Składa się z 3 części: trzonu, oraz 2 gałęzi, posiada brzeg górny, brzeg dolny, powierzchnię wewnętrzną, powierzchnię zewnętrzną
*Na zewnętrznej powierzchni żuchwy w części środkowej jest guzowatość bródkowa, gdzie występuje zrost pomiędzy dwiema częściami żuchwy. Bocznie od tego zespolenia wyróżniamy fałd
bródkowy, powyżej którego są otwory bródkowe. W okolicy otworu bródkowego rozpoczyna się kresa skośna, która przechodzi ku górze jako brzeg przedni gałęzi żuchwy, następnie przeduża się on w wyrostek dziobiasty.
*Na powierzchni wewnętrznej trzonu w części środkowej zaznacza się wyniosłość – kolec
bródkowy, w jego obrębie wyróżniamy 2 pary guzków – górne i dolne. Do guzków górnych przyczepiają się mięśnie bródkowo – językowe, zaś do guzków dolnych mięśnie bródkowo – gnykowe.
Bocznie od tego kolca znajdują się 2 zagłębienia – doły dwubrzuścowe dla przyczepu mięśnia
dwubrzuścowego. Rozpoczyna się tam kresa żuchwowo – gnykowa, która jest widoczna w przejściu tronu żuchwy w gałąź żuchwy, przyczepia się do niej mięsień żuchowo – gnykowy stanowiący później przeponę jamy ustnej.
Powyżej i poniżej tej kresy są dołki: u góry dołek podjęzykowy – miejsce położenia ślinianki
podjęzykowej, zaś u dołu dołek podżuchwowy, jest on miejscem położenia ślinianki podżuchwowej.
Do tyłu i poniżej kresy żuchwowo – gnykowej znajduje się bruzda żuchwowo – gnykowa, która rozpoczyna się u góry otworem żuchwowym. Przechodzą nim nerwy i naczynia zębodołowe dolne. Jest to miejsce, gdzie można dokonywać znieczulenia zębów żuchwy (tylko po stronie otworu).
Wewnętrznej powierzchni gałęzi żuchwy, przykrytej błoną śluzową, nie widać ale można wyczuć
gdzie leży otwór żuchwy, dotykając naczyń palcem wyczujemy wypukość – języczek żuchwy.
Znieczulone będziemy mieli wszystkie zęby poza siekaczami. Jeżeli znieczulenie wstrzykniemy od
zewnątrz w okolicy otworu żuchwowego - zeby będą dobrze znieczulone.
W bruździe żuchowo – gnykowej przebiega gałąź bródkowo – gnykowa tętnicy zebodołowej dolnej i nerw bródkowo – gnykowy.
*Gałąź rozpoczyna się od trzonu kątem żuchwy. W okolicy kąta żuchwy znajdują się: od wewnątrz guzowatość skrzydłowa, do której przyczepia się miesień skrzydłowy przyśrodkowy, od zewnątrz jest guzowatość żwaczowa, do której przyczepia się mięsień żwacz.
Gałąź żuchwy kończy się 2 wyrostkami: z przodu dziobiastym gdzie przyczepia się mięsień skroniowy, z tyłu kłykciowym który posiada szyjkę i głowę z powierzchnią stawową dla stawu skroniowo - żuchwowego, między nimi jest wcięcie żuchwy.
*W obrębie brzegu zębodołowego znajdują się zębodoły, w których umieszczone są zęby
oddzielone od siebie przegrodami międzyzębodołowymi. Jeżeli jest kilka korzeni w zębie to między nimi są przegrody międzykorzeniowe (kostne). Na powierzchni zewnętrznej siekaczy zaznaczają sie wpukłości – łęki zębodołowe.
*Żuchwa może być przeciętna, lub nadmiernie rozwinięta i wystająca do przodu. Nieraz może być
to objawem akromegalii – nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu (poszerzenie kości kończyn,
palców, pogrubienie kości czaszki). Jeżeli sie rozwija u osób wieku młodym powstawać może
gigantyzm, jeżeli zaś u ludzi, u których dochodzi do zakończenia wzrostu – wtedy nasępuje
pogrubianie kości "objaw – czapka lub kapeusz który się nosi staje się w przeciągu roku, półtorej za mały". Może być też niedorozwinięta żuchwa - micrognathia, połączona z nadmiernym
rozwojem języka, jest to objaw trudny do oceny. Żuchwa podlega zmianom w okresie życia - w
czasie porodu i u noworodka nie są wyksztacone brzegi zębodołowe i brak zębów, u dziecka gdy
pojawiają się zęby, częć zębodołowa jest dalej dosyć słabo rozwinięta w porównaniu z człowiekiem dorosłym. W wieku starszym gdy zęby wypadają, znowu zaczyna zanikać część zębodołowa.
