Wydanie decyzji w sprawie nakazania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia
Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Gdańsku
z dnia 15 maja 2014 r.
III SA/Gd 200/14
Teza
1. Warunkiem wydania decyzji o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia jest - uprzednie ustalenie
(przesądzenie), że było to świadczenie pobrane nienależnie. Ponadto, obowiązek zwrotu nienależnie pobranych
świadczeń obciąża osobę, która przyjmowała świadczenia z świadomością, że jej się one nie należały. Obowiązek
zwrotu jest więc determinowany uprzednim ustaleniem, istnienia takiego stanu świadomości u podmiotu
pobierającego świadczenie, co pozwala na skuteczne nałożenie obowiązku zwrotu.
2. Zakres pojęciowy decyzji ustalającej, że świadczenie zostało pobrane nienależnie, a decyzji nakazującej zwrot
nienależnie pobranego świadczenia nie jest tożsamy i o czym innym rozstrzygają takie decyzje.
- Legalis
- Ustawa o świadczeniach rodzinnych, Art. 30 ust. 1
Numer 953391
Skład sądu
Elżbieta Kowalik-Grzanka (przewodniczący)
Felicja Kajut
Jolanta Sudoł (sprawozdawca)
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 maja 2014 r. sprawy ze
skargi D. Ć. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego (...) z dnia 13 stycznia 2014 r. Nr (...) w
przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz
poprzedzająca ją decyzję Prezydenta Miasta (...) z dnia 10 grudnia 2012 r. Nr (...); 2. stwierdza, że zaskarżona
decyzja nie może być wykonana.
Uzasadnienie
D. Ć. wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku skargę na decyzję Samorządowego
Kolegium Odwoławczego z dnia 13 stycznia 2014 r., którą utrzymano w mocy decyzję Prezydenta Miasta z dnia
10 grudnia 2012 r. w sprawie zwrotu nienależnie pobranych przez nią świadczeń rodzinnych wraz z dodatkami.
Zaskarżona decyzja została podjęta w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych.
Decyzją z dnia 1 grudnia 2009 r. Prezydent Miasta przyznał D. Ć. świadczenia w formie zasiłku rodzinnego na
dzieci: A. Ć. i A. Ć. w kwocie po 91 zł miesięcznie na okres od 1 listopada 2009 r. do 31 paz
dziernika 2010 r.
Decyzją tą przyznano również skarżącej dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego w
kwocie 100 zł na każde z dzieci.
Ten sam organ decyzją z dnia 7 kwietnia 2010 r. ustalił, że skarżąca jest uprawniona do świadczeń rodzinnych w
formie dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka A. Ć. w wysokości 250 zł
miesięcznie w okresie od 1 marca 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. i dodatku z tytułu kształcenia i rehabilitacji
dziecka niepełnosprawnego na kwotę 80 zł miesięcznie w tym samym okresie również na A. Ć.
Następnie decyzją z dnia 17 listopada 2011 r. Prezydent Miasta uchylił skarżącej w punkcie 1 - prawo do zasiłku
rodzinnego na dzieci: A. i A. Ć. w okresie od 1 kwietnia 2010 r. do 27 lipca 2010 r. oraz w okresie od 1
paz
dziernika 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r.; w punkcie 2 - uchylił skarżącej prawo do dodatku do zasiłku
rodzinnego z tytułu samotnego wychowania dziecka na A. i A. Ć. w tym samym okresie; w punkcie 3 - uchylił
skarżącej prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z kształcenia i rehabilitacji na A. Ć. w tym samym okresie; w
punkcie 4 - odmówił skarżącej prawa do zasiłku rodzinnego A. i A. Ć. w tym samym okresie; w punkcie 5 -
odmówił skarżącej prawa do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowania dziecka na A. i A. Ć.;
w punkcie 6 - odmówił skarżącej prawa do dodatku do zasiłku rodzinnego z kształcenia i rehabilitacji na A. Ć. w
tym samym okresie.
