formy wypoczynku czynnego,
2) zapoznać się ze szczegółowymi informacjami o stanie zdrowia podopiecznych,
3) poznać zainteresowania podopiecznych,
4) ustalić najodpowiedniejsze formy wypoczynku czynnego z uwzględnieniem uzyskanych
informacji,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia i przedstawić (w przypadku, gdy zaproponowane formy
są różne) jakie ograniczenia były brane pod uwagę w poszczególnych przypadkach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- Poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaproponuj formÄ™ wypoczynku biernego dla osoby starszej, bardzo aktywnej,
poruszajÄ…cej siÄ™ z pomocÄ… laski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić formy wypoczynku biernego,
2) zapoznać się/zebrać informacje o stanie zdrowia podopiecznego,
3) zaplanować, w jaki sposób należy zachęcić podopiecznego do włączenia się w daną formę
wypoczynku,
4) przedstawić korzyści wynikające z wypoczynku,
5) zaproponować wybraną formę wypoczynku biernego,
6) wziąć udział w dyskusji, jak należy zorganizować wybraną formę wypoczynku biernego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- Poradnik ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie wypoczynku biernego? ûÿ ûÿ
2) zdefiniować pojÄ™cie wypoczynku czynnego? ûÿ ûÿ
3) określić wpływ wypoczynku czynnego na funkcjonowanie organizmu
czÅ‚owieka? ûÿ ûÿ
4) podać formy wypoczynku czynnego? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.7. Zainteresowania a sposób spędzania czasu wolnego
4.7.1. Materiał nauczania
Proponując formy spędzania czasu wolnego asystent osoby niepełnosprawnej powinien
uwzględnić różne aspekty. Bardzo ważnym zagadnieniem w tej kwestii jest zwrócenie uwagi
na zainteresowania podopiecznego. Należy poznać zainteresowania danej osoby, a następnie
wspólnie wybrać najciekawszą, możliwą do realizacji ofertę zgodną z zainteresowaniami
podopiecznego. Tego typu dobór formy spędzania wolnego czasu sprawi, że zaangażowanie
podopiecznego wzrośnie, a czynności które będzie wykonywał poszerzą jego dotychczasową
wiedzę, poprawią samopoczucie i sprawią, że nasz podopieczny poczuje się interesujący dla
otoczenia. Dawanie możliwości rozwoju zainteresowań jest bardzo ważne dla podopiecznego.
Często w trakcie choroby czy okresu rekonwalescencji towarzyszy mu poczucie
osamotnienia, bezsilności. Dlatego też asystent osoby niepełnosprawnej powinien umożliwiać
rozwój zainteresowań podopiecznego, bo przecież powrót do przyjemnych czynności
wykonywanych w okresach pełnej sprawności, z pewnością jest dobrym bodz
cem do pracy
w kierunku odzyskania dobrej formy zdrowotnej. Zainteresowania podopiecznego sÄ…
w pewnym sensie powiązane ze stylem jego życia, dlatego też należy dokonać wszelkich
starań, aby dać podopiecznemu możliwość trwania w tym stylu.
Zainteresowania to inaczej hobby (pasja, potocznie  konik )  to praca wykonywana dla
relaksu, w czasie wolnym od obowiązków. Może łączyć się ze zdobywaniem wiedzy w danej
dziedzinie, doskonaleniem swoich umiejętności w pewnym określonym zakresie, albo też
nawet z zarobkiem  głównym celem pozostaje jednak przyjemność płynąca z uprawiania
zainteresowań.
Przykładowe rodzaje zainteresowań:
- kolekcjonerstwo to inaczej zbieractwo (gromadzenie wszelkich przedmiotów), dotyczących
różnych dziedzin w celu tworzenia zbiorów, wystaw i pokazów, najczęściej w formie
amatorskiej jako hobby,
- amatorskie uprawianie sportu,
- zajęcia rekreacyjne takie jak łowienie ryb czy zbieranie grzybów,
- robótki ręczne,
- malarstwo.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak można zdefiniować pojęcie zainteresowań?
2. Jakie znasz przykłady zainteresowań?
3. Jakie są korzyści wynikające z rozwoju zainteresowań?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj przeprowadzenie wywiadu z podopiecznym w celu uzyskania informacji o jego
zainteresowaniach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze stosowną dokumentacją, informacjami z innych z
ródeł (wywiad z rodziną,
dotychczasowym opiekunem, lekarzem) o stanie fizycznym i psychicznym podopiecznego,
2) ocenić, na podstawie dokumentacji, możliwe sposoby komunikacji i wybrać najlepszy
z nich,
3) zaplanować przeprowadzenie wywiadu, ułatwiając podopiecznemu komunikowanie się
poprzez np. odpowiednio głośne i wyraz
ne zadawanie pytań krótkich, jasno
sprecyzowanych.
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
5) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przykładowa dokumentacja (wywiad z rodziną, lekarzem) i informacje ogólne o stanie
fizycznym i psychicznym podopiecznego,
- arkusz z przykładowymi zdaniami do wywiadu:
- czym lubi się Pani/Pan zajmować w wolnym czasie?
- a może czytanie sprawia Pani/Panu przyjemność?
- czy uprawia Pani/Pan jakÄ…Å› dyscyplinÄ™ sportu?
- mam wrażenie, że lubi Pani/Pan grę w szachy.
- zapewne pływanie musi być przyjemne,
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj ścieżkę rozwoju zainteresowań podopiecznego poprzez zdobywanie nowej
wiedzy. Opracuj listę pytań, na które odpowiedz
ułatwi Ci poznanie jego zainteresowań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze stosowną dokumentacją, informacjami z innych z
ródeł (wywiad z rodziną,
dotychczasowym opiekunem, lekarzem) o stanie fizycznym i psychicznym podopiecznego,
2) na podstawie dokumentacji ocenić możliwość zastosowania odpowiedniej formy nauki,
3) przeprowadzić wywiad i poznać zainteresowania,
4) ustalić z podopiecznym potrzeby zdobywania wiedzy,
5) opracować ścieżkę rozwoju,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia,
7) wziąć udział w dyskusji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przykładowa dokumentacja (wywiad z rodziną, lekarzem) i informacje ogólne o stanie
fizycznym i psychicznym podopiecznego,
 arkusze papieru,
 flamastry,
 flipchart,
 Poradnik ucznia.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie zainteresowaÅ„? ûÿ ûÿ
2) podać kilka przykÅ‚adów zainteresowaÅ„? ûÿ ûÿ
3) wymienić korzyÅ›ci wynikajÄ…ce z rozwoju zainteresowaÅ„? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.8. Środki masowego przekazu a model spędzania czasu wolnego
4.8.1. Materiał nauczania
Środki masowego przekazu (mass media, publikatory) to środki społecznego
komunikowania o szerokim zasięgu. Należą do nich: czasopisma, telewizja, radio, Internet,
a w szerszym znaczeniu także film, książka itp. Środki masowego przekazu są elementami
kultury masowej. Cechą charakterystyczną kultury masowej jest ujednolicenie treści
przekazywanych przez mass media. Zrozumienie tych treści na ogół nie wymaga zbytniego
wysiłku intelektualnego. Niski poziom treści kultury masowej wyjaśnia koncepcja mianownika
wspólnego, aby treści kulturowe mogły być zrozumiałe dla wszystkich, muszą być one
przedstawione w najprostszej formie, nie wyrafinowanej i tak dobranej, aby mogły dotrzeć do
jak największej liczby odbiorców. Jeżeli różnice kulturowe między nimi są zbyt duże,
koncepcja wspólnego mianownika zakłada, że będą jeszcze bardziej upraszczane.
