Gruczoły
Narządy wydzielające różne substancje niezbędne dla organizmu. Mogą to być
pojedyncze komórki, skupienia komórek lub wyodrębnione narządy. Dzielą się na dwie
grupy: gruczoły zewnątrz wydzielnicze mające przewody, przez które wydzielina (sekret)
usuwana jest na powierzchnię skóry lub błon śluzowych różnych organów i gruczoły
wewnątrz wydzielnicze tzw. dokrewne, których wydzieliny głównie hormony, przechodzą
bezpośrednio do krwi lub limfy.
Gruczoły zewnątrz wydzielnicze
Chłonne  narządy stanowiące skupiska tkanki limfatycznej, wbudowane w system
naczyń układu limfatycznego. Są miejscem powstawania limfocytów oraz oczyszczania
limfy z bakterii i toksyn.
Jajniki  gruczoły rozrodcze żeńskie, wytwarzające jaja, które znajdują się w
pęcherzykach Graafa. W czasie okresowego cyklu płciowego kobiet (co ok. 28 dni)
dojrzaly pęcherzyk pęka wydalając jajo, które przedostaje się do jajowodu i wędruje w
kierunku macicy.
Jądra  gruczoły męskie, rozrodcze, wytwarzające plemniki, które nasieniowodami
przedostają się do cewki moczowej tuż przed prostatą.
Krokowy  stercz, prostata  gruczoł otaczający odcinek cewki moczowej mężczyzn w
pobliżu pęcherza moczowego, przewody jego uchodzą do cewki moczowej. Wytwarza
wydzielinę wchodzącą w skład nasienia.
Langerhansa wysepki  skupiska komórek dokrewnych zanurzone w tkance trzustki,
produkują insulinę i glukagon.
A
ojowe  gruczoły skórne, ich przewody uchodzą zwykle do pochewki korzenia włosa
albo na powierzchnię skóry. Wydzielają one nieprzerwanie tzw. łój skórny natłuszczający
skórę i ochraniający ją od zewnątrz.
A
zowe  leżą w górnej części oczodołu w pobliżu bocznego kąta oka, ujście ich
przewodów znajduje się na spojówce powieki górnej. Wydzielają wodny roztwór soli i
enzym  lizozym, który ma właściwości bakteriobójcze. Zwilżają i obmywają spojówkę,
rogówkę, a wydzielina spływa do przyśrodkowego kąta oka skąd kanalikami przedostaje
się do jamy nosowej.
Mleczne  gruczoły piersiowe, u kobiet uaktywniające się w okresie ciąży (laktacja).
Składają się z płacików gruczołu, zatok mlecznych i przewodów mlecznych
prowadzących do sutka. Odgrywają ważną rolę w odżywianiu niemowlęcia.
Potowe  gruczoły skórne znajdujące się prawie na całej powierzchni ciała (z wyjątkiem
warg). Wydzielają pot o składzie podobnym do moczu. Przyczyniają się do
termoregulacji powierzchni ciała. Gruczoły potowo zapachowe występują w okolicach
pachwowych, sutka, wzgórka łonowego, warg sromowych większych i moszny.
Ślinianki  gruczoły ślinowe, wydzielające ślinę niezbędną przy spożywaniu pokarmów.
Znajdują się w różnych częściach jamy ustnej.
Trzustka  gruczoł trawienny, którego przewody uchodzą do dwunastnicy. Wydzielany
przez nią sok trzustkowy spełnia ważną rolę w procesie trawienia (rozkłada białko,
tłuszcze i cukry oraz zobojętnia kwaśną treść pokarmową żołądka).
Wątroba  jest największym gruczołem człowieka związanym głównie z układem
pokarmowym, któremu dostarcza do dwunastnicy żