P o j ę c i a p o d s t a w o w e

zespoły automatyki zabezpieczeniowej linii napowietrznej średniego napięcia, baterii

Do roku 2007 w Polsce w tym zakresie obowiązywała PN/E-88600 zgodna

kondensatorów, transformatora potrzeb własnych.

z publikacjami IEC. Rozszerzono znacznie liczbę definiowanych haseł, a także

Terminalem polowym nazywamy mikroprocesorowe urządzenie posiadające

wprowadzono wiele nowych. Zmieniły się znacznie niektóre pojęcia - np. zamiast

przynajmniej jedno łącze cyfrowe z systemem nadzoru (komputerem nadrzędnym),

pojęcia rozrzut wprowadzono zwartość, zmieniono wiele w zakresie dokładności

które realizuje zadania w zakresie obsługi wydzielonego pola elementu systemu

przekaźników. Norma została wycofana w 2007 roku bez zastąpienia przez inną.

elektroenergetycznego

(linii,

transformatora,

generatora,

itp.)

związane

Istnieje norma PN-IEC-60050-448: Mię dzynarodowy słownik terminologiczny

z elektroenergetyczną automatyką zabezpieczeniową eliminacyjną, prewencyjną lub

elektryki. Elektroenergetyczna automatyka zabezpieczeniowa, ale nie ma w nim

restytucyjną oraz dodatkowo w zakresie pomiarów wielkości elektrycznych,

podstawowych haseł. Dostępna jest w języku angielskim i francuskim norma IEC

sterowania łącznikami, rejestracji zdarzeń i zakłóceń,- lokalizacji miejsca zwarcia lub

60050-447 z pojęciami podstawowymi, ale nie została przetłumaczona na język polski

inne (definicja nie jest zawarta w normach).

ani wprowadzona w języku oryginału, ponieważ nie ma to sensu. Definicje są bardzo

Sterownikiem polowym nazywa się terminal polowy, który posiada

czułe na niedokładności tłumaczenia. Nie została też ona wprowadzona jako norma

wbudowane przyciski do sterowania łącznikami (przeważnie tylko wyłącznikiem)

europejska.

i wyświetlacz graficzny umożliwiający wizualizację stanu łączników.

Stąd poniżej zamieszczono pewien wybór haseł podstawowych, czasem

Jeden z podstawowych podziałów przekaźników, to podział na przekaźniki

z dodatkowym wyjaśnieniem, które są potrzebne przy wykonywaniu ćwiczeń

pomiarowe i pomocnicze.

w laboratorium z zakresu elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej,

Przekaźnik pomocniczy - przekaźnik elektryczny (czyli taki, który działa

a opartych na normie PN/E-88600 i własnych doświadczeniach IE PP.

pod wpływem wielkości elektrycznej), przystosowany do zasilania wielkością, której

Przekaźnik - urządzenie lub fragment urządzenia AE (automatyki

wartość albo się znajduje w swoim zakresie roboczym, albo jest praktycznie równa

elektroenergetycznej) przeznaczony do wykonywania skokowych zmian na wyjściu

zeru.

(wyjściach), pod wpływem przyłożenia lub odpowiedniej zmiany wielkości fizycznej

Przekaźnik pomiarowy - przekaźnik elektryczny, w którym zadziałanie

(fizycznych) oddziaływującej (oddziaływujących) na wejściu (wejściach).

następuje z określoną dokładnością, gdy wartość wielkości pomiarowej osiągnie

Terminem tym określa się wszystkie elementy niezbędne do działania

nastawioną wartość rozruchową tej wielkości. Przekaźniki pomocnicze mogą być:

przekaźnika, ale program lub jego fragment, jeśli zasada działania wykorzystuje

pośredniczące, sygnałowe i zwłoczne.

technikę cyfrową.

