• Sterylizacja (wyjaławianie) jest to fizyczny lub chemiczny proces prowadzący do całkowitego
zniszczenia lub usunięcia wszystkich form życia mi
m k
i r
k o
r org
r a
g ni
n c
i zn
z e
n go
g w
ra
r z
z z
z ic
i h
h fo
f rm
r a
m mi
m
i
przetrwalnikowymi. Dotyczy bakterii, grzybów i ich zarodników, wirusów, prionów, pierwotniaków wraz z cystami i jajami pasożytów znajdujących się w materiale wyjaławianym.
• Dezynfekcja (odkażanie) jest zabiegiem prowadzącym do zniszczenia lub usunięcia wegetatywnych form drobnoustrojów, przeważnie nie niszczy zarodników (endospor) i jest procesem nie zapewniającym wyj
y ałow
o ie
i ni
n a
i ś
r
ś o
r do
d w
o is
i k
s a
k .
• dezynfekcja – proces redukcji ilości biologicznych czynników chorobotwórczych przez zastosowanie metod fizycznych i chemicznych (wg. Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008)
• dekontaminacja – proces niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych
przez mycie, dezynfekcję i sterylizację
• zabiegi sanitarne – działania służące poprawie
• zabiegi sanitarne – działania służące poprawie higieny osobistej, w tym mycie i strzyżenie, higieny odzieży, higieny pomieszczeń,
podejmowane w celu zapobiegania oraz
zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych
• Antyseptyka – metoda niszczenia drobnoustrojów z wykorzystaniem najczęściej chemicznych środków o działaniu antydrobnoustrojowym ograniczona do użycia w obrębie skóry, błon śluzowych.
• Sprzątanie (sanityzacja) zabieg higieniczny po
p le
l g
e a
g jący
y n
a
n u
s
u uw
u a
w ni
n u
i
u za
z ni
n e
i c
e zy
z s
y z
s c
z ze
z ń
e
ń w
ra
r z z
drobnoustrojami.
• Aseptyka metoda mająca na celu utrzymanie wszystkich mikroorganizmów poza polem pracy lub obserwacji. Wymagana przy pracy lekarzy, mikrobiologów, farmaceutów.
•
dezynfekcja wstępna
•
mycie i mechaniczne oczyszczanie (zautomatyzowane i ręczne) lub dodatkowa dezynfekcja (myjnie dezynfektory)
•
płukanie i osuszanie
•
pakowanie sterylizowanych przedmiotów (gwarancja jałowości po sterylizacji właściwej)
•
umieszczenie pakietów (wsadów) w sterylizatorze zgodnie z zaleceniami producenta
•
umieszczenie pakietów (wsadów) w sterylizatorze zgodnie z zaleceniami producent
•
sterylizacja właściwa wraz z kontrolami
•
transport wysterylizowanych pakietów celem właściwego ich przechowywania
•
czas przechowywania zgodny z zaleceniem producenta
•
wyjmowanie narzędzi z opakowań z zachowaniem zasad aseptyki
•
kontrola stanu technicznego sterylizatora zgodnie z zaleceniem producenta
•
regularne mycie i dezynfekcja sterylizatora
•
środki transportu i miejsce przechowywania regularne mycie i dezynfekcja
• wysokotemperaturowa (> 100 o C )
• Sterylizacja parowa – autoklawowanie
– minimalny czas 15 min., 121 0C i ciśnienie 2 atmosfer lub 13
1 40
34 C p
r
p ze
z z
e 3,
3 5-
5 7
-
7 m
inu
n t
u ; m
at
a e
t riał: b
i
b elizna
zn o
p
o e
p ra
r cyjna
n ,
materiały opatrunkowe, narzędzia chirurgiczne, wyroby gumowe, płyny infuzyjne, podłoża bakteriologiczne, szkło laboratoryjne oraz odpady zakaźne.