W związku z wniesionym przez stronę odwołaniem, Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia 28
sierpnia 2012 r.:
uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i orzekło o:
- uchyleniu decyzji organu pierwszej instancji z dnia 1 grudnia 2009 r. przyznającej skarżącej zasiłek rodzinny
wraz z dodatkami na okres od dnia 01 listopada 1 listopada 2009 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. - w części
dotyczącej okresu od dnia 1 kwietnia 2010 r. do dnia 31 lipca 2010 r. oraz od 1 paz
dziernika 2010 r. do 31
paz
dziernika 2010 r.
- uchyleniu decyzji organu pierwszej instancji z dnia 7 kwietnia 2010 r. przyznającej skarżącej dodatek do zasiłku
rodzinnego z tytułu samotnego wychowania dziecka w okresie od 01 marca 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. w
części dotyczącej okresu od dnia 01 kwietnia 2010 r. do dnia 31 lipca 2010 r. oraz od 01 paz
dziernika 2010 r. do
31 paz
dziernika 2010 r. oraz odmówiło skarżącej w tym okresie prawa do zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami.
Przedmiotowa decyzja stała się ostateczna.
Następnie w konsekwencji wydania ww. decyzji, Prezydent Miasta działając jako organ pierwszej instancji
decyzją z dnia 10 grudnia 2012 r., powołując się na art. 3 pkt 23 i 24, art. 5 ust. 4 i 4a, art. 6, art. 8, art. 1 la, art.
13, art. 20 ust. 3, art. 25, art. 30 ust. 2 pkt 1, ust. 7 i 8, art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych oraz art. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach
rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów orzekł o zwrocie nienależnie pobranego
zasiłku rodzinnego oraz dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka na A. Ć. oraz
zasiłku rodzinnego oraz dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i dodatku do
zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego na A. Ć. wypłacone za okres od 1
kwietnia 2010 r. do 31 lipca 2010 r. oraz w okresie od 1 paz
dziernika 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. w kwocie
łącznej 3.410,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami.
W sentencji orzeczenia wskazano m.in., że odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po
dniu wypłaty świadczeń rodzinnych do dnia spłaty.
W uzasadnieniu przywołano orzeczenie SKO z dnia 28 sierpnia 2012 r. oraz wskazano, że zgodnie z art. 30 ust.
2 pkt 1 ustawy, za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się świadczenia rodzinne wypłacone mimo
zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie
wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o
braku prawa do ich pobierania. Z uwagi na powyższe w okresie od 1 kwietnia 2010 r. do 31 lipca 2010 r. oraz w
okresie od 1 paz
dziernika 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. skarżąca przestała spełniać przesłanki pobierania
świadczeń rodzinnych, a świadczenia wypłacone w wyżej wymienionym okresie stanowią nienależnie pobrane
świadczenia rodzinne i podlegają zwrotowi łącznie z ustawowymi odsetkami, które na dzień wydania decyzji
wynoszą 1.070, 48 zł.
W odwołaniu od tej decyzji skarżąca wskazała, że odebranie jej świadczeń rodzinny jest konsekwencją, jak to
ujęła, luki w prawie. Faktyczne bowiem dochody rodziny nie przekroczyły kwoty uprawniającej do świadczeń.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia 13 stycznia 2014 r. powołując się na art. 30 ust. 1 i ust. 2
pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji jako zgodną z
prawem.
W uzasadnieniu wskazano, że decyzja własna z dnia 28 sierpnia 2012 r. jest ostateczna. Skarżąca została
pouczona zarówno we wniosku o ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych, jak i w decyzji z dnia 1 grudnia 2009
r. oraz z dnia 7 kwietnia 2010 r. o obowiązku niezwłocznego powiadomienia organu wypłacającego świadczenia o
wystąpieniu zmian mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych. Obowiązku tego jednak nie dopełniła i nie
poinformowała organu I instancji o zmianach dotyczących dochodów rodziny.