Powstanie i rozwój środków masowego przekazu to zjawiska dość odległe czasowo.
Początki prasy sięgają XVII wieku  pierwszym wydawcą gazety był niemiecki drukarz
i księgarz Johann Carolus w Strasburgu w 1609 roku. Pomysł szybko przyjął się w całej
Europie. Pierwsza polska gazeta była wydana w 1661 roku w Krakowie. Jednak prawdziwego
znaczenia nabrała w XIX wieku. Pierwsze regularne programy radiowe nadane zostały w 1920
roku. Telewizja narodziła się w 1936 roku, ale prawdziwą popularność zyskała w latach
czterdziestych i pięćdziesiątych. W Polsce pierwszy program telewizyjny nadano w 1953 roku.
W 1973 roku pojawiła się kolorowa telewizja.
Środki masowego przekazu pełnią istotne funkcje w społeczeństwie. Jako pierwszy
funkcje środków masowego przekazu wyróżnił Harold Lasswell. Według niego główne
funkcje mediów to:
- nadzór nad otoczeniem,
- koordynacja elementów systemu społecznego,
- transmisja kultury, czyli transmisja dziedzictwa społecznego następnym pokoleniom.
Obecnie jednak mówi się raczej o funkcji: informatywnej, interpretującej oraz kulturowej.
W 1960 r. Charles Wright dodał jako czwarty element rozrywkę. Rozrywka jest częścią
transmisji kultury, ale posiada też wymiar psychologiczny-dostarcza ludziom relaksu i redukuje
napięcia, co ułatwia im radzenie sobie z problemami życiowymi, a społeczeństwu unikanie
rozpadu. Dodając piątą funkcję  mobilizację, a w jej obrębie wykorzystanie mediów do
politycznej i handlowej promocji, możemy za McQuailem wskazać następujący zestaw zadań i
funkcji mediów w społeczeństwie:
- informacja  dostarczanie informacji o wydarzeniach i sytuacji w społeczeństwie, kraju i na
świecie, wskazywanie rozkładu sił we władzy politycznej, ułatwianie innowacji, adaptacji
i rozwoju,
- korelacja  wyjaśnianie, interpretowanie oraz komentowanie znaczenia i sensu wydarzeń
oraz informacji, popieranie ustalonych norm i autorytetów, ustalanie autorytetów
i nadawanie statusu społecznego,
- kontynuacja  wyrażanie dominującej kultury oraz subkultur i nowych wydarzeń
kulturalnych, wytwarzanie i utrzymywanie wspólnoty wartości, zachowanie ciągu
wydarzeń,
- rozrywka  organizowanie zabawy, odprężenia i relaksu ,redukowanie napięcia
społecznego,
- mobilizacja  kampanie publiczne w sferze polityki, wojny, rozwoju ekonomicznego
i religii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Nie można jednak wyznaczyć rangi powyższych elementów czy częstotliwości ich
występowania.
Z uwagi na powszechność i dostępność środków masowego przekazu, asystent osoby
niepełnosprawnej powinien w organizacji czasu wolnego podopiecznego uwzględnić
możliwość korzystania z mediów. Wspólne czytanie książek czy prasy poprawi zasób
informacji podopiecznego, a tym samym spowoduje wzrost jego samooceny. Wesołe
słuchowisko radiowe lub program telewizyjny, to wskazana forma rozrywki. Wprowadzi ona
podopiecznego w dobry nastrój. Z kolei programy radiowe i telewizyjne o charakterze
publicystycznym, dają możliwość poznania podopiecznemu poglądów na dany temat i osób
wiodących w środowisku. Opinie te są bardzo ważne dla podopiecznego, dają mu możliwość
kształtowania własnych poglądów, zgodnych lub nie, są również elementem dyskusyjnym,
a tym samym integracyjnym podopiecznego. Wspólna wymiana spostrzeżeń tworzy grupy
zainteresowań. Podopieczny staje się aktywny towarzysko, poprawia się jego forma
psychiczna i fizyczna. Media kształtują również postawy społeczne. Wpływają na zachowania
poszczególnych jednostek i grup. Podopieczni analizujący wydarzenia społeczno-polityczne
włączają się w te wydarzenia. Dzięki przekazowi medialnemu są jednostkami aktywnymi
w aspekcie społecznym. Przykładem tego typu działań są wydarzenie polityczne (wybory,
referendum, itp.). Bardzo ważnym medium w życiu podopiecznych jest Internet. To dogodna
forma pozyskiwania informacji oraz szybka forma komunikacji społecznej. Zatem można
stwierdzić, że umiarkowane korzystanie ze środków masowego przekazu jest doskonałą
możliwością spędzania wolnego czasu. Warunkiem jest prawidłowo dobrany do potrzeb
i możliwości podopiecznego rodzaj środków przekazu.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak brzmi definicja środków masowego przekazu?
2. Jakie znasz środki masowego przekazu?
3. Jakie znasz funkcje środków masowego przekazu wg Harolda Lasswellda?
4. Jakie funkcje i zadania środków masowego przekazu w społeczeństwie wyróżnia
McQuail?
