KOMUNIKACJA WSPOMAGAJĄCA I ALTERNATYWNA

Znaczna część populacji nie jest zdolna do pełnej komunikacji z użyciem mowy. Należą do

niej osoby zupełnie pozbawione zdolności mówienia i te, których mowa nie spełnia

wszystkich funkcji komunikacyjnych /min. dzieci, młodzież i osoby dorosłe z zaburzeniami

ruchowymi, upośledzeniem umysłowym, autyzmem, opóźnioną mową oraz innymi

rozwojowymi lub nabytymi zaburzeniami mowy-do której to grupy zalicza się ludzi w

podeszłym wieku/.

Między zaburzeniami wrodzonymi i nabytymi obserwuje się duże różnice, przede wszystkim

we wczesnej fazie rozwoju. Wrodzone lub wcześnie nabyte upośledzenie może stać się

przyczyną trudności w rozwoju niektórych umiejętności związanych jedynie pośrednio z tym

zaburzeniem /osoby, które ogłuchły lub straciły wzrok w wieku dorosłym potrafią pisać i

mówić, osoby, od urodzenia głuche lub niewidome rzadko uczą się tych umiejętności/.

Możemy odnaleźć w tej książce zastosowanie znaków manualnych, graficznych i

przestrzenno-dotykowych w interwencji językowej.

Ze wspomagających i alternatywnych metod komunikowania się korzystają różne grupy osób;

 Użytkownikami znaków manualnych są przede wszystkim osoby głuche /ale tylko te,

które dotknięte są dodatkowymi zaburzeniami, które nie pozwalają im korzystać z jęz.

Manualnego-migowego/,

 Osoby z dysfunkcją ruchową, która ogranicza funkcjonowanie artykulatorów, a ty6m

samym hamuje rozwój mowy /dodatkowe rozległe zaburzenia ruchowe uzależniają te

osoby od urządzeń technicznych i wsparcia otoczenia.

 Osoby, którym nie udaje się wykształcić mowy i którym nie pomaga tradycyjna terapia

logopedyczna /u większości z nich zaburzenia mowy są elementem ogólniejszych

zaburzeń, które determinują także inne ich umiejętności intelektualne i społeczne.

Trudności w porozumiewaniu się powodują daleko idące konsekwencje we wszystkich

sferach życia w każdym wieku. W fazie przed językowej zaburzają interakcje między

dzieckiem i opiekunami –dziecko traci min. możliwość uczenia się w rodzinie. Większość z

tego co dziecko się uczy rosnąc i dojrzewając jest wynikiem relacji oraz współdziałania z

członkami społeczeństwa. Dociera to do nich poprzez wspólne zainteresowania, reakcje

dorosłych i rówieśników, wyjaśnienia innych osób, widzenie i słyszenie tego co robią i mówią

inni. W ten sposób dzieci uczą się języka i przyswajają wiedzę, wartości i normy. Dzieci z

zaburzeniami mowy i komunikacji w zdecydowanie węższym zakresie doświadczają

możliwości uczenia się w ten sposób. Ponad to już w dzieciństwie, a potem przez całe życie

poczucie samowystarczalności i własnej wartości, a także szacunku do samego siebie wiąże

się ściśle z umiejętnością autoekspresji. Postrzeganie siebie jako niezależnego i równego

innym łączy się z umiejętnością wyrażania własnych potrzeb, myśli, niepokojów i innych

odczuć. Zatracając tę zdolność ludzie mogą mieć trudności w porozumiewaniu się, stracić

kontrolę nad własnym losem. Grozi im wyalienowanie i wykluczenie ze społeczności. Osoby

z takimi trudnościami w kontaktach z innymi często poddają się ich woli, a sytuacje te

utwierdzają je w przekonaniu, że są gorsi. Nierzadko nie są w stanie zachować kontroli nad

sytuacja, w konsekwencji czego przypisuje się im złą wolę, nie biorąc pod uwagę ich

ograniczonych zdolności prawidłowego reagowania w sytuacjach społecznych.

U osób z głębokim upośledzeniem negatywne doświadczenia oraz niekonsekwentne reakcje

na ich inicjatywy prowadzą do wyuczonej bierności i zależności od innych. Powoduje to

również frustrację i problemy w zachowaniu. Dla nich zdolność komunikacji oznacza lepsze

zrozumienie świata, tego co dzieje się wokół nich, możliwość wyrażenia własnych potrzeb

oraz wyższy stopień aktywności.

Dostarczenie alternatywnego sposobu komunikacji osobom nie mówiącym bądź z

ograniczeniami mowy może podnieść jakość ich życia, będą bardziej samodzielni wzrośnie

ich poczucie równości i szacunku do samego siebie.

