Hermann von Ebbinghaus
Psychologia -
„Psychologia ma długie dzieje,
lecz krótką historię ”
- rys historyczny
Abris der Psychologie (1908)
Etymologia nazwy „psychologia”
Psychologia przednaukowa (XIX w.)
Psyche (grec.) – dusza
sir Francis Galton
Logos (grec.) – nauka
Hermann von Helmholtz
Gustav Fechner
Etymologicznie: psychologia – nauka o duszy.
Dzięki ich badaniom po raz pierwszy w historii
podjęto próbę „zmierzenia” umysłu.
Do XIX w. wierzono,
Dla Fechnera umysł, ciało i duch były jednak
że to dusza jest nośnikiem
nadal nierozdzielne (świat fizyki jako
stanów psychicznych. Do tego też czasu
zewnętrzna manifestacja duchowej
psychologia była gałęzią filozofii.
rzeczywistości).
Psychologia naukowa
Strukturalizm
Początki psychologii jako nauki – 2 poł. XIX w.
Wg Wundta procesy świadomości można
rozłożyć na elementy podstawowe:
1879 – otwarcie pierwszego laboratorium
psychologicznego (Lipsk, Wilhelm Wundt).
Wrażenia (wzrokowe, słuchowe, smakowe,
zapachowe, dotykowe)
Wundt jako pierwszy zwrócił uwagę, że przedmiotem Uczucia (np. strachu, mi
ci, przyjemno ci,
bada
Uczucia (np. strachu, miłości, przyjemności,
ń psychologicznych powinny być procesy
świadomości. Można je analizować stosując metody
smutku)
eksperymentalne (introspekcja eksperymentalna –
Wyobrażenia (obrazy nie mające odbicia w
analiza własnych stanów psychicznych).
aktualnej rzeczywistości)
1882 – utworzenie Instytutu Psychologii na Uniwersytecie w Lipsku (W. Wundt)
1
Strukturalizm – c.d.
Funkcjonalizm
Przedstawiciele: Wiliam James, John Dewey
Wg Wundta w każdym doświadczeniu da się
(1. poł. XX w.)
wyodrębnić wrażenia, uczucia i wyobrażenia.
Zdaniem funkcjonalistów psychikę należy badać
Tworzą one strukturę świadomości.
analizując funkcje procesów świadomości.
Stosowana metoda eksperymentalna –
Wg Williama Jamesa, funkcja świadomości polega
przede wszystkim na ułatwianiu dostosowania
introspekcja („patrzenie wgłąb siebie”, opis zachowań jednostki do otaczającego ją środowiska.
własnych wrażeń, uczuć, wyobrażeń).
Często stosowane działania przystosowawcze stają
się nawykami (automatycznymi wzorcami
zachowania/reagowania).
Odwrót od introspekcji w kierunku metod
eksperymentalnych.
Asocjacjonizm – cd.
Asocjacjonizm
Warunkowanie klasyczne (pawłowskie)
Koncentracja na procesach uczenia się.
Powstawanie odruchu warunkowego, czyli
wyuczonego (bodziec bezwarunkowy, np. pokarm
Reprezentanci: Herman Ebbinghaus, Edward
→ odruch bezwarunkowy, np. ślinienie się psa →
Thorndike, Iwan Pawłow
bodziec warunkowy, np. dźwięk. Po wielu
(pierwsze dekady XX w.)
powtórzeniach: bodziec warunkowy → odruch
Badanie wpływu ró
warunkowy)
żnych czynników na
zapamiętywanie i zapominanie.
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
Badania nad warunkowaniem:
Wyuczenie się przez organizm zależności między
zachowaniami a ich konsekwencjami. Działanie
Pawłow: warunkowanie klasyczne
dostarcza wzmocnień pozytywnych lub
Thorndike: warunkowanie instrumentalne
negatywnych, które motywują do dalszego
działania lub do jego zaprzestania.
Behawioryzm
Gestalt (psychologia postaci)
Wg Johna Watsona, metody introspekcyjne są
Przedstawiciele szkoły Gestalt nie zgadzali się z obecnym nierzetelne i nieobiektywne. Przedmiotem badań
w funkcjonalizmie czy behawioryzmie atomizmem
powinny być wyłącznie zachowania jako
(wydzielaniem części składowych zjawiska).
obserwowalne, powtarzalne, porównywalne.
