POLITYKA WOBEC NARKOMANII

Interwencja profilaktyczna

policj¹). Zdaniem El¿biety Matejki – Podmio-

tem oraz przedmiotem oddzia³ywañ profilak-

w œrodowisku szkolnym

tycznych powinni byæ uczniowie, rodzice i na-

uczyciele. W dzia³aniach profilaktycznych mu-

sz¹ uczestniczyæ wszystkie osoby znajduj¹ce siê

Marcin J. Sochocki

w szkole – z realizacji profilaktyki nie mo¿e czuæ

siê zwolniony nauczyciel jakiegokolwiek przed-

W paŸdzierniku w Lublinie odby³a siê miêdzynarodowa konferencja miotu, a nawet pracuj¹ca w szkole woŸna.

„Zapobieganie u¿ywaniu substancji psychoaktywnych w œrodowisku

szkolnym – rola wczesnej interwencji”, zorganizowana w ramach pol-

Diagnoza problemów w szkole

sko-niemieckiej umowy bliŸniaczej dotycz¹cej przeciwdzia³ania u¿y-

W wielu wyst¹pieniach zwracano uwagê na

waniu narkotyków (PHARE 2003). Konferencja zosta³a przygotowana powi¹zanie skutecznoœci szkolnych dzia³añ pro-we wspó³pracy pomiêdzy polskimi i niemieckimi realizatorami projektu filaktycznych z trafn¹ diagnoz¹ problemów.

– Krajowym Biurem ds. Przeciwdzia³ania Narkomani, Ministerstwem

Dr Iwona Gryniuk (Instytut Psychologii

Zdrowia Republiki Federalnej Niemiec oraz Urzêdem Marsza³kowskim UMCS) referuj¹c trudnoœci w dokonywaniu Województwa Lubelskiego.

w³aœciwej diagnozy pojawiaj¹cych siê proble-

mów z procesem dorastania adolescentów, wska-

G³ówny temat konferencji – wczesna inter- jest inwestowaniem w zdrowie nas wszystkich za³a, ¿e ró¿nego rodzaju dzia³ania, które okreœla-wencja – prezentowany by³ w kontekœcie to- – w zdrowie i bezpieczeñstwo publiczne – pod- my jako „ryzykowne”, „dewiacyjne” b¹dŸ „pa-cz¹cej siê w Polsce i Niemczech dyskusji, kreœli³ Piotr Jab³oñski. Cieszy mnie, ¿e w ci¹gu tologiczne”, czêsto po prostu s¹ przejawem nie-odnosz¹cej siê do zagadnieñ teoretycznych, ostatnich kilku lat postêpuje aktywizacja spo- dojrza³oœci w radzeniu sobie z trudnymi sytuacja-m. in: ró¿nych sposobów definiowania profi- ³ecznoœci lokalnych oraz wzrasta œwiadomoœæ, mi. Nie chodzi przy tym o usprawiedliwianie ta-laktyki (prof. Wolfgang Heckmann, dr Krzysz- i¿ przeciwdzia³anie narkomanii jest dobr¹ in- kich zachowañ, lecz o zrozumienie perspektywy, tof Ostaszewski), kompetencji nauczycieli jako westycj¹ w najbli¿sze œrodowisko spo³eczne. zgodnie z któr¹, jeœli m³ody cz³owiek siêga po nar-realizatorów dzia³añ z zakresu profilaktyki

Bogus³awa Bukowska, zastêpca dyrektora kotyki, to nie dlatego, ¿e jest z³y, lecz np. dlate-

(dr Robert Porzak) oraz skutecznoœci i prawo- KB ds. PN, odnosz¹c siê do realizacji polsko- go, ¿e chce siê przypodobaæ grupie rówieœników.

mocnoœci stosowania wobec uczniów testów na niemieckiej umowy bliŸniaczej oraz priorytetów B³êdem w diagnozie jest zbyt powierzchowne narkotyki i poddawania ich innym formom re- przyjêtych przez KB ds. PN, podkreœli³a, ¿e i jednostronne rozumienie okresu dorastania.

presyjnej kontroli (prof. Wolfgang Heckmann, skuteczne przeciwdzia³anie wystêpowaniu proW diagnozach rzadko przyjmuje siê per-