Przekaźnik pośredniczący - przekaźnik pomocniczy przeznaczony do

Termin "przekaźnik" stosuje się tylko tam, gdzie pomiędzy wejściem

powtarzania skokowych zmian w oddzielonych elektrycznie obwodach, zwiększania

a wyjściem przyrządu występuje pojedyncze działanie przekaźnikowe, np. jest jeden

mocy łączeniowej lub zwielokrotnienia liczby zestyków.

wspólny zespół zestyków. Dla bardziej złożonych urządzeń stosowane są definicje

Przekaźnik sygnałowy - przekaźnik pomocniczy wyposażony w elementy

zamieszczone w dalszej części tekstu.

sygnalizujące optycznie zmianę jego stanu.

Przykładami przekaźników są: przekaźnik nadprądowy RI-3, przekaźniki

Przekaźnik zwłoczny - przekaźnik pomocniczy, w którym czas zadziałania

pomocnicze R-15, przekaźniki czasowe RTx, przekaźniki napięciowe REn i REp.

lub/i odpadu jest celowo wydłużony.

Przekaźnik energoelektryczny - przekaźnik, który ma co najmniej jedno

Wśród przekaźników zwłocznych istnieje grupa przekaźników czasowych

wejście przystosowane do przyłożenia wielkości elektrycznej lub co najmniej jedno

- są to przekaźniki o normowanej dokładności czasu zadziałania.

wyjście

elektryczne

i

jest

przeznaczony

do

stosowania

w

automatyce

Przekaźniki pomiarowe mogą być jednowielkościowe - t.j. takie, które

elektroenergetycznej i/lub przemysłowej.

działają pod wpływem jednej wielkości zasilającej wejściowej (np. przekaźniki

Zespół przekaźnikowy - urządzenie elektryczne zbudowane z przekaźników

napięciowe) lub wielowielkościowe - działające pod wpływem co najmniej dwóch

energoelektrycznych, stanowiące konstrukcyjną i funkcjonalną całość, przeznaczony

wielkości elektrycznych, przy czym wielkość pomiarowa jest funkcją tych wielkości

do stosowania w automatyce elektroenergetycznej i/lub przemysłowej.

(np. przekaźniki kątowe).

Przykładami mogą być: zespół przekaźnikowy nadprądowo-czasowy

W przekaźnikach nadmiarowych zadziałanie następuje przy wzroście

o charakterystyce niezależnej, zespół przekaźnikowy do sterowania walcarką.

wielkości pomiarowej ponad wartość rozruchową (w przybliżeniu równą nastawionej),

Zespół elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej - urządzenie

a w niedomiarowych - przy obniżeniu wielkości pomiarowej.

elektryczne (elektroniczne) stanowiące konstrukcyjną i funkcjonalną całość,

realizujące kompleksowo zadania automatyki obiektu elektroenergetycznego np.

Rozróżnia się dwa rodzaje wielkości zasilających:

Pozostałe wielkości, które charakteryzują dokładność przekaźnika to błędy..

- wielkość zasilająca wejściowa - dla przekaźnika pomiarowego ta wielkość zasilająca,

która albo sama jest wielkością pomiarową, albo uczestniczy w jej wytworzeniu, dla

Błąd bezwzględny - algebraiczna różnica między wartością zadziałania

przekaźnika pomocniczego - ta wielkość zasilająca, która powoduje zadziałanie

wielkości pomiarowej lub czasu zadziałania a wartością nastawienia przekaźnika

przekaźnika, gdy jest doprowadzona do niego w określony sposób i w określonych

pomiarowego lub czasowego.

warunkach.

Błędy względne odnoszone są do wartości nastawienia przekaźnika.

- wielkość zasilająca pomocnicza to każda wielkość zasilająca, która nie jest

Wszelkie błędy definiowane jako średnie wynikają z wartości średniej błędu

wielkością zasilającą wejściową. Wielkość zasilająca pomocnicza to najczęściej tzw.

obliczonego dla niezmiennego nastawienia przekaźnika i liczby pomiarów

napięcie pomocnicze stałe (bardzo rzadko w energetyce zawodowej przemienne),

wykonanych w identycznych warunkach badań.

a wszelkie jej zmiany nie mogą spowodować zadziałania przekaźnika.