*Ma kształt zbliżony do stożka lub piramidy, której podstawa będzie znajdowała się na zewnątrz
(na obwodzie), szczyt w miejscu kanału wzrokowego.
*Ograniczenia: brzeg podoczodołowy utworzony ze szczęki (przyśrodkowo) i kości jarzmowej (bocznie), które tworzą dolną ścianę oczodołu i brzeg nadoczodołowy utworzony tylko przez kość czołową, ktora tworzy ścianę górną.
Przyśrodkowa ściana: najbardziej do przodu jest wyrostek czołowy szczęki, dalej kość łzowa i dalej kośc sitowa – powierzchnia boczna błędnika sitowego, najbardziej do tyłu fragment kości klinowej i skrzydła mniejszego z kanałem wzrokowym. Na ścianie przyśrodkowej w obrębie kości łzowej rozpoczyna się kanał nosowo – łzowy, który kieruje się do dolnej części bocznej ściany jamy nosowej. Nieco bardziej do tyłu pomiędzy kością czołową a sitową są: otwór sitowy przedni i tylny, przechodzą przez nie naczynia i nerwy o tych samych nazwach.
Ściana boczna jest utworzona w części przedniej przez kość jarzmową, ku tyłowi są skrzydła większe kości klinowej (powierzchnia oczodołowa).
*Pomiędzy ścianą boczną a tylną częścią ściany dolnej powstaje szczelina oczodołowa dolna
(inferior orbital fissure), przechodzą przez nią nerw podoczodołowy i nerw jarzmowy, oddaje on gałąź dla otworu jarzmowo – oczodołowego, tj nerw jarzmowo – oczodołowy, oraz żyła oczna
dolna. Wystepuje tam bruzda podoczodołowa na kości szczękowej, w której przebiegają naczynia i nerwy podoczodołowe, w pewnym miejscu się ona zagłębia w powierzchni dolnej, rozpoczyna się
tam kanał podoczodołowy, biegnie on do przodu kończąc się otworem podoczodołowym. Struktury
te wychodza na powierzchni przedniej czaszki.
*Szczelina oczodołowa górna powstaje pomiędzy skrzydłem mniejszym i skrzydłem większym kości klinowej. Przechodzi nią gałąź 1. gałąź nerwu trójdzielnego – nerw oczny, w obrębie szczeliny oczodołowej górnej następuje podział jego na 3 gałęzie – nerw czołowy, nerw łzowy
podążający do gruczołu łzowego i nerw nosowo - rzęskowy, przez szczelinę przechodzą też: nerw
okoruchowy (III), nerw bloczkowy (IV), nerw odwodzący (VI) i żyła oczodołowa górna oraz gałąź
górna żyły oczodołowej dolnej.
*Z każdym oczodołem łączy się 9 struktur:
kanał wzrokowy
szczelina oczodołowa górna
szczelina oczodołowa dolna
otwór nadoczodołowy
otwór podoczodołowy
otwór sitowy przedni
otwór sitowy tylny
otwórz jarzmowo - oczodołowy
kanał nosowo - łzowy
Procesy patologiczne mogą przenosić się do oczodołu z: zatok szczękowych, zatok czołowch i
przedniego dołu czaszki, szczególnie poprzez kość sitową i komórki sitowe. Szczególne znaczenie ma również obecność przysadki w środkowym dole czaszki, gdyż dosyć często ulega ona zmianom
patologicznym, czego powodem najczęściej sa gruczolaki. W związku z jej umiejscowieniem
(sąsiedztwo ze skrzyżowaniem wzrokowym i nerwami wzrokowymi, oraz oczodołem) może
dochodzic do przenoszenia zmian patologicznych. Guzy przysadki mogą objawiać się
zaburzeniami widzenia i uciskiem na oczodoły. Również w tej okolicy znajduje się zatoka jamista
po obu stronach siodełka tureckiego gdzie przebiega tętnica szyjna wewnętrzna oraz dół
skrzydłowo – podniebienny.