Dopiero w dniu 21 września 2011 r. do organu pierwszej instancji wpłynęła informacja, że dzieci skarżącej mają
ustalone prawo do renty rodzinnej od dnia 1 listopada 2009 r. Ponadto stwierdzono, że w okresie od 3 lutego 2010
r. do dnia 27 lipca 2010 r. skarżąca uzyskiwała dochód z tytułu zatrudnienia w firmie A. - za pełny miesiąc marzec
dochód wyniósł 990,97 zł netto, a w okresie od 2 sierpnia 2010 r. do 31 grudnia 2010 r. z tytułu zatrudnienia w
firmie B. uzyskała w pierwszym pełnym miesiącu wrześniu 2010 r. dochód w wysokości 846,86 zł.
Skarżącą pouczono przy tym, że organ, który wydał decyzję w sprawie nienależnie pobranych świadczeń
rodzinnych, może umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych łącznie z odsetkami w całości lub
w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności
dotyczące sytuacji rodziny. Postępowanie w tym zakresie odbywa się w odrębnym trybie.
W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku na decyzję z dnia 13 stycznia 2014 r. D. Ć.
wskazała, że organy orzekające w sprawie uwzględniając uzyskany przez nią dochód nie uwzględniły dochodu
utraconego, czyli alimentów, które zmarły ojciec przestał płacić na rzecz dzieci skarżącej. Kolegium nie wzięło
także pod uwagę tego, że faktyczne dochody rodziny były tak niskie, że nie powinna ona utracić prawa do
świadczeń rodzinnych, nie uwzględniły przy tym treści przepisu art. 3 ust. 23 lit. j ustawy o świadczeniach
rodzinnych. Skarżąca przyznała jednak, że nie powiadomiła organu o uzyskanym dochodzie, nie zmienia to
jednak faktu, że jej rodzina spełniała kryterium dochodowe uprawniające do zasiłku. Skarżąca poddała także w
wątpliwość zasadność treści art. 3 pkt 23 powołanej ustawy, zgodnie z którym okoliczność utraty alimentów nie
może zostać uwzględniona.
W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując swoje
dotychczasowe stanowisko.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 ż 1 i ż 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153,
poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji
publicznej pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.
W myśl art. 134 ż 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
(t.j.: Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany
zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.
Skarga jest zasadna i podlega uwzględnieniu, choć nie z przyczyn w niej podniesionych.
Przedmiotem kontroli sądowej jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 13 stycznia 2014 r.,
utrzymująca w mocy decyzję Prezydenta Miasta z dnia 10 grudnia 2012 r., w której orzeczono o zwrocie kwoty
3.410 zł wraz z ustawowymi odsetkami z tytułu nienależnie pobranego świadczenia rodzinnego (tj. zasiłku
rodzinnego oraz dodatków do niego). Jak wynika z uzasadnienia orzeczenia odsetki ustawowe na dzień wydania
decyzji stanowiły kwotę 1.070,48 zł.
Przeprowadzona sądowa kontrola zgodności z prawem zaskarżonej decyzji doprowadziła do stwierdzenia, że
została ona wydana z istotnym naruszeniem prawa, które skutkuje wyeliminowaniem tego aktu z obrotu
prawnego.
Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowiły przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych (t.j.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1456), zwanej dalej ustawą.
Stosownie do treści art. 30 ust. 1 ustawy osoba, która pobrała nienależne świadczenia rodzinne jest obowiązana
do ich zwrotu. Zgodnie zaś z ustępem 2 art. 30 ustawy za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się:
1) świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa
do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba
pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia rodzinne zostały przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo
w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia;
3) świadczenia rodzinne wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 23a ust. 5, za okres od dnia, w którym
osoba stała się uprawniona do świadczeń rodzinnych w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej
świadczenia rodzinne;
4) świadczenia rodzinne przyznane na podstawie decyzji, której następnie stwierdzono nieważność z powodu jej
wydania bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa albo świadczenie rodzinne przyznane na
podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wynika wznowienia postępowania i osobie odmówiono
praw do świadczenia rodzinnego.
