Nienależne a nienależnie pobrane świadczenie rodzinne; warunki wymagane do żądania zwrotu pobranego
świadczenia
Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w A
odzi
z dnia 27 kwietnia 2011 r.
II SA/A
d 297/11
Teza
1. Obowiązek zwrotu został połączony w przepisach ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach
rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) nie z samym tylko pojęciem "nienależnego świadczenia",
lecz z instytucją "świadczenia nienależnie pobranego", przy czym pojęcia te nie są pojęciami tożsamymi.
"Nienależne świadczenie" jest pojęciem obiektywnym i występuje między innymi wówczas, gdy świadczenie
zostaje wpłacone bez podstawy prawnej lub gdy taka podstawa odpadła. Natomiast "świadczenie nienależnie
pobrane" to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu
świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania).
2. Nie można uznać za prawidłowe ustalenie stanu faktycznego, w rozumieniu procedury administracyjnej,
arbitralnego stwierdzenia, że o spełnieniu warunków wymaganych do żądania zwrotu pobranego świadczenia, o
których mowa w art. 30 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, przesądza uprzednia zmiana ostatecznej
decyzji uprawniającej do pobierania tych świadczeń. Niezasadny jest pogląd, iż nakaz zwrotu pobranych przez
stronę świadczeń jest bezwzględną konsekwencją zmiany decyzji przyznającej świadczenia, oraz że dla strony,
której zmieniono decyzję przyznającą świadczenia rodzinne, decyzja taka oznacza obligatoryjny zwrot
świadczenia.
3. Pouczenie o obowiązku informowania organu o wszelkich zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń,
nie jest równoznaczne z pouczeniem o braku prawa do pobierania świadczenia. Warunkiem zaś uznania
świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie osoby pobierającej to świadczenie o braku prawa do jego
pobierania.
4. Zawarte w przepisie art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych sformułowanie "jeżeli osoba
pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania" nie oznacza, że wystarczy samo tylko
wykazanie faktu, iż osoba uprawniona była formalnie pouczona o warunkach przyznania zasiłku - na przykład
poprzez własnoręczne złożenie podpisu na wniosku zawierającym stosowne pouczenie. Ustawodawca nakłada
na organ obowiązek przekazania konkretnych informacji świadczeniobiorcy w celu umożliwienia mu wywiązania
się z obowiązku ewentualnego zwrotu świadczenia, które stało się pobrane nienależnie.
- Legalis
- Ustawa o świadczeniach rodzinnych, Art. 30 ust. 2 pkt 1
Numer 363954
Skład sądu
Zygmunt Zgierski (przewodniczący)
Ewa Alberciak (sprawozdawca)
Renata Kubot-Szustowska
Sentencja
Dnia 27 kwietnia 2011 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w A
odzi Wydział II po rozpoznaniu na rozprawie w
dniu 27 kwietnia 2011 roku sprawy ze skargi A. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w A
. z
dnia (...) nr (...) w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych;
1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta A
. nr (...) z dnia (...);
2. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu do dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia (...), wydaną na podstawie art. 138 ż 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks
postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) - dalej KPA, art. 1 ust. 1 ustawy z
dnia 12 paz
dziernika 1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (tj. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 856 ze
zm.), art. 30 ust. 1, ust. 2 i ust. 8 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 228, poz. 2255 ze zm.),
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w A
. utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta A
. z dnia (...) orzekającą
o zwrocie nienależnie pobranych przez A. G. świadczeń rodzinnych w formie:
1) zasiłku rodzinnego na dzieci: A. K., P. K. i W. R. za okres od 1 sierpnia 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. w
kwocie 750 zł wraz z ustawowymi odsetkami naliczonymi do dnia 23 listopada 2010 r. w kwocie 14,34 zł;
2) dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowania dziecka w rodzinie wielodzietnej na dziecko W.R. za okres
od 1 sierpnia 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. w wysokości 480 zł wraz z ustawowymi odsetkami naliczonymi
od dnia 23 listopada 2010 r. w kwocie 9,18 zł;
3) dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: A. K., P.K. za okres od 1
września 2010 r. do 30 września 2010 r. w wysokości 300 zł wraz z ustawowymi odsetkami w kwocie 5,77 zł.
 Powyższe rozstrzygnięcie wydane zostało w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny:
Wnioskiem z dnia (...) r. A. G. wystąpiła o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego na dziecko W. R. oraz dodatku
do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka.
Decyzją z dnia (...) Prezydent Miasta A
.przyznał wnioskodawczyni prawo do zasiłku rodzinnego na dziecko W. R.,
na okres od 1 stycznia 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. oraz prawo dodatku rodzinnego z tytułu urodzenia
dziecka.
Kolejnym wnioskiem z dnia (...) r. A. G. wystąpiła o przyznanie prawa do zasiłku rodzinnego na dzieci: A. K. i P.
K., dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej na dziecko W. R. oraz
dodatku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: A. K. i P. K.
Decyzją z dnia (...) Prezydent Miasta A
.przyznał stronie zasiłek rodzinny na dzieci: A.K. i P. K., na okres od 1
maja 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r., dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie
wielodzietnej na dziecko W. R., na okres od 1 maja 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. oraz dodatek do zasiłku
rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: A.K. i P.K. w miesiącu wrześniu 2010 r.
W dniu (...) r. A. G. . złożyła oświadczenie, iż od dnia 15 lipca 2010 r. nie mieszka i nie prowadzi wspólnego
gospodarstwa domowego z D. R., ojcem W.R. Ponadto przedłożyła protokół ugody zawartej przed Sądem
Rejonowym dla A
. z dnia (...), na mocy której D.R. zobowiązał się do płacenia alimentów na córkę począwszy od
dnia 1 paz
dziernika 2010 r. oraz wyrok Sądu Rejonowego dla A
. z dnia (...)o zasądzeniu od R. K. na rzecz A. K. i
P.K. tytułem alimentów kwotę po 300 zł miesięcznie na każdą z nich od dnia 20 kwietnia 2010 r. płatne do rąk
A.G. do 10-go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminu płatności.
Mając powyższe na uwadze, Prezydent Miasta A
.decyzją z dnia (...) orzekł o zwrocie nienależnie pobranych
przez A. G. świadczeń:
1) zasiłku rodzinnego na dzieci: A.K., P. K. i W. R. za okres od 1 sierpnia 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. w
kwocie 750 zł wraz z odsetkami ustawowymi,
2) dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowania dziecka w rodzinie wielodzietnej na dziecko W. R. za okres
od 1 sierpnia 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 roku w kwocie 480 zł wraz z ustawowymi odsetkami,
3) dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: A.K., P. K. za okres od 1
września 2010 r. do 30 września 2010 r. w wysokości 300 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Uzasadniając organ
pierwszej instancji wskazał, iż z uwagi na fakt, że strona od dnia 15 lipca 2010 r. samotnie wychowuje dzieci, a
alimenty na rzecz dzieci zostały zasądzone w miesiącu wrześniu i paz
dzierniku 2010 r., spełnione zostały
przesłanki, o których mowa w art. 7 pkt 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych skutkujące pozbawieniem A. G.
prawa do przyznanego zasiłku rodzinnego w okresie od 1 sierpnia 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. Stosownie
do treści art. 8 powołanej ustawy brak uprawnień strony do zasiłku rodzinnego w ww. okresie skutkuje
pozbawieniem prawa do przyznanych jej dodatków do zasiłku rodzinnego. Z powyższych względów Prezydent
Miasta A
. decyzjami z dnia 28 paz
dziernika 2010 r. zmienił decyzje własne z dnia 18 lutego 2010 r. oraz z dnia 20
maja 2010 r. w zakresie daty końcowej okresu na jaki przyznano stronie świadczenia rodzinne oraz dodatki do
tych świadczeń (z 31 paz
dziernika 2010 r. na 31 lipca 2010 r.) oraz orzekł o odmowie prawa do dodatku do
zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: A.K. i P. K.
W odwołaniu od powyższej decyzji A. G. podniosła, iż przyznane jej świadczenie było należne i nie powinno
podlegać zwrotowi. Za zasadną uznała jedynie decyzję w części zobowiązującej ją do zwrotu świadczenia
uzyskanego na dziecko W. R.
Decyzją z dnia (...) r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w A
.utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję.
Powołując treść przepisu art. 30 ust. 1 ustawy oświadczeniach rodzinnych organ odwoławczy wskazał, iż osoba,
która pobrała nienależne świadczenia rodzinne jest obowiązana do ich zwrotu. Katalog nienależnych świadczeń
rodzinnych określa przepis art. 30 ust. 2 powołanej ustawy.
Kolegium wskazało, iż obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń jest konsekwencją wydania przez
Prezydenta Miasta A
. decyzji z dnia (...) r., które nie zostały przez stronę zaskarżone wobec czego stały się
ostatecznie wiążące i wykonalne i jakakolwiek polemika z ich ustaleniami jest obecnie niedopuszczalna.
Natomiast zaskarżona decyzja określa jedynie kwotę należną do zwrotu. Kolegium wskazało ponadto, iż w decyzji
organu pierwszej instancji zawarte jest pouczenie o obowiązku poinformowania organu wypłacającego
świadczenie o wszelkich zmianach mających wpływ na prawo do przyznanych jej świadczeń. Stosowne
pouczenie zawarte jest również we wniosku o przyznanie świadczeń, co strona potwierdziła własnoręcznym
podpisem. Organ odwoławczy pouczył stronę, iż stosownie do treści art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach
rodzinnych może złożyć wniosek o umorzenie bądz
o rozłożenie na raty dochodzonej przez organ kwoty
nienależnego świadczenia.
W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w A
odzi A. G. wskazała, iż nie zgadza się z zaskarżonym
rozstrzygnięciem w zakresie obowiązku zwrotu wypłaconego w okresie od 1 sierpnia 2010 r. do 31 paz
dziernika
2010 r. zasiłku rodzinnego przyznanego na dzieci: A. K. i P. K. oraz dodatku do tego zasiłku z tytułu rozpoczęcia
roku szkolnego, przyznanego na wrzesień 2010 r. Składając wniosek o przyznanie powyższych świadczeń
przedstawiła dokumenty, na podstawie których przedmiotowe świadczenie zostało jej przyznane. Skoro urzędnik
przyjmujący wniosek uznał, iż przedłożone przez nią dokumenty są kompletne i świadczenie zostało jej
przyznane, to w ocenie skarżącej spełniała ona warunki do jego uzyskania. Skarżąca podniosła również, iż
zgadza się częściowo z zaskarżonym rozstrzygnięciem w zakresie obowiązku zwrotu wypłaconego świadczenia
na córkę W. R. Jednak zdaniem skarżącej zwrotowi podlega jedynie kwota 228 zł wypłacona za miesiąc
paz
dziernik 2010 r. Od tego miesiąca zawarła bowiem ugodę z ojcem W. R. Natomiast świadczenia wypłacone za
okres od 1 sierpnia 2010 r. do 30 września 2010 r. na dziecko W. R. były w ocenie skarżącej należne.
W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w A
.wniosło o jej oddalenie, argumentując jak w
uzasadnienia zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
 Skarga jest zasadna.
Zgodnie z art. 1 ż 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz.
1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę administracji publicznej.
Kontrola, o której mowa w ż 1 sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią
inaczej (ż 2art. 1 tej ustawy).
Zgodnie z treścią art. 3 ż 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności
administracji publicznej i stosują środki określone w ustawie.
Z wymienionych przepisów wynika, że sąd bada legalność zaskarżonego aktu, czy jest on zgodny z prawem
materialnym, określającym prawa i obowiązki stron oraz z prawem procesowym, regulującym postępowanie przed
organami administracji publicznej.
