Wyk!ad 12:
Zjawisko agresji interpersonalnej
• Agresja – dzia!anie, którego celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody osobie, która sobie tego nie #yczy.
- dlaczego ranimy innych?
• agresja wroga (emocjonalna)
• agresja instrumentalna
dr Dariusz Rosi"ski
Kultura honoru - a agresja
Pochodzenie agresji
• Ró#nice p!ciowe i kulturowe mog$ by% cz&'ciowo zwi$zane z Wiele kontrowersyjnych pogl$dów dotycz$cych:
ró#nicami w zakresie praktyk socjalizacyjnych (nagradzanie i karanie, modelowanie, wzmacnianie norm i ról)
• genezy agresji
• kultura honoru (np. W!ochy, Hiszpania, Ameryka (aci"ska,
• mechanizmu przebiegu agresji
Po!udnie w USA)
• honor jako szczególna warto'%, zw!aszcza dla m&#czyzn, i agresja Dwie podstawowe grupy teorii:
jako w!a'ciwy sposób obrony honoru
• biologiczne teorie agresji
• „M&#czyzna ma prawo zabi% w obronie swojej rodziny / w obronie swojego honoru”.
• psychospo!eczne teorie agresji
Psychologia ewolucyjna
Neurofizjologiczne i organiczne pod!o#e agresji (Sheldon 1949; Lindsley 1967; Jacobs, McClemont 1965)
Agresja jako instynkt, pop&d:
• Wg D. Bussa i in.,
• hormizm McDougalla 1926
• najwi&ksze prawdopodobie"stwo wyst$pienia agresji mi&dzy m&#czyznami istnieje w sytuacjach kwestionowania statusu,
• psychoanaliza Freuda 1959, 1984
pozycji dominuj"cej, „m#skiego Ego” (np. poni#anie,
• koncepcja ewolucyjno-ekologiczna K. Lorenza 1973
wywo!ywanie zazdro'ci seksualnej itp.).
Czynniki biologiczne
Agresja jako instynkt, pop&d
Psychoanaliza Z. Freuda (1959)
• Testosteron – hormon m#sko$ci
Freud rozumia! agresj& jako zjawisko autonomiczne. Cz!owiekiem
•
#$dz$ dwie si!y biologiczne:
Wysoka pozytywna korelacja mi&dzy poziomem testosteronu a poziomem agresji (badania na ró#nych populacjach: studenci,
• instynkt #ycia, mi!o'ci eros (zapewnia kontynuacj& do'wiadcze", m!odzi, starzy, z chorob$ Alzheimera, wi&)niowie i in.).
rozwój, #ycie)
• Serotonina – neurotransmiter
• instynkt 'mierci thanatos (destrukcyjny, a celem jego jest stan
•
bezruchu, a nawet 'mier%)
Obni#a poziom agresji: osoby agresywne maj$ ni#szy poziom serotoniny.
Psychospo!eczne teorie agresji
• Teoria „frustracja-agresja”
•
(klasyczna forma Dollarda, Millera z 1939 roku; jej modyfikacje Nie da si& udowodni% wy!$cznego determinizmu konstytucjonalnego, Rosenzwieg 1938; Berkowitz 1962-1967)
genetycznego czy fizjologicznego agresywnego zachowania
• Agresja jako wyuczona dyspozycja
• brak jest stale czynnej potrzeby agresji zarówno u zwierz"t, jak i u ludzi
(Fr$czek, Pufal-Struzik 1996)
•
• Agresja nawykowa – efekt klasycznej teorii uczenia si#
s!aba metodologia bada"
(Buss 1961; (ukaszewski 1971)
• wp!yw czynników spo!ecznych; agresja jest mechanizmem motywacyjnym typu sytuacyjnego
• Spo!eczne uczenie si# zachowa% agresywnych
(Bandura 1969, 1971, 1973; Bandura, Walters 1963, Bronfenbrenner 1970, 1979, 1986)
Teoria „frustracja-agresja” - sytuacyjne uwarunkowania Teoria „frustracja-agresja” - sytuacyjne uwarunkowania agresji
agresji c.d.
Autorzy: J. Dollard, N. E. Miller ze wspó!pracownikami z Uniwersytetu w Yale (1939) wersja pierwotna
• Dwie g!ówne tezy:
• agresja jest zawsze poprzedzona frustracj"
modyfikacje teorii Millera z 1941 roku:
(przyczyn" ka&dej agresji jest frustracja) wp!ywy L. Berkowitza (1962)
• k a & d a f ru s t ra c j a p owo d u j e b e z w z g l # d n e wyst"pienie agresji (frustracja powodowana przez przerwanie d"&enia do celu generuje motywacj# do agresji)
Teoria „frustracja-agresja” - sytuacyjne uwarunkowania Teoria „frustracja-agresja” - sytuacyjne uwarunkowania agresji c.d.
agresji c.d.
Ograniczenia teorii teorii „frustracja – agresja”: Autorzy zwrócili uwag&, #e agresogenne jest:
• Frustracja a agresja:
• zagro&enie obrazu w!asnej osoby,
• frustracja mo#e wywo!ywa% inne zachowania, np. regresj& itd.
