Rachunek kosztów dla inżynierów

WYKŁAD 9

Rachunek kalkulacyjny

kosztów cd.

1

Kalkulacja podziałowa odjemna

Kalkulacja podziałowa odjemna (resztowa) ma zastosowanie przy ustalaniu kosztów wytworzenia produktów otrzymywanych w wyniku produkcji sprzężonej (łącznej) – oprócz produktu głównego otrzymuje się z danego surowca inne produkty różniące się pewnymi właściwościami.

Produkty otrzymywane w wyniku produkcji sprzężonej dzielimy na: a)

produkty główne – główny cel prowadzonego procesu produkcyjnego, b)

produkty uboczne – otrzymywane łącznie z produktami głównymi, nie stanowią

celu

prowadzenia

procesu

produkcyjnego;

posiadają

określone wartości użytkowe i dlatego mogą być sprzedane lub wykorzystane na potrzeby wewnętrzne jednostki, c)

odpady produkcyjne – nie mają wartości użytkowej lub możliwości ich sprzedaży są niewielkie.

Tylko produkty główne stanowią odrębne obiekty kalkulacji kosztów.

Kalkulacja podziałowa odjemna cd.

Metoda kalkulacji podziałowej odjemnej ma zastosowanie w sytuacji, gdy w wyniku sprzężonego procesu produkcyjnego otrzymuje się jeden produkt główny oraz kilka produktów ubocznych. Całkowite koszty wytworzenia produktu głównego uzyskuje się przez odjęcie od kosztów globalnych produkcji łącznej wartości sprzedaży produktów ubocznych, przy założeniu, że koszt wytworzenia produktu ubocznego jest równy jego cenie sprzedaży.

Formuła jednostkowego kosztu wytworzenia produktu głównego: n

K − ∑ P ∗ Q

ui

ui

i

kj

=

=

1

g

Qg

gdzie:

kj

– jednostkowy koszt wytworzenia produktu głównego, g

K

– koszty całkowite produkcji łącznej poniesione w okresie, P

– cena sprzeda

ui

ży i-tego produktu ubocznego (i = 1,…, n),

Q

– wielko

ui

ść sprzedaży i-tego produktu ubocznego,

Q

– wielko

g

ść produkcji produktu głównego.

2

Kalkulacja podziałowa odjemna cd.

Jeśli produkty uboczne mogą być przedmiotem sprzedaży dopiero po dodatkowym przetworzeniu, wówczas należy dokonać korekty kosztów całkowitych produkcji łącznej o koszty dodatkowego przetworzenia.

Przy

rozczłonkowaniu

kosztu

wytworzenia

produktu

głównego

według

pozycji

kalkulacyjnych,

kwota

stanowiąca wycenę produktów ubocznych może być odejmowana

w

całości

od

kosztów

materiałów

bezpośrednich lub też proporcjonalnie od poszczególnych pozycji kalkulacyjnych kosztów.

Kalkulacja podziałowa odjemna cd.

PRZYKŁAD 1

Cukrownia w jednym procesie produkcyjnym wytwarza produkt główny w postaci cukru oraz produkty uboczne (wysłodki i melasę).

W ciągu okresu sprawozdawczego poniesiono koszty produkcji podstawowej w kwocie 1 862 000 zł. Wyprodukowano 1500 ton cukru. Wartość produktów ubocznych wyniosła 62 000 zł. Ustalić koszt wyprodukowania jednej tony cukru.

ROZWIĄZANIE

1 862 000 zł − 62 000 zł

kj =

=1 200 zł / t

g

1 500 t

3

Kalkulacja podziałowa odjemna cd.

PRZYKŁAD 2

W ciągu bieżącego miesiąca przedsiębiorstwo wytworzyło 2000 sztuk produktu głównego oraz 50 kg produktu ubocznego A, 200 kg produktu ubocznego B oraz 100 kg produktu ubocznego C.

W ciągu miesiąca poniesiono następujące koszty:

– materiały bezpośrednie

48 400 zł

– wynagrodzenia bezpośrednie

28 000 zł

– świadczenia na rzecz pracowników

18 000 zł

– koszty wydziałowe

12 000 zł

Razem (techniczny koszt wytworzenia)

106 000 zł

Ceny sprzedaży produktów ubocznych wynoszą: A – 20 zł, B – 6 zł, C – 8 zł za 1 kg. Koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży stanowią 20 % przychodu ze sprzedaży.