El¿bieta Czy¿). Wczesna interwencja omawia- blemów wi¹¿¹cych siê z u¿ywaniem narkoty- spektywê systemow¹. Czêstym b³êdem jest to, na by³a tak¿e w odniesieniu do kwestii diagno- ków wymaga ograniczania zarówno poda¿y, jak ¿e nie uwzglêdnia siê kontekstu spo³eczno-zowania problemów wi¹¿¹cych siê ze stosowa- i popytu. Podejmowane dzia³ania powinny mieæ kulturowego. Wiêkszoœæ badañ skupia siê na niem substancji psychoaktywnych (g³ównie nar- charakter interdyscyplinarny i anga¿owaæ ró¿- diagnozie problemu, a nie œrodowiska – mówi-kotyków) w instytucjach edukacyjnych. W trak- ne instytucje. Bogus³awa Bukowska zwróci³a ³a dr Iwona Gryniuk. Z praktyki wiem, ¿e szko³y cie spotkania zaprezentowano tak¿e przyk³ady uwagê, ¿e wspó³praca pomiêdzy instytucjami o wiele chêtniej zgadzaj¹ siê na diagnozowa-funkcjonowania (i ewaluacji) projektów profi- czêsto nie przebiega w sposób w³aœciwy, co prze- nie problemu narkotykowego ni¿ œrodowiska laktycznych w szkole (Anna Borucka, Gerhard k³ada siê na obni¿enie efektywnoœci prewencji. szkolnego. Pracownikom szko³y ³atwiej przy-Eckstein, Joanna Szymañska) i poza ni¹ (Wol-

Rozwi¹zania instytucjonalne i ramy syste- chodzi powiedzieæ, ¿e maj¹ z³ych uczniów ni¿

fgang Rometsch). Ponadto omówiono funkcjo- mowe profilaktyki szkolnej stanowi³y przed- przyznaæ, ¿e tworz¹ z³¹ szko³ê.

nowanie rozwi¹zañ instytucjonalnych (systemo- miot wyst¹pienia El¿biety Matejki – dyrekto-Joanna Szymañska z Centrum Metodycz-

wych) dotycz¹cych szkolnej profilaktyki.

ra Departamentu Wychowania i Profilaktyki nego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Spo³ecznej MEiN. Przedstawicielka MEiN, po- powo³uj¹c siê na wyniki monitoringu prowa-Ramy instytucjonalne

wo³uj¹c siê na pilota¿owe badania dotycz¹ce dzonego w gimnazjach, zwróci³a uwagê, ¿e Piotr Jab³oñski dyrektor Krajowego Biu- wdra¿ania Szkolnych Programów Profilaktyki najwiêksze problemy wychowawcze pojawia-ra ds. Przeciwdzia³ania Narkomanii (KB ds. (SPP), podkreœli³a koniecznoœæ stosowania tzw. j¹ siê na pocz¹tku drugiej klasy. Ju¿ pod ko-PN) w wyst¹pieniu otwieraj¹cym konferencjê, wspieraj¹cego nadzoru, gdy¿ czasem zdarza niec pierwszej u 20-25 proc. uczniów mo¿na zwróci³ uwagê, ¿e rozwi¹zywanie problemów siê, ¿e SPP jest dokumentem, którego zapisy zaobserwowaæ (w wymiarze behawioralnym): wi¹¿¹cych siê ze stosowaniem substancji psy- w ogóle nie s¹ realizowane. SPP zgodnie z roz- spadek aktywnoœci i motywacji do nauki, spa-choaktywnych nie powinno byæ wy³¹cznie za- porz¹dzeniem MEiN powinny byæ spójne z pro- dek zainteresowañ, zachowania agresywne, siê-

daniem wyspecjalizowanych instytucji, ale tak- gramem wychowawczym szko³y. Ich skutecz- ganie po substancje psychoaktywne, izolowa-

¿e stanowiæ element szerszych oddzia³ywañ noœæ zale¿y od w³aœciwego zaanga¿owania nie siê od rówieœników, wagary, porzucenie anga¿uj¹cych spo³ecznoœæ lokaln¹ i s³u¿¹cych w dzia³alnoœæ profilaktyczn¹ spo³ecznoœci szko³y i in.

budowie spo³eczeñstwa obywatelskiego. Inwe- szkolnej (w tym rodziców) oraz od dobrej Na poziomie wewnêtrznym pojawiaj¹ siê

stowanie w profilaktykê i leczenie uzale¿nieñ wspó³pracy szko³y z innymi instytucjami (np. takie problemy, jak: obni¿enie poczucia kom-10 Remedium LISTOPAD 2005

POLITYKA WOBEC NARKOMANII

petencji (samooceny), spadek koncentracji nili wyniki testów przeprowadzonych przez poszerzanie listy zakazów w regulaminie szkó³, uwagi, obni¿enie nastroju, uczucie pustki i nudy, lekarza (osoby zainteresowane problematyk¹ dodatkowe dy¿ury nauczycieli i rodziców; czê-

poczucie bezradnoœci i osamotnienia, lêk i nie- legalnoœci tej formy kontroli m³odzie¿y odsy- ste karanie; instalowanie krat i kamer, zatrudnia-pokój, obawa przed oœmieszeniem siê, z³oœæ ³amy do wywiadu z El¿biet¹ Czy¿ zamieszczo- nie agentów ochrony, kontrole policyjne z psami czy dolegliwoœci psychosomatyczne – bóle g³o- nego na stronach 26-29).

poszukuj¹cymi narkotyków; stosowanie narko-

wy, bóle brzucha, pokrzywka i in.

