EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
Systemy gospodarcze
Gospodarka rynkowa a centralnie kierowana
Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz
WARSZAWA
© Copyright by Dariusz Prokopowicz
2006
Ró\
ne modele systemów (organizacji) gospodarczych
Podział systemów gospodarczych
Gospodarka
Gospodarka
centralnie
rynkowa
kierowana
Gospodarka kierowana,
centralnie planowana,
sterowana.
Społeczna
Gospodarka
gospodarka
rynkowa
mieszana
Podział systemów gospodarczych
Podział systemów gospodarczych
Gospodarka Gospodarka Gospodarka
rynkowa mieszana kierowana
Podział systemów gospodarczych
Podział systemów gospodarczych
- to zespół ekonomicznych mechanizmów,
instytucji i regulacji prawnych
koordynujÄ…cych proces podejmowania
decyzji ekonomicznych.
Znaczenie rynków w rzeczywistości gospodarczej
Znaczenie rynków w rzeczywistości gospodarczej
W gospodarce najlepszym mechanizmem
racjonalnego spełnienia potrzeb i najbardziej
efektywnego wykorzystania zasobów jest
instytucja rynku.
Rynek jest najwa\
niejszym mechanizmem w gospodarce
rynkowej. Bardzo wa\
ne jest podkreślenie, \
e jedynie
w gospodarce rynkowej, poniewa\
wytworzyły się
inne systemy ekonomiczne.
Model gospodarki rynkowej
- to taka, w której sterowanie
procesami gospodarczymi odbywa
siÄ™ poprzez rynek.
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
- to taka, w której sterowanie procesami
gospodarczymi odbywa siÄ™ poprzez rynek.
Rzeczywistość
Model gospodarki
otoczenia
rynkowej w
`"
gospodarczego,
postaci  czystej .
w którym \
yjemy.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Najwa\
niejsze zało\
enia gospodarki rynkowej są następujące:
1. Model dotyczy gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu
tzn. w warunkach takiego systemu społeczno-gospodarczego
gdzie większość zasobów jest własnością prywatną.
2. Gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów
gospodarujących - gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.
3. Rynek dzieli się na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitałowych)
oraz na rynek zasobów.
4. Występują współzale\
ności między podmiotami gospodarczymi.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad. 1. Zasoby gospodarki rynkowej są w większości w
rękach prywatnych.
Obok sektora prywatnego istnieje we współczesnych
gospodarkach rynkowych państw wysoko-rozwiniętych
równie\
przedsiębiorstwa, których jedynym właścicielem
lub głównym udziałowcem jest skarb państwa.
Występuje więc równie\
sektor publiczny (uspołeczniony).
Gdy znaczna część przedsiębiorstw jest uspołeczniona
wówczas występuje model gospodarki mieszanej.
Problem przekształceń własnościowych związany jest
niejednokrotnie ze zmianą rentowności przedsiębiorstwa.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad. 1.
Przedsiębiorcy posiadając środki produkcji, z własnej
woli i bez niczyjej ingerencji, starajÄ… siÄ™
zmaksymalizować efekty, przy najni\
szych nakładach.
Owe  egoistyczne dÄ…\
enie do maksymalizacji dochodów
staje siÄ™ podstawÄ… rozwoju.
Ad. 2. gospodarka składa się z dwóch grup
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
podmiotów gospodarujących - gospodarstw
domowych oraz przedsiębiorstw.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad.2. Lewa strona wykresu przedstawia gospodarstwa
domowe, a prawa przedsiębiorstwa. Są to dwie grupy
podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze.
Wykres jest uproszczonym modelem gospodarki
rynkowej.
Bardzo często strumienie wymiany krą\
ą tylko między
przedsiębiorstwami lub tylko między gospodarstwami
domowymi.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad.2. Stosunkowo du\
a część wymiany odbywa się
między przedsiębiorstwami. Jedne przedsiębiorstwa
sprzedają innym surowce i półfabrykaty słu\
Ä…ce do
dalszej produkcji. Są to tzw. dobra pośrednie.
Przedsiębiorstwa sprzedają tak\
e gotowe (finalne) produkty,
które nie są przedmiotem dalszego przetwarzania.
Jeśli dobra finalne sprzedawane są gospodarstwom
domowym mówimy o dobrach konsumpcyjnych, jeśli
przedsiębiorstwom to dobrami inwestycyjnymi.
Rozbudowa uproszczonego
Rozbudowa uproszczonego
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
modelu gospodarki
modelu gospodarki
Ad.2. Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga
innych jeszcze uzupełnień. Nale\
y określić np. jakiego
rodzaju konkurencja dominuje na danym rynku, jakie sÄ…
motywacje działań przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych.
Nale\
y równie\
uwzględnić oddziaływanie
państwa na procesy gospodarowania oraz
wymianÄ™ handlowÄ… z zagranicÄ….
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Z powy\
szych zało\
eń gospodarki rynkowej
(głównie z treści pkt. 1) wynikają jej następujące cechy:
wolność wyboru :
- w podejmowaniu wszelkich decyzji gospodarczych,
- rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,
prawo do :
- kierowania się własnym interesem podczas podejmowania
decyzji gospodarczych,
- posiadania kapitału i zakładania podmiotów gospodarczych,
- swobodnego kształtowania ceny,
- do swobodnego przepływu kapitału,
- do swobodnego przepływu siły roboczej,
- do swobodnego obrotu walutami i środkami produkcji.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Państwo wyznacza ramy dla
Brak lub tylko minimalna
mechanizmu rynkowego i
ingerencja rzÄ…du w procesy
koordynuje tempo rozwoju
gospodarcze.
gospodarki.