5. Czy przekazy medialne korzystnie wpływają na podopiecznego?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj plan spędzania czasu wolnego czasu z wykorzystaniem środków masowego
przekazu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) poznać ogólny stan fizyczny i psychiczny podopiecznego,
2) zapoznać się zainteresowaniami podopiecznego,
3) dobrać rodzaj środków masowego przekazu, zgodny z zainteresowaniami i preferencjami
podopiecznego,
4) zaplanować w czasie możliwość korzystania z ustalonych środków masowego przekazu,
5) zaplanować, jak stworzyć, zgodnie z możliwościami, komfortowe warunki dla
podopiecznego do korzystania ze środków przekazu,
6) ocenić możliwy wpływ środków masowego przekazu na stan podopiecznego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
7) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
8) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przykładowa dokumentacja podopiecznego,
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- dostęp do nośników mediów,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj plan wykorzystania środków masowego przekazu z uwzględnieniem funkcji
korelacyjnej i kontynuacyjnej mediów (telewizji) w odniesieniu do osoby ograniczonej
motorycznie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) poznać stan fizyczny i psychiczny podopiecznego,
2) zapoznać się zainteresowaniami podopiecznego i poziomem włączenia w wydarzenia
prezentowane w mediach,
3) przygotować/wybrać ofertę programową na dany okres czasu (tydzień, miesiąc),
4) zaplanować, jak stworzyć zgodnie z możliwościami komfortowe warunki dla
podopiecznego do korzystania z wybranego medium i umożliwić jak najlepszy odbiór
komunikatów,
5) opisać sposób czuwania nad realizacją ustalonej oferty pod względem czasowym,
6) ocenić wpływ środków masowego przekazu na stan podopiecznego,
7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy,
8) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przykładowa dokumentacja podopiecznego,
- przykładowe programy telewizyjne z gazet,
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- Poradnik dla ucznia.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie Å›rodków masowego przekazu? ûÿ ûÿ
2) wymienić Å›rodki masowego przekazu? ûÿ ûÿ
3) wymienić funkcje Å›rodków masowego przekazu wg Harolda Lasswellda? ûÿ ûÿ
4) scharakteryzować funkcje i zadania Å›rodków masowego przekazu wg ûÿ ûÿ
McQuaila?
5) wskazać ogólne korzyści dla podopiecznego wynikające z przekazów
medialnych? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.9. Organizacja czasu wolnego w placówkach opiekuńczych
4.9.1. Materiał nauczania
Organizacja czasu wolnego w placówkach opiekuńczych nie może odbywać się bez
osobistego udziału podopiecznych. To zadanie musi być wyjątkowo zindywidualizowane,
dopasowane do potrzeb i specyficznych upodobań bezpośrednio zainteresowanego.
Organizacja czasu wolnego osoby niepełnosprawnej nie różni się od zajęć osób sprawnych.
Przede wszystkim musimy mieć na względzie dobro konkretnego człowieka, stan zdrowia
i samopoczucie psychiczne.
Podstawą w organizacji czasu wolnego w placówkach opiekuńczych jest opracowanie
tzw. indywidualnych planów terapeutycznych. Plany te tworzy zespół terapeutyczno-
opiekuńczy w celu aktywizacji podopiecznego z uwzględnieniem jego indywidualnych potrzeb
i możliwości.
W organizowaniu czasu wolnego dla osób niepełnosprawnych należy przestrzegać
pewnych reguł:
1. Niepełnosprawni powinni być jak najwcześniej włączeni w planowanie i przygotowanie
oferty wolnego czasu.
2. Organizujemy zajęcia dla wszystkich podopiecznych, a także dla tych najciężej
upośledzonych i skłonnych do destruktywnego zachowania. Nikt nie powinien być
z założenia wyłączony z oferty spędzania czasu wolnego.
3. Niepełnosprawni powinni mieć możliwość dokonania wyboru tego, co im najbardziej
odpowiada, na co maja ochotę. Oferta powinna być atrakcyjna dla wszystkich.
4. Uczestnictwo musi być oczywiście dobrowolne, tylko wtedy możemy mówić o spędzaniu
czasu wolnego. A więc  jak najdalej od wszystkiego, co obowiązkowe, konieczne.
5. Zajęcia, które zostały zaakceptowane i pozytywnie przyjęte przez uczestników, można
włączyć do kontynuowania w przyszłości.
6. Każda oferta musi uwzględniać specyfikę osób niepełnosprawnych. Oferty aktywne
powinny być przedzielone czasem odpoczynku i regeneracji sił.
7. Zadania i role realizowane w czasie tych zajęć powinny być przynajmniej powiązane
z doświadczeniami typowymi dla codziennego życia mieszkańca. Daje to pewność, że
podopieczny będzie w stanie poprawnie je zinterpretować i wykorzystać.
8. O ile treść oferty może w jakimś zakresie stanowić przyjemną niespodziankę dla
podopiecznych, o tyle czas i miejsce realizowania zajęć muszą być wiadome wszystkim
wychowankom. Przewidywalność tego co ma nastąpić, redukuje lęki i zachęca do
skorzystania z oferty.
9. W czasie wolnym nie wywieramy nacisku na niepełnosprawnego, gdyż cel nie jest
najważniejszy, lecz samo uczestniczenie. Na ten okres  zapominamy o wspomaganiu,
oddziaływaniu pedagogicznym. Do niezbędnego minimum sprawdzamy też kontrolowanie
i nadzorowanie podopiecznego.
Kwestia umotywowania podopiecznych do korzystania z wolnego czasu, do przeżywania
choć trochę inaczej niż pozostałych części dnia, należy do priorytetowych, integralnych zadań
asystenta.
Motywacja to stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania, to wzbudzony
potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich
zachowań i ich zmian. Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie podopiecznego na
osiągnięcie określonych, istotnych dla niego stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych
czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników/celów. Proces motywacyjny składa
się z zespołu pojedynczych motywów. Motywem zaś nazwać można przeżycie pobudzające
człowieka do działania lub powstrzymujące go, lub przeszkadzające jego wykonaniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Proces motywacyjny składa się z następujących elementów:
- wzbudzanie energii,
- ukierunkowywanie wysiłku na cel,
- selektywność uwagi w stosunku do bodz
ców tj. zwiększenie wrażliwości na bodz
ce istotne,
- kontynuowanie czynności dopóki warunki, które ją zapoczątkowały nie ulegną zmianie,
- pobudzenie emocjonalne tj. uczucia dodatnie (w przypadku realizacji zamierzeń) lub ujemne
(w przypadku niespełnienia),
Według psychologa Janusza Reykowskiego, motywacja będzie miała maksymalne
natężenie, gdy prawdopodobieństwo sukcesu i porażki będzie równe. Poziom motywacji
zależy też od wysiłku i ryzyka związanego z daną czynnością. Początkowy wzrost wysiłku
i ryzyka zwiększa motywację jednostki, przy ich dalszym wzroście proces ten osiąga
optymalny poziom, następnie malejąc aż do wartości ujemnych.
Motywację podopiecznego możemy zwiększyć poprzez niżej wymienione czynniki
motywujÄ…ce:
1. Deklaracja innym tego, co mamy zrobić.
2. Analiza celów.
3. Zaplanowanie nagrody za wykonanie celu.
4. Wizualizacja celu  twórcze wykorzystanie wyobraz
ni.
5. Analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu.
6. Analiza pozytywnych konsekwencji zrealizowania celu.
7. Gwarancja 5 minut  najtrudniejszy jest pierwszy krok, trzeba po prostu zacząć.
8. Rozpoczęcie zadania od czegoś prostego.
9. Metoda szwajcarskiego sera  duże zadanie do wykonania, to duży kawałek sera bez
dziur. Z tego zadania można wyodrębnić mniejsze zadania, które są proste, mechaniczne
i zajmują nie więcej niż 5 10 minut. W wolnych chwilach można zacząć od wykonywania
właśnie tych zadań (zawsze można znalez
ć kilka wolnych minut w ciągu dnia, po co je
tracić?) Pracując tą metodą w końcu okaże się, że duże zadanie  duży kawałek sera
stanie się serem szwajcarskim, który ma więcej dziur niż sera. Dziury te to już wykonane
małe zadania.
10. Podniesienie znajomości przedmiotu. A
atwiej zabrać się do robienia czegoś, o czym dużo
wiemy, zadanie nie wydaje siÄ™ takie trudne.
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest indywidualny plan terapeutyczny?
2. Kto ustala plan terapeutyczny?
3. Jakie reguły należy zachować przy organizacji czasu wolnego podopiecznych?
4. Co to jest motywacja?
5. Z jakich elementów składa się proces motywacji?
6. W jaki sposób możemy zwiększyć motywację podopiecznego do działań?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj działania motywujące osobę niepełnosprawną do podjęcia aktywności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdefiniować pojęcie motywacji i określić elementy procesu motywacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
2) określić czynniki motywujące,
3) zaplanować kilka możliwych działań zwiększających motywację do podjęcia aktywności,
4) przedstawić propozycje na forum grupy, uzasadniając wybór,
5) zapoznać się z propozycjami innych,
6) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- Poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj założenia do indywidualnego planu terapeutycznego dla podopiecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować syntetyczną informację o podopiecznym,
2) zaplanować najbardziej odpowiedni czas realizacji zajęć, konieczne przerwy i ich rodzaj,
3) zaplanować rodzaj zajęć,
4) wyniki ćwiczenia zapisać na plakacie i zaprezentować na forum grupy,
5) wziąć udział w dyskusji,
6) zapisać ciekawe propozycje kolegów/koleżanek.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- Poradnik ucznia.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić pojÄ™cie indywidualnego planu terapeutycznego? ûÿ ûÿ
2) wskazać kto ustala indywidualny plan terapeutyczny? ûÿ ûÿ
3) określić reguły do uwzględnienia przy organizacji czasu wolnego
podopiecznego? ûÿ ûÿ
4) zdefiniować pojÄ™cie motywacji? ûÿ ûÿ
5) wymienić elementy procesu motywacji? ûÿ ûÿ
6) wymienić sposoby motywowania podopiecznych do dziaÅ‚aÅ„? ûÿ ûÿ
7) uzasadnić, która z reguł obowiązujących przy planowaniu czasu
wolnego dla osób niepeÅ‚nosprawnych jest najważniejsza? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.10. Higiena żywienia
4.10.1. Materiał nauczania
Racjonalne żywienie: to dostarczanie organizmowi w określonym czasie odpowiednich
ilości pożywienia pokrywającego zapotrzebowanie na energię, składniki budulcowe
i regulacyjne. Do składników budulcowych zaliczamy: białka, wodę i niektóre związki
mineralne. Do składników energetycznych zaliczamy przede wszystkim węglowodany
i tłuszcze, a do składników regulujących witaminy i niektóre sole mineralne. Wszystkie te
składniki (oprócz energetycznych) są niezbędne do budowy nowych i odbudowy zużytych
komórek i tkanek oraz do regulowania procesów fizjologicznych ustroju. Wyżywienie
człowieka powinno być: pełno kaloryczne, pełnowartościowe, urozmaicone o odpowiedniej
objętości, łatwo strawne i łatwo przyswajalne, smaczne, wolne od substancji szkodliwych,
o odpowiedniej temperaturze, odpowiednio podzielone w ciÄ…gu dnia. Przyjmowane potrawy
powinny całkowicie zaspokoić ilościowe i jakościowe zapotrzebowanie ustroju.
Liczba posiłków może wahać się od 3 do 5 dziennie. Najbardziej korzystne jest
przyjmowanie pożywienia 4 razy dziennie.
Åšniadanie: 25 30% dziennej racji energetycznej,
Obiad: 40 50% dziennej racji energetycznej,
Kolacja: 25% dziennej racji energetycznej.
Białka są wykorzystywane jako:
 materiał budulcowy,
 składnik enzymów i hormonów,
 składniki ciał odpornościowych,
 czynniki równowagi kwasowo-zasadowej,
 regulacja ciśnienia onkotycznego.
Białka należą do najbardziej skomplikowanych związków organicznych. W ich skład wchodzą
następujące pierwiastki: azot, węgiel, wodór, tlen, siarka oraz niekiedy fosfor, żelazo, miedz
,
jod, wapń, magnez. Pierwiastki te tworzą związki chemiczne zwane aminokwasami.
W zależności od składu aminokwasów białka dzielimy na pełnowartościowe
i niepełnowartościowe. Białka pełnowartościowe, pochodzenia zwierzęcego, zawarte
w mięsie, mleku, jajach, dostarczają człowiekowi niezbędnych aminokwasów. Natomiast białka
niepełnowartościowe, pochodzenia roślinnego nie zawierają wszystkich niezbędnych dla
człowieka aminokwasów. Znajdują się one w takich produktach, jak groch, fasola, mąka,
kasza.
Zapotrzebowanie na białko:
Dorośli  1,0g/kg masy ciała
Młodzież  1,5 2g/kg masy ciała.
Dzieci  2 4g/kg masy ciała.
W tym białko zwierzęce:
Dorośli 1/3.
MÅ‚odzież ½.
Dzieci ¾.
Niedobór białek  zarówno w ustroju dziecka, jak i dorosłego człowieka  może przyczynić się
do powstania niektórych schorzeń (zaburzenia wzrostu, rozwoju fizycznego i psychicznego).
TÅ‚uszcze stanowiÄ… dla ustroju z
ródło energii. Jest to zapasowy materiał energetyczny,
gromadzony głównie pod skórą jako podściółka tłuszczowa. Rola tłuszczów w organizmie:
 dostarczajÄ… energii,
 są materiałem podporowym,
 są nośnikami witamin A, D, E, K,
 sÄ… z
ródłem kwasów tłuszczowych wielonasyconych, nasyconych, nienasyconych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Tłuszcze dzieli się na zwierzęce i roślinne. Do tłuszczów zwierzęcych zaliczamy: słoninę,
smalec, masło, a do roślinnych: oliwę, margarynę i oleje. Dla dorosłego jako normę
spożywania tłuszczu przyjmuje się 1g/kg masy ciała na dobę, to około 70 g  dziennie, przy
czym pożądane jest, aby połowa zapotrzebowania była pokryta przez tłuszcze zwierzęce. Duży
wpływ na zapotrzebowanie dzienne na tłuszcze mają także klimat i pora roku. W klimacie
gorącym zapotrzebowanie na tłuszcze jest mniejsze, a w klimacie zimowym większe.