Przeprowadzona przez Sąd w niniejszej sprawie kontrola aktu administracyjnego we wskazanym wyżej aspekcie
wykazała, że zarówno zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca ją decyzja organu I instancji z dnia (...) r. zostały
wydane z naruszeniem prawa w stopniu obligującym do ich wyeliminowania z obrotu prawnego.
Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowiły przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach
rodzinnych (Dz.U z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.). Zgodnie z art. 30 ust. 1 powołanej ustawy osoba, która
pobrała nienależnie świadczenia rodzinne, jest obowiązana do ich zwrotu.
Przesłanki zwrotu nienależnie pobranego świadczenia określa natomiast art. 30 ust. 2 powołanej ustawy.
Stosownie do treści tego przepisu, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu tej ustawy uważa się:
1) świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa
do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba
pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenie przyznane lub wypłacane na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych
przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia;
3) świadczenia rodzinne wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 23 a ust. 5 (gdy po wydaniu decyzji
przyznającej świadczenie rodzinne nastąpi wyjazd członka rodziny do państwa, w którym mają zastosowanie
przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, to wtedy właściwy organ uchyla decyzję
przyznającą świadczenia rodzinne od dnia, w którym osoba podlega ustawodawstwu tegoż państwa), za okres od
dnia, w którym osoba stała się uprawniona do świadczeń rodzinnych w innym państwie w związku ze
stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o
uchyleniu decyzji przyznającej świadczenia rodzinne;
4) świadczenia rodzinne przyznane na podstawie decyzji, której następnie stwierdzono nieważność z powodu jej
wydania bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa albo świadczenie rodzinne przyznane na
podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania i osobie odmówiono
prawa do świadczenia rodzinnego.
Z treści powołanych przepisów wynika, że obowiązek zwrotu został połączony nie z samym tylko pojęciem
"nienależnego świadczenia", lecz z instytucją "świadczenia nienależnie pobranego", przy czym pojęcia te nie są
pojęciami tożsamymi. W orzecznictwie zwraca się bowiem uwagę, że "nienależne świadczenie" jest pojęciem
obiektywnym i występuje między innymi wówczas, gdy świadczenie zostaje wpłacone bez podstawy prawnej lub
gdy taka podstawa odpadła. Natomiast "świadczenie nienależnie pobrane" to świadczenie pobrane przez osobę,
której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania
(zaniechania). Przyjmuje się ponadto, że obowiązek obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze,
wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich
nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych
zeznań, dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji zobowiązanej do
wypłaty świadczenia.
Z powyższego wynika zatem, że nienależnie pobrane świadczenie, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia
okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych, albo wstrzymanie wypłaty
świadczeń rodzinnych w całości lub w części, na skutek okoliczności leżących po stronie świadczeniobiorcy (por.
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 kwietnia 2010 r., sygn. akt I OSK 1710/09).
Wskazać też należy, że powyższe przepisy niewątpliwie w interesie wszystkich świadczeniobiorców muszą być
interpretowane ściśle. Nie oznacza to jednak, że ich wykładnia i stosowanie mają być dokonywane w sposób
restrykcyjny.
W niniejszej sprawie organ I instancji wskazał, że A.G. z dniem 15 lipca 2010 r. przestała prowadzić wspólne
gospodarstwo z ojcem dziecka - D.R. Okoliczność ta spowodowała, że strona stała się osobą samotnie
wychowującą dzieci, w rozumieniu art. 3 pkt 17a ustawy. Zgodnie z tym przepisem, osobą samotnie wychowującą
dziecko jest panna, kawaler, wdowa, wdowiec, osoba pozostająca w separacji orzeczonej prawomocnym
wyrokiem sądu, osoba rozwiedziona, chyba że wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem.