Przywołany przepis ustawy statuuje obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (art. 30 ust. 1), a także
zawiera definicję ustawową świadczenia nienależnie pobranego (art. 30 ust. 2 pkt 1 - pkt 4).
W treści przepisu art. 30 ust. 1 i ust. 2 ustawy, ustawodawca posłużył się pojęciem: "świadczenia nienależnie
pobranego". W orzecznictwie sądowym podkreślono, że sformułowania tego nie można utożsamiać z pojęciem:
"świadczenie nienależne", którego zakres jest szerszy. "Nienależne świadczenie" ma charakter obiektywny i
występuje między innymi wówczas, gdy zostaje wypłacone bez podstawy prawnej lub gdy taka podstawa odpadła.
Z kolei "świadczenie nienależnie pobrane" to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać
określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). W orzecznictwie
sądowym przyjęte zostało stanowisko, że nie można uznać pobranych świadczeń za nienależne, jeżeli strona
przyjmowała je bez świadomości, że jej się nie należały. Zwrot obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej
wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach,
w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie
nieprawdziwych zeznań, dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji
zobowiązanej do wypłaty świadczenia (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 paz
dziernika
2010 r., sygn. akt I OSK 981/10).
Poza sporem było w niniejszej sprawie, że decyzjami z dnia 1 grudnia 2009 r. oraz z dnia 7 kwietnia 2010 r.
został przyznany skarżącej zasiłek rodzinny wraz z dodatkami na dwoje dzieci A. i A. Ć. z tytułu rozpoczęcia roku
szkolnego, a także dodatki z tytułu samotnego wychowania dziecka oraz kształcenia i rehabilitacji dziecka
niepełnosprawnego  A. Ć. Przedmiotowe decyzje zostały uchylone decyzją ostateczną SKO z dnia 28 sierpnia
2012 r. (która uchyliła również w całości decyzję organu pierwszej instancji z dnia 17 listopada 2011 r. i orzekła o
odmowie przyznania prawa do tych świadczeń we wskazanym w niej okresie). Treść ww. decyzji została
przywołana na początku niniejszego uzasadnienia.
Zaskarżoną zaś w niniejszej sprawie decyzją na D. Ć. został nałożony obowiązek zwrotu pobranych świadczeń
rodzinnych wraz z dodatkami.
Należy podkreślić, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości, że wydanie w dniu 28
sierpnia 2012 r. decyzji przez SKO w sprawie "odmowy przyznania zasiłku rodzinnego oraz dodatków do tego
zasiłku", stanowiło dla organów orzekających pozytywną przesłankę do wydania decyzji o zwrocie pobranych
świadczeń. Decyzja ta została przywołana przez organy obu instancji w uzasadnieniu decyzji nakazującej
skarżącej zwrot pobranych świadczeń.
Jak podnosi się w orzecznictwie sądowoadministracyjnym warunkiem wydania decyzji o zwrocie nienależnie
pobranego świadczenia jest - uprzednie ustalenie (przesądzenie), że było to świadczenie pobrane nienależnie.