Dr Krzysztof Ostaszewski z Pracowni „Pro- testów.

M” Instytutu Psychiatrii i Neurologii w War-

Na podstawie analizy raportów z ewaluacji

W stronê kontroli czy

szawie nawi¹zuj¹c do wyst¹pienia przedstawi- programów profilaktycznych Joanna Szymañ-

wzajemnego zaufania?

cielki RPO zwróci³ uwagê, ¿e stosowanie przez ska zwróci³a uwagê, ¿e polityka kontroli i dys-W trakcie konferencji czêsto odnoszono siê szko³y represyjnych metod rozwi¹zywania pro- cypliny, przy braku wsparcia i uczenia umiejêt-do problematyki dopuszczalnoœci i skuteczno- blemów alkoholowych i narkotykowych wy- noœci, pog³êbia trudnoœci adaptacyjne i przyœpie-

œci u¿ywania wœród uczniów testów na obecnoœæ nika czasem z tego, i¿ w systemie dzia³añ wokó³ sza proces wykluczania, zw³aszcza uczniów narkotyków oraz siêgania po inne metody re- szko³y brakuje miejsc, w których szko³a mog³a- mniej zdolnych, doœwiadczaj¹cych problemów presyjnej kontroli. W ocenie El¿biety Matejki by uzyskaæ pomoc (np. oœrodków interwencji kry- ekonomicznych i emocjonalnych. Najwiêcej stosowanie testów, instalowanie kamer moni- zysowej, oœrodków pracy z m³odzie¿¹ nale¿¹c¹ sukcesów dydaktycznych oraz najmniej proble-toruj¹cych zachowania uczniów i nauczycieli do tzw. grup ryzyka). Innym zagadnieniem s¹ mów z zachowaniem uczniów i dyscyplin¹

czy wykorzystywanie psów policyjnych prze- niew³aœciwe przekonania pewnej grupy dyrek- maj¹ szko³y, które postawi³y na budowanie bli-szkolonych w wyszukiwaniu narkotyków do torów i nauczycieli. Dlatego osoby zajmuj¹ce skich, ciep³ych, wspieraj¹cych relacji nauczy-rutynowego sprawdzania szkolnych pomiesz- siê profilaktyk¹ powinny d¹¿yæ do zmiany z³ego cieli z uczniami.

czeñ, nie prowadzi do rzeczywistego rozwi¹- nastawienia i nie podtrzymywaæ tendencji zmie-zania problemów. Jest przejawem braku zaufa- rzaj¹cych do represyjnego „rozprawienia siê”

Szkolna interwencja

nia pomiêdzy nauczycielami a uczniami, dlate- z m³odzie¿¹ u¿ywaj¹c¹ narkotyków.

profilaktyczna – rekomendacje

go stosowanie takich form kontroli nale¿y trak-

Do problematyki stosowania represyjnych

Anna Borucka (Pracownia „Pro-M” IPiN)

towaæ raczej jako pora¿kê wychowawcz¹, prze- metod w profilaktyce odnios³a siê tak¿e Joanna przedstawiaj¹c metodê szkolnej interwencji jaw bezradnoœci doros³ych, czasem jako dzia³a- Szymañska, która stwierdzi³a, ¿e coraz wiêcej profilaktycznej, na przyk³adzie procedur opra-nia wynikaj¹ce z wyizolowania szkolnych dzia- szkó³ w Polsce bardziej przypomina oblê¿one cowanych przez zespó³ „Pro-M”, wymieni³a ³añ profilaktycznych ze spo³ecznoœci lokalnej.

twierdze albo zak³ady dla recydywistów ni¿ podstawowe warunki jej skutecznoœci. W re-Prof. Wolfgang Heckmann (Szko³a Wy- normalne placówki edukacyjne dla dzieci i m³o- feracie podkreœli³a, ¿e metoda interwencji mo¿e

