Rachunek kosztów docelowych (rachunek kosztów celu) - system strategicznego zarządzania kosztami, którego celem jest osiągnięcie zamierzonego zysku w całym cyklu życia produktu. Charakteryzuje go orientacja na klienta, orientacja na przyszłość oraz interdyscyplinarny charakter. Decydującą rolę pełni faza projektowania produktu. Koszty są analizowane w całym cyklu życia produktu.

Opis

Podstawowym założeniem w rachunku kosztów docelowych jest niezmienność planowanego wyniku na sprzedaży produktu i jego planowanej ceny rynkowej, przy czym założone koszty produktu muszą być zachowane na poziomie wyznaczonym przez określone parametry. Angielski termin target costing określa metodę ustalania ceny wykorzystywaną przez przedsiębiorstwa. Koszt docelowy to maksymalny koszt jaki może być poniesiony w związku z konkretnym produktem, aby przedsiębiorstwo mogło osiągnąć minimalną założoną marżę na tym produkcie. Poziom zysku docelowego określa się zwykle jako procent uzyskanej ceny docelowej. Najczęściej do jego wyznaczenia wykorzystywany jest wskaźnik rentowności sprzedaży określający udział zysku w przychodach ze sprzedaży.

Charakterystyczne dla tej koncepcji są następujące cechy:

• długoterminowe osiąganie wyniku przez przedsiębiorstwo stanowi cel dla procesu kształtowania poziomu kosztów,

• zmienne decyzyjne, występujące w procesie planowania realizowanym w fazie przygotowania produktu, stanowią parametry procesu kształtowania kosztów,

• przedmiotem procesu kształtowania kosztów są założone koszty produktu.

Odmienność koncepcji rachunku kosztów docelowych od tradycyjnych systemów rachunku kosztów polega na tym, że:

• umożliwia on oddziaływanie na koszty produktu w średnim i długim okresie,

• jest zintegrowany z cyklem życia produktu,

• służy kształtowaniu kosztów wytworzenia produkty w fazie jego przygotowania,

• jest zorientowany na rynek i życzenie konsumenta,

• uwzględnia zachowania ludzkie i umożliwia tworzenie systemu motywacyjnego w przedsiębiorstwach,

• jego przedmiotem są koszty założone produktu stanowiące graniczną, dopuszczalną wielkość gwarantującą przedsiębiorstwu osiąganie wyniku w długim okresie,

• koszty założone dla produktu, jego funkcje użytkowe i komponenty są objaśniane za pomocą funkcji kosztów,

• koszt produktu jest wielkością objaśnianą przez cenę rynkową i oczekiwane wyniki przedsiębiorstwa w długim okresie.

Cele i zastosowanie

Rachunek kosztów docelowych jest wykorzystywany do sterowania kosztami projektu i dotyczy głównie fazy planowania i projektowania wyrobów wprowadzanych do produkcji. Rachunek może też być stosowany do unowocześniania produktów. Punktem startowym dla rachunku jest cena sprzedaży możliwa do osiągnięcia i zawierająca pożądaną marżę zysku. Celem rachunku kosztów docelowych jest ustalenie kwoty kosztów po jakich musi być wytworzony produkt. Czyli dąży on do ustalenia kosztów, jakie należy ponieść, aby udostępnić produkt zaspokajający potrzeby klientów. Określony na bazie rynkowej koszt docelowy może stanowić podstawę do ustanawiania wartości wzorcowych, gdyż skupia się na przyszłości i wymaganiach klientów a nie na wewnętrznych możliwościach konstrukcyjno-technologicznych firmy.

Rachunek kosztów docelowych przynosi największe efekty w zarządzaniu kosztami w przedsiębiorstwach wytwarzających wyroby w średnich lub małych seriach i wyroby o wielu wariantach wykonań. Typowymi branżami, w których stosowany jest w świecie ten typ rachunku kosztów, są przemysł samochodowy, przemysł sprzętu gospodarstwa domowego i przemysł budowy maszyn. Mniej przydatny jest w przedsiębiorstwach o produkcji masowej.

Główne metody

Rachunek kosztów docelowych wykorzystuje różne metody ustalania docelowych kosztów projektów. Oto najważniejsze z nich:

1. market into company - kluczowym elementem tego podejścia jest przeprowadzenie bardzo dokładnych badań rynku na etapie projektowania produktu, ponieważ to właśnie docelowi odbiorcy mają decydujący wpływ na ustalenie maksymalnej ceny sprzedaży nowego produktu. Po ustaleniu potencjalnej ceny sprzedaży odejmuje się od niej zysk jednostkowy oczekiwany przez przedsiębiorstwo i w ten sposób oblicza się poziom kosztu docelowego.

2. out of company - podejście to nie uwzględnia potrzeb rynkowych. Kalkulacji kosztu docelowego dokonuje się poprzez analizę wewnętrznych uwarunkowań przedsiębiorstwa. Analiza obejmuje przede wszystkim możliwości technologiczne, zdolności wytwórcze, doświadczenie pracowników, sprawność procesów produkcji, a także know-how. Koszt docelowy ustala się jako planowany koszt produktu możliwy do osiągnięcia w danych warunkach.

3. into and out of company - jest to podejście integrujące zasady dwóch poprzednich. Koszt docelowy określa się na podstawie badań rynku przy jednoczesnym uwzględnieniu uwarunkowań technicznych przedsiębiorstwa. Ustalony w ten sposób koszt docelowy jest najbardziej prawdopodobny do zrealizowania, dlatego też podejście to jest najczęściej wykorzystywane w praktyce.

4. out of competitor - w tym podejściu koszt docelowy ustalany jest na podstawie analizy kosztów ponoszonych przez konkurencję dla podobnych produktów. Bardzo często do tego celu wykorzystuje się benchmarking.

5. out of standard cost - podejście to do ustalenia kosztów docelowych wykorzystuje koszty standardowe przedsiębiorstwa, określone na podstawie wcześniej realizowanych projektów. Jest ono charakterystyczne dla produktów standardowych, ale często jest stosowane w działalności pomocniczej (transport, zarządzanie logistyczne).

Etapy zastosowania rachunku kosztów docelowych (dla metody market into company)

Schemat zastosowania rachunku kosztów docelowych możemy podzielić na pięć etapów:

1. Ustalenie docelowej ceny sprzedaży.

2. Ustalenie docelowego zysku.

3. Obliczenie dopuszczalnego kosztu produktu.

4. Określenie docelowego kosztu produktu.

5. Wyznaczenie kosztów docelowych poszczególnych komponentów produktu.

Ewentualnie można dodać jeszcze jeden etap, którym jest wyznaczenie kosztów docelowych dla całego łańcucha dostaw.

Etap 1: Ustalenie docelowej ceny sprzedaży

Na tym etapie bardzo ważne jest przeprowadzenie dogłębnych badań i analiz rynku, potrzeb i wymagań docelowych konsumentów, w tym ceny jaką będą gotowi zapłacić za dany produkt. Istotne jest też zidentyfikowanie podobnych produktów konkurencyjnych występujących na rynku. Produkty te mogą zostać wykorzystane jako benchmark dla nowego produktu. Należy się także zastanowić jaki jest cel przedsiębiorstwa związany z udziałem w rynku. Jeśli priorytetem przedsiębiorstwa jest szybkie opanowanie rynku, to konieczne będzie obniżanie ceny, natomiast jeśli przedsiębiorstwo liczy na wyższy zysk to cenę będzie podwyższać.

W zależności od tego czy wprowadzany na rynek produkt jest zupełną nowością, czy posiada substytuty oraz czy jest on modyfikacją produktu już istniejącego, stosowane są różne metody ustalenia docelowej ceny. Są to metody bazujące na:

• funkcjach - cena docelowa obliczana jest poprzez dodanie lub odjęcie od ceny podobnego produktu wartości funkcji dodawanych lub odejmowanych od niego,

• cechach fizycznych - pod uwagę bierze się cechy fizyczne odróżniające nowy produkt od już istniejącego. Cena docelowa powstaje poprzez skorygowanie ceny wyliczonej przy pomocy poprzedniej metody o wartość wynikającą ze zmiany cech fizycznych;

• cenach konkurentów - w tym przypadku najpierw wylicza się stosunek miar porównywanych cech (miara danej cechy w produkcie do miary danej cechy w produkcie konkurencyjnym). Następnie cenę sprzedaży podobnego produktu konkurencyjnego mnoży się przez wyliczony stosunek.

Etap 2: Ustalenie docelowego zysku

Następnym etapem jest wyznaczenie docelowego zysku, który pozwoli osiągnąć rentowność sprzedaży oczekiwaną przez przedsiębiorstwo. W tym przypadku również należy wziąć pod uwagę czy wprowadzany produkt jest nowością, czy może tylko modyfikacją już istniejącego na rynku produktu.