Kalkulacja podziałowa odjemna cd.

PRZYKŁAD 2 – rozwiązanie

Wycena produktów ubocznych na potrzeby kalkulacji produktu głównego Cena

Wielkość

Wartość

Koszty ogólnego

Koszt

Wyrób

sprzedaży

sprzedaży

sprzedaży

zarządu i koszty

wytworzenia

(zł)

(kg)

(zł)

sprzedaży (zł)

(zł)

A

20

50

1 000

200

800

B

6

200

1 200

240

960

C

8

100

800

160

640

Razem

–

–

3 000

600

2 400

Koszty produkcji łącznej zostaną pomniejszone o kwotę 2 400 zł. Kwota ta, stanowiąca wycenę produktów ubocznych (na poziomie technicznego kosztu wytworzenia), zostanie w całości odjęta od kosztów materiałów bezpośrednich ze względu na to, że produkty te pochodzą z materiału wyjściowego i nie wymagają dodatkowego przerobu.

4

Kalkulacja podziałowa odjemna cd.

PRZYKŁAD 2 – rozwiązanie cd.

Kalkulacja produktu głównego

Koszt

Koszty

Ilość

Pozycje

Koszty

jednostkowy

produktu

produktu

kalkulacyjne

produkcji

produktu

głównego

głównego

kosztów

(zł)

głównego

(zł)

(szt.)

(zł)

Materiały

48 400

46 000

2 000

23

bezpośrednie

Wynagrodzenia

28 000

28 000

2 000

14

bezpośrednie

Świadczenia na

18 000

18 000

2 000

9

rzecz pracowników

Koszty

12 000

12 000

2 000

6

wydziałowe

Razem

106 400

104 000

2 000

52

Kalkulacja doliczeniowa

Kalkulacja doliczeniowa ma zastosowanie w przedsiębiorstwach wytwarzających kilka (wiele) wyrobów charakteryzujących się znaczną odmiennością. Podstawą kalkulacji doliczeniowej jest grupowanie

kosztów

produkcji

ze

względu

na

możliwość

przyporządkowania ich obiektom kalkulacji. Wyróżnia się dwie kategorie kosztów:

koszty

bezpośrednie

związane

z

wytwarzaniem

odrębnych

obiektów kalkulacyjnych, na które są odnoszone na podstawie odpowiedniej dokumentacji źródłowej,

koszty pośrednie będące kosztami wspólnymi dla wytwarzania wszystkich

produktów,

podlegają

doliczeniu

do

kosztów

bezpośrednich

za

pomocą

odpowiednio

dobranych

kluczy

rozliczeniowych.

5

Kalkulacja doliczeniowa cd.

Ze

względu

na

liczbę

zastosowanych

kluczy

rozliczeniowych kosztów pośrednich wyróżnia się dwa rodzaje kalkulacji:

1)

kalkulacja doliczeniowa sumaryczna – zakłada się, że poziom kosztów pośrednich zależy od jednej ustalonej wielkości; dlatego jako klucz doliczeniowy wszystkich kosztów pośrednich przyjmuje się tylko jedną wielkość odniesienia,

2)

kalkulacja doliczeniowa zróżnicowana – przyjmuje się, że na różne kategorie kosztów pośrednich mają wpływ odmienne wielkości; dlatego dla kosztów zakupu, kosztów wydziałowych, kosztów ogólnego zarządu i kosztów sprzedaży przyjmuje się różne klucze doliczeniowe.

Kalkulacja doliczeniowa cd.

Procedura kalkulacji doliczeniowej obejmuje następujące czynności: 1)

określenie obiektów kalkulacyjnych kosztów,

2)

założenie

karty

kalkulacyjnej

kosztów

dla

każdego

obiektu

kalkulacyjnego,

3)

gromadzenie

na

karcie

kalkulacyjnej

kosztów

bezpośrednich

dotyczących

danego

obiektu

kalkulacyjnego

na

podstawie

dokumentów źródłowych,

4)

doliczenie

kosztów

pośrednich

do

kosztów

bezpośrednich

zgromadzonych na kartach kalkulacyjnych za pomocą odpowiednio dobranych kluczy doliczeniowych.

Wyróżnia się dwie podstawowe odmiany kalkulacji doliczeniowej: 1)

zleceniową,

2)

asortymentową.

6

Kalkulacja doliczeniowa cd.

1)

Kalkulacja

doliczeniowa

zleceniowa

ma

zastosowanie

w

przedsiębiorstwach o produkcji jednorodnej i małoseryjnej.