• suche, gorące powietrze – wyjątkowo
sterylizacja szkła laboratoryjnego
sterylizacja
• Tlenek etylenu
• Plazmowa
• Ciekłym kwasem nadoctowym
• Formaldehydem
• Formaldehyde
• Promieniowaniem jonizującym
• H O
2
2
• Ozonem
• Filtracja w określonych warunkach
• Sterylność zapewnia tylko użycie
odpowiednich filtrów wykonanych z różnych
materiałów o średnicy 0,02 µm. Metoda ta
je
j st
s
t w
yko
k rz
r y
z s
y t
s y
t wa
w na
n d
o
d pr
p z
r y
z g
y o
g to
t w
o a
w ni
n a
i
płynnych postaci leków lub podłoży
hodowlanych.
Kontrola procesów sterylizacji
• Każdy proces sterylizacji wymaga odpowiednio przeprowadzonych kontroli
W t
y
t m
m celu
l
u s
t
s o
t su
s j
u e
j si
s ę
i w
s
w k
s a
k źn
ź i
n k
i i
k :
i
:
– Fizyczne
– Chemiczne
– Biologiczne
• Zawiera
– Datę sterylizacji
– Numer sterylizatora
– Załadunek wsadu – osoba
– Załadunek wsadu – osob
– Uruchomienie cyklu – osoba
– Numer cyklu
– Parametry sterylizacji
– Rodzaj programu
– Wynik testu fizycznego, chemicznego i
biologicznego
• zmniejszenie ilości drobnoustrojów do
poziomu niestanowiącego zagrożenia
zdrowia w określonych warunkach
Największa
Pierwotniaki( Cryptosporidium ; oocysty) oporność na
dezynfekcję
Zarodniki ( Bacillus, C. difficile) Prątki ( M. tuberculosis, M. avium) Pasożyty ( Giardia) małe wirusy bezosłonkowe (Polio)
Trofozoity ( Acanthamoeba) bakterie Gram-ujemne (niezarodnikujące) ( Pseudomonas, Providencia) Grzyby ( Candida, Aspergillus) duże wirusy bezotoczkowe
(Enterovirusy, Adenowirusy)
bakterie Gram-dodatnie ( S. aureus, Enterococcus) Najmniejsza
oporność na
wirusy osłonkowe
Clin Microbiol Rev.
dezynfekcję
(HIV,HBV)
1999, 12: 147–179.
• wysokiego stopnia
– wymagana jałowość, a rodzaj sprzętu nie pozwala na wyjałowienie w autoklawie
• średniego stopnia
– sprzęt, narzędzia nie wnikające do jałowych
– sprzęt, narzędzia nie wnikające do jałowych przestrzeni organizmu, mający kontakt z błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą (endoskopy,
wzierniki)
• niskiego stopnia
– obiekty wykazujące kontakt z nienaruszonymi powłokami lub niemające bezpośredniego
kontaktu z pacjentem (podłogi, sufity, zlewy)
• fizyczna:
– UV (wycofywana),
– ultradźwiękowa
– filtracja
– filtracj
• termiczna:
– ciepło suche
– wilgotne
• termiczno-chemiczna
• chemiczna
Wybór metody dezynfekcji zależy od
• ryzyka zakażenia sprzętem, narzędziami,
po
p w
o ie
i rz
r c
z hn
h i
n a
i mi
m ,
i pa
p cje
j nt
n a
t i
i pe
p rs
r o
s ne
n lu
l ,
u
• właściwości sprzętu, narzędzi, powierzchni do środków dezynfekcyjnych,
• właściwości środków dezynfekcyjnych
Stopnie ryzyka zagrożenia zakażeniem
• najwyższy stopień zagrożenia
– narzędzia, urządzenia kontaktujące się z uszkodzoną skórą, błonami śluzowymi, wprowadzane do jałowych przestrzeni ciała
• średni stopień zagrożenia
• średni stopień zagrożeni
– narzędzia, urządzenia, materiały medyczne niekontaktujące się z uszkodzoną skórą, błonami śluzowymi, nienaruszające ciągłości powłok (wzierniki, endoskopy)
• niski stopień zagrożenia:
