Historia Myśli Socjologicznej – wykład
Po co uczyć się Historii Myśli Socjologicznej?
• Na przestrzeni dziejów można zaobserwować pewne rzeczy, tendencje, które są
niezmienne i w związku z którymi pojawiają się pewne uniwersalne pytania, pozwalające na postawienie pewnych teorii/hipotez i przewidywanie przyszłości.
Przykład:
Stwierdzenie: Rewolucja sama pożera swoje dzieci. (Wiadomo, że taki mechanizm
istnieje i jest aktualny)
• W starej myśli można odnaleźć coś nowego.
• Aparatura pojęciowa – pojęcia, które krążą od wieków.
Socjologia jest nauką wielu punktów widzenia.
Są dwa podejścia do HMS-u:
• Mitologiczne – pisanie o ideach, jakby czas nie istniał, jakby były uniwersalne.
Przykład: Filozofia Marksa w PRL-u; Kościół oparty na filozofii św. Tomasza.
• Historyczne – wymaga kontekstu historycznego, czas i miejsce są zasadnicze (istotne), co badacz móił o danych czasach.
Socjologia – powstała w poł XIXw.
Polis Greckie:
• „Miasto obwarowane murami”
• Organizacja polityczna/militarna/społeczna/gospodarcza.
• Każdy Grek obywatel czuł się obywatelem oraz czuł się związany z całą kultura
Grecką.
• Grecy jako pierwsi dostrzegli, że państwo i społeczeństwo nie są wciąż takie same.
• Wszyscy obywatele posiadali udział we władzy – Grecy nie odróżniali pojęć państwa i społeczeństwa (Państwo to my).
• Urzędy zmieniane co rok droga losowania.
• Demokracja bezpośrednia.
• Wspólnota religijna.
• Tyrani – przejmowali władzę nie mając praw, nie rządzili jednak najczęściej w
sposób tyrański.
• Kraj filozofów.
Grecy zauważyli:
• Porządek natury.
• Porządek społeczny.
• Rozważali różnicę między naturalnymi (wrodzonymi) skłonnościami a obyczajem.
• Odkryli Autonomię jednostki (indywidualizm).
• Zaczęli się zastanawiać nad statusem społecznym, ponieważ wykreślili z równania
Bogów i zaczynając analizować problem nierówności społecznych.
Sofiści:• „sofia” mądrość.
• Poł Vw. w Atenach – uczyli ludzi na ulicach wygłaszania mów.
• Uważa się, że zasłużyli się dla demokracji, ponieważ kształcili biedniejszych.
• Wprowadzili odrzucenie dogmatów religijnych w nauce.
• Wiedza zależy od okoliczności, w których była zgromadzona, wiec jest względna.
• Nie istnieje dobro absolutne (nie ma czegoś dobrego/złego).
• Relatywizm moralny.
• Jako pierwszych interesował ich człowiek i społeczeństwo.
• Uważali, że ustrój jest efektem umowy miedzy ludźmi.
• Twierdzenia czerpali z doświadczenia a nie tylko z rozważań.
• Wszelkie poznanie jest ograniczone przez umysł ludzki.
• Poglądy:
• Sensuaryzm – główne źródło poznania prawdy to zmysły.
• Relatywizm – każdy ma własną prawdę.
• Praktycyzm – prawda, która ma większą użyteczność jest lepsza.
• Konwencjonalizm – przekonanie, ze pewne prawdy są powszechne jest
wynikiem umowy.
• Najwybitniejszy – Protagoras:
• Pierwszy agnostyk O Bogach nie mogę wiedzieć ani czy istnieją, ani czy nie
istnieją, ani jaka jest ich istota.
• Człowiek jest miarą wszechrzeczy.
• Zwolennik relatywizmu poznawczego – to jak widzimy społeczeństwo zależy
od tego kim jesteśmy.
• Relatywizm moralny - Można przekonywać ludzi do rzeczy niegodnych bo
jeśli wszystkie racje są względne, żadna racja nie jest gorsza od innych.
• Z Protagorasem polemizuje Platon.
• Idee sofistów powracają w pozytywizmie.
Sokrates• Nie pozostawił po sie nic pisanego
• Koniec Vw. P. n. e. wystąpił przeciw sofistom i twierdził, że istnieje dobro absolutne.
• Poglądy głosił w rozmowie, zdając pytania.
• Poznaj samego siebie
• Każdy obywatel powinien wykonywać na rzecz społeczności pracę opłacaną i
użyteczną.
• Społeczeństwo powinno być sprawiedliwe, umiarkowane, pełne poszanowania
godności, praworządności, współpracy.
• Wszyscy w państwie musza się podporządkować prawu.
• Oskarżony o demoralizację młodzieży , skazany na śmierć przez wypicie cykuty
(proces polityczny).
Platon – szkoła w gaju Akademosa.
Arystoteles – ogrody Likejonu.