Obiektem

kalkulacyjnym

kosztów

jest

każde

zlecenie

produkcyjne,

dla

którego

prowadzi

się

odrębną

kartę

kalkulacyjną kosztów.

Ponoszone na realizację zlecenia koszty bezpośrednie gromadzi się w przekroju pozycji kalkulacyjnych wprost na karcie kalkulacyjnej

tego

zlecenia.

Kwotę

kosztów

pośrednich

obciążających

dane

zlecenie

dolicza

się

do

kosztów

bezpośrednich za pomocą przyjętych kluczy rozliczeniowych.

Do

ustalenia

kosztów

jednostkowych

wyrobów

wyprodukowanych w ramach zlecenia stosuje się odpowiednie odmiany kalkulacji podziałowej.

Kalkulacja doliczeniowa cd.

2)

Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa ma zastosowanie w przedsiębiorstwach o produkcji średnioseryjnej i wielkoseryjnej.

Karty kalkulacyjne zakłada się dla danego asortymentu lub grupy asortymentowej wyrobów. Na karcie kalkulacyjnej gromadzone są koszty takich samych lub podobnych wyrobów wytwarzanych w danym okresie, przy czym wyroby te mogą być przedmiotem różnych zleceń produkcyjnych. Gromadzenie kosztów na karcie kalkulacyjnej odbywa się w podobny sposób, jak przy kalkulacji doliczeniowej zleceniowej.

Przed

ostatecznym

ustaleniem

jednostkowych

kosztów

wytworzenia należy na końcu okresu sprawozdawczego dokonać podziału kosztów asortymentu na koszty produkcji gotowej oraz koszty produkcji niezakończonej. Do ustalenia jednostkowych kosztów

wytworzenia

produktów

gotowych

stosuje

się

odpowiednie odmiany kalkulacji podziałowej.

7

Kalkulacja doliczeniowa cd.

Określanie narzutów kosztów pośrednich

Współczynnik narzutu kosztów pośrednich:

= KP

WN

∗10 %

0

PR

gdzie:

WN

– współczynnik narzutu kosztów pośrednich,

KP

– koszt pośrednie podlegające rozliczeniu,

PR

– podstawa rozliczenia kosztów pośrednich.

Narzut kosztów pośrednich przypadający na obiekt odniesienia kosztów: WN ∗ PRi

NKP =

i

10 %

0

gdzie:

NKP

– narzut kosztów po

i

średnich przypadający na i-ty obiekt odniesienia, PR

– warto

i

ść podstawy rozliczenia kosztów pośrednich dla i-tego obiektu odniesienia.

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 1

W okresie sprawozdawczym przedsiębiorstwo realizowało produkcję na podstawie dwóch zleceń produkcyjnych:

– zlecenie 1 obejmuje 10 szt. produktów gotowych A,

– zlecenie 2 obejmuje 40 szt. produktów gotowych B.

Koszty produkcji przedstawiono w tabeli:

Pozycje kalkulacyjne kosztów

Zlecenie 1

Zlecenie 2

Razem

Materiały bezpośrednie

18 000

36 000

54 000

Wynagrodzenia bezpośrednie

6 000

4 000

10 000

Koszty wydziałowe

4 000

4 000

Razem

–

–

68 000

W danym okresie obydwa zlecenia produkcyjne zostały zakończone, a produkty gotowe przyjęto do magazynu. Koszty wydziałowe są rozliczane w stosunku do wynagrodzeń bezpośrednich.

8

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 1 – rozwiązanie

Obliczamy wskaźnik oraz wysokość narzutu kosztów wydziałowych: 4000

=

zł

WN

∗100% = 4 %

0

10000 zł

4 %

0

∗6000 zł

4 %

0

∗4000 zł

NKP =

= 2400 zł NKP =

=1600 zł

1

10 %

0

2

10 %

0

Zlecenie 1

Zlecenie 2

Koszt

Koszt

Pozycje kalkulacyjne kosztów

Koszt

Koszt

realizacji

realizacji

jednostkowy

jednostkowy

zlecenia

zlecenia

produktu A

produktu B

1

2

Materiały bezpośrednie

18000

1800

36000

900

Wynagrodzenia bezpośrednie (Wb)

6000

600

4000

100

Koszty wydziałowe (40% Wb)

2400

240

1600

40

Razem

26400

2640

41600

1040

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 2

W ciągu

miesiąca przedsiębiorstwo

wytworzyło

dwa rodzaje

wyrobów: A – 200 sztuk, B – 100 sztuk. Pod koniec miesiąca nie występuje

produkcja

niezakończona.

