Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
Wykład 11: Profilaktyka w środowisku szkolnym
Profilaktyka jest jednym ze sposobów reagowania na
rozmaite zjawiska społeczne, które oceniane są jako
szkodliwe i niepożądane (…)
Pierwsza systematycznie wdrażana strategia profilaktyczna
- tzw. „edukacja negatywna” (początek XX wieku) (…)
Działania profilaktyczne powinny być skierowane na
najważniejsze czynniki ryzyka, tkwiące w jednostce, jak i
jej otoczeniu społecznym (…)
Profilaktyka
eliminacja lub redukcja wzmacnianie czynników
czynników ryzyka chroniących
Wybrane czynniki ryzyka:
• Duża dostępność substancji
• Wystąpienie uzależnienia lub nadużywania w rodzinie
• Konflikty w rodzinie
• Pozytywny stosunek rodziny dziecka d używania
substancji (również obojętność i przyzwolenie)
• Doświadczenie izolacji w dzieciństwie
• Wczesna inicjacja
• Słabe wyniki w nauce szkolnej i zawężone oczekiwania
życiowe
• Grupa rówieśnicza, w której normą są zachowania
dysfunkcyjne
1
Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
• Pozytywne oczekiwania dziecka wobec używania
substancji
Czynniki chroniące:
• Silna więź z rodzicami
• Zainteresowanie nauką i dobre w niej wyniki (także
angażujące hobby)
• Praktyki religijne
• Szacunek dla norm i autorytetów społecznych (osadzenie
w szerszej wspólnocie)
• Pozytywna grupa rówieśnicza
(Grochowska G., Bidziński K)
Zachowania ryzykowne – działania niosące ryzyko
negatywnych konsekwencji; zachowania te mają znaczenie
rozwojowe i często współwystępują ze sobą (…)
Poziomy profilaktyki
- profilaktyka I stopnia – to działania mające na celu
promocję zdrowia oraz zapobieganiu pojawiania się
problemów związanych z używaniem i nadużywaniem
środków odurzających (…)
- profilaktyka
II
stopnia
–
zwana
też
wczesną
identyfikacją, ma na celu ujawnienie osób o najwyższym
ryzyku popadnięcia w uzależnienie oraz pomaganie im w
redukcji tego ryzyka, a więc zapobieganie popadaniu w
używanie zależne (…)
- profilaktyka III stopnia – rozumiana jest jako interwencja
po wystąpieniu uzależnienia (…) /Z. Gaś, 1993/
2
Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
Wybrane teorie wykorzystywane najczęściej w praktyce profilaktycznej oraz opracowane na ich podstawie
strategie:
1. Teoria Przywiązania (John Bowlby 1973) opisuje proces rozwoju więzi pomiędzy jednostką a otoczeniem
w kolejnych etapach życia → Strategia Rozwijania
Umiejętności Wychowawczych oraz Strategia Rozwoju
Zasobów Środowiskowych
2. Teoria Społecznego Uczenia (Alfred Bandura 1986)
wyjaśnia proces nabywania nowych zachowań – również
sięgania
po
środki
psychoaktywne
–
poprzez
modelowanie → Strategia Rozwoju Umiejętności
Wychowawczych oraz Strategia Edukacji Rówieśniczej
3. Teoria Uzasadnionego Działania (Icek Ajzen i Martin Fishbein 1980) opiera się na założeniu, że ludzie
postępują w sposób racjonalny i decydując się na
podjęcie (lub zaniechanie) danej aktywności rozważają
możliwe jej konsekwencje → Strategia Edukacji
Normatywnej
4. Teoria Zachowań Problemowych (Richard Jessor 1987) zwraca uwagę na funkcję, jaką w przypadku nastolatków
pełnią zachowania naruszające normy prawne lub
obyczajowe → Strategia Kształtowania Umiejętności
śyciowych oraz Strategia Alternatyw
5. Teoria Odporności (Resilience), Michael Rutter (1979) i Norman Garmezy (1985), dotyczy czynników i
mechanizmów sprzyjających pozytywnemu rozwojowi
dzieci dorastających w bardzo trudnych warunkach →
3
Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
Strategia Rozwoju Zasobów Środowiskowych oraz