Platon (407r.p.n.e – 347r.p.n.e)
• prekursor myśli socjologicznej.
• Wizja społeczeństwa idealnego z krytyką tego, co jest.
• Wróg demokracji ateńskiej był za ustrojem na kształt państwa totalitarnego, żył w
czasie kryzysu polis.
• Zadanie człowieka nie tkwi w życiu jednostkowym, tylko w życiu społecznym.
• Państwo wytworzyło coś, co można nazwać potrzebą ludzi.
• Najlepsze inne ustroje np. monarchia – kiedyś było dobrze ale kiedy powstała
własność prywatna, społeczeństwo się zdegenerowało.
• Państwo idealne:
• Miało być organizacją moralną, wykazywać cele i najwyższe zalety- stałość
społeczeństwa, brak indywidualizmu.
• Nie uwzględniał różnych warunków, w jakich są inne państwa, uważał swą
teorię za uniwersalną.
• Idealne państwo jednostka – pierwsza koncepcja państwa jako organizmu,
którego jednostki mają konkretne zadania.
• Nie jest to opis istniejącego państwa.
• Społeczeństwo miało być:
o Równe – Platon twierdził, ze nierówności są przyczyną rozpadu.
Uważał, że społeczeństwo dzieli się na dwie grupy: bogatych i
biednych, które się zwalczają i w których interes części bierze
górę nad interesem całości.
Pierwszym zadaniem władcy idealnego jest likwidacja
podziałów i własności prywatnej.
Rodzina – powoduje przywiązanie, trzeba zatem zlikwidować
rodzinę.
Wszystko powinno być wspólne – mieszkanie, dzieci, kobiety
(klasyfikowane do rzeczy).
Rządzić powinna elita, żyjąca skromnie na koszt państwa.
Idealne państwo – ascetyczne.
Uczucia – nie powinno być małżeństwa na dłużej niż do
wydania potomstwa, które potem jest wychowywane przez
państwo. Wszyscy powinni się kochać i szanować tak samo, nie
ma ja tylko my coś robimy.
Dzieci do 17r. – pod opieką państwa potem dalsze kształcenie
lub rzemiosło, zależnie od zdolności.
20 – kształcenie lub wojsko zależnie od zdolności.
30 – nauka filozofii
35 – stanowiska publiczne
50 – można kształcić innych
o Należało zniszczyć indywidualizm jednostki – ujednolicenie obywateli/
zachowań publicznych.
Każdy element życia jest elementem życia publicznego, więc
nie powinno się nic zmieniać np. zmiana w muzyce wpływa na
zmiany w społeczeństwie – każda zmiana powoduje następną
zmianę. Każda zmiana zmianą na gorsze.
Kontrola życia społecznego
Poetów należy wypędzić bo maja inne zdanie niż pozostali.
Podporządkowanie jednostek dobru państwowemu.
Podporządkowanie wszystkich dziedzin życia racji stanu.
Podział pracy – każdy powinien wykonywać przydzieloną mu
pracę.
Społeczeństwo:
• Rządzący – mądrzy
• Strażnicy – chronili prawa – męstwo
• Rzemieślnicy – ludzie zmysłowi – zapewniali środki do
życia.
Idealne państwo – 5000 tysięcy obywateli, nie licząc dzieci,
kobiet i niewolników.
Państwo nie powinno się znajdować nad morzem bo to
prowadzi do konfliktów, stwarza możliwości do handlu,
prowadzące do podstępnych obyczajów
Arystoteles (384-322r. p. n. e)
• Uczeń Platona
• Przyrodnik
• System opozycyjny wobec Platona, zwiedził więcej państw niż Platon
• Nauczyciel Aleksandra Wielkiego
• Przeniósł się do Aten (nie był obywatelem a metojkiem)
• Posługiwał się doświadczeniem
• Twierdzenie: człowiek jest zwierzęciem społecznym/ politycznym.
Człowiek istota poruszająca się na dwóch nogach i pozbawiona piór.
• Człowiek nie istnieje bez społeczeństwa, ponieważ cechy człowieczeństwa może wykształcić tylko społeczeństwo.
• Ustrój jest najlepszy wtedy, gdy daje szczęście i dobrobyt jak największej liczbie
ludzi.
• Państwo – z natury jest wielością, więc jeśli będzie się rozwijało w kierunku jedności straci charakter państwa.
• Państwo:
o Jednolite
o Powinno być samowystarczalne
o Wspólnota moralna
o Cel: osiągnięcie cnoty
o Różnorodność i komplementarność
o Miasto – państwo greckie – najlepsze państwo idealne (kto nie żyje w polis jest
albo zwierzęciem albo Bogiem)
• Człowiek – stworzony do życia we wspólnocie – musi mieć rodzinę.
Rodzina → wspólnota → państwo
Państwo powstaje na drodze naturalnego rozwoju
• Wszyscy powinni przestrzegać prawa
• Podział społeczeństwa: masa ludowa, ludzie znaczni
• Obywatel – najlepszy najsprawiedliwszy, nie ludzie prości.