*Ograniczają go:
–
od przodu: powierzchnia tylna trzonu szczęki,
–
od góry: skrzydło większe i trzon kości klinowej,
–
od tyłu: wyrostek skrzydłowaty kości klinowej,
–
ograniczenie przyśrodkowe: blaszka pionowa kości podniebiennej,
*Od strony zewnętrznej występuje szczelina skrzydłowo - podniebienna łącząca się z dołem podskroniowym poniżej brzegu podskroniowego – wysokośc przebiegu łuku jarzmowego. Nie można zobaczyć dołu skrzydłowo -
poniebiennego patrząc na powierzchnię boczną bez odcięcia łuku jarzmowego.
*Dół skrzydłowo - podniebienny zawiera:
zwój skrzydłowo - podniebienny – przywspółczulny, przyłączony do nerwu szczękowego – związany jest z włóknami przywspólczulnymi odchodzącymi od nerwu twarzowego,
końcowe rozgałęzienia tętnicy szczękowej
*Łączy się z nim szereg otworów i kanałów:
–
ot
wór klinowo - podniebienny od strony przyśrodkowej z naczyniami klinowo - podniebiennymi i
nerwami nosowymi tylnymi górnymi
–
s zczelina oczodołowa dolna od tyłu
–
ot
wór okrągły od góry z nerwem szczękowym i skalistym mniejszym,
–
ka
nał skrzydłowy z naczyniami i nerwem kanału skrzydłowego
–
ka
nał podniebienny większy ku dołowi w kierunku podniebienia twardego z tętnicą podniebienną
zstępującą od tętnicy środkowej, nerwami nosowo – podniebiennymi i gałęziami nosowymi tylnymi
dolnymi odchodzącymi od zwoju skrzydłowo – podniebiennego, zawierają one włókna
przywspółczulne oraz współczulne
–
s zczelina skrzydłowo – podniebienna , tj. przestrzeń, gdzie dochodzi tętnica szczękowa
–
ka
nał podniebienno – pochwowy, przez który przechodzą: gałązki zwoju skrzydłowo –
podniebiennego, naczynia małe zatoki skrzydłowo - podniebiennej, znajduje się on w okolicy
lemiesza, przy jego części bocznej znajduje się wejście, dalej jest ograniczony przez blaszkę
klinową kości podniebiennej.
STAW SKRONIOWO – ŻUCHWOWY
*Jest utworzony przez 2 powierzchnie stawowe:
–
od strony kości skroniowej jej część, która należy do łuski nazywana dołem żuchwowym
–
od strony żuchwy wyrostek kłykciowy pokryty chrząstka stawową.
Pomiędzy 2 powierzchniami stawowymi znajduje sie płytka chrzęstna stanowiąca krążek stawowy, który dzieli na 2 części jamę stawową tworząc niezależne 2 jamy. Powstaje staw skroniowo – chrzątkowy i chrząstkowo – żuchwowy. Staw górny skroniowo - chrząstkowy jest większy, staw dolny chrząstkowo -
żuchwowy jest nieco mniejszy.
*Dół żuchwowy znajduje się u podstawy łuski kości skroniowej, jego powierzchnia jest ograniczona 2
tworami:
- z przodu guzek stawowy u podstawy odejścia wyrostka stawowego kości skroniowej,
- od tyłu szczelina skalisto – bębenkowa, tj.właściwa powierzchnia stawowa kości skroniowej.
*Staw sprawia możliwość:
- obniżania i unoszenia żuchwy (staw zawiasowy),
- wysuwania żuchwy do przodu i cofania do tyłu,
- ruchów na boki – tworzy to ruchy żucia, więc staw nazywamy stawem zawiasowo – obrotowym
zmodyfikowanym.
- poruszania się krążka stawowego, jeżeli żuchwa się obniża, krążek stawowy przesuwa się do przodu.
*Staw jest wzmocniony 3. więzadłami. Jest pokryty torebką stawową, na jej powierzchni bocznej jest pogrubiała część - więzadło boczne, więzadło rylcowo – żuchwowe (pomiędzy szczytem wyrostka
rylcowatego a kątem żuchwy od strony przyśrodkowej) ale nie jest ono ważne, przypisuje mu się rolę topograficzną – na zewnątz od niego przebiega tętnica szyjna zewnętrzna, do wewnątrz wkracza tętnica szczękowa, znajduje się ona między żuchwą a więzadłem klinowo - żuchwowym. . Więzadło klinowo –
żuchwowe przebiega od kości klinowej do kąta żuchwy obejmujące bruzdę żuchwowo – gnykową.