Węglowodany są wykorzystywane w ustroju jako materiał energetyczny. Zawarte są
głównie w produktach pochodzenia roślinnego, tylko niewielka ich ilość znajduje się
w produktach zwierzęcych. Węglowodany pokrywają 60% zapotrzebowania energetycznego
organizmu. Spożycie węglowodanów  6g/kg masy ciała. Najobfitszym z
ródłem cukrów
prostych: cukier, miód, niektóre przetwory owocowe i słodycze. W codziennym pożywieniu
najwięcej węglowodanów dostarczamy organizmowi w produktach i przetworach zbożowych
(mÄ…ce, chlebie) oraz ziemniakach, warzywach i owocach.
Witaminy zalicza się do składników regulujących. Są one niezbędne do utrzymywania
prawidłowego stanu zdrowia i właściwego rozwoju. Witaminy są związkami chemicznymi,
występującymi w małych ilościach zarówno w produktach roślinnych jak i zwierzęcych. Dzieli
się je na rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach. Do grupy witamin
rozpuszczalnych w wodzie należy komplet witamin B (witaminy ważne dla człowieka z tej
grupy to: B1, B2, B6, B12) oraz witamina C. Do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
zalicza siÄ™ witaminy A, D, E, K. Zapotrzebowanie dzienne na witaminy jest niewielkie i waha
się w granicach od kilku gramów do kilkudziesięciu miligramów. Witaminy muszą być
dostarczane wraz z pożywieniem.
Organizm dorosłego człowieka zawiera około 3,3 kg soli mineralnych, to około 4% masy
ciała. Niektóre sole mineralne występują w bardzo małych, tzw. śladowych ilościach 
nazywamy je mikroelementami. Do mikro elementów w organizmie należą między innymi: jod,
miedz
, cynk, kobalt, fluor. Spośród makroelementów największe znaczenie, zwłaszcza dla
dzieci mają sole wapnia, fosforu i żelaza. Sole wapnia i fosforu są głównymi materiałami
budulcowymi kości, warunkują prawidłowy przebieg procesów kostnienia. Wapń jest
potrzebny do pracy serca, prawidłowej krzepliwości krwi oraz pobudliwości mięśni i nerwów.
Najbogatszym z
ródłem wapnia w pożywieniu jest mleko i jego przetwory, ryby i jarzyny,
przetwory zbożowe. Dzienne zapotrzebowanie osób dorosłych na wapń wynosi przeciętnie
około 1g. Jeśli chodzi o dzieci i młodzież, jest ono większe i wynosi 1,5g.
Żelazo tworzy z białkami związek zwany hemoglobiną. Bogatym z
ródłem żelaza są:
wątroba i inne produkty mięsne, jajka, fasola, ciemny chleb, jak również niektóre owoce
i zboża. Dzienne zapotrzebowanie dzieci i młodzieży na żelazo wynosi 6-12 źg, a dorosłych
12-15 źg.
Woda krążąca w ustroju odgrywa podstawową rolę w procesach życiowych. Organizm
dorosłego człowieka ważącego 70 kg zawiera około 45 kg wody. U dzieci ilość wody jest
jeszcze większa. Woda stanowi więc podstawowy składnik wszystkich tkanek i płynów
w ustroju. Jest niezbędna do trawienia wchłaniania i wprowadzania przez krew składników
odżywczych do wszystkich tkanek. Stanowi ona środowisko, w którym zachodzą wszystkie
procesy życiowe organizmu. Niedobory wody są bardzo niebezpieczne, mogą one prowadzić
do ciężkich zaburzeń w gospodarce wody, a te z kolei do wyniszczenia ustroju, a nawet
w najcięższych przypadkach do śmierci.
Codzienny posiłek powinien dostarczać wszystkich podstawowych składników
pokarmowych. Posiłki powinny być spożywane zawsze o tych samych określonych porach
dnia bez pośpiechu, przed połknięciem potrawy dokładnie przeżuć i połykać w małych
ilościach. Przed jedzeniem należy zachować spokój, unikać nadmiernych wzruszeń i stanów
pobudzenia emocjonalnego.
Aby być zdrowym, codziennie należy spożywać:
- co najmniej 3 posiłki umiarkowanej wielkości  w tym koniecznie śniadanie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
- produkty zbożowe, takie jak: pieczywo ciemne, płatki, kasze, makarony lub ziemniaki,
- warzywa, owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku, a także między posiłkami,
- co najmniej 2 szklanki mleka (najlepiej chudego) lub tyle samo kefiru czy jogurtu oraz 1-2
plasterki serów,
- jedną z porcji (do wyboru) ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa,
- jedną łyżkę stołową oleju lub oliwy oraz nie więcej niż 2 łyżeczki masła,
- wodę mineralną i naturalne soki warzywne i owocowe (około 1 litra).
Należy unikać nadmiaru soli, cukru i alkoholi. Wadliwy sposób żywienia jest bezpośrednią
przyczyną wielu chorób cywilizacyjnych. W przypadku wystąpienia chorób u podopiecznych
dietÄ™ specjalistycznÄ… ustala lekarz leczÄ…cy w porozumieniu z dietetyczkÄ… specjalnÄ…. Wtedy
zadaniem asystenta jest przestrzegać ustalonej diety i dopilnować żeby podopieczny stosował
jÄ… zgodnie z zaleceniami lekarza.
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym jest racjonalne żywienie?
2. Jakie znasz składniki pokarmowe energetyczne?
3. Jakie znasz składniki budulcowe?
4. Jaką rolę spełniają składniki regulujące?
5. Jakie witaminy rozpuszczają się w tłuszczu?
6. Jaką rolę spełniają witaminy w odżywianiu?
7. Jaką rolę spełniają sole mineralne?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj uwzględniając upodobania podopiecznego jadłospis na jeden dzień.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) poznać upodobania, ulubione potrawy podopiecznego,
2) zaplanować godziny spożywania posiłków biorąc pod uwagę przerwy między posiłkami
(trzy posiłki stałe + podwieczorek),
3) przygotować propozycję zestawu posiłków uwzględniając podstawowe składniki
pokarmowe: budulcowe, energetyczne i regulacyjne zgodnie z potrzebami
żywnościowymi,
4) przygotować jadłospis na plakacie i zawiesić na tablicy,
5) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz A2,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Ćwiczenie 2
Zaplanuj przygotowanie posiłku, np. kolacji, uwzględniając upodobania podopiecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić co chciałby zjeść podopieczny na kolację,
2) zorientować się jakie produkty spożywcze są potrzebne do przygotowania kolacji,
3) wspólnie z podopiecznym przygotować stanowiska pracy do przygotowania posiłku
(stolik, produkty spożywcze, sprzęt do przygotowania posiłków),
4) dokonać podziału pracy, uwzględniając te czynności, które podopieczny może sam
wykonać, a które musi wykonać asystent,
5) zaprezentować na forum grupy opracowany projekt,
6) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- flamastry,
- flipchart,
- sprzęt do przygotowania posiłków,
- Poradnik ucznia.