• Społeczeństwo – przedstawione jako całość – wewnętrzna różnorodność wg majątku,
prestiżu, wykonywanego zawodu.
• Stabilność w państwie – miała zapewniać dominacja złotego środka – ludzi reprezentujących środek skali państwa.
• Władza i własność powinny iść w parze – zamożni mają rządzić państwem
• W hierarchii nie ma niewolników, ponieważ Arystoteles nie uważał ich za ludzi
• Sklasyfikował ustroje polityczne
• Demokracja – rodzaje
o Demokracja idealna – pieniądze nie grają roli.
o Drugi rodzaj– utrata pieniędzy jest jednoznaczna z utratą władzy
o Trzeci rodzaj – dostęp do władzy maja wszyscy obywatele.
W czasach upadku polis zaczęła zmieniać się myśl społeczna. Inaczej myślano o państwie –
ze względu na pojawienie się imperiów. Pojawiła się też koncepcja człowiek a jako członka wspólnoty ludzkiej.
Koncepcja szkoły stoików:
• Zakładała istnienie ogólnoludzkiej wspólnoty, która powinna być rządzona prawem naturalnym.
• Prawo wiecznego rozumu – człowiek odkrywa je w duszy
• Każdy człowiek należy do systemu ludzkiego i podlega dwóm porządkom: moralnemu (rozumnemu) i politycznemu (nie zawsze rozumnemu).
• Filozofia okresu upadku polis
• Jedyna szkoła filozoficzna, która stała się doktryną polityczną.
• Ludzi dzielono na mądrych i głupich.
• Szukanie dobrego życia poza systemem państwa.
• Teoria obywatelstwa światowego – ludzie członkami większej społeczności, są
równi.
• Odrzucenie koncepcji małego państwa.
Rzymianie:
• Czerpali ze stoików
• Pierwszy myśliciel rzymski – Polibiusz
o Przybył jako niewolnik do Rzymu
o Twierdził, że Rzym jest predestynowany do rządzenia całym światem
o Każde państwo rozwija się w ten sam sposób:
Rozwój → rozkwit państwa → upadek państwa → dno → renesans → odbudowa →
rozwój…itd.
o Władze powinny współpracować
o Fundamentem państwa jest prawo
o Cytowany przez większość późniejszych myślicieli
• Cyceron (106-43r. p. n. e)
o Był konsulem, arystokratą.
o Uniwersalne dla wszystkich prawo naturalne
o Przedstawiciel rzymskiego prawa
o Państwo to oparty na przepisach prawa związek obywateli
o Zasada kręgów: podstawowym związkiem jest para (kobieta i mężczyzna),
potem rodzina, następnie miasta i kolejno: państwo, naród, ludzkość.
o Tylko państwo oparte na prawie gwarantuje rozwój jednostek i grup w
społeczeństwie
o Władza istnieje by gwarantować porządek
o Jeśli władza wydaje złe prawa, trzeba je zmienić
o Aby państwo było dobre i szczęśliwe – obywatele muszą być zamożni.
• Seneka (Młodszy) (ok.4-65r.)
o Arystokrata, wychowawca Nerona, oskarżony o zdradę – musiał podciąć
sobie żyły.
o Prawo naturalne – zespół pouczeń, normy do których trzeba dążyć ale nie takie których trzeba wciąż przestrzegać.
o Wspólnota ludzka nie jest wspólnotą polityczną
o Świat stworzony został przez boską istotę, a więc posiada cel
o Państwo jest złem koniecznym – czymś co musi istnieć aby ludzie żyli
razem i byli zorganizowani
o Naturalną koniecznością jest współdziałanie ludzi
o Wizja złotego wieku, który minął bo nadeszło zepsucie.
o Społeczeństwo jest jednym z elementów natury, dlatego ojczyzną ludzi jest
cały świat.
o Podstawowym obowiązkiem jednostki jest żyć tak, aby nikomu nie było
źle.
o Niewolnicy są ludźmi i mają prawo żądać takich samych praw jak ludzie
wolni.
o Społeczeństwo dzieli się na:
Dobrych obywateli
Barbarzyńców i niewolników
o Wszyscy powinni być wolni
o Sprawiedliwość jest gwarantowana poszanowaniem prawa i tylko w takiej
sytuacji może istnieć społeczeństwo.
Myśl chrześcijańska:
• Wcześni chrześcijanie uznawali stoickie idee ogólnoludzkiej wspólnoty.
• Pierwsze dogmaty powstały w 1, 2 r. n. e
• Pierwsi zwolennicy nowej wiary gromadzili się we wspólnotach o kształcie sekt,
najczęściej przeciwnych państwu.
• Wiara w uniwersalne królestwo niebieskie, dostępne dla każdego i w to, że każdy
człowiek jest dzieckiem Boga.