•
• frustracja jest tylko jednym z negatywnych do'wiadcze", które mog$ prowadzi% do agresji zagro&enie osobistej godno$ci,
(Berkowitz, 1989)
• zagro&enie obni&enia samooceny
• nie ka#da agresja jest spowodowana frustracj$
• Przemieszczenie:
• zaatakowanie kogo' jest wtedy sposobem odbudowania
• istnieje korelacja mi&dzy stanem frustracji spo!ecze"stwa a agresj$ wobec grup zdewaluowanego ego czy podniesienia szacunku do siebie mniejszo'ciowych (teoria „koz!a ofiarnego” – przemieszczenie frustracji spo!ecznej)
• poznanie przyczyn frustracji pozwala zmniejszy% agresj& przejawian$
• zwi$zek korelacyjny nie wyja'nia przyczyn
w zachowaniu
• Katharsis
• Zachowanie agresywne mo#e podwy#sza% poziom pobudzenia Agresja jako wyuczona dyspozycja (Buss 1961)
Agresja jako wyuczona dyspozycja c.d.
• agresja nawykowa
• Wa#ne cechy kary, ró&nicuj"ce jej skuteczno$' :
• agresja podlega samowzmacnianiu. Skutki nagrody maj$ tak#e:
• intensywno$' (Buss 1961, Piekarska 1991, Skar#y"ska 1974)
• zaniechanie kary za agresj#
• cz#stotliwo$' ((ukaszewski 1971)
• tolerowanie agresji
• regularno$' ((ukaszewski 1971)
• takie reakcje kszta!tuj$ i utrwalaj$ nawykowe zachowania agresywne.
• moment, gdy kara jest stosowana: z odroczeniem czy nie (Fr$czek 1970) - za Kwiatkowska (2005)
Agresja jako wyuczona dyspozycja c.d.
Spo!eczne uczenie si& zachowa" agresywnych
• Badacze podkre'laj$ negatywn$ rol& kar w wychowaniu.
• Kary, gdy s" g!ównym $rodkiem wychowawczym:
• Teoria spo!ecznego uczenia si& agresji (Bandura 1971, Bronfenbrenner 1970. Buss 1970) podkre'lali rol&:
• wyzwalaj$ agresj&, zachowania aspo!eczne i antyspo!eczne
• obserwowania agresywnych modeli
• przyczyniaj$ si& do dezintegracji osobowo'ci jednostki (wyzwalaj$ upór, d$#enie do odwetu, pot&guj$ napi&cie)
• akceptowania przez grup& agresji.
• Kara powoduje frustracj# – wa&n" si!# nap#dow"
• Obcowanie z modelem – obserwator uczy si& zachowa" oraz emocji.
agresji !
• Mo#e te# mie% rol& agresotwórcz$ – modelowanie.
• Wa#ny problem to przemoc w mediach.
Kara' czy nie kara'?
Sytuacyjne uwarunkowania agresji: emocje i pobudzenie Sytuacyjne uwarunkowania agresji: emocje i pobudzenie fizjologiczne (1)
fizjologiczne (2)
• Szeroki zakres nieprzyjemnych bod(ców
• np. ha!as, t!um, ból fizyczny, zagro#enie samooceny, nieprzyjemny
• Emocje pozytywne nie s$ kompatybilne ze z!o'ci$ i gniewem, wi&c zapach, ekstremalne temperatury,
mog$ redukowa% agresj&
• mo#e generowa% afekt negatywny i podwy#sza% agresj&
• np. roz'mieszenie agresora - „Strach na wróble” Gene Hackman
•
• Bod)ce (neutralne i negatywne) wywo!uj$ce pobudzenie Wysokie temperatury s" skorelowane ze wzrostem fizjologiczne podwy#szaj$ agresj&.
poziomu agresji i przemocy:
•
• najwy#szy poziom agresji w sytuacji interakcji negatywnego afektu i np. wi&cej przest&pstw, rozruchów spo!ecznych latem, wysokiego pobudzenia.
• kierowcy bardziej agresywni, kiedy nie ma w autach klimatyzacji
• za Kwiatkowska (2002)
• kultury honoru zlokalizowane na po!udniu (?)
Teoretyczny model sytuacyjnych uwarunkowa" agresji Materia!y pornograficzne
afektywnej (Kwiatkowska, 2002)
Czynniki wyj$ciowe:
do'wiadczenie awersyjne (frustracja,
prowokacja, upa!)
wskazówki sytuacyjne (bro%, przemoc w
TV, internecie)
czynniki osobowo'ciowe (wrogo$',
• Pornografia bez przemocy mo&e wywo!ywa' lekkie empatia, postawy)
pobudzenie seksualne i pozytywne emocje (badania nad m&#czyznami heteroseksualnymi, Donnerstein i in., 1978): AFEKT
POBUDZENIE
CZYNNIKI
POZNAWCZE
• Pornografia z przemoc" podwy&sza agresj# w stosunku do kobiet.
Przetwarzanie informacji
(interpretacja sytuacji, motywacji przeciwnika, w!asnego afektu) AGRESJA
Sposoby redukowania i kontrolowania agresji
• Hipoteza katarktycznego roz!adowania
• Teoria uczenia si# spo!ecznego