Hermann von Ebbinghaus

Psychologia -

„Psychologia ma długie dzieje,

lecz krótką historię ”

- rys historyczny

Abris der Psychologie (1908)

Etymologia nazwy „psychologia”

Psychologia przednaukowa (XIX w.)

Psyche (grec.) – dusza

sir Francis Galton

Logos (grec.) – nauka

Hermann von Helmholtz

Gustav Fechner

Etymologicznie: psychologia – nauka o duszy.

Dzięki ich badaniom po raz pierwszy w historii

podjęto próbę „zmierzenia” umysłu.

Do XIX w. wierzono,

Dla Fechnera umysł, ciało i duch były jednak

że to dusza jest nośnikiem

nadal nierozdzielne (świat fizyki jako

stanów psychicznych. Do tego też czasu

zewnętrzna manifestacja duchowej

psychologia była gałęzią filozofii.

rzeczywistości).

Psychologia naukowa

Strukturalizm

Początki psychologii jako nauki – 2 poł. XIX w.

Wg Wundta procesy świadomości można

rozłożyć na elementy podstawowe:

1879 – otwarcie pierwszego laboratorium

psychologicznego (Lipsk, Wilhelm Wundt).

Wrażenia (wzrokowe, słuchowe, smakowe,

zapachowe, dotykowe)

Wundt jako pierwszy zwrócił uwagę, że przedmiotem Uczucia (np. strachu, mi

ci, przyjemno ci,

bada

Uczucia (np. strachu, miłości, przyjemności,

ń psychologicznych powinny być procesy

świadomości. Można je analizować stosując metody

smutku)

eksperymentalne (introspekcja eksperymentalna –

Wyobrażenia (obrazy nie mające odbicia w

analiza własnych stanów psychicznych).

aktualnej rzeczywistości)

1882 – utworzenie Instytutu Psychologii na Uniwersytecie w Lipsku (W. Wundt)

1

Strukturalizm – c.d.

Funkcjonalizm

Przedstawiciele: Wiliam James, John Dewey

Wg Wundta w każdym doświadczeniu da się

(1. poł. XX w.)

wyodrębnić wrażenia, uczucia i wyobrażenia.

Zdaniem funkcjonalistów psychikę należy badać

Tworzą one strukturę świadomości.

analizując funkcje procesów świadomości.

Stosowana metoda eksperymentalna –

Wg Williama Jamesa, funkcja świadomości polega

przede wszystkim na ułatwianiu dostosowania

introspekcja („patrzenie wgłąb siebie”, opis zachowań jednostki do otaczającego ją środowiska.

własnych wrażeń, uczuć, wyobrażeń).

Często stosowane działania przystosowawcze stają

się nawykami (automatycznymi wzorcami

zachowania/reagowania).

Odwrót od introspekcji w kierunku metod

eksperymentalnych.

Asocjacjonizm – cd.

Asocjacjonizm

Warunkowanie klasyczne (pawłowskie)

Koncentracja na procesach uczenia się.

Powstawanie odruchu warunkowego, czyli

wyuczonego (bodziec bezwarunkowy, np. pokarm

Reprezentanci: Herman Ebbinghaus, Edward

→ odruch bezwarunkowy, np. ślinienie się psa →

Thorndike, Iwan Pawłow

bodziec warunkowy, np. dźwięk. Po wielu

(pierwsze dekady XX w.)

powtórzeniach: bodziec warunkowy → odruch

Badanie wpływu ró

warunkowy)

żnych czynników na

zapamiętywanie i zapominanie.

Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)

Badania nad warunkowaniem:

Wyuczenie się przez organizm zależności między

zachowaniami a ich konsekwencjami. Działanie

Pawłow: warunkowanie klasyczne

dostarcza wzmocnień pozytywnych lub

Thorndike: warunkowanie instrumentalne

negatywnych, które motywują do dalszego

działania lub do jego zaprzestania.

Behawioryzm

Gestalt (psychologia postaci)

Wg Johna Watsona, metody introspekcyjne są

Przedstawiciele szkoły Gestalt nie zgadzali się z obecnym nierzetelne i nieobiektywne. Przedmiotem badań

w funkcjonalizmie czy behawioryzmie atomizmem

powinny być wyłącznie zachowania jako

(wydzielaniem części składowych zjawiska).

obserwowalne, powtarzalne, porównywalne.