• Doktryna moralnego poprawiania świata doczesnego – początkowo wierni w większości wywodzili się z nizin społecznych, mniejszości etnicznych i nie mogli
nic zmienić.
• Wspólnota wartości, tworząca społeczeństwo wiernych nie znających
wewnętrznych barier i podziałów.
• Tezy separacji duchowej i świeckiej. Zasada oddania cesarzowi cesarskiego, a
Bogu boskiego. Zdanie, że świat materialny jest stracony, nie ma sensu go reformować.
• Wszystko co się dzieje jest planem Bożym.
• Wszyscy równi wobec Boga i wszyscy powinni mieć taką samą cnotę.
• W kościołach równość powszechna ale po wyjściu z kościoła nierówności społeczne powracają.
Św. Paweł z Tarsu (8-67):
• Wszelka władza pochodzi od Boga
• Władca świecki jest sługa Bożym
• Dzięki państwu Bóg zapewnia porządek społeczny i tępienie zła.
• Zasada równości dotyczy stosunków interpersonalnych na Ziemi
• Przed Bogiem wszyscy ludzi są równi
• Posłuszeństwo władzy ma granice – jeśli władza zaczyna występować przeciw prawom Bożym, poddani mają prawo do buntu.
• Państwo ziemskie – kruche, niepewne, czasowe.
• Zasada równości nie dotyczy ziemi a sfery duchowej – wzywał niewolników do
posłuszeństwa
• wolność wewnętrzna – jedyna prawdziwa wolność
Feudalizm – system oparty na zależnościach prywatnych między seniorami a wasalami.
Św. Augustyn (354-430)
• główny teolog średniowiecza
• jego doktryna do tej pory stanowi istotną część teologii katolickiej.
• Stworzył koncepcję uzasadniającą feudalny ład społeczny
• Natura ludzka jest z natury zła, a człowiek może być dobry, tylko jeśli odwoła się
do Boga
• O państwie Bożym
o Jak wspólnota wiernych powinna działać w świecie społecznym/
o Podział ludzkość ze względu na stosunek do Boga
o Dwa porządki, walczą ze sobą, każdy człowiek w nich żyje jednocześnie:
Państwo Boże (Civitas Dei) = pochodzi od Abla, Chrystusa,
obdarzone jest Boska łaską
Państwo Ziemskie (Civitas Terrena) – pochodzi od Kaina, Greków,
Rzymian – z natury niedoskonałe, Bóg może karać ludzi ale nie
może ich poprawiać. Zaczątkiem państwa ziemskiego jest rodzina a
jego podstawa prawo. Powinna w tym państwie istnieć
sprawiedliwość ale niestety jest ono jej pozbawione.
o Każde państwo dąży do pokoju.
o Zadaniem państwa jest ochrona obywateli
o Jeżeli na czele państwa stoi tyran to znaczy, że Bóg chciał ukarać ludzi.
o Rodzina, majątek, wszystkie dobra doczesne pochodzą od Stwórcy i nie
jest złym działaniem o nie zabiegać.
o Historia jest ciągiem wydarzeń, ma swój cel, porusza się po linii prostej.
Nie jest cykliczna.
Jan z Salisbury (ok. 1115 lub 11120 – 11190)
• Angielski filozof, pisarz, uczony, historyk.
• Sekretarz Thomasa Becketta
• Biskup Chartes
• Autor: Polycreticus – Człowiek władzy – przedstawienie Kościoła jako gwaranta wolności jednostki i Metalogikon – poznawanie za pomocą zmysłów (wyprzedzające epokę).
• Przywiązywał wagę do wykształcenia, które wg niego pochodziło od Boga
• Wszystko, co możemy dostrzec, jest tworem Boga, natury i człowieka.
• Dwór królewski (rozumiany jako dwory świeckie i urzędnicy na nich) jest siedliskiem grzechu, błędu i próżności.
• Władza świecka i hierarchia społeczna jest konieczna. Koncepcja społeczeństwa
jako organizmu:
Książę (król) – głowa organizmu politycznego
Doradcy - - serce
Sędziowie i zarządcy prowincji – oczy, uszy i język
Urzędnicy i żołnierze – ręce
Słudzy – plecy
Urzędnicy skarbowi i szafarze – żołądek i jelito
Chłopi - stopy
• Centralny problem doktryny – wzajemny stosunek między władzą świecką i duchowną.
• Gwarantem istnienia jest Bóg
• Król – sprawny, dobrze walczący z nieprawością, wierny obraz Boga, przede
wszystkim sługa swego ludu, za który odspowiada przed Bogiem.
• Jeżeli król złamie prawo jest tyranem i lud ma prawo go obalić
• Zły król jest kara Boga za grzechy ludu.
• Ostatecznym celem istnienia państwa jest Bóg. Ten, kto włada musi o tym pamiętać (powinien słuchać duchowieństwa).
• Jeżeli król będzie słuchał duchowieństwa w państwie będzie dużo moralności.