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić pojÄ™cie racjonalnego żywienia? ûÿ ûÿ
2) wymienić skÅ‚adniki pokarmowe energetyczne, budulcowe i regulacyjne? ûÿ ûÿ
3) okreÅ›lić prawidÅ‚owe wyżywienie czÅ‚owieka? ûÿ ûÿ
4) wymienić, które z witamin rozpuszczajÄ… siÄ™ w wodzie, a które w tÅ‚uszczu? ûÿ ûÿ
5) wyjaÅ›nić rolÄ™ witamin i soli mineralnych w organizmie? ûÿ ûÿ
6) zróżnicować prawidÅ‚owe odżywianie od wadliwego sposobu żywienia? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.11. Etyka w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej
4.11.1. Materiał nauczania
Etykę pochodzącą od greckiego słowa ethos (oznaczającego stałe miejsce zamieszkania,
obyczaj) rozumieć będziemy jako filozoficzną i normatywną teorię moralności, a dokładniej 
moralnej wartości czynu. Podmiotem zainteresowań etyka jest nade wszystkim czyn (ludzkie
działanie, postępowanie) pod kątem jego wartości moralnej, czyli jest on moralnie dobry, czy
zły.
Etyka to ogół norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej
(społeczeństwie, klasie lub grupie społecznej, środowisk) w określonej epoce historycznej,
synonim moralności [wg Encyklopedii Powszechnej PWN].
Mówiąc o moralności mamy na myśli etykę normatywna lub właściwą, czyli naukę
o dobru. Głównym zadaniem etyki normatywnej jest formowanie reguł postępowania
pozwalającego zachować dobro i unikać czynienia zła. Etyka normatywna dzieli się na etykę
ogólną i etykę szczegółową obejmującą etykę osobową oraz społeczną.
Etyka szczegółowa jest to nauka filozoficzna ustalająca reguły, czyli oceny i normy
moralnego działania np. świadczenie usług osobom potrzebującym, wykonywanie czynności
zawodowych, itp.
Etyka osobowa jako dziedzina etyki szczegółowej rozważa normy regulujące zachowanie
się osoby względem samej siebie oraz względem innych osób i przyrody.
Natomiast etyka społeczna jest nauką ustalającą normy moralne dla tych stosunków
społecznych i działań, których podmiotem jest grupa, zbiorowość a nie szczególne jednostki.
Etyka w aspekcie opisowym zajmuje się analizą, opisem i wyjaśnieniem moralności
rzeczywiście przyjmowanej w różnych epokach i środowiskach społecznych, wskazywaniem
z
ródeł struktury, funkcji moralności jej rozwoju. Etyka zawodowa to zespół norm
wyznaczających określone obowiązki moralne związane z wykorzystywaniem zawodu
i społecznymi stosunkami zawodowymi.
Etyka zawodowa poza normami zawiera także konkretne dla danego zawodu nakazy
i zakazy.
Zasady moralne w pracy asystenta jako podstawowe pojęcie umożliwiające osąd moralny
postępowania to:
1) zasada autonomii  prawo do samostanowienia, niezależności i wolności  poszanowanie
praw podopiecznych,
2) nieszkodzenie  unikanie działań szkodliwych dla podopiecznych a także otaczanie opieką
tych, którzy ze względu na wiek, chorobę oraz stan psychiczny, nie są w tanie sami siebie
chronić przed czynnikami szkodliwymi,
3) zasada dobroci wymaga, aby asystent osoby niepełnosprawnej czynił dobro w celu
zapewnienia korzyści innych. Oznacza to uwzględnienie podstawowych ludzkich potrzeb
przetrwania, bezpieczeństwa, przynależności. Całościowe spojrzenie na człowieka we
wszystkich jego wymiarach, a więc nie tylko biologicznych, ale psychicznych
i społecznych,
4) zasada sprawiedliwości  domaga się aby asystent osoby niepełnosprawnej traktował
każdego podopiecznego jednakowo,
5) zasada poufności nakazuje, aby asystent osoby niepełnosprawnej zachował w ścisłej
tajemnicy informacje zawodowe. Zasada poufności wiąże się z zasadą lojalności
i szacunku dla tych, którzy pokładają ufność w swoich opiekunach,
6) zasada prawdomówności wynika obowiązku mówienia prawdy i nie wprowadzenia
podopiecznych w błąd. Wyjątek gdy prawda podopiecznemu mogłaby spowodować
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
poważne szkody dla jego stanu fizycznego i psychicznego. W tym przypadku należy
uwzględnić zasadę nieszkodzenia,
7) zasada odpowiedzialności jest jedną z najważniejszych zasad w życiu osobistym
i zawodowym człowieka. Oznacza ona ponoszenie odpowiedzialności moralnej, a także
i prawnej za rezultaty podejmowanych działań wobec podopiecznych i wobec zawodu.
Oznacza ona, że jeśli ktoś podjął zobowiązanie realizacji jakiegoś działania, które nie jest
zobowiązane sankcją prawna to powinien je wykonać, nawet jeżeli byłby to dla niego
trudne bÄ…dz
niewygodne, gdyż skłania go do tego jego sumienie.
Z powyższych zasad wynikają określone powinności moralne, określone normy
godziwego postępowania asystenta osoby niepełnosprawnej. W skrócie można je przedstawić
w postaci sześciu dyrektyw powinnościowych:
1) szanuj godność podopiecznego i jego prawa,
2) nie szkodz
swym postępowaniem podopiecznemu, chroń go przed krzywdą i szkodą,
3) przyczyniaj siÄ™ do dobra podopiecznego we wszystkich wymiarach jego osoby, tj.
fizyczno-biologicznym, psychicznym, społecznym, duchowym,
4) świadcz opiekę sprawiedliwie wobec każdego podopiecznego,
5) zachowaj w tajemnicy uzyskanie informacje o stanie zdrowotnym podopiecznego
i przebiegu procesu leczenia oraz opieki,
6) bÄ…dz
odpowiedzialny za podjęte obowiązki i swe zobowiązania. Powinności te stanowią
ogólne reguły postępowania w odniesieniu do codziennych obowiązków asystentów.
Etyka spolegliwego opiekuna
Asystent osoby niepełnosprawnej jest spolegliwy tj. automatycznie troskliwy i opiekuńczy,
budzi zaufanie, nie wycofuje się w niebezpieczeństwie, jest silnym oparciem w każdych
okolicznościach można zawsze liczyć na jego pomoc. Podstawową zasadą jest maksyma
 przede wszystkim nie szkodzić . Spolegliwym opiekunem może być jedynie człowiek
o dobrym sercu wrażliwy na cudze potrzeby, skłonny do udzielania innym pomocy, odważny,
sprawiedliwy i życzliwe usposobiony do swych podopiecznych.
Schemat podstawowych cnót moralnych i przeciwnych im wad:
1) męstwo  tchórzostwo,
2) dobre serce  zły człowiek,
3) prawość  nierzetelność,
4) panowanie nad sobÄ…  brak woli,
5) szlachetność  niskie motywy.
Opiekun spolegliwy to realista i człowiek praktyczny, działający roztropnie, umiejący
ustalić sobie hierarchię ważności problemów, opanowany, odważny na drugiego człowieka.
Kotarbiński zalecał także ideę powszechnej życzliwości, zaniechania wrogości i niechęci
wobec innych ludzi.
Etyka troski jest etyką ochrony cierpiącego człowieka: jego ciała i ducha
Istnieją trzy główne rodzaje odpowiedzialności:
- zawodowa,
- cywilna,
- karna.
Odpowiedzialność zawodowa  jest to odpowiedzialność za popełnienie tzw. przewinienia
zawodowego. Skutkiem nieprawidłowego postępowanie jest orzeczenie kary dyscyplinarnej
(upomnienia, nagany, czasowego lub trwałego pozbawienie prawa do wykonywania zawodu).
Odpowiedzialność cywilna  jest to odpowiedzialność za wyrządzenie szkody majątkowej
albo krzywdy niemajątkowej (dotyczącej życia, czci, wolności, dobrego imienia, kultu osoby
zmarłej). Skutkiem jest konieczność zapłacenia odszkodowania (w przypadku szkody), lub
zadośćuczynienia (w przypadku krzywdy). W sprawach z powództwa cywilnego orzekają sądy
powszechne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Odpowiedzialność karna  jest to odpowiedzialność za popełnienie przestępstwa
(określonego przez ustawę). Skutkiem jest orzeczenie kary: pozbawienia wolności,
ograniczenia wolności, grzywny.
Podopieczny, którego prawa zostały naruszone może dochodzić ich na drodze
administracyjnej lub sądowej. Dochodzenie może zmierzać do:
- żądania zaniechania naruszenia prawa,
- żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub odszkodowania za wyrządzoną
naruszeniem szkodę lub ukarania sprawcy naruszenia z tytułu odpowiedzialności służbowej
lub karnej.
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak brzmi definicja etyki?
2. Co jest przedmiotem zainteresowań etyki?
3. Czym zajmuje siÄ™ etyka normatywna?
4. Co to jest etyka zawodowa?
5. Jakie znasz zasady moralne, którym powinien kierować się asystent osoby
niepełnosprawnej w pracy?
6. Jakie są dyrektywy powinności?
7. Czym charakteryzuje siÄ™ opiekun spolegliwy?
8. Jakie znasz rodzaje odpowiedzialności prawnej?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj plakat nt.: Dylematy etyczne występujące najczęściej w pracy z osobami
niepełnosprawnymi?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zebrać informacji na temat najczęściej występujących dylematów etycznych występujących
u podopiecznych,
2) dokonać hierarchii dylematów etycznych od najważniejszych do najmniej ważnych (np.
związane z eutanazją, zachowań w kontakcie z innymi osobami),
3) omówić najczęściej występujące dylematy etyczne u podopiecznych,
4) przedstawić je w formie plakatu,
5) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- flamastry,
- flipchart,
- Poradnik ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Ćwiczenie 2
Przedstaw, sposób postępowania wobec osób, które chcą się dowiedzieć o stanie zdrowia
i samopoczuciu podopiecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić czy podopieczny życzy sobie przekazania informacji o sobie innym osobom,
2) uzgodnić jakie informacje można przekazać i w jakim zakresie,
3) ustalić jakich informacji nie wolno przekazywać dochowując tajemnicy zawodowej,
4) przedstawić wyniki ćwiczenia w formie pisemnej,
5) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A4,
- flamastry,
- flipchart,
- Poradnik ucznia.
4.11.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie etyki? ûÿ ûÿ
2) okreÅ›lić co jest przedmiotem zainteresowaÅ„ etyki? ûÿ ûÿ
3) okreÅ›lić czym zajmuje siÄ™ etyka normatywna? ûÿ ûÿ
4) okreÅ›lić co to jest etyka zawodowa? ûÿ ûÿ
5) wymienić zasady moralne, którymi powinien kierować siÄ™ asystent w pracy? ûÿ ûÿ
6) scharakteryzować cechy opiekuna spolegliwego? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Dla każdego zadania są dołączone 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, zakreślając X prawidłową
odpowiedz
.
6. Pracuj samodzielnie.
7. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Czasem wolnym nazywamy
a) czas przeznaczony na pracÄ™ zarobkowÄ….
b) czas przeznaczony na pracÄ™ zarobkowÄ….
c) zajęcia którym jednostka może oddawać się z własnej chęci bądz
dla odpoczynku,
rozrywki, dobrowolnego udziału w życiu społecznym.
d) czas przeznaczony na obowiÄ…zki rodzinne.
2. Funkcje czasu wolnego wg Z. DÄ…browskiego to
a) psychokompensacyjna, kulturalna, psychokreatywna, psychorekreacyjna.
b) wypoczynek, rozrywka, rozwój zainteresowań i uzdolnień, poszukiwanie własnego
miejsca w społeczeństwie.
c) edukacyjne, wychowawcze, integracyjne.
d) psychorekreacyjne, kompensacyjne, kulturalne, psychokreatywne.
3. Indywidualną wartość czasu wolnego należy rozpatrywać w aspekcie
a) korzyści społecznych.
b) korzyści indywidualnych.
c) zarzÄ…dzania czasem.
d) funkcji czasu wolnego.
4. Zainteresowaniem nazywamy
a) pracę wykonywaną dla relaksu, w czasie wolnym od obowiązków.
b) czynności wykonywane z przyjemnością poza praca zarobkową.
c) czynności zawodowe, których wykonywanie nie satysfakcjonuje.
d) pracÄ™ wykonywana w wolnym czasie.