Poziom ingerencji rzÄ…du
J. M. Keynes
Keynesizm Ekonomia
klasyczna
Wszystkimi procesami w
Niezbędny jest
Adam Smith
gospodarce steruje
interwencjonizm państwa w
wyłącznie rynek.
gospodarkÄ™
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
A.d. 3. Rynek dzieli się na rynek dóbr
konsumpcyjnych i kapitałowych oraz rynek
czynników wytwórczych (rynek zasobów).
Poprzez rynek dóbr i rynek czynników
wytwórczych realizuje się podstawowe
współzale\
ności pomiędzy gospodarstwami
domowymi a przedsiębiorstwami.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Rynek dóbr i zasobów
Rynek dóbr Rynek zasobów
Rynek czynników
Rynek dóbr Rynek dóbr
wytwórczych
konsumpcyjnych kapitałowych
Rynek pracy
Rynek produktów Rynek ziemi
Rynek usług
Rynek kapitału Zasoby przyrody nieo\
ywionej
np. giełda papierów wartościowych Zasoby przyrody o\
ywionej
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Na rynku dóbr  przedsiębiorstwa sprzedają
gospodarstwom domowym dobra konsumpcyjne oraz
innym przedsiębiorstwom dobra kapitałowe.
Na rynku tym poprzez ścieranie się popytu i poda\
y
kształtowane są ceny i ich relacje na podstawie których
dokonywane sÄ… transakcje kupna  sprzeda\
y.
Na rynku czynników wytwórczych gospodarstwa domowe
sprzedają zasoby siły roboczej (otrzymują za to płace),
zasoby naturalne (otrzymują za to renty) oraz kapitał
finansowy (otrzymujÄ… za to procenty lub zyski).
Nierynkowym systemem jest
gospodarka centralnie sterowana
(kierowana, centralnie kierowana).
Ten system był wprowadzany w \
ycie na terenie
bloku państw socjalistycznych i wg niego
gospodarowano w Polsce w latach 1944-1989.
Charakterystyka gospodarki
Charakterystyka gospodarki
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
centralnie sterowanej
centralnie sterowanej
- publiczna własność środków produkcji, państwo jest
właścicielem, bądz
wszystkim bÄ…dz
du\
ych i średnich,
przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych oraz
zasobów naturalnych,
- poniewa\
państwo posiada środki produkcji mo\
e
przystąpić do planowania, które odbywa się centralnie
przez ośrodek rządowy i decyduje o strukturze produkcji,
jej podziale i organizacji. Poprzez plan następuje podział
dóbr konsumpcyjnych wśród członków społeczeństwa.
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
System centralnie sterowany, którego synonimem
jest gospodarka socjalistyczna okazał się
niewydolny i nie zaspakajał potrzeb ludzi.
Prywatna inicjatywa była w nim niemile widziana, a
wręcz zwalczana.
Ekonomia mówi, \
e to właśnie ta inicjatywa jest
motorem zmian, nie dziwi upadek systemu
socjalistycznego.
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
Zwykle dzieje siÄ™ tak, \
e "państwowy" kierownik
będzie gorzej zarządzał od prywatnego managera.
W socjalizmie zarzÄ…dzajÄ…cy i pracownicy nie
mieli motywacji do lepszej, więc występowało
zjawisko olbrzymiego marnotrawstwa zasobów
i do chronicznego niedoboru produktów.
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
Centralnie sterowanie jest zawsze mniej
efektywne od "niewidzialnej ręki rynku".
Ta niewidzialna ręka to abstrakcyjny mechanizm
mówiący, \
e na rynku samoistnie dojdzie do
stabilizacji na najwłaściwszym poziomie.
Ingerencja państwa w rynek zwykle destabilizuje go,
utrudnia dojście do równowagi i w konsekwencji
mimo początkowej iluzji sukcesu, często osiągnie
efekt przeciwny od zamierzonego.
Niektórzy, nie znający podstaw ekonomii
klasycznej lub nie chcący jej znać, powiedzą \
e
to złudzenie, \
e lepsza jest świadoma ingerencja
człowieka w mechanizm rynkowy.
SÄ…dzÄ… tak\
e, \
e kapitalizm (gospodarka rynkowa)
wyzyskuje robotników. Tak było w XIX w., obecnie
kapitalizm daje im pracę, przynosi rozwój i pozwala
ka\
demu stać się właścicielem kapitału, czyli być np.
producentem (współorganizatorem procesu produkcji).
Błędy krytyków kapitalizmu
Błędy krytyków kapitalizmu
Warto spojrzeć na przykład USA, jednej z
najbardziej rynkowych gospodarek świata, gdzie
ju\
50% ludności jest właścicielami powa\
nego
kapitału akcyjnego.
W okresie realnego socjalizmu w Polsce (przez pół
wieku) niemal wyłącznym właścicielem przedsiębiorstw
było państwo, czyli organy władzy socjalistycznej. W
propagandzie ideologii socjalizmu  niby wszyscy
Polacy, w rzeczywistości przeciętny Kowalski nie
posiadał \
adnych czynników wytwórczych,
znaczących kapitałów itp.
Błędy krytyków kapitalizmu
Błędy krytyków kapitalizmu
Warto o tym wiedzieć, gdy kolejni politycy
proponujÄ… ingerencjÄ™ w gospodarkÄ™ z
"wa\
nych powodów".
Pamiętajmy, \
e robią to z naszych podatków, które
mogłyby być przez nas samych lepiej
wykorzystane na rozwój, a nie na ingerencję, która
tylko zaszkodzi gospodarce i utrudnia jej rozwój !