• Sprawiedliwość oznacza, ze prawo obowiązuje i poddanych i króla.
• Dużo wagi poświęcał kulturze.
• Wiedza miała poprzedzać umiłowanie cnoty bo nikt nie może podążać za tym,
czego nie zna.
• Celem państwa jest pomyślność poddanych (o nich władca musi dbać).
Dante Alighieri (1265-1321)
• Poeta
• Filozof, polityk
• autor Boskiej Komedii i O Monarchii
• Dożywotnio wygnany z Florencji
• O Monarchii
o Monarchia uniwersalna, obejmująca cały rodzaj ludzki
o Pod przywództwem jednego monarchy zapewnia spokój na ziemi
o Są dwa cele uniwersalne dla rodu ludzkiego:
Zbawienie, do którego prowadzi Kościół
Szczęśliwość doczesna, do której prowadzi monarchia
Monarchia jest równoważna z kościołem.
o Był zwolennikiem Filozofa (Arystotelesa)
Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274)
• Syn hrabiego Akwinu
• Dominikanin
• Twórca nowego nurtu, zwanego tomizmem
• Wzorował się na Arystotelesie
• Człowiek jest zwierzęciem społecznym (animal sociale), dlatego do życia i zbawienia potrzebuje życia we wspólnocie.
• Oddzielił wiarę od wiedzy. Uważał, że wiarę poznaje się przez objawienie np..
Trójca Św, a wiedzę przez rozum i to co się widzi dookoła (świat materialny).
• Złagodził akcentowana przez Św. Augustyna opozycję między niebem a ziemią.
Wspólnota mistyczna wiernych żyje w realiach ziemskich.
• Sumienie trzeba rozwijać i usprawniać przez całe życie, gdyż zgodność z własnym sumieniem prowadzi do postępowania moralnego.
• Wszystkimi bytami rządzą trzy prawa: wieczyste, naturalne i ludzkie. Filarem i
ośrodkiem tego układu jest Bóg. Wszystkie inne byty są bliższe lub dalsze Bogu,
co przekłada się na naturalną hierarchię wśród nich. Dotyczy ona wszystkich bytów i jest realizowana m.in w społeczeństwie.
• Wszystko, co się dzieje jest częścią boskiego planu
• Hierarchia stworzeń: żywioły – złożone ciała nieorganiczne – rośliny – zwierząta –
człowiek
• Istota społeczeństwa – zróżnicowanie władzy i przywilejów, łączące się z różnicami w obowiązkach – organicyzm
• Hierarchia społeczna jest odbiciem porządku bożego i sprzeciw wobec niej jest
grzechem.
• Społeczeństwo stanowił wspólnotę wspólnot: wielki układ złożony z wielu mniejszych – rodzin, parafii, cechów, zakonów, bractw itd.
• Na zbawienie można zapracować w tym miejscu społecznym, w którym Bóg
człowieka postawił.
Społeczne ramy renesansowej myśli społecznej:
• Przechodzenie od gospodarki naturalnej do gospodarki opartej na produkcji i handlu.
• Zmiana struktury społecznej, spadek znaczenia urodzenia – silniejsza rywalizacja
o pozycje społeczne, możliwość indywidualnego awansu.
• Pozostają różnice stanowe i społeczne ale ni są tak ustalone jak w średniowieczu
• Uniezależnienie polityki od religii
• Pojawienie się tendencji indywidualistycznych
• Dostrzeżenie, że to, co uważano za stałe i niezmienne jest umowne, więc można to
A Bzmienić
• Renesans coś z pogranicza, ani feudalny ani kapitalistyczny
• Humanizm – zainteresowanie sprawami ludzkimi, a nie boskimi
• Załamanie autorytetów – możliwość dyskusji
Przemiany polityczne i społeczne:
• Rozłam w świecie chrześcijańskim
• Osłabienie organizacyjne kościoła i demoralizacja jego przedstawicieli
• XV-wieczne sobory nie dokonały reformy
• Wojna stuletnia, czrana śmierć
Czołowi przedstawiciele:
• Mikołaj Machiavelli
• Tomasz Morus
• Jan Bodin
• Jan Althaus
• Franciszek Bacon
• Tomasz Campanella
• Hugo Grocjusz
• Stanisław Orzechowski
• Ł. Górnicki
Nicollo Machiavelli (1469-1527)
• Włoski historyk, polityk i teoretyk polityki
• Aktywny w trakcie istnienia Republiki Florenckiej
• Autor Księcia stworzonego jako podręcznik władzy
• Został wygnany i zaczął pisać, ponieważ chciał by Medyceusze pozwolili mu
wrócić
• Książę:
o Brak teorii na temat państwa. Skupienie się na tym jak utrzymać władzę i
państwo w takiej rzeczywistości w jakiej ono jest.