Ponadto, obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń obciąża osobę, która przyjmowała świadczenia z
świadomością, że jej się one nie należały. Obowiązek zwrotu jest więc determinowany uprzednim ustaleniem,
istnienia takiego stanu świadomości u podmiotu pobierającego świadczenie, co pozwala na skuteczne nałożenie
obowiązku zwrotu.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z dnia 2 paz
dziernika 2013 r. w sprawie I OSK 2998/12 i w sprawie I
OSK 2997/12 (orzeczenia dostępne w Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych orzeczenia.nsa.gov.pl) wskazał,
że - "przepis art. 30 ustawy o świadczeniach rodzinnych umożliwia organom administracji wydawanie decyzji o
zwrocie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych pod warunkami określonymi w tym przepisie. Oznacza to,
że tylko w wypadku wypełnienia wszystkich przesłanek w nim określonych organ administracji może wydać
decyzję o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia rodzinnego. Przepis ten zawiera również definicję
ustawową pojęcia nienależnie pobranego świadczenia rodzinnego.
Powyższe oznacza, że aby można było nakazywać zwrot określonych świadczeń, to najpierw należy przesądzić,
że były to świadczenia pobrane nienależnie. Dopiero po uprawomocnieniu się decyzji uznającej świadczenie
rodzinne za nienależnie pobrane jest możliwe orzekanie w przedmiocie jego zwrotu przez osobę, która je pobrała.
Przy czym podkreślić należy, że inny jest zakres obu tych postępowań. W postępowaniu o ustalenie nienależnie
pobranych świadczeń należy zbadać, czy zachodzą przesłanki określone w art. 30 ust. 1 pkt 1- 4 ustawy o
świadczeniach rodzinnych, natomiast w postępowaniu o zwrot nienależnie pobranych świadczeń bada się między
innymi przesłanki z art. 30 ust. 3 i 5 (kwestie terminów). Tym samym stwierdzić należy, że zakres pojęciowy
decyzji ustalającej, że świadczenie zostało pobrane nienależnie, a decyzji nakazującej zwrot nienależnie
pobranego świadczenia nie jest tożsamy i o czym innym rozstrzygają takie decyzje".
 Stanowisko to zasługuje w pełni na aprobatę.
W konsekwencji też organ administracyjny zanim wydał zaskarżoną decyzję, najpierw powinien bezsprzecznie
ustalić, czy zachodzą przesłanki określone w art. 30 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, a więc, czy
wystąpiły okoliczności wystarczające do uznania świadczenia za nienależne, a następnie dochodzić jego zwrotu.
Innymi słowy dopiero po uprawomocnieniu się decyzji uznającej świadczenie rodzinne za nienależnie pobrane,
można o takim świadczeniu mówić i nakazywać jego zwrot - czyli dopiero wtedy możliwe orzekanie w przedmiocie
jego zwrotu.
Z taką zaś sytuacją nie mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Organy bowiem nie przesądziły w decyzji
ustalającej, że świadczenia zostały nienależne pobrane. Takiego waloru nie ma decyzja SKO z dnia 28 sierpnia
2012 r., która ogranicza się do uchylenia decyzji przyznających świadczenie rodzinne wraz z dodatkami oraz
odmowy przyznania do nich prawa we wskazanych w niej okresach. Organ odwoławczy nie wypowiedział się w
kwestii charakteru pobranych przez stronę świadczeń, w tym stanu jej świadomości (podobnie jak organ pierwszej
instancji w uchylonej decyzji). Organ ten, jak wynika to jednoznacznie z treści uzasadnienia nie badał, czy
wystąpiły przesłanki określone w art. 30 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Decyzja ta nie stanowi czy
pobrane świadczenia są nienależne, ani nie określa, co jest również ważne, kwoty tych świadczeń. Zdaniem Sądu
orzekającego decyzja ustalająca, że świadczenie zostało nienależne pobrane powinna określać, nie tylko że
pobrane świadczenie jest nienależne ale także kwotę nienależnie pobranego świadczenia. Pozwala to bowiem
podmiotowi zobowiązanemu na prawidłową obronę swoich praw. Strona musi wiedzieć nie tylko czy i dlaczego
pobrane świadczenie jest nienależne ale również jaka jest wysokość ciążącego na niej obowiązku.
Zatem ww. decyzja nie mogła stanowić "podstawy" do orzeczenia o zwrocie pobranych świadczeń, ani warunku
do rozstrzygania o ich zwrocie.