Propagowali podejście holistyczne. Wg nich, ludzie Zachowanie mo
postrzegaj
wiat nie w kawałkach, elementach struktury,
że być analizowane poprzez parę
ą świat nie w kawa
ale w cało ciach, a całość to wi cej ni suma części.
skojarze
ściach,
ść
ęcej niż suma częś
ń: bodziec – reakcja (np. ból po dotknięciu
ognia – cofnięcie ręki).
Mózg ma wrodzoną zdolność do porządkowania i
organizowania pola percepcji w mające znaczenie figury Do połowy XX w. behawioryzm stał się szkołą
(np. zjawisko fi, wydobywanie figury z tła, itp.) dominującą w psychologii. Upowszechnił metody
badawcze oparte na obserwacji zachowa
Przedstawiciele: Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, Kurt ń.
Koffka (pierwsze dekady XX w.)
Najbardziej znany przedstawiciel: Frederic Skinner.
2
Psychoanaliza
Psychoanaliza – cd.
Jedna z najgłośniejszych szkół w historii
Wg Freuda, osobowość każdego z nas składa się
psychologii. Nazwisko jej twórcy, Zygmunta
nie tylko ze świadomości, ale i elementów nieświadomych.
Freuda, potocznie jest utożsamiane z
początkami psychologii jako nauki.
Mogą one być „wyparte”, jakby zapomniane, nie
jesteśmy ich świadomi, a jednak bardzo mocno
Wg Freuda racjonalistyczne i systemowe prawa
wpływają na nasze zachowania i świadomość →
nauki nie są w stanie wyjaśnić wszystkich
tzw. nieświadomość.
ludzkich zachowań.
Pomiędzy świadomością i nieświadomością
Psychoanaliza to zarówno metoda terapii, jak i
istnieje też poziom pośredni:
teoria osobowości.
przedświadomość, na którą składają się myśli nieświadome w danej chwili, ale możliwe do
uświadomienia w przyszłości.
Psychoanaliza – cd.
Psychoanaliza – cd.
Struktura osobowości składa się ponadto z trzech
sfer:
ID – sfera biologicznie ukształtowana i
obejmująca odziedziczone popędy
EGO – sfera, której funkcją jest zaspokojenie
popędów w akceptowalny społecznie sposób
SUPEREGO – sfera zawierająca najczęściej
nieświadome reprezentacje ideałów, wartości i
norm kulturowych (swego rodzaju wewnętrzny
oceniający obserwator, sumienie).
Psychoanaliza – cd.
Psychoanaliza – cd.
Inni znani reprezentanci szkoły psychoanalitycznej to: Carl Wg Freuda, ludzie rodzą się z pewną liczbą
Gustaw Jung, Alfred Adler, Erich Fromm, Karen Horney.
instynktownych popędów, które od
Zasługą Junga jest przede wszystkim uzupełnienie
najwcze
freudowskiej nieświadomości o sferę nieświadomości śniejszych lat życia sterują ich
zbiorowej, która nie jest nam dana bezpośrednio, ale zachowaniem i motywacjami.
ujawnia się w obecnych w danej kulturze mitach, symbolach, tradycji, a nawet snach. Według Junga ludzka pamięć Najważniejszym źródłem popędów jest libido, czyli dziedziczy pamięć doświadczeń przodków tak samo, jak ciało dziedziczy struktury biologiczne.
energia psychiczna o naturze seksualnej.
Najważniejszym składnikiem nieświadomości zbiorowej są Zdaniem Freuda najsilniejszy wpływ na rozwój
archetypy – uniwersalne wzorce ludzkich zachowań i dążeń, np. archetyp matki, animus (archetypowy kobiecy osobowości człowieka wywierają przeżycia z
wizerunek mężczyzny), anima (archetypowy wizerunek wczesnego dzieciństwa (w tym te o naturze
kobiety u mężczyzny).
seksualnej).
Jung jako pierwszy wprowadził też rozróżnienie dwóch wymiarów osobowości: introwersji i ekstrawersji.
3
Psychologia współczesna
Podstawowe kierunki współczesnej psychologii
W pierwszym okresie rozwoju psychologii przedstawione Można wyróżnić wiele kierunków rozwojowych
szkoły konkurowały ze sobą co do przedmiotu badań współczesnej psychologii, w ramach których badacze oraz metod psychologii.
podejmują eksperymenty i formułują wnioski oraz teorie.
W zasadzie nie konkuruj one ze sob , który słuszniej i Współcze
ą one ze sobą, kt
śnie psychologowie są zgodni, że nie ma
adekwatniej ujmuje problemy i udziela odpowiedzi.
jednego paradygmatu wyjaśniającego ludzkie
Raczej zasadniczo uzupełniają się, dając w sumie
zachowania i funkcjonowanie psychiczne. Podziały
ogólny obraz ludzkiego funkcjonowania psychicznego.
wśród psychologów przebiegają wg obszarów ich
Są to m.in.:
zainteresowań badawczych.