o Dominacja myślenia kategoriami państwowymi. Społeczeństwo nie istniało
dla niego poza państwem. Bez władcy jest ono jedynie zbiorowiskiem ludzi. (Państwo to rodzaj poddaństwa).
o Oddzielenie myślenia w kategoriach moralnych (jak powinno być) od
myślenia p[pragmatycznego (jak jest).
o Model władcy bezwzględnego, działającego bez skrupułów i nie wiążącego
sobie rąk zasadami moralności (cel uświęca środki).
o Wszystkie działania powinny być podporządkowane dobru państwa i
poddanych
o Problemem jest to, ze ludzie nie są z natury dobrzy, dlatego władca musi
rządzić tak, by osiągnąć cel, czyli nie zawsze dobrze.
o Krzywdy należy wyrządzać wszystkie na raz, a dobrodziejstwa po trochu
o Krytyka współczesności nie odzwierciedlającej cnót starożytnych.
o Człowiek kieruje się w życiu chciwością
o W każdym państwie są sprzeczności interesów, które powodują stan
zagrożenia
o Zła naturę człowieka można poskromić kształtując ja przez zastraszenie.
Strach jest silniejszą podstawa niż miłość bo łaska ludu jest zmienna , a
strach pozostaje.
o Musi być silna władza centralna.
o Skuteczny władca nie może być uczciwy. Jeśli stawka jest dobro ojczyzny
– wszystkie środki są dozwolone.
o Trzeba tępić konkurencje
o Konfliktu miedzy moralnością prywatna i państwowa nie da się rozwiązać.
o Silny Książe musi czasem naruszać zasady miłosierdzia i moralności
o Religia nie przyczyniła się do rozwoju państw
o Cnota polega na przeciwstawianiu się sile, które rządzi światem.
o Pewne zachowania ludzi są przewidywalne, dzięki historii (zachowania
ludzi są niezmienne).
o Nie dostrzegał więzi społecznych poza podleganiem pod władze
państwową
o Punkt widzenia władcy, który może zjednoczyć Włochy
W czasach odrodzenia:
• Świat staje się większy (poznanie nowych cywilizacji)
• Zmiana systemu władzy – gwałtowna centralizacja, jednoczenie państw (poza wyjątkami jak np. Niemcy, Włochy)
Jean Bodin (1530-1596)
• Francuski prawnik, teoretyk państwa
• Polityk, twórca ideologii francuskiego absolutyzmu
• Zwolennik monarchii absolutnej
• Autor dzieła Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej
• Monarchia:
• Jego poglądy stały się w późniejszym czasie podstawą teoretyczną monarchii
absolutnej we Francji
• Władza suwerenna, niepodzielna, nieograniczona, przysługuje tylko jednej osobie
• Suweren ustanawia prawa, może je zmieniać, władza jest niepodzielna, przysługuje tylko jemu.
• Prawo musi być zgodne z prawem boskim i naturalnym.
• Tyrania:
o Legalna – tyran tworzy prawo, łamiąc prawa naturalne.
o Nielegalna – tyran nie akceptuje żadnego prawa, zdobył władzę siłą.
• Rodzina jest podstawa państwa, dysponuje własnością.
• Wojna jest dobra sama w sobie, ponieważ ma charakter wychowawczy,
oczyszczający, więc jest celem samym w sobie.
• Państwo istnieje o tyle, o ile istnieje władza zwierzchnia.
• Przeciwnik średniowiecznego idealizmu. Powinny być 3 grupy społeczne:
król, urzędnicy, poddani.
• Każda rodzina ma prawo do własności i prawo dysponowania własnością (sprzeczność teorii bo tam, gdzie własność jest nienaruszalna, władca nie jest
absolutny).
• Pojęcie „państwo narodowe”.
Michael de Montaigne (1533-1592)
• Francuski arystokrata, prawnik przez jakiś czas aktywny politycznie.
• W latach 70. XVIw. Wycofał się zżycia politycznego, podróżował i pisał.
• Uznawany jest za pierwszego, nowożytnego relatywistę kulturowego.
• Uważał, że nie da się w żaden sposób udowodnić wyższości jednych obyczajów
nad drugimi, stąd postulował jednakowy szacunek dla wszystkich.
• Jego zainteresowania kulturami pozaeuropejskimi czynią go prekursorem
antropologii.
• Prawo bywa niesprawiedliwe i ciągle się zmienia
• Nie ma żadnej idealnej instytucji i państwa
• Każdy ma prawo do własnych opinii
• Rozwijać się można tylko przez różnorodność.
• Idee są nieważne, ważna jest rzeczywistość.
• Wątpił we wszystko, uważał, że jeśli ktoś wątpi to znaczy, że myśli (są prawdy, które można obronić przed tym sceptycyzmem np. moralność Platona)
• Poglądy:
• Humanizm – zainteresowanie sprawami ludzkimi i doczesnymi
• Sceptycyzm – niepotrzebne są niepewne spory teoretyczne
• Relatywizm – prawa i obyczaje są kwestią zwyczaju
• Naturalizm – przyroda jest wzorem dla człowieka, człowiek natomiast częścią
przyrody.