Trzeba tu również wskazać, że skoro dopiero po uprawomocnieniu się decyzji uznającej świadczenie rodzinne za
nienależnie pobrane, można o takim świadczeniu mówić i nakazywać jego zwrot, to niedopuszczalne jest również
przesądzanie o niezależnym pobranym świadczeniu w decyzji nakazującej jego zwrot. Także NSA w wyżej
przywołanych wyrokach z dnia 2 paz
dziernika 2013 r. podkreślił, że nakazanie zwrotu świadczenia nienależnie
pobranego nie może być orzeczone w tej samej decyzji, co samo uznanie świadczenia za nienależnie pobrane.
De facto z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Organ pierwszej instancji orzekając o zwrocie
świadczeń określił je w sentencji decyzji jako "nienależnie pobrane", a w uzasadnieniu wskazał, że strona
przestała spełniać przesłanki do pobierania świadczeń rodzinnych i tym samym stanowią one nienależne
świadczenia w rozumieniu art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy. Natomiast SKO w zaskarżonej decyzji podniosło, iż "organ I
instancji uznał kwotę 3 410, 00 zł za nienależnie pobraną" oraz, że strona mimo pouczenia nie spełniła ciążącego
na niej obowiązku powiadomienia o zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń.
Na marginesie rozważań można dodać, że podstawę decyzji SKO z dnia 28 sierpnia 2012 r. stanowił art. 32 ust.
1 ustawy. Zgodnie zaś z poglądem judykatury wzruszenie decyzji ostatecznej na podstawie przywołanego
przepisu dokonuje się poprzez wydanie decyzji konstytutywnej. Zasadą jest, że decyzja wydana w trybie tego
artykułu może wywrzeć skutki wyłącznie ex nunc (na przyszłość), ma więc ona charakter konstytutywny. Skutek
zaś ex tunc (z mocą wsteczną) wiąże się wyłącznie z wydawaniem aktów o charakterze deklaratoryjnym.
Stwierdzenie przez organ administracyjny ziszczenia się jednej z określonych w tym przepisie przesłanek może
prowadzić do wydania decyzji uchylającej lub zmieniającej decyzję pierwotną ze skutkiem ex nunc czyli jedynie na
przyszłość. Jak podniósł też Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 19 stycznia 2009 r., sygn. akt I OSK
535/08, - "na podstawie art. 32 ust. 1 ŚwRodzU uchylenie lub zmiana decyzji przyznającej świadczenie rodzinne
nie może nastąpić z mocą wsteczną". Ponadto w wyroku tym stanowczo wskazano, że - "w sytuacji, gdy upłynął
już okres na jaki świadczenie zostało przyznane, brak jest podstaw do uchylenia lub zmiany w trybie art. 32 ust. 1
ŚwRodzU decyzji przyznającej świadczenie. W takim wypadku znajduje już tylko materialnoprawna instytucja
zwrotu nienależnie pobranego świadczenia". Przedmiotowa decyzja SKO została więc wydana mimo, że upłynął
już okres na jaki świadczenia zostały przyznane oraz odmówiła skarżącej prawa do świadczeń z mocą wsteczną.