Poniesione

w

okresie

sprawozdawczym koszty w układzie kalkulacyjnym podano w tabeli.

Pozycje kalkulacyjne

Koszty ogółem

Wyrób A

Wyrób B

kosztów

(zł)

(zł)

(zł)

Materiały bezpośrednie

500 000

300 000

200 000

Koszty zakupu

50 000

50 000

Wynagrodzenia bezpośrednie

400 000

250 000

150 000

Inne koszty bezpośrednie

50 000

30 000

20 000

Koszty wydziałowe

100 000

100 000

Koszty ogólnego zarządu

165 000

165 000

Koszty sprzedaży

55 000

55 000

Razem

1 320 000

–

–

9

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 2 cd.

W zakładowym planie kont ustalono, że kluczami podziałowymi poszczególnych kategorii kosztów pośrednich są: a)

dla kosztów zakupu – koszty materiałów bezpośrednich, b)

dla kosztów wydziałowych – suma kosztów bezpośrednich wraz z kosztami zakupu,

c)

dla kosztów ogólnego zarządu – techniczny koszt wytworzenia, d)

dla kosztów sprzedaży – techniczny koszt wytworzenia.

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 2 – rozwiązanie

Obliczamy wskaźniki oraz wysokość narzutów kosztów pośrednich: 1) Koszty zakupu

50 000

=

zł

WNZ

∗10 %

0

=1 %

0

500 000 zł

1 %

0

∗300 000 zł

10% ∗ 200 000 zł

NKP

=

= 30 000 zł

NKP

=

= 20 000 zł

Z

Z

A

10 %

0

B

100%

2) Koszty wydziałowe

100 000 zł

100 000

WNW =

∗

zł

10 %

0

=

=1 %

0

5

( 00 000 + 50 000 + 400 000 + 50 00 )

0 zł

1 000 000 zł

1 %

0

∗ 3

( 00 000 + 30 000 + 250 000 + 30 00 )

0 zł

1 %

0

∗610 000 zł

NKP

=

=

= 61000 zł

WA

10 %

0

10 %

0

1 %

0

∗(200 000 + 20 000 +150 000 + 20 00 )

0 zł

1 %

0

∗390 000 zł

NKP

=

=

= 39 000 zł

WB

10 %

0

10 %

0

10

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 2 – rozwiązanie cd.

3) Koszty ogólnego zarządu

165 000 zł

165 000

WNO =

∗

zł

10 %

0

=

=1 %

5

1

( 000 000 +100 00 )

0 zł

1100 000 zł

1 %

5

∗(610 000 + 6100 )

0 zł

1 %

5

∗671000 zł

NKP

=

=

=100 650 zł

OA

10 %

0

10 %

0

1 %

5

∗ 3

( 90 000 + 39 00 )

0 zł

1 %

5

∗429 000 zł

NKP

=

=

= 64 350 zł

OB

10 %

0

10 %

0

4) Koszty sprzedaży

55 000 zł

55 000

WNS =

∗

zł

10 %

0

=

= 5%

1

( 000 000 +100 00 )

0 zł

1100 000 zł

5% ∗ (610 000 + 61 00 )

0 zł

5% ∗ 671 000 zł

NKP =

=

= 33 550 zł

S A

10 %

0

10 %

0

5% ∗ 3

( 90 000 + 39 00 )

0 zł

%

5

∗429 000 zł

NKP =

=

= 21 450 zł

SB

10 %

0

10 %

0

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 2 – rozwiązanie cd.

Wyrób A

Wyrób B

Koszty

Pozycje kalkulacyjne kosztów

ogółem

Koszty

Koszty

Koszty

Koszty

(zł)

całkowite

jedn.

całkowite

jedn.