Podejście fizjologiczne koncentrujące się wokół
Wyróżnia się dwie generalne linie podziału: wg dziedzin biologicznych uwarunkowań ludzkiego zachowania i
czynno ci umysłowych (badania nad budow i
badawczych (np. psychologia poznawcza, rozwojowa, ści umys
ą i
funkcjonowaniem układu nerwowego, związkami między społeczna, itd.) oraz wg zastosowań (np. psychologia układem hormonalnym a emocjami, mózgową lokalizacją pracy i biznesu, kliniczna, wychowawcza, itd.)
poszczególnych funkcji psychicznych, itp.)
Psychologia poznawcza
Kierunki współczesnej psychologii – cd.
Psychoanaliza (rozwijająca się przede
Kierunek koncentrujący się na badaniu umysłowych
procesów determinujących zachowanie i nadających
wszystkim jako metoda psychoterapii)
sens rzeczywistości otaczającej człowieka, takich jak: percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, pamięć, Behawioryzm (koncentrujący się na
używanie języka i mowy. Procesy poznawcze są zale
wzajemnie powi zane i zorganizowane.
żnościach między wpływem zewnętrznym
ązane i zorganizowane.
na ludzkie zachowania: jak uczenie się i
W tym podejściu umysł ludzki porównywany jest do
komputera – tak jak on przetwarza informacje: pobiera z doświadczenie kształtują daną osobę)
zewnątrz, koduje, interpretuje, magazynuje i
wykorzystuje w dalszym funkcjonowaniu.
Psychologia poznawcza
Współcześnie mówi się o paradygmacie poznawczym, czyli powszechnie przyj tym i funkcjonuj cym w nauce Psychologia humanistyczna
czyli powszechnie przyjętym i funkcjonującym w nauce modelu ujmowania czynności umysłowych człowieka.
Psychologia humanistyczna
Psychologia humanistyczna – cd.
Psychologia humanistyczna próbuje ujmować człowieka we wszystkich jego obszarach funkcjonowania. Stanowi Wg Abrahama Maslowa samoświadomość i zdolność do przeciwwagę do determinizmu obecnego w psychoanalizie samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego (zachowania uwarunkowane popędami i nieświadomością) i funkcjonowania psychicznego.
behawioryzmie (zachowania jako reakcje na wpływ
otoczenia). Koncentruje si
Człowiek jest istot , która pragnie realizowa swoje mo liwo ci i ę też w zasadzie na osobie
ą, kt
ć swoje możliwości i
zdrowej, a nie jak np. psychoanaliza na zaburzeniach i osiągnąć maksymalny rozwój swojej osobowości. Kieruje się problemach funkcjonowania.
przy tym dwoma rodzajami motywacji:
Psychologia humanistyczna głosi koncepcj
Motywy obrony – potrzeby redukowania napi
ę osoby wolnej,
ęć
kształtuj
fizjologicznych (głód, pragnienie, itp.)
ącej siebie i swoje zachowania, samorealizującej się.
Zdaniem psychologów humanistycznych, wewn
Motywy wzrostu – zaspokajanie potrzeb bycia kochanym, ętrzna,
biologicznie ukształtowana natura ludzka nie jest zła lecz szanowanym, docenianym, itp.
dobra lub co najmniej neutralna i dlatego należy umożliwiać Generalna zależność: Motywy wzrostu działają wówczas, gdy jej rozwój a nie ją powściągać i hamować.
nie występują motywy obrony.
Znani przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers.
4
Psychologia humanistyczna – cd.
Psychologia jako nauka
Hierarchia potrzeb wg A. Maslowa
Psychologia jest nauką młodą. Nie posiada jeszcze dominującego paradygmatu dotyczącego badania i
wyjaśniania ludzkiego funkcjonowania psychicznego.
Uprawiając tę naukę można kierować się różnymi poziomami wyjaśniania, tak jak to czyni pięć wspomnianych kierunków (podejść).
Usiłując zrozumieć człowieka trudno jednak ograniczać się tylko do któregoś z tych poziomów. Dlatego coraz częściej integruje się je, łączy, by uzyskać bardziej ogólny obraz.
Psychologowie korzystają również z dorobku innych dziedzin, takich jak np. antropologia, biologia, medycyna, etnologia, lingwistyka, pedagogika.
5