Ponadto niezależnie od już poczynionych uwag dotyczących decyzji SKO z dnia 28 sierpnia 2012 r., to jak wynika
z jej sentencji uchyliła ona zaskarżoną decyzję w całości, tj. decyzję z dnia 17 listopada 2011 r. i w tym zakresie
orzekła o uchyleniu dwóch decyzji z dnia 1 grudnia 2009 r. i z dnia 7 kwietnia 2010 r. Zarówno uchylona
zaskarżona decyzja, jak i decyzja z dnia 7 kwietnia 2010 r. dotyczyły również dodatku do zasiłku rodzinnego z
tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego A. Ć. Natomiast decyzja SKO rozstrzygała w zakresie
zasiłku rodzinnego i dodatku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Wobec uchylenia w całości
decyzji z dnia 17 listopada 2011 r., nie mogła ona stanowić dla organu podstawy do zwrotu w zakresie dodatku z
tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego określonego decyzją z dnia 10 grudnia 2012 r. Mimo
to w decyzji z dnia 10 grudnia 2012 r. wskazano łącznie wysokość świadczenia podlegającego zwrotowi, które
objęło zwrot nienależnie pobranego zasiłku rodzinnego, dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego
wychowania dziecka oraz z tytułu kształcenie i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego. Nasuwa to uzasadnione
wątpliwości co możliwości orzekania zwrotu w takim zakresie, a w konsekwencji również wysokości ciążącego na
stronie zobowiązania.
Przechodząc dalej, to z uzasadnienia decyzji obu instancji nie wynika w żadnej mierze w jaki sposób organy
ustaliły wysokość kwoty podlegającej zwrotowi - 3.410 zł. Podobnie, jak w przypadku kwoty - 1.070,48 zł
naliczonych odsetek ustawowych. Jak wskazano w sentencji decyzji organu pierwszej instancji na podlegającą
zwrotowi kwotę składa się kwota główna wraz z odsetkami ustawowymi, a odsetki są naliczane od pierwszego
dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń rodzinnych do dnia spłaty. Jest to zgodne z art. 30 ust. 8
ustawy, który stanowi, że kwoty świadczeń, o których mowa w ustępie 2, podlegają zwrotowi łącznie z
ustawowymi odsetkami na rachunek bankowy wskazany przez właściwy organ, a odsetki są naliczane od
pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po dniu wypłaty świadczeń rodzinnych do dnia spłaty.
Niemniej organy nie wskazały nawet daty (ani kwot) wypłat poszczególnych świadczeń rodzinnych i dodatków.
Brak jest jakichkolwiek ustaleń w tym zakresie. Niewątpliwie poczynienie ustaleń oraz przedstawienie sposobu
obliczenia przez organ należności głównej oraz kwoty odsetek ustawowych, pozwala stronie, a także sądowi
administracyjnemu na dokonanie faktycznej kontroli prawidłowości decyzji, a także na jej ewentualną weryfikację.
Brak powyższych elementów w uzasadnieniu decyzji uniemożliwia stronie skuteczną ochronę praw oraz
zrozumienie podstaw nałożonych na nią obowiązków. Strona może skutecznie bronić swoich interesów tylko w
sytuacji, gdy znane są jej przesłanki decyzji. W konsekwencji obie decyzje nie spełniają wymagań określonych w
art. 107 ż 1 i 3 KPA, i to w stopniu nie pozostającym obojętnym na wynik sprawy. Przy czym w postępowaniu
administracyjnym obowiązek uzasadniania decyzji wiąże się ściśle z zasadą przekonywania - art. 11 KPA oraz
zasadą pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa wyrażoną w art. 8 KPA.
Wobec poczynionych rozważań należy uznać, że decyzje organów obu instancji naruszają przywołane powyżej
przepisy prawa, co miało niewątpliwie, wpływ na wynik sprawy, dlatego nie mogą pozostać one w obrocie
prawnym.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd na podstawie art. 145 ż 1 pkt 1 lit. a i c) oraz 135 ustawy - Prawo o
postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku.
W punkcie drugim wyroku Sąd, stosownie do treści art. 152 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi uznał, że wykonanie wadliwej i uchylonej decyzji, nie ma aksjologicznego uzasadnienia i
naraża stronę na szkodę.
Zgodnie z przepisem art. 153 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ocena prawna i
wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie ten sąd oraz organ,
którego działanie lub bezczynność było przedmiotem zaskarżenia. Tym samym organ ponowie rozpatrujący
sprawę będzie zobowiązany uwzględnić przedstawioną powyższej cenę prawną i rozważania.