Zdaniem Sądu, organ I instancji w wydanej decyzji o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia nie rozważył
wszystkich okoliczności sprawy, a w szczególności, czy zaistniały okoliczności powodujące ustanie prawa
skarżącej do świadczeń rodzinnych, dające podstawę do uznania, na podstawie art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o
świadczeniach rodzinnych, że pobrała ona nienależnie świadczenia rodzinne. Wprawdzie organ wskazał, iż od 15
lipca 2010 r. skarżąca samotnie wychowuje dzieci, uznał jednak, że skoro alimenty na rzecz dzieci zostały
zasądzone we wrześniu i paz
dzierniku 2010 r., to prawo do zasiłku rodzinnego na rzecz dzieci: A. K., P. K. i W.
R.nie przysługuje od dnia 1 sierpnia 2010 r., a zatem od tej daty skarżąca pobierała nienależnie świadczenia.
W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z art. 7 pkt 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych, zasiłek rodzinny
nie przysługuje, jeżeli osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne
na rzecz dziecka od jego rodzica, chyba że:
 a) rodzice lub jedno z rodziców dziecka nie żyje,
b) ojciec dziecka jest nieznany,
c) powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone,
d) sąd zobowiązał jednego z rodziców do ponoszenia całkowitych kosztów utrzymania dziecka i nie zobowiązał
drugiego z rodziców do świadczenia alimentacyjnego na rzecz tego dziecka.
Z akt sprawy wynika, że wyrokiem Sądu Rejonowego dla A
. z dnia (...) alimenty na rzecz A.K. i P. K. zostały
zasądzone od R. K. od dnia 20 kwietnia 2010 r. płatne do rąk A. G. do 10-go każdego miesiąca z ustawowymi
odsetkami w razie uchybienia terminu płatności. A zatem wprawdzie w okresie od 15 lipca 2010 r. skarżąca
przestała prowadzić wspólne gospodarstwo domowe z ojcem W.R. - D.R., ale będąc osobą samotnie
wychowującą dzieci ubiegała się o przyznanie alimentów i w konsekwencji uzyskała prawo do świadczenia
alimentacyjnego na rzecz A. K. i P. K. od dnia 20 kwietnia 2010 r. A zatem w okresie od 1 sierpnia 2010 r. do 31
paz
dziernika 2010 r. nie zaistniały okoliczności powodujące ustanie prawa do zasiłków rodzinnych na dzieci: A.K. i
P. K., bowiem skarżąca była osobą samotnie wychowującą dzieci, której zostały zasądzone świadczenia
alimentacyjne na rzecz dzieci.
Wobec powyższego za błędne należy uznać stanowisko organu I instancji, że we wrześniu oraz w paz
dzierniku
pobrane przez A.G. świadczenia rodzinne na dzieci: A. K. i P. K. były pobrane nienależnie w rozumieniu art. 30
ust. 2 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych.
W niniejszej sprawie nie można podzielić również stanowiska organu II instancji, iż skoro decyzje organu I
instancji o zmianie decyzji przyznających prawa do świadczeń rodzinnych stały się ostateczne, to obowiązek
zwrotu pobranych świadczeń jest ich konsekwencją i wynika wprost z przepisów prawa. Zdaniem Sądu, nie
można uznać za prawidłowe ustalenie stanu faktycznego, w rozumieniu procedury administracyjnej, arbitralnego
stwierdzenia, że o spełnieniu warunków wymaganych do żądania zwrotu pobranego świadczenia, o których mowa
w art. 30 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, przesądza uprzednia zmiana ostatecznej decyzji
uprawniającej do pobierania tych świadczeń. Niezasadny jest pogląd, iż nakaz zwrotu pobranych przez stronę
świadczeń jest bezwzględną konsekwencją zmiany decyzji przyznającej świadczenia, oraz że dla strony, której
zmieniono decyzję przyznającą świadczenia rodzinne, decyzja taka oznacza obligatoryjny zwrot świadczenia.