*Z przodu znajduje się guzek stawowy blokujący szersze otwieranie ust. Wobec tego powstaje pytanie czy otwór może być poszerzony, zdarza się to gdy wyrostek kłykciowy żuchwy znajdzie się do przodu od guzka stawowego, wtedy dochodzi do dyslokacji żuchwy. W takiej sytuacji należy lekko puknąć w bok i do tyłu.
Jest to częsta przypadłość.
Kość położona na szyi – kość ruchoma, nie łącząca się z żadną inną kością.
Można nią swobodnie ruszać, najważniejsze są jej ruchy do góry i do dołu (a jednocześnie
najtrudniej ją poruszyć w taki sposób), ważne podczas ruchów przełykania. Przy uniesieniu kości
gnykowej następuje uniesienie krtani. Związana jest z mięśniem nadgnykowym i podgnykowym.
Wyróżniamy w jej obrębie 4 elemtenty:
*z przodu trzon *ku tyłowi rogi większe *pomiędzy trzonem (u jego nasady) i rogami większymi
do góry odchodzą rogi mniejsze, u ludzi młodszych tkanka kostna jest w trzonie i rogach
większych, rogi mniejsze sa zbudowane zaś z chrząstki.
RODZAJE MIĘŚNI TWARZOCZASZKI
•
Mięśnie poruszające żuchwą, tj. żuciowe. Jest ich 4.
•
Mięśnie znajdujące się pod skórą twarzoczaszki – mimiczne,
•
Mięśnie związane z narzadami wzroku i słuchu,
•
Mięśnie należące do przewodu pokarmowego – jamy ustnej, podniebienia i gardła.
*Mamy 4 mięśnie żuciowe:
**Największy jest mięsień skroniowy – temporal(is) muscle. Jest nim wypełniony dół skroniowy.
Rozpoczyna się w obrębie dołu skroniowego, przyczep końcowy dochodzi do wyrostka
dziobiastego. Jego czynność polega na unoszeniu żuchwy do góry. Kierunek przebiegu włókien mięśnia jest pionowy w obębie 2/3 przednich w 1/3 tylnej jest poziomy. Mięsień ma równiez
możliwość cofania wysuniętej żuchwy.
**Mięsień żwacz – przyczepia się do u dołu do guzowatości żwaczowej na powierzchni
zewnętrznej kąta żuchwy, u góry przyczepia się do łuku jarzmowego, część powierzchowna do wyrostka skroniowego kości jarzmowej, część głębsza do wyrostka jarzmowego kości skroniowej.
Mięsień unosi żuchwę do góry, może zmieniac jej położenie na boki pod wpływem części
powierzchownej i głębokiej.
**Głębiej leżą mięśnie skrzydłowe: boczny u góry, przyśrodkowy położony niżej.
***Mięsień skrzydłowy boczny zbudowany jest z 2 głów: górnej przebiegającej pomiędzy kością klinową i krążkiem stawowym torebki stawowej, głowa dolna ma przyczep do tylnej powierzchni trzonu szczęki i z tyłu do wyrostka kłykciowego żuchwy. Mięsień kurcząc się powoduje przesunięcie żuchwy do przodu. Część górna mięśnia jest położona tak, że wpływa na położenie krążka w
stawie skroniowo – żuchwowym, przy opuszczeniu żuchwy napina się i pociąga krążek do przodu.
***Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy odchodzi od kąta żuchwy po stronie przyśrodkowej i biegnie ku górze przyczepiając sie do kości klinowej. Może przesuwać żuchwę na bok po stronie, po której działa.
Mięśnie żuciowe mają unerwienie od strony nerwu trójdzielnego V, gałęzie ruchowe od 3. gałęzi –
nerwu żuchwowego.
*Mięśnie wyrazowe – mimiczne.
Zaliczamy je do mięśni szkieletowych, chociaż nie przyczepiają się do punktów kostnych lecz do
skóry. Kurcząc się wywołują jej marszczenie, co wyraża pewne stany emocjonalne.
Dzielimy te mięśnie na:
–
mięśnie sklepienia czaszki,
–
mięśnie związane z oczodołami i nosem
–
mięśnie związane ze szparą ustną.
Mięsień naczaszny
Składa się z 2 części: brzuśca czołowego i brzuśca potylicznego, pomiędzy nimi jest czepiec ścięgnisty. Część potyliczna (słabsza) pociąga mięsien do tyłu, część czołowa pociąga mięsień do góry i unosi brwi, wywołuje poprzeczne zmarszczki na czole. W całości mięsień wraz z czepcem i
skórą nosi nazwę SCALP (skin, connective tissue, aponeurosis, loose conective tissue, pericranium), odpowiada to skalpowi indiańskiemu, (przycinano poprzecznie skórę z przodu, boku i tyłu, zostawala goła kość powodująca krwiawienie i wstrząs bólowy w wyniku czego człowiek najczęściej umierał).