– przyrządy wchodzące w kontakt z nieuszkodzoną skórą (aparaty do mierzenia ciśnienia, stetoskopy)
Zasady doboru metod dezynfekcji
•
Dezynfekcja powierzchni (wg
• Dezynfekcja aparatów
substancji aktywnych)
do hemodializy
– alkohole
– chemiczna
– aldehydy
– związki fenolowe
– chemiczno - termiczna
– związki chloru
•
Dezynfekcja bielizny
•
Dezynfekcja bielizn
– związki nadtlenowe
– czwartorzędowe związki amoniowe
– chemiczno - termiczna
– inne substancje aktywne
– chemiczna
•
Dezynfekcja narzędzi (wg substancji
aktywnych)
– aldehydy
– związki chloru
– związki nadtlenowe
– inne substancje aktywne
• Skuteczność preparatów dezynfekcyjnych zależy
– czasu działania
– stężenia preparatu
– temperatury
– pH
– twardości wody
– ilości drobnoustrojów
• zanieczyszczenia białkowe
• obecność związków powierzchniowo czynnych
Aktywność antydrobnoustrojowa wybranych środków dezynfekcyjnych
Peroksydanty
Czwartorzędowe
Związki chloru
łącznie
Chlorowodorek
Drobnoustroje
Aldehydy
Alkohole
Chlorheksydyna
Poliamina
zasady amonowe
i jodu
z nadwęglanem
oktenidyny
sodu
Bakterie
+++
+++
+++
+++
+++
+++
+++
+++
Gram(+)
Bakterie
+++
++
+++
+++
+
+++
+++
+++
Gr
G a
r m
a (-)
-
Prątki
++
-
+
++
-
++
++
++
Przetrwalniki
++
-
-
++
-
++
++
-
Grzyby
++
++
+
+
+
++
++
++
Wirusy
++
++
++
++
+/-
++
++
++
osłonkowe
Wirusy
+
-
+/-
+/-
-
++
++
++
bezosłonkowe
Legenda:
+++
wysoka aktywność
++
średnia aktywność
+
słaba aktywność
+/-
słabe działanie do wybranych drobnoustrojów
-
brak aktywności
Endoskopowych
• Czyszczenie mechaniczne
• Dezynfekcja (zawsze wysokiego stopnia)
• Sterylizacja (decyduje producent)
• Przechowywanie
• Dotyczyć może całego endoskopu lub
wybranych tylko jego części
• Ilość przeprowadzonych procesów sterylizacji
• Ilość przeprowadzonych procesów sterylizacji może wpływać na żywotność endoskopu
• Autoklawowanie 132 ˚C 4.5 h (zakażone
tkanki, materiały)
• 1N NaOH
• 4.0 M hydrochlorowodorek lub izocjanian
• 4.0 M hydrochlorowodorek lub izocjanian
guanidyny
• podchloryn sodu (2%wolnego chloru)
Sterylizacja prionów – instrumenty medyczne (CDC, WHO)
• Zanurzyć w 1N NaOH lub podchlorynie sodu
(20,000 ppm Cl) 1 h; wyjąć, przepłukać w
wodzie, następnie autoklawować w otwartym
na
n czy
z ni
n u
i
u (12
1 1
2 °
1 C
° )
C lu
l b
u
b w p
r
p z
r y
z pa
p dk
d u
k
u ma
m t
a e
t ri
r a
i łó
ł w
ó
porowatych (134°C) przez 1 h; wypukać i
poddać rutynowej sterylizacji
• McDonnell G, Denver Russel A. Antiseptics and Disinfectants: Activity, Action, and Resistance. Clin Microbiol Rev. 1999, 12: 147–179.
• Heczko P. Mikrobiologia. Podręcznik dla pielęgniarek, po
p ł
o ożn
o y
żn c
y h
h i
r
a
r t
a o
t w
o ni
n kó
k w
ó m
edy
d c
y zny
zn c
y h
h 2
0
2 0
0 6
0
6 P
Z
P W
Z L
L Wa
W rs
r z
s a
z w
a a
w
• http://www.cdc.gov/hicpac/Disinfection_Sterilization/acknow ledg.html ; Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities, 2008
• Mikrobiologia - PR Murray, KS Rosenthal, MA Pfaller, red. wyd.
pol. Anna Przondo-Mordarska, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011