Samo bowiem odpadnięcie podstawy wypłaconego świadczenia nie wyczerpuje jeszcze dyspozycji powołanego
przepisu. Istotnym elementem tej regulacji jest jeszcze wymóg pouczenia o "braku prawa do ich pobierania", a
zatem pouczenia o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje utratę prawa
do świadczeń (por. wyrok NSA z dnia 14 grudnia 2009 r., sygn. akt I OSK 826/09).
Przepis art. 25 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych stanowi, że w przypadku wystąpienia zmian w liczbie
członków rodziny, uzyskania dochodu lub innych zmian mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych
osoba, o której mowa w art. 23 ust. 1, jest obowiązana do niezwłocznego powiadomienia o tym organu
wypłacającego świadczenia rodzinne. Przepis art. 25 zawarty jest w tym samym rozdziale co art. 30 ust. 2 pkt 1,
tj. rozdziale regulującym postępowanie w sprawach przyznawania i wypłacania świadczeń rodzinnych. Zauważyć
więc należy, że nie można dokonywać wykładni art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych w
całkowitym oderwaniu od treści art. 25 ust. 1 tej ustawy, wskazując, że chwila, w której świadczeniobiorca
dowiedział się o okoliczności powodującej ustanie prawa do świadczeń, oraz z którą powinien i mógł zawiadomić
organ o tej okoliczności, nie ma żadnego znaczenia dla uznania świadczenia za nienależnie pobrane.
Pouczenie świadczeniobiorcy powinno być tego rodzaju, aby strona nie naraziła się na konieczność zwrotu
nienależnie pobranego świadczenia. A zatem świadczenie będzie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 30 ust. 2
pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, gdy strona pobierała świadczenia, chociaż wiedziała, że nie powinna
ich pobierać w ogóle lub w danej wysokości. Istnieje wtedy element obiektywny (wystąpienie okoliczności) oraz
subiektywny (działanie wbrew pouczeniu) - podobnie powołany powyżej wyrok NSA z dnia 14 grudnia 2009 roku,
sygn. akt I OSK 826/09).
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, iż wprawdzie prawidłowe jest
stanowisko organów administracji, że skarżąca została pouczona o obowiązku informowania organu o wszelkich
zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń, jednakże pouczenie takie nie jest równoznaczne z
pouczeniem o braku prawa do pobierania świadczenia. Warunkiem zaś uznania świadczenia za nienależnie
pobrane jest pouczenie osoby pobierającej to świadczenie o braku prawa do jego pobierania. Z akt
administracyjnych, w szczególności z wniosków o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do tego
zasiłku wynika, iż skarżąca została zapoznana z warunkami uprawniającymi do dodatku do zasiłku rodzinnego z
tytułu samotnego wychowywania dziecka oraz pouczona o tym, kiedy osobie samotnie wychowującej dziecko
zasiłek rodzinny nie przysługuje. Zdaniem Sądu nie można jednak przyjąć, że skarżąca wiedziała, iż nie powinna
pobierać świadczenia w sytuacji, gdy wystąpiła z powództwami do sądu powszechnego o alimenty na rzecz dzieci
i sprawy były w toku rozpoznawania przez ten sąd. Organy administracji nawet nie ustaliły, kiedy skarżąca z
takimi powództwami wystąpiła do sądu powszechnego. Tymczasem A.G. o przyznaniu jej prawa do świadczenia
alimentacyjnego na rzecz A.K. i P. K. od dnia 20 kwietnia 2010 r. dowiedziała się w dniu 5 paz
dziernika 2010 roku
(wyrok Sądu Rejonowego dla A
.)natomiast o przyznaniu alimentów na rzecz W.R. dowiedziała się w dniu zawarcia
ugody, tj. 28 września 2010 r. (sygn. akt (...)). Gdy powyższe orzeczenia stały się prawomocne skarżąca
niezwłocznie złożyła je do akt sprawy, dopełniając tym samym obowiązku przewidzianego w art. 25 ustawy. Nie
można więc przyjąć, że świadczenia rodzinne za okres od 1 sierpnia 2010 r. do 31 paz
dziernika 2010 r. A. G.
pobierała, mimo iż miała świadomość, że uprawnienie do ich otrzymywania ustało.