(zł)

(zł)

(zł)

(zł)

1. Materiały bezpośrednie

500 000

300 000

1 500

200 000

2 000

2. Koszty zakupu (10% z 1)

50 000

30 000

150

20 000

200

3. Wynagrodzenia bezpośrednie

400 000

250 000

1 250

150 000

1 500

4. Inne koszty bezpośrednie

50 000

30 000

150

20 000

200

5. Suma pozycji 1-4

1 000 000

610 000

3 050

390 000

3 900

6. Koszty wydziałowe (10% z 5)

100 000

61 000

305

39 000

390

7. Techniczny koszt wytw. (5+6)

1 100 000

671 000

3 355

429 000

4 290

8. Koszty ogólnego zarz. (15% z 7)

165 000

100 650

503,25

64 350

643,50

9. Zakładowy koszt wytw. (7+8)

1 265 000

771 650

3 858,25

493 350

4 933,50

10. Koszty sprzedaży (5% z 7)

55 000

33 550

167,75

21 450

214,50

11. Całkowity koszt własny (9+10)

1 320 000

805 200

4 026,00

514 800

5 148,00

11

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 3

W przedsiębiorstwie produkowane są trzy wyroby: A, B i C. W

bieżącym okresie poniesiono następujące koszty (zł):

– materiały bezpośrednie

11 275 zł

– wynagrodzenia bezpośrednie

32 900 zł

– koszty wydziałowe

26 505 zł

Produkcję zrealizowaną w okresie przedstawiono w tabeli: Produkcja

Współczynnik

Produkt

Produkcja w toku

zakończona

gotowości

A

150

50

60%

B

200

100

50%

C

300

150

20%

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 3 cd.

Obliczyć koszty jednostkowe oraz koszty produkcji zakończonej i produkcji w toku wiedząc, że:

a)

materiały zużywane są w całości w pierwszej operacji technologicznej, a ich koszty są proporcjonalne do wagi wyrobów:

A – 1 kg, B – 2 kg, C – 0,5 kg,

b)

robocizna

bezpośrednia

jest

zależna

od

pracochłonności

wyrobów wynoszącej:

A – 2 rbh/szt., B – 4 rbh/szt., C – 3 rbh/szt., c)

koszty robocizny bezpośredniej kształtują się proporcjonalnie do stopnia zaawansowania produkcji,

d)

koszty

wydziałowe

są

proporcjonalne

do

kosztów

bezpośrednich.

12

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 3 – rozwiązanie

Koszt zużycia materiałów na jednostkę umowną (1 kg): 11275 zł

11275 zł

km =

=

=11 /

u

(150+50)×1+(200+100)×2+(300+150)

zł kg

× 5

,

0

1025 kg

Koszt robocizny bezpośredniej na jednostkę umowną (1 rbh): 32900 zł

kr =

u

(150+50× ,06)×2+(200+100× 5,

0 )× 4 + (300 +150× ,

0 2)× 3

32900 zł

=

=14 zł / rbh

2350 rbh

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 3 – rozwiązanie

Obliczamy koszty bezpośrednie (zł):

A

B

C

Treść

zakoń-

zakoń-

zakoń-

w toku

w toku

w toku

czone

czone

czone

Liczba sztuk

150

50

200

100

300

150

150*1

50*1

200*2

100*2

300*0,5

150*0,5

Liczba kg

=150

=50

=400

=200

=150

=75

Koszty mat.

150*11

50*11

400*11= 200*11

150*11

75*11

bezpośrednich

=1650

=550

4400

=2200

=1650

=825

Liczba

150*2

50*0,6*2

200*4

100*0,5*4

300*3

150*0,2*3

roboczogodzin

=300

=60

=800

=200

=900

=90

Koszty rob.

300*14

60*14

800*14

200*14

900*14

90*14

bezpośredniej

=4200

=840

=11200

=2800

=12600

=1260

Koszty

5850

1390

15600

5000

14250

2085

bezpośrednie

7240

20600

16335

13

Kalkulacja doliczeniowa cd.

PRZYKŁAD 3 – rozwiązanie

Obliczamy wskaźnik narzutu kosztów wydziałowych i rozliczamy je: 26505

=

zł

WN

∗10 %

0

= 6 %

0

44175 zł

A

B

C

Treść

zakoń-

zakoń-

zakoń-

w toku

w toku

w toku

czone

czone

czone

Liczba sztuk

150

50

200

100

300

150

K. bezp. (zł)

5850

1390

15600

5000

14250

2085

0,6*5850 0,6*1390 0,6*15600 0,6*5000 0,6*14250 0,6*2085

K. wydz. (zł)

=3510

=834

=9360

=3000

=8550

=1251

Razem (TKW)

9360

2224

24960

8000

22800

3336

9360/150

2224/50 24960/200 8000/100 22800/300 3336/150

Koszt jedn. (zł)

=62,4

=44,48

=124,8

=80

=76

=22,24

14