Propagowali podejście holistyczne. Wg nich, ludzie Zachowanie mo

postrzegaj

wiat nie w kawałkach, elementach struktury,

że być analizowane poprzez parę

ą świat nie w kawa

ale w cało ciach, a całość to wi cej ni suma części.

skojarze

ściach,

ść

ęcej niż suma częś

ń: bodziec – reakcja (np. ból po dotknięciu

ognia – cofnięcie ręki).

Mózg ma wrodzoną zdolność do porządkowania i

organizowania pola percepcji w mające znaczenie figury Do połowy XX w. behawioryzm stał się szkołą

(np. zjawisko fi, wydobywanie figury z tła, itp.) dominującą w psychologii. Upowszechnił metody

badawcze oparte na obserwacji zachowa

Przedstawiciele: Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, Kurt ń.

Koffka (pierwsze dekady XX w.)

Najbardziej znany przedstawiciel: Frederic Skinner.

2

Psychoanaliza

Psychoanaliza – cd.

Jedna z najgłośniejszych szkół w historii

Wg Freuda, osobowość każdego z nas składa się

psychologii. Nazwisko jej twórcy, Zygmunta

nie tylko ze świadomości, ale i elementów nieświadomych.

Freuda, potocznie jest utożsamiane z

początkami psychologii jako nauki.

Mogą one być „wyparte”, jakby zapomniane, nie

jesteśmy ich świadomi, a jednak bardzo mocno

Wg Freuda racjonalistyczne i systemowe prawa

wpływają na nasze zachowania i świadomość →

nauki nie są w stanie wyjaśnić wszystkich

tzw. nieświadomość.

ludzkich zachowań.

Pomiędzy świadomością i nieświadomością

Psychoanaliza to zarówno metoda terapii, jak i

istnieje też poziom pośredni:

teoria osobowości.

przedświadomość, na którą składają się myśli nieświadome w danej chwili, ale możliwe do

uświadomienia w przyszłości.

Psychoanaliza – cd.

Psychoanaliza – cd.

Struktura osobowości składa się ponadto z trzech

sfer:

ID – sfera biologicznie ukształtowana i

obejmująca odziedziczone popędy

EGO – sfera, której funkcją jest zaspokojenie

popędów w akceptowalny społecznie sposób

SUPEREGO – sfera zawierająca najczęściej

nieświadome reprezentacje ideałów, wartości i

norm kulturowych (swego rodzaju wewnętrzny

oceniający obserwator, sumienie).

Psychoanaliza – cd.

Psychoanaliza – cd.

Inni znani reprezentanci szkoły psychoanalitycznej to: Carl Wg Freuda, ludzie rodzą się z pewną liczbą

Gustaw Jung, Alfred Adler, Erich Fromm, Karen Horney.

instynktownych popędów, które od

Zasługą Junga jest przede wszystkim uzupełnienie

najwcze

freudowskiej nieświadomości o sferę nieświadomości śniejszych lat życia sterują ich

zbiorowej, która nie jest nam dana bezpośrednio, ale zachowaniem i motywacjami.

ujawnia się w obecnych w danej kulturze mitach, symbolach, tradycji, a nawet snach. Według Junga ludzka pamięć Najważniejszym źródłem popędów jest libido, czyli dziedziczy pamięć doświadczeń przodków tak samo, jak ciało dziedziczy struktury biologiczne.

energia psychiczna o naturze seksualnej.

Najważniejszym składnikiem nieświadomości zbiorowej są Zdaniem Freuda najsilniejszy wpływ na rozwój

archetypy – uniwersalne wzorce ludzkich zachowań i dążeń, np. archetyp matki, animus (archetypowy kobiecy osobowości człowieka wywierają przeżycia z

wizerunek mężczyzny), anima (archetypowy wizerunek wczesnego dzieciństwa (w tym te o naturze

kobiety u mężczyzny).

seksualnej).

Jung jako pierwszy wprowadził też rozróżnienie dwóch wymiarów osobowości: introwersji i ekstrawersji.

3

Psychologia współczesna

Podstawowe kierunki współczesnej psychologii

W pierwszym okresie rozwoju psychologii przedstawione Można wyróżnić wiele kierunków rozwojowych

szkoły konkurowały ze sobą co do przedmiotu badań współczesnej psychologii, w ramach których badacze oraz metod psychologii.

podejmują eksperymenty i formułują wnioski oraz teorie.

W zasadzie nie konkuruj one ze sob , który słuszniej i Współcze

ą one ze sobą, kt

śnie psychologowie są zgodni, że nie ma

adekwatniej ujmuje problemy i udziela odpowiedzi.

jednego paradygmatu wyjaśniającego ludzkie

Raczej zasadniczo uzupełniają się, dając w sumie

zachowania i funkcjonowanie psychiczne. Podziały

ogólny obraz ludzkiego funkcjonowania psychicznego.

wśród psychologów przebiegają wg obszarów ich

Są to m.in.:

zainteresowań badawczych.