Zawarte w powołanym przepisie art. 30 ust. 2 pkt 1 sformułowanie "jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była
pouczona o braku prawa do ich pobierania" nie oznacza, że wystarczy samo tylko wykazanie faktu, iż osoba
uprawniona była formalnie pouczona o warunkach przyznania zasiłku - na przykład poprzez własnoręczne
złożenie podpisu na wniosku zawierającym stosowne pouczenie. Ustawodawca nakłada na organ obowiązek
przekazania konkretnych informacji świadczeniobiorcy w celu umożliwienia mu wywiązania się z obowiązku
ewentualnego zwrotu świadczenia, które stało się pobrane nienależnie. To zaś oznacza, że świadczeniobiorca nie
wywiązał się ze swojego obowiązku dopiero wówczas, kiedy pomimo możliwości skonfrontowania swojej sytuacji
z udzieloną w pouczeniu informacją, nie dostrzegł, że zaistniała sytuacja konieczności zwrotu świadczenia i
takowego zwrotu nie dokonał (por. WSA w Bydgoszczy z dnia 17 marca 2010 r. sygn. akt II SA/BD 112/10; WSA
w Gliwicach z dnia 9 paz
dziernika 2009 r. sygn. akt IV SA/GL 276/09; Centralna Baza Orzeczeń).
W ocenie Sądu, wydanie decyzji w niniejszej sprawie nastąpiło w sytuacji niedostatecznego wyjaśnienia sprawy
przez organy obu instancji, nie podjęto się ustalenia, czy w sytuacji skarżącej pouczenie zawarte we wnioskach,
które podpisała, umożliwiało skonfrontowanie zawartych w nim informacji z jej sytuacją faktyczną. Z samego faktu
złożenia przez stronę podpisu pod pouczeniem obejmującym określenie, kiedy zasiłek rodziny i dodatki do niego
nie przysługują osobie samotnie wychowującej dziecko, nie można wyprowadzić wniosku, że strona była
pouczona o warunkach pobierania świadczeń rodzinnych. Organy administracji nie wyjaśniły, czy skarżąca
zrozumiała treść pouczenia, które podpisała oraz miała świadomość, że wypłacone kwoty zasiłku rodzinnego oraz
dodatków do zasiłku są świadczeniami nienależnie pobranymi. Stąd też stanowisko organów w tym zakresie
uznać należy za niedostatecznie umotywowane.
Powyżej stwierdzone uchybienia i braki postępowania świadczą o naruszeniu przez organy przepisów art. 7, 77,
80 i 107 ż 3 KPA. Nie sposób bowiem uznać, iż zgromadzenie materiału dowodowego i ocena przeprowadzonych
dowodów oraz zastosowanie przepisów prawa było w tej sprawie prawidłowe.
Reasumując, w niniejszej sprawie Sąd stwierdził naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 30 ust. 1 i ust.
2 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności art. 7, art. 77
ż 1, art. 80 i 107 ż 3 KPA, a naruszenie to miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy administracji winny uwzględnić wszystkie powyższej wskazane
przez Sąd uwagi oraz ponownie zebrać i ocenić materiał dowodowy.
Zgodnie z art. 135 powołanej ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, sąd stosuje
przewidziane ustawą środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub
podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to
niezbędne dla końcowego jej załatwienia.
Z tych wszystkich względów, Sąd na podstawie art. 145 ż 1 pkt 1 lit. a i c, w związku z art. 135 ustawy - Prawo o
postępowaniu przed sądami administracyjnym orzekł jak w pkt 1 sentencji. Uwzględniając treść art. 152 tej
ustawy, zgodnie z którym, w razie uwzględnienia skargi sąd w wyroku określa, czy i w jakim zakresie zaskarżony
akt lub czynność nie mogą być wykonane, Sąd wstrzymał wykonanie zaskarżonej decyzji do czasu
uprawomocnienia się wyroku.