Strategia Kształtowania Umiejętności śyciowych
K. Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
Profilaktyka w szkole
Rodzaje szkolnych oddziaływań profilaktycznych:
- samodzielne
programy
profilaktyczne
(strategia
informacyjna i edukacyjna)
- działania zintegrowane z programem szkolnym
- działania incydentalne
Standardy szkolnych programów profilaktycznych:
- projektowane ćwiczenia i informacje muszą być dostosowane do
poziomu rozwoju adresata
- przekazywane informacje powinny być rzetelne i rzeczowe
- informacje powinny uwzględniać poziom już posiadanej wiedzy
- informacje dotyczące zagrożeń nie powinny być zbyt
szczegółowe
- realizatorami powinny być osoby posiadające przygotowanie pedagogiczne
- programy powinny uwzględniać włączenie rodziców w
podejmowane działania
Czynniki
obniżające
efektywność
programów
szkolnych:
- przypadkowość programów
- działania narzucone odgórnie
- brak diagnozy problemów szkoły
- działania incydentalne
- realizatorzy programów spoza szkoły
- brak spójnej polityki szkoły wobec ryzykownych
zachowań uczniów
4
Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
- nauczyciele
stanowiący
wzorce
nieprawidłowych
zachowań
- brak akceptacji nauczycieli dla programu
- niekorzystny klimat szkoły.
Etapy konstruowania programu profilaktycznego:
1. Ocena aktualnych potrzeb
2. Określenie celów programu
3. Wybór metod i sposobów realizacji celów
4. Ustalenie kosztów realizacji programu
5. Monitoring
6. Ewaluacja
7. Modyfikacja programu
Wybrane
programy
profilaktyczne
realizowane
w szkołach:
- „Zanim spróbujesz”
- „Spójrz inaczej”
- „Program domowych detektywów”
- „Debata”
- „Noe”
- „Śnieżna kula”
5
Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
„Drzewo problemu”
- poszukiwanie „korzenia problemu” ⇒ przyczyny problem
(bierzemy pod uwagę te problemy, na które mamy realny
wpływ)
- punkt centralny „drzewa” – definicja problemu
- gałęzie
„drzewa”
–
konsekwencje
problemu
oraz
wypracowane rozwiązania
Przykład:
W małej miejscowości X, w szkole gimnazjalnej dzieci
przyznały
się
do
brania
narkotyków
(marihuana
i
amfetamina). Grono pedagogiczne podejrzewa, że ktoś
dzieciom narkotyki dostarcza i że znacznie większa grupa
dzieci niż ujawniono ma kontakt z narkotykami. Rodzice
dzieci mają pretensje do szkoły, nauczyciele do rodziców.
Liczba
trudności
wychowawczych
i
konfliktów
środowiskowych rośnie.
Ustalamy → Gdzie są przyjmowane środki odurzające (za płotem boiska, głównie na przerwach, w szkolnym WC),
społeczność lokalna nie ingeruje w to, co robią młodzi ludzie.
Najczęściej używa się tu marihuany i amfetaminy, duża grupa
młodych ludzi pali papierosy i regularnie pije alkohol.
Narkotyki można kupić od starszych kolegów. Wspólne branie
jest uważane przez dzieci za fajne spędzanie czasu.
Nauczyciele nie maja odwagi nagłośnić sprawy z różnych
względów, rodzice nie widzą problemu. Należy spodziewać
się, że w takiej sytuacji coraz większa liczba dzieci będzie sięgała po narkotyki, a za tym pójdą inne zachowania
ryzykowne.
6
Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
Powyższy materiał został opracowany przez B. Krzempek na podstawie następującej literatury oraz materiałów własnych:
1. Profilaktyka w ś rodowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz.
IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2. Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3. Tworzenie
gminnych
programów
przeciwdziałania
narkomanii,
Warszawa 2006, rozdział 5.1, P rofilaktyka i wczesna interwencja, K.
Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska
7