5. AktywizacjÄ… nazywamy
a) zespół działań mających na celu włączenie człowieka do udziału w różnych
dziedzinach życia.
b) przeprowadzenie osoby niepełnosprawnej z aktywności do pasywności.
c) brak kontaktów, pomocy ze strony innych osób, poczucie izolacji i osamotnienia.
d) połączenie obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
6. Pojęcie wartości czasu należy określać w kontekście
a) czas to pieniÄ…dz.
b) czas przemija bezpowrotnie.
c) czas to wartościowy kapitał  czas to życie.
d) czas leczy rany.
7. EtykÄ… nazywamy
a) to ogół norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej.
b) zespół norm i ocen zachowania jednostki.
c) zespół norm względem innych osób i przyrody.
d) świadczenie usług osobom potrzebującym.
8. Jedną z funkcji środków masowego przekazu wg Harolda Lasswellda jest
a) kontynuacja.
b) korelacja.
c) informacja.
d) nadzór nad otoczeniem.
9. Funkcją i zadaniem środków masowego przekazu wg McQuaila jest
a) nadzór nad otoczeniem.
b) informacja, korelacja, kontynuacja, rozrywka, mobilizacja.
c) koordynacja elementów systemu społecznego.
d) transmisja kultury, czyli transmisja dziedzictwa społecznego następnym pokoleniom.
10. Racjonalnym żywieniem jest
a) dostarczanie organizmowi składników budulcowych.
b) dostarczanie organizmowi składników energetycznych.
c) dostarczanie organizmowi w określonym czasie odpowiednich ilości składników
budulcowych, energetycznych i regulacyjnych.
d) dostarczanie organizmowi składników regulujących witaminy i sole mineralne.
11. Witaminy w odżywianiu
a) są niezbędne do utrzymania prawidłowego stanu zdrowia i właściwego rozwoju
zaliczają się do składników regulujących.
b) są niezbędne w odżywianiu zaliczają się do składników energetycznych.
c) dostarczają organizmowi składników budulcowych.
d) są niezbędne do rozwoju organizmu i prawidłowego odżywiania.
12. Tłuszcze w odżywianiu
a) są wykorzystywane jako materiał budulcowy i składniki ciał odpornościowych.
b) dostarczajÄ… organizmowi witamin i soli mineralnych.
c) stanowiÄ… dla ustroju z
ródło energii.
d) są wykorzystywane jako składniki enzymów i hormonów.
13. Åšrodki masowego przekazu
a) wywierają niekorzystny wpływ na stan zdrowotny osoby niepełnosprawnej.
b) wpływają korzystnie na stan zdrowia podopiecznego, pod warunkiem, że są
odpowiednio dobrane.
c) nie sÄ… elementem kultury masowej.
d) nie zawierają koncepcji wspólnego mianownika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
14. Motywacja jest
a) elementem etyki opiekuna.
b) stanem gotowości człowieka do podjęcia określonego działania.
c) funkcja czasu wolnego.
d) formą spędzania czasu wolnego.
15. Etyka zawodowa
a) poza normami zawiera także konkretne dla danego zawodu nakazy i zakazy.
b) to świadczenie opieki sprawiedliwie wobec każdego podopiecznego.
c) charakteryzuje się rzetelnym wykonywaniem obowiązków w pracy zawodowej.
d) to unikanie działań szkodliwych dla podopiecznych.
16. Przy organizowaniu czasu wolnego dla osoby niepełnosprawnych należy uwzględnić
a) włączenie osoby niepełnosprawnej w planowanie i organizowanie ofert wolnego
czasu.
b) przygotowanie samodzielnie ofert wolnego czasu przez asystenta.
c) ambicje asystenta.
d) potrzeby placówek opiekuńczych.
17. FormÄ… wypoczynku biernego jest
a) sen.
b) gra w kart.
c) pływanie.
d) indywidualne codzienne czynności rehabilitacyjne.
18. Brak aktywności należy rozumieć jako
a) prowadzenie życia rodzinnego i społecznego.
b) niechęć do kontaktów społecznych, towarzyskich, poczucie krzywdy i izolacji.
samotności.
c) wykonywanie obowiązków zawodowych, uczenie się.
d) prowadzenie twórczego i harmonijnego życia.
19. Głównym  złodziejem czasu jest
a) praca zawodowa, nauka, samokształcenie.
b) gry i zabawy ruchowe, konkursy itp.
c) aktywny udział w różnych organizacjach społecznych.
d) telewizja, filmy, telefony, bierna postawa oraz goście, znajomi, itp.
20. Aby czas wolny był efektywnie wykorzystany należy
a) zajmować się dodatkowo pracą zawodową.
b) wykonywać obowiązki rodzinne.
c) wykorzystać czas na rozwój zainteresowań i uzdolnień.
d) przeznaczyć czas na obowiązkową pracę społeczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Realizowanie potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie wykorzystania czasu
wolnego
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
6. LITERATURA
1. Błędowski P.: Pomoc Społeczna i opieka nad osobami starszymi w RFN. Interart,
Warszawa 1996
2. Drzycimski A.: Komunikatorzy, wpływ, wrażenie, wizerunek. Warszawa 2000
3. Garlin Ch. D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Warszawa
1996
4. Globan-Klas T.: Madia i komunikowanie masowe. Warszawa 1999
5. Gurzycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Warszawa 1990
6. Hale G.: Poradnik dla niepełnosprawnych. Muza S.A. Warszawa 1996
7. Hulek A. (red.): Świat ludziom niepełnosprawnym. Warszawa 1993
8. Jaroszuk Z., Czakon W.: Gry i metody. Lublin 1996
9. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej. BPS,
Katowice 1998
10. Korczak C.: Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
11. Ploch L.: Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo.
Warszawa 1997
12. Przetacznik Gierowska M., Makieło Jarża G.: Podstawy psychologii ogólnej. WSiP,
Warszawa 1989
13. Przez
dziak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Medica, Gdańsk 2003
14. Rojewska J.: Grupa bawi siÄ™ i pracuje. UNUS 2000
15. Seiwert L.J.: Jak organizować czas. Warszawa 1993
16. Szczepankowska B., Mikulski J. (red): Osoby niepełnosprawne w środowisku lokalnym.
Wyrównywanie szans. Warszawa 1999.
17. Tondelli G.: W stronę sportu. Jedność 2004
18. Tyszkowa M.: Aktywność i działalność dzieci i młodzieży. Warszawa 1990
19. Vopel K. W.: Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży. Część 1, 2, 3. Jedność
2005
20. Wieczorek Chełmińska Z.: Zasady żywienia i dietetyka stosowana. PZWL 1987
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45