Wybór odpowiedniego systemu komunikacji powinien zależeć od całościowej sytuacji w

jakiej znajduje się osoba niepełnosprawna. System komunikacji alternatywnej służy

polepszeniu jakości życia codziennego danej osoby, zmniejszeniu jej poczucia

niepełnosprawności i w rezultacie ma dopomóc jej w kontrolowaniu swego życia. Większość

osób potrzebujących alternatywnego systemu komunikacji wymaga dodatkowych form

rehabilitacji. Nauczanie systemu powinno być skoordynowane z całą gamą usług, np. z

kształceniem, edukacją, szkoleniem, praktyczną pomocą itd. Interwencja komunikacyjna i

językowa nie może być oderwana od innych form rehabilitacji.

Komunikacja wspomagająca i alternatywna, stosując niewerbalne sposoby porozumiewania

się, stanowi dodatek bądź substytut mowy;

 Komunikacja alternatywna – znajduje zastosowanie gdy osoba porozumiewa się

bezpośrednio – twarzą w twarz – inaczej niż za pomocą mowy. Zaliczyć do niej możemy

znaki manualne, graficzne, kod Morse’a, pismo itp.

 Komunikacja wspomagająca – oznacza komunikację uzupełniającą lub wspierającą.

Słowo wspomagająca podkreśla fakt, że interwencja z wykorzystaniem alternatywnych

środków komunikacji ma dwojaki cel; wzmacniać i uzupełniać mowę oraz

zagwarantować zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić.

Podstawowe jednostki systemów komunikacyjnych to;

 Znaki manualne – zaliczamy do nich języki migowe ludzi głuchych oraz inne znaki

przekazywane za pomocą rąk.

 Znaki graficzne- obejmują wszystkie znaki utworzone za pomocą przedstawienia

graficznego, takie jak Symbole Blissa, Picture Communication Symbols /PCS/, Pictogram

Ideogram Comunication /PIC/, Rebus itp.

 Znaki przestrzenno- dotykowe- najczęściej wykonane są z drewna lub plastiku /klocki

słowne Premacka/. Niektóre znaki przestrzenno- dotykowe zostały stworzone dla osób

niewidzących lub ze znacznym uszkodzeniem wzroku. Nadano im nazwę „znaków

dotykowych”. Zwykle też są drewniane lub plastikowe. Mają łatwe do odróżnienia

kształty i fakturę.

Podział na komunikację wspomaganą i niewspomaganą porządkuje różne formy komunikacji

alternatywnej;

 Komunikacja wspomagana /aided comunication/ obejmuje wszystkie formy

porozumiewania się, w których ekspresja dokonuje się poprzez selekcję znaków

istniejących w fizycznej formie poza użytkownikiem. Mają tu zastosowanie tablice do

wskazywania, syntezatory mowy, komputery i inne rodzaje pomocy komunikacyjnych.

Wskazywanie znaku graficznego lub obrazka to forma komunikacji wspomaganej,

ponieważ znak lub obraz także stanowią formę ekspresji językowej.

 Komunikacja niewspomagana występuje, gdy niepełnosprawne osoby dokonują aktu

ekspresji językowej samodzielnie, produkując znaki. Są to głównie znaki manualne, ale

do kategorii tej zalicza się także również kod morse’a, ponieważ użytkownik

samodzielnie przekazuje każdą pojedynczą literę tego alfabetu. Mrugnięcie okiem, by

zasygnalizować tak lub nie, to także forma komunikacji niewspomaganej.

Kolejny podział na komunikację zależną i niezależną odnosi się do sposobu użytkowania

danej formy komunikacji alternatywnej oraz roli partnera komunikacji;

 Komunikacja zależna – zachodzi wtedy, gdy osoba niepełnosprawna jest zależna od

drugiej osoby, której zadaniem jest przetłumaczenie lub ułożenie w całość treści przekazu.

Typowe formy komunikacji zależnej to np. tablice z pojedynczymi literami, słowami,

znakami graficznymi. Również osoby posługujące się znakami manualnymi mogą

potrzebować partnera do przetłumaczenia czy też połączenia poszczególnych znaków.

 Komunikacja niezależna – oznacza, że informacja jest w całości formułowana przez

osobę niepełnosprawną. Użytkownicy posługujący się komunikacją graficzną mogą

dokonywać tego za pomocą syntezatorów mowy, przekazując całe zdania lub też przy

użyciu pomocy technicznych, które umożliwiają zapisanie informacji na papierze lub

ekranie.

Oprac. K. Szarzyńska