Struktura organizacyjna:

- określa podział pracy w systemie,

- ustanawia niezbędne powiązania między różnymi funkcjami i czynnościami,

- kształtuje podział władzy,

- porządkuje hierarchicznie składniki systemu,

- ustanawia układ odpowiedzialności,

- zapewnia ciągłość realizacji zadań, umożliwiającą systemowi przetrwanie, mimo przychodzenia i odchodzenia poszczególnych osób,

- koordynuje jego stosunki z otoczeniem.

Elementami organizacji w badaniu struktury organizacyjnej są:

1. stanowiska organizacyjne – miejsce zajmowane przez pracownika w danej organizacji:

•robocze,

•pracy (administracyjno -biurowe),

•kierownicze;

1. komórki organizacyjne – grupy lub zespoły stanowisk organizacyjnych, które:

•realizują wspólnie pewne stałe wyróżnione funkcje,

•znajdują się (jako całość) w określonej zależności od innych części składowych systemu,

•są wyposażone w aparaturę, nie zawsze będącą tylko sumą wyposażenia elementów składowych (stanowisk organizacyjnych),

•są zarządzane przez własny, wyodrębniony (jedno-lub wieloosobowy) człon kierowniczy, mający określony zakres zadań, kompetencji i odpowiedzialności.

3. jednostki organizacyjne – grupy lub zespoły komórek i stanowisk organizacyjnych o powyższych (jak w komórce organizacyjnej) cechach.

Więzi - trwałe powiązania pomiędzy częściami instytucji wyrażające się przepływem informacji albo zasileń.

* Więź służbowa (hierarchiczna) - uprawnienie zwierzchnika do decydowania lub współdecydowania o zakresie, rodzaju i strukturze pracy podwładnego.

* Więź funkcjonalna - wynika z wysokiego stopnia skomplikowania procesu kierowania dużymi instytucjami.

* Więź techniczna - jest pochodną struktury procesów pracy (gospodarczych, technologicznych, decyzyjnych, informatycznych, itp.)

* Więź informacyjna - wynika z potrzeby jednokierunkowego lub wzajemnego informowania się o wszystkich stanach rzeczy i zamierzeniach związanych z realizacją zadania

* Więź majątkowa - dotyczy szczególnie spółek. Zależności majątkowe w nich występujące regulowane są w oparciu o przepisy Kodeksu handlowego i Kodeksu cywilnego

* Więź ekonomiczno – finansowa - występuje szczególnie w dużych przedsiębiorstwach

* Więzi prawne - mają szczególne znaczenie w przedsiębiorstwach typu holdingowego

Podstawowe cechy struktur organizacyjnych:

- centralizacja - przejmowanie lub przekazywanie uprawnień decyzyjnych szczebli niższych przez wyższe w hierarchii zarządzania. Przeciwieństwem jest decentralizacja, czyli przenoszenie uprawnień na niższe szczeble kierowania

- formalizacja - Formalizacja organizacji polega na ustaleniu wzorców działania pracownika w organizacji oraz na zapisaniu ich w formie przepisów, norm, lub schematów, tak aby mógł z nich korzystać w każdej sytuacji. Formalizacja ma na celu:

•zapewnienie ładu wewnętrznego poprzez skodyfikowanie podziału zadań i odpowiedzialności między członków organizacji,

•zapewnienie pożądanego poziomu pewności wyniku i powtarzalności sposobu działania poszczególnych części składowych,

•zmniejszenie poziomu napięć między członkami organizacji, mogących powstać w wyniku zrodzenia się konfliktów na tle kompetencyjnym,

•zmniejszenie poczucia niepewności miejsca i roli człowieka w organizacji.

- specjalizacja - określa podział pracy i więzi specjalistyczne wewnątrz organizacji, ukierunkowany na wycinkowy zakres działalności przedsiębiorstwa.Wyróżnia się specjalizacje:
-funkcjonalną
-produktową,

-według klientów,

-technologiczną

-regionalną.

- hierarchizacja - określa liczbę stanowisk organizacyjnych i kierowniczych oraz sposób ich powiązania w układzie pionowym

Regulamin organizacyjny - dokument kompleksowo regulujący porządek w instytucji. Zawiera:

•schemat organizacyjny czyli graficzny obraz, ukazujący poszczególne części organizacji,

•księgę służb określa się zwykle zakresy działania poszczególnych komórek, a także zadania, uprawnienia i odpowiedzialność stanowisk kierowniczych i samodzielnych. Ustala się także powiązania i zasady współpracy z innymi stanowiskami i częściami organizacji,

•instrukcje, czyli przepisy, które narzucają sposób realizacji zadań i celów przez określenie np. etapów, czasu ich trwania, narzędzi i materiałów jakie mają być użyte itp.

Miarami stopnia formalizacji są:

•liczba przepisów określających cele i zadania, a także sposoby ich realizacji,

•stopień szczegółowości tych przepisów,

•stopień rygorystyczności tych przepisów, dotkliwości sankcji grożących w przypadku ich niestosowania.

Przeformalizowanie - polega na obowiązywaniu zbyt wielu, zbyt szczegółowych i rygorystycznych przepisów nie pozwala na działanie elastyczne.