Podejście fizjologiczne koncentrujące się wokół

Wyróżnia się dwie generalne linie podziału: wg dziedzin biologicznych uwarunkowań ludzkiego zachowania i

czynno ci umysłowych (badania nad budow i

badawczych (np. psychologia poznawcza, rozwojowa, ści umys

ą i

funkcjonowaniem układu nerwowego, związkami między społeczna, itd.) oraz wg zastosowań (np. psychologia układem hormonalnym a emocjami, mózgową lokalizacją pracy i biznesu, kliniczna, wychowawcza, itd.)

poszczególnych funkcji psychicznych, itp.)

Psychologia poznawcza

Kierunki współczesnej psychologii – cd.

Psychoanaliza (rozwijająca się przede

Kierunek koncentrujący się na badaniu umysłowych

procesów determinujących zachowanie i nadających

wszystkim jako metoda psychoterapii)

sens rzeczywistości otaczającej człowieka, takich jak: percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, pamięć, Behawioryzm (koncentrujący się na

używanie języka i mowy. Procesy poznawcze są zale

wzajemnie powi zane i zorganizowane.

żnościach między wpływem zewnętrznym

ązane i zorganizowane.

na ludzkie zachowania: jak uczenie się i

W tym podejściu umysł ludzki porównywany jest do

komputera – tak jak on przetwarza informacje: pobiera z doświadczenie kształtują daną osobę)

zewnątrz, koduje, interpretuje, magazynuje i

wykorzystuje w dalszym funkcjonowaniu.

Psychologia poznawcza

Współcześnie mówi się o paradygmacie poznawczym, czyli powszechnie przyj tym i funkcjonuj cym w nauce Psychologia humanistyczna

czyli powszechnie przyjętym i funkcjonującym w nauce modelu ujmowania czynności umysłowych człowieka.

Psychologia humanistyczna

Psychologia humanistyczna – cd.

Psychologia humanistyczna próbuje ujmować człowieka we wszystkich jego obszarach funkcjonowania. Stanowi Wg Abrahama Maslowa samoświadomość i zdolność do przeciwwagę do determinizmu obecnego w psychoanalizie samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego (zachowania uwarunkowane popędami i nieświadomością) i funkcjonowania psychicznego.

behawioryzmie (zachowania jako reakcje na wpływ

otoczenia). Koncentruje si

Człowiek jest istot , która pragnie realizowa swoje mo liwo ci i ę też w zasadzie na osobie

ą, kt

ć swoje możliwości i

zdrowej, a nie jak np. psychoanaliza na zaburzeniach i osiągnąć maksymalny rozwój swojej osobowości. Kieruje się problemach funkcjonowania.

przy tym dwoma rodzajami motywacji:

Psychologia humanistyczna głosi koncepcj

Motywy obrony – potrzeby redukowania napi

ę osoby wolnej,

ęć

kształtuj

fizjologicznych (głód, pragnienie, itp.)

ącej siebie i swoje zachowania, samorealizującej się.

Zdaniem psychologów humanistycznych, wewn

Motywy wzrostu – zaspokajanie potrzeb bycia kochanym, ętrzna,

biologicznie ukształtowana natura ludzka nie jest zła lecz szanowanym, docenianym, itp.

dobra lub co najmniej neutralna i dlatego należy umożliwiać Generalna zależność: Motywy wzrostu działają wówczas, gdy jej rozwój a nie ją powściągać i hamować.

nie występują motywy obrony.

Znani przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers.

4

Psychologia humanistyczna – cd.

Psychologia jako nauka

Hierarchia potrzeb wg A. Maslowa

Psychologia jest nauką młodą. Nie posiada jeszcze dominującego paradygmatu dotyczącego badania i

wyjaśniania ludzkiego funkcjonowania psychicznego.

Uprawiając tę naukę można kierować się różnymi poziomami wyjaśniania, tak jak to czyni pięć wspomnianych kierunków (podejść).

Usiłując zrozumieć człowieka trudno jednak ograniczać się tylko do któregoś z tych poziomów. Dlatego coraz częściej integruje się je, łączy, by uzyskać bardziej ogólny obraz.

Psychologowie korzystają również z dorobku innych dziedzin, takich jak np. antropologia, biologia, medycyna, etnologia, lingwistyka, pedagogika.

5