Gdy wprowadzany produkt jest nowością, docelowy zysk szacuje się na podstawie wskaźnika rentowności wyznaczonego dla przedsiębiorstwa lub na podstawie średniego poziomu marży zysku dla sektora/gałęzi przemysłu w której działa przedsiębiorstwo:

Rentowność sprzedaży = Zysk docelowy / Przychody ze sprzedaży

Zysk docelowy = Rentowność sprzedaży x Przychody ze sprzedaży

Gdy wprowadzany produkt jest modyfikacją produktu istniejącego, zysk docelowy ustala się na podstawie wskaźnika rentowności sprzedaży obliczonego poprzednim sposobem skorygowanego o dodatkowe koszty (np. koszty badań i rozwoju):

Zysk docelowy = Rentowność sprzedaży (skorygowana) x Przychody ze sprzedaży

Etap 3: Obliczenie dopuszczalnego kosztu produktu

Koszt dopuszczalny jest obliczany jako różnica docelowej ceny i docelowego zysku:

Koszt dopuszczalny = Docelowa cena - Docelowy zysk

Koszt dopuszczalny informuje on o maksymalnej wielkości kosztu jednostkowego produktu, która zagwarantuje poziom rentowności, który przedsiębiorstwo chce osiągnąć. Przekroczenie tego kosztu jest niedopuszczalne i niezgodne z ideą rachunku kosztów docelowych. Uwzględnia jedynie oczekiwania rynku i zamiary przedsiębiorstwa co do rentowności, nie bierze pod uwagę możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwa. Dostępne zasoby oraz zdolności produkcyjne przedsiębiorstwa uwzględnia koszt bieżący.

Etap 4: Określenie docelowego kosztu produktu

Koszt docelowy ustala się biorąc pod uwagę wyliczony koszt dopuszczalny oraz koszt bieżący produktu. W przypadku gdy koszt dopuszczalny jest wyższy od kosztu bieżącego produktu, kosztem docelowym staje się koszt bieżący. Natomiast jeżeli to koszt bieżący jest wyższy od kosztu dopuszczalnego (którego nie można przekroczyć), powstaje kwota o którą musimy obniżyć koszt bieżący aby osiągnąć koszt docelowy (którym w tym przypadku jest koszt dopuszczalny).

Kwotę kosztów, którą należy zredukować można podzielić na dwie części:

• Osiągalną (osiągalną bieżąco - można ją obniżyć w fazie projektowania i planowania produkcji)

• Nieosiągalną (osiągalną w dłuższym okresie, strategiczną - można ją zniwelować w fazie produkcji głównie za pomocą metody kaizen)

Jeżeli nie będzie możliwe zniwelowanie różnicy pomiędzy kosztem bieżącym produktu i kosztem docelowym, należy zrezygnować z wprowadzenia produktu na rynek lub zaakceptować niższy poziom zysku docelowego.

Etap 5: Wyznaczenie kosztów docelowych poszczególnych komponentów produktu

Etap ten polega na wyznaczeniu kosztów docelowych poszczególnych komponentów produktu. Istnieją dwie metody podziału (dezagregacji) kosztu docelowego:

• Dezagregacja w przekroju poszczególnych komponentów

• Dezagregacja z uwzględnieniem funkcji spełnianych przez wyrób

Dezagregacja w przekroju poszczególnych komponentów polega na podziale kosztów docelowych według dotychczasowej struktury kosztów poszczególnych elementów. Dezagregacja z uwzględnieniem funkcji wymaga nowego podziału z uwzględnieniem każdej z funkcji spełnianych przez produkt.

Etap 6: Wyznaczenie kosztów docelowych dla całego łańcucha dostaw (etap nieobowiązkowy)

Czasami w praktyce występuje jeszcze szósty etap, polegający na wyznaczeniu kosztów docelowych dla całego łańcucha dostaw. Zastosowany właściwie i na większą skalę prowadzi on często do zwiększenia efektywności i konkurencyjności wielu przedsiębiorstw będących siecią dostawców.

Przedsiębiorstwo stosując rachunek kosztów docelowych ustala koszt docelowy komponentu - docelową cenę zakupu od dostawcy. Ta cena staje się jednocześnie ceną sprzedaży dla tego dostawcy. Dostawca, również stosując rachunek kosztów docelowych, ustala koszt docelowy dla swojego produktu, który narzuca swoim poddostawcom jako ich cenę sprzedaży. Procedura się powtarza, tworzą się łańcuchy dostawców, którzy wykorzystując rachunek kosztów docelowych redukują swoje koszty i zwiększają dzięki temu swoją konkurencyjność i efektywność.

---