Czynność związana ze stanami emocjonalnymi:
–
skurcz tego mięśnia wyraża zdziwienie gdy brwi zostaną uniesione do góry, szpara
powiekowa się poszerza, oczy stają się większe.
–
strach i przerażenie.
–
gdy mięsień kurczy się tylko trochę, unosi lekko brwi – stan zamyślenia "charakterystyczny
dla studentów".
Mięsnie związane z oczodołem:
Mięsień oczodołowy - orbitalis muscle, <ale to raczej chodziło o okrężny oka - przyp. red.>, składa się z części oczodołowej znajdującej się obwodowo, powiekowej w obrębie powiek i łzowej, która jest przyśrodkowo w okolicy kości łzowej. W wyniku jego działania oczy zostają zamknięte i się marszczą. Oznacza to ból lub (bardziej typowe) reakcja na silne oświetlenie, lub jeżeli płaczemy, co powoduje wypływ łez worka spojówkowego.
Mięsień marszczący brwi położony głębiej, używany w sytuacji złości.
Mięsień podłużny znajdujący się u nasady nosa, gdy się kurczy tworzy poprzeczne fałdy u nasady nosa. Powstają one w momencie niezadowolenia gdy jest to związane ze skurczem mięśnia
marszczącego brwi.
Mięśnie związane z nosem:
Mięsień nosowy unoszący wargę górną i skrzydełka nosa.
Mięśnie związane ze szparą ust
Mięsień okrężny ust – musculus orbicularis oris. Jego skurcz powoduje utworzenie dziubka.
Używany jest przy piciu, ssaniu, całowaniu, graniu na instrumentach dętych.
Mięsień policzkowy – musculus buccinator, jest umiejscowiony głębiej w stounku do mięśnia żwacza. Używamy w dużym stopniu przy graniu na instrumentach dętych.
Pomiędzy mięśniem żwaczem a mięśniem policzkowym znajduje się poprzeczka tłuszczowa. W
zaleności od jej rozwinięcia twarz może być pociagła lub pulchna. Przebiega tam też przewód
ślinianki przyusznej okrążający mięsień żwacz, przebija mięsień policzkowy i uchodzi do jamy ustnej.
Mięśnie związane ze szparą ust:
- z wargą górną:
Mięsień czworoboczny wargi górnej składający się z następujących mięśni: dźwigacz wargi górnej, dźwigacz kąta ust, jarzmowy mniejszy i jarzmowy większy.
Mięsień śmiechowy
Związane one są z uczuciem radości, gdyż jeżeli się kurczą to warga górna ulega uniesieniu i widać zęby górne. Taki obraz twarzy jest charakterystyczny dla śmiechu szczerego.
Śmiech nieszczery - mięśnie działają asymetrycznie i wtedy częściowo tylko zęby górne są
widoczne. Rodzajem śmiechu nieszczerego jest śmiech, w którym nie widać zębów - kurczy się
mięsień śmiechowy, jest to śmiech z zaciśniętymi ustami – uśmiech/śmiech dyplomaty.
Mięsień śmiechowy występuje w śmiechu dziecka który jest śmiechem szczerym i powoduje
występowanie dołeczków na twarzy dziecka.
- z wargą dolną:
Mięsień obniżacz wargi dolnej:
Mięsień bródkowy
Mięsień obniżacz kąta ust
Mięsień szeroki szyi
Obniżają wargę dolną i kąt ust, przy obniżeniu kąta ust po obu stronach jest to wyraz smutku. Gdy widać zęby dolne, jest to charaktersytyczne dla stanu przerażenia. Przy stanie przerażenia działają wszytkie grupy mięśniowe, tj występują poprzeczne fałdy na czole, łuki brwiowe są uniesione,
uniesienie wargi górnej, obniżenie kątów ust i wargi dolnej – widać zarówno zęby górne jak i
dolne.
Gdy skurczy nam sie mięsien bródkowy, powstaną nieregularne zagłębienia i warga dolna zotanie wysunięta ku przodowi, Skurcz oznacza stan pogardy, lżejszy skurcz znieciepliwienie.
Mięśnie mimiczne są unerwiane przez nerw twarzowy.