Błąd średni normalny; błąd podziałki - uchyb średni wyznaczony

Jest wiele pojęć dotyczących stanów przekaźnika - poniżej podano tylko

w normalnych warunkach badań.

najistotniejsze, pomijając np. te, których znaczenie jest oczywiste.

Warunki normalne są to zdefiniowane przez normę warunki dotyczące np.

Rozruch - przechodzenie przekaźnika od stanu spoczynku do stanu

temperatury, ciśnienia i wilgotności, nastawienia, odkształcenia sygnałów, położenia

pobudzenia lub stanu zadziałania.

przekaźnika i mogą być różne dla poszczególnych rodzajów przekaźników.

Początek rozruchu - chwila, w której przekaźnik rozpoczyna przechodzenie

Błąd średni przekaźnika - średnia arytmetyczna uchybów średnich

od stanu spoczynku do stanu pobudzenia lub zadziałania.

normalnych.

Powyższe dwa terminy są ważne, ponieważ do nich odnosi się wielkości

Błąd graniczny - dla danego nastawienia przekaźnika, przy zadanym z góry

charakteryzujące dokładność przekaźników.

poziomie ufności, największa oczekiwana wartość uchybu w identycznych warunkach

Zadziałanie - wystąpienie skokowej zmiany na wyjściu przekaźnika podczas

badań.

rozruchu.

Błąd graniczny normalny - uchyb graniczny wyznaczony w normalnych

Powrót - przechodzenie przekaźnika od stanu pobudzenia lub zadziałania

warunkach badań.

do stanu początkowego.

Błąd graniczny przekaźnika - największa wartość uchybu granicznego dla

Wartość powrotowa - wartość wielkości zasilającej wejściowej lub wielkości

różnych nastawień przekaźnika.

pomiarowej, przy której następuje w określonych warunkach powrót przekaźnika.

Błąd dodatkowy - algebraiczna różnica między wartością błędu średniego

Wartość zakończenia powrotu - wartość wielkości zasilającej lub wielkości

i wartością błędu średniego normalnego. Powstaje on wówczas, jeśli przekaźnik nie

pomiarowej, przy której następuje w określonych warunkach zakończenie powrotu

jest badany w warunkach normalnych np. przy częstotliwości różnej od znamionowej

przekaźnika - osiągnięcie stanu spoczynku lub stanu początkowego.

lub znacznym odkształceniu wielkości pomiarowej w stosunku do przebiegu

Wartość rozruchowa - wartość wielkości zasilającej wejściowej lub

sinusoidalnego.

wielkości pomiarowej, przy której następuje w określonych warunkach początek

Pojęcia dotyczące dokładności dotyczą całej serii, przede wszystkim nowej,

rozruchu przekaźnika.

fabrycznej produkcji. Dla pojedynczego egzemplarza można wyznaczyć błąd

Wartość nastawcza - wartość nastawiona na przekaźniku, odpowiadająca

bezwzględny i względny oraz błąd średni normalny. Błąd średni przekaźnika dotyczy

wielkości zasilającej wejściowej lub wielkości pomiarowej, przy której następuje

już pewnej próbki (liczby) wyrobów, która zaleca się przyjmować na minimalnym

w określonych warunkach początek rozruchu przekaźnika.

poziomie 10 egzemplarzy.

Wartość zadziałania - wartość wielkości zasilającej wejściowej lub wielkości

We wcześniejszych normach, dokumentacjach przekaźników, a także

pomiarowej, przy której następuje oczekiwana skokowa zmiana w obwodzie

w literaturze dotyczącej EAZ, funkcjonuje równolegle do pojęcia błą d - termin uchyb

wyjściowym ( na wyjściu ) przekaźnika.

(i w konsekwencji uchyb bezwzględny, uchyb względny itd.). W wspomnianych

Dla większości przekaźników wartość zadziałania jest równa wartości

materiałach spotkać można również nie używane współcześnie terminy związane

rozruchowej.

z powtarzalnością działania przekaźników: rozrzut i zwartość.

Współczynnik powrotu - stosunek wartości zakończenia powrotu

do wartości

rozruchowej

(jest

to

jedna

z

najważniejszych

wielkości

charakteryzujących przekaźnik).