¿sza Magdeburg-Stendal) analizuj¹c ró¿ne ne- dzie¿y. Stosowanych te¿ jest coraz wiêcej me- byæ przydatna dla œrodowiska szkolnego, wy-gatywne efekty stosowania testów zwróci³ tak- tod policyjnych (co nie oznacza, ¿e nale¿y maga jednak od nauczycieli rozwijania umie-

¿e uwagê na kilka praktycznych ograniczeñ. w ogóle rezygnowaæ ze wspó³pracy z policj¹ jêtnoœci udzielania wsparcia uczniom i ich ro-U¿ywanie testów jako rutynowego œrodka pre- lub podobnymi instytucjami). Joanna Szymañ- dzicom w sytuacji stresu i zagro¿enia. Zdaniem wencji jest stosunkowo drogie, dlatego trudno ska zwróci³a uwagê, ¿e wiele dobrych progra- Anny Boruckiej skuteczne stosowanie inter-by³oby w ten sposób regularnie kontrolowaæ mów profilaktycznych nie przynosi spodziewa- wencji wymaga: wiêksz¹ grupê uczniów. Testy bêd¹ce obecnie nych efektów, gdy¿ przegrywaj¹ w konfronta- – kierowania dzia³añ do uczniów, którzy oka-w powszechnym u¿yciu zwykle obarczone s¹ cji ze z³ym klimatem spo³ecznym szko³y. Dla-zjonalnie siêgaj¹ po substancje psychoak-

pewnym marginesem b³êdu. Ponadto, uczniowie tego czasem wiêksz¹ uwagê nale¿y poœwiêciæ tywne;

u¿ywaj¹cy narkotyków znaj¹ sposoby manipu- identyfikowaniu tych czynników kszta³tuj¹cych – wspólnego opracowania z rodzicami treœci lowania wynikami testów (mo¿na o nich prze- klimat szko³y, które prowadz¹ do dysfunkcyj-kontraktu i przedstawienia go dziecku;

czytaæ w Internecie). Stosowanie testów i po- nych zachowañ cz³onków szkolnych spo³eczno- – monitorowania realizacji postanowieñ za-dejmowanie w oparciu o ich wyniki wi¹¿¹cych œci. Przyk³adowo, dobry program profilaktycz-mieszczonych w kontrakcie;

decyzji dotycz¹cych uczniów (np. o wydaleniu ny maj¹cy du¿y blok zajêæ poœwiêcony æwiczeniu – wspó³pracy z placówkami zewnêtrznymi.

ze szko³y), to dzia³ania obarczone du¿ym ryzy- umiejêtnoœci spo³ecznych, gdy zostanie zrealizo-W wyst¹pieniu zwróci³a tak¿e uwagê, ¿e

kiem przekroczenia przez szko³ê obowi¹zuj¹- wany w szkole dysfunkcyjnej, to mo¿e zadzia³aæ stosowanie metody szkolnej interwencji, defi-cych przepisów.

podobnie jak bomba z opóŸnionym zap³onem – niowanej w kategoriach pomocy psychologicz-Dopuszczalnoœæ u¿ywania testów w kontek- mówi³a Joanna Szymañska. Uczniowie, którzy nej, mo¿e prowadziæ do powstawania sytuacji

œcie polskiego prawa zrelacjonowa³a El¿bieta wyæwicz¹ rozmaite umiejêtnoœci, mog¹ zacz¹æ kontrowersyjnych, do dylematów, wynikaj¹-

Czy¿ z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich u¿ywaæ ich przeciwko szkole.

cych m.in. z braku klarownego podzia³u odpo-

(RPO). Przedstawicielka RPO podkreœli³a, ¿e

Joanna Szymañska stwierdzi³a, ¿e w wielu wiedzialnoœci przy rozwi¹zaniu problemu oraz nauczyciele nie s¹ uprawnieni do dokonywa- gimnazjach najczêœciej stosowanymi strategia- przyjmowania ró¿nych standardów w ocenie nia takich testów, ponadto potrzebna jest na to mi radzenia sobie z tzw. trudnymi uczniami jest sukcesu. q wyraŸna zgoda (w wypadku niepe³noletnioœci zwiêkszanie kontroli lub kierowanie m³odzie-ucznia, zgody udzielaj¹ rodzice). Szko³a nie ¿y do specjalistów. Stosowane w szko³ach na-Autor jest socjologiem, zajmuje siê bada-

mo¿e wymagaæ, aby rodzice (b¹dŸ uczeñ) ujaw- rzêdzia dyscyplinuj¹ce to przede wszystkim: niem problematyki m³odzie¿owej.

LISTOPAD 2005 Remedium 11