Niedoformalizowanie prowadzi do sytuacji, w której pracownicy mają zbyt dużo swobody w wyborze zadań i sposobów ich realizacji, często dokonując niewłaściwych wyborów z punktu widzenia celów organizacji.

Stanowisko organizacyjne jest elementarną częścią struktury organizacyjnej. Wyróżnić można:

•stanowiska kierownicze,

•stanowiska wykonawcze (najniższy poziom hierarchii organizacyjnej),

•stanowiska sztabowe (służą pomocą przy podejmowaniu decyzji kierowniczych)

Stanowiska organizacyjne łączone są w komórkii w większe jednostki organizacyjne. Komórka organizacyjna składa się z kierownika i jego bezpośrednich podwładnych.

Zespół złożony z kierownika wyższego szczebla, podległych mu kierowników oraz ich komórek tworzy jednostkę organizacyjną.

Szczególną jednostką jest pion organizacyjny. W jego skład wchodzą realizujące tę samą funkcję komórki, podporządkowane dyrektorowi naczelnemu lub kolejnemu w hierarchii kierownikowi.

Kryteria łączenia stanowisk pracy:

1.Wiedza i umiejętności

2.Przebieg procesu pracy

3.Funkcje w systemie wykonawczym i zarządzaniu, będące zasadą grupowania stanowisk w działy

4.Czas pracy

5.Produkt

6.Klient

7.Rynek lub region działania

Klasyfikacja ze względu na więzi organizacyjne

• Struktura liniowa to najstarszy typ struktury wywodzący się z organizacji armii jeszcze w czasach starożytnych, stąd też system ten często nazywa się wojskowym typem organizacji. Podstawą do stworzenia struktury liniowej jest zasada jedności rozkazodawstwa, mówiąca że każdy podwładny może mieć tylko jednego przełożonego, którego polecenia zobowiązany jest wykonywać.

• Struktura funkcjonalna opiera się na zasadzie specjalizacji w zakresie funkcji kierowniczych.

Podwładny posiada kilku przełożonych i każdy z nich jest odpowiedzialny za pewien aspekt (cząstkową funkcję) zarządzania. Efektywne zarządzanie w ramach tej struktury wymaga ścisłej współpracy wszystkich kierowników, wzajemnego zaufania, porozumienia, umiejętności rozwiązywania konfliktów.

• Struktura sztabowo–liniowa,

• Struktura macierzowa jest skonstruowana na zasadzie dwuwymiarowego grupowania:

- kolumny są odpowiednikami stałych powtarzalnych funkcji

- wiersze oznaczają nietypowe, zmieniające się okresowo zadania, produkty, projekty lub przedsięwzięcia.

Klasyfikacja ze względu na spiętrzenie i rozpiętość kierowania

Jest to podział ze względu na liczbę szczebli w strukturze, związaną z nią rozpiętość kierowania i wielkość komórek organizacyjnych.

Wyróżnia się:

•struktury smukłe - istnieje relatywnie wiele szczebli, komórki organizacyjne są niewielkich rozmiarów, jest mała rozpiętość kierowania na poszczególnych poziomach. Niewielka rozpiętość kierowania umożliwia instruowanie i bieżącą kontrolę, co ma znaczenie w przypadku nisko wykwalifikowanego lub też mało doświadczonego personelu. Rozwiązanie to wymaga jednak zwiększonych kosztów(płace kierowników), jak również zwiększenia wysiłków, mających na celu koordynację działań wielu odrębnych komórek organizacyjnych.

•struktury płaskie - wszystkie te charakterystyki kształtują się odwrotnie:

- jest niewiele szczebli zarządzania,

- komórki organizacyjne oraz rozpiętość kierowania są duże,

- jest ona z reguły bardziej rozbudowana w poziomie, co przy nadmiernym w stosunku do warunków spłaszczeniu może powodować niesprawność w tym układzie, co może się objawiać w trudnościach precyzyjnego podziału pracy, przeciążeniu, ośrodków decyzyjnych, zakłóceniach przepływu informacji, trudnościach koordynacji poziomej.

Klasyfikacja ze względu na sposób grupowania jednostek organizacyjnych

•struktury funkcjonalne - Polega na grupowaniu jednostek organizacyjnych na najwyższych szczeblach zarządzania według funkcji. Poziome wyodrębnienie jednostek operacyjnych wyspecjalizowanych według funkcji opiera się na dwóch zasadach:

1.Każda jednostka powinna odpowiadać określonej podstawowej umiejętności i zbiorowi jednolitych kosztów poddających się kontroli.

2.Współzależności między jednostkami nie powinny być zbyt silne, aby było możliwe egzekwowanie odpowiedzialności w obrębie danej jednostki.

•struktury dywizjonalne - Struktura dywizjonalna jest efektem uświadomienia sobie przez przedsiębiorstwo, że prowadzi ono tak zróżnicowaną działalność, że nie jest w stanie osiągnąć korzyści skali z grupowania zadań według głównych funkcji i taki sposób może mu uniemożliwić pomyślne rozwijanie poszczególnych rodzajów działalności z powodu niedostatecznego uwzględnienia specyfiki każdej z nich.

Firma mała – struktura liniowa

Firma średnia – struktura funkcjonalna

Firma duża – struktura sztabowo - liniowa