• Racjonalizm – ostateczną miarą prawdy jest rozum.
• Konserwatyzm – nie warto robić zamieszania, wprowadzając nowe idee.
Utopie • Krytyka stosunków społecznych
• Wizja idealnego ustroju
• Powieści
• Prekursor – Thomas Moore
• Miały pod przykrywką fantastycznej fabuły przedstawić idealny ustrój
Tomasz Morus (1478-1536)
• Angielski myśliciel, pisarz, polityk
• Święty kościoła katolickiego
• Ścięty za nieznanie legalności drugiego małżeństwa Henryka VIII
• Inspirował się Platonem
• Utopia – wyspa:
• Struktura społeczna (książę 1z4 kandydatów elity 30 rodzin, obywatele państwa 10-16 członków w rodzinie)
• Likwidacja własności prywatnej
• Podział pracy zgodnie z interesami społecznymi (praca na roli, jedna praca
wybrana)
• Ograniczony czas pracy, dzień wolny
• Likwidacja pieniądz wewnątrz państwa
• Wolność rynkowa
• Monarchia – władca wybierany przez lud w wyborach powszechnych
• Niewolnicy np. jeńcy wojenni
• Ubrania i jedzenie ujednolicone
• Pogardzanie złotem drogimi kamieniami (robiono z nich nocniki, kajdany dla
niewolników)
• Małżeństwa zawierane z wyboru, ważna czystość przedmałżeńska
• Wychowanie wielu dzieci (dzielonych po równo)
• Rodzina wiejska – 40os
• Możliwe rozwody, powodowane zdrada lub złym traktowaniem (strona winna
traci możliwość zawarcia kolejnego małżeństwa i jest skazana na pracę.
• Głowa rodziny – najstarszy mężczyzna.
• Żona usługuje mężowi, dzieci usługują starszym
• Szpitale – bezpłatne, dla ciężko chorych – są w nich duchowni, urzędnicy i
lekarze, przekonujący do „odejścia, zęby odciążyć społeczeństwo”
• Książę wybierany dożywotnio (chyba, że będzie chciał rozszerzyć swe uprawnienia i stać się tyranem.
• Sądy sprawuje Senat
• Wojna nie jest ceniona ale przygotowują się do niej wszyscy (wojny obronne)
• Tolerancja religijna, wszystkie religie dozwolone ale zabroniony fanatyzm religijny
• Rozdział kościoła od państwa
• Ateizm nie jest zalecany
Francis Bacon (1561-1626)
• Angielski filozof, prawnik, polityk
• Autor Nowej Atlantydy
• Najważniejszy jest rozum
• Domagał się trzech reform:
• Wiedzy
• Rozwoju nauki
• Zmian warunków życia
• Atlantowie swój spokój i harmonię zawdzięczają elitom, czyli naukowcom
• Dom Salomona gromadzi zdobytą wiedzę, pełni także funkcje państwowe
Tomasz Campanella
• Włoski teolog, filozof, poeta, dominikanin
• Osadzony w więzieniu za udział w spisku przeciw hiszpańskiej władzy
• Miasto
• Państwo – miasto
• Władzę sprawuje dożywotnio najmądrzejszy Wielki Metafizyk
• Trzech ministrów:
o Mądrości – zajmował się wychowaniem
o Potęgi – troszczył się o obronę państwa
o Miłości – miał pod opieką związki płciowe, małżeństwa, rolnictwo i
poprawę ludzkiej rasy.
• Zlikwidowana została rodzina, dzieci wychowywało państwo
• Likwidacja własności prywatnej (wszystko wspólne, także domy; brak
niewolnictwa, służby)
• Powszechne nauczanie (nauki przyrodnicze, historia, rozwój duchowy)
• Kult nauki
• Praca powszechna dla państwa ale nie dłużej niż cztery godziny dziennie
Przyczyny reformacji:
• Osłabienie organizacyjne kościoła, demoralizacja jego przedstawicieli
• Niechęć papieży do reformy kościoła i usunięcia nadużyć
• Fiskalizm, zbieranie odmiennych sum z tytułu różnorodnych płat i podatków
• Sprzedaż odpustów (potrzeby finansowe)
• Duchowni mianowani przez władzę świecką w imię interesów politycznych, a nie duchownych, w większości przypadków nie zajmowali się swymi obowiązkami
religijnymi.
Marcin Luter (1483-1564)
• teolog, mnich, augustianin
• niemiecki reformator religijny
• autor 95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów
• Koncepcje Lutra:
• Miejsce kwestii religijnych jest w niewidzialnym kościele, wspólnocie
zbudowanej nie hierarchicznie
• Człowiek żyje w świecie doczesnym
• Rozdział władzy kościelnej i świeckiej
• Rząd nie może pomóc w zbawieniu, jego zadaniem jest zapewnienie pokoju i
spokoju stosując przymus
• Władcy należy się bezwzględnie podporządkować
• Jedynie państwo może powstrzymać rozpowszechnienie się zła a zepsucia,
będącego następstwem grzechu
Jan Kalwin (1509-1564)
• Francuski reformator religijny
• Współtwórca protestantyzmu ewangelicko-reformatorskiego
• Opracował Katechizm Genewski oraz Wyznanie Wiary
• Koncepcja Kalwina:
• Doktryna predestynacji – wiarę otrzymuje się od Boga albo nie, człowiek jest
przeznaczony do zbawienia lub potępienia już w chwili urodzenia
• Odrzucenie przekonania, że pomnażanie bogactw jest grzeszne
• Wartości przypisywano cnotom takim jak: wstrzemięźliwość, surowość
obyczajów, pracowitość
• Człowiek jest predestynowany do życia w danej warstwie społecznej
• Nie wolno nawet dyskutować na legalnością władzy
• Odrzuca podporządkowanie kościoła państwu
• Kościół ma wyznaczać ścieżkę polityki państwa
• Najważniejsza jest ochrona własności
• Ideologia odpowiadająca interesom burżuazji
Anabaptyści:
• Ruch narodził się w 1525r. w Zurychu
• Odrzucanie przez katolików i protestantów
• Oskarżani o anarchizm i komunizm
• Postulat łączenia się wiernych we wspólnoty
• We wspólnotach dzielono się dochodami wspólnej pracy – stąd oskarżenia, że
negując instytucje własności prywatnej, podważają fundamenty porządku
społecznego.
• W Polsce np. Bracia Polscy (Arianie)
• Choć koncepcja prawa naturalnego narodziła się w antyku, nieobca yła takżę myślicielom średniowiecznym, szczególną popularność zdobyła w XVIIw.
• XVIIwieczna wersja tej doktryny różniła się od wersji poprzednich
• Była zdecydowanie świecka. Nawet, jeśli jej zwolennicy wierzyli w Boga, byli
jednocześnie przekonani, ze podlega również On prawu naturalnemu.
• Była indywidualistyczna, a nie kolektywistyczna jak je poprzednie wersje
• Postrzegała człowieka jako istotę najbardziej fizyczną, abstrahując od rozważań na
temat duszy i Boga
• Chętnie korzystała z odkryć ówczesnych nauk przyrodniczych, szczególnie fizyki
• Nigdy nie stworzono wspólnej doktryny prawa naturalnego
Dwie różne socjologie:
• Pierwotnie społeczeństwo nie istniało, jednostki były całkowicie niezależnymi atomami, społeczeństwo powstało na podstawie umów. Powstanie społeczeństwa
jest równoznaczne z powstaniem państwa (Hobbs)
• Naturalne jest istnienie wspólnot, problemem są sposoby jej ochrony – najlepszy
sposób stworzenia społeczeństwa obywatelskiego, czyli państwa. Władza i
państwo są wtórne wobec społeczeństwa (Locke)
Hugon Grotius (1583-1645)
• Holenderski myśliciel
• Autor koncepcji praw natury
• W wieku 18 lat napisał Historie Stanów Niderlandzkich
• Czynny polityk
• Uważany jest za twórcę prawa publicznego
• Człowiekowi właściwy jest popęd społeczny
• Istnieje naturalny porządek, jego zachowanie jest źródłem prawa
• Treści prawa naturalnego Bóg nie może zmienić
• Rozum informuje człowieka, co jest dobre a co złe
Prawnoneutralna doktryna Thomasa Hobbesa (1588-1679)
• Angielski filozof polityczny
• Swoje poglądy wyrobił najpełniej w traktacie Lewiatan, w którym sformułował
podstawowe założenia odnośnie stanu natury, prawa naturalnego i powstania społeczeństwa.
• Wszyscy ludzie z natury są wolni i równi
• Stan natury jest wojna wszystkich ze wszystkimi
• Stan ten uniemożliwia rozwój cywilizacji, gdyż ludzie troszczą się wyłącznie o
własne przeżycie lub problem wrogów.
• Równość ludzi pod względem zdolności, siły i inteligencji
• Egoizm jednostek
• Każdy ma silny instynkt zachowania siebie samego
• Jedynym wyjściem z trudnej sytuacji okazuje się umowa między ludźmi, na podstawie której zrzekają się oni swojej nieograniczonej wolności i cedują część
swych praw na wybranego przez siebie gwaranta – władcę. Odtąd władca ma
obowiązek karania tych, którzy chcą się wyłamać
Benedykt (Baruch) Spinoza (1632-1671)
• Podstawowe cele państwa:
• Gwarancja bezpieczeństwa
• Gwarancja podstaw bytowych społeczeństwa
• Stan wrogości w społeczeństwie
• Wolność myśli
• Swoboda wyrażania przekonań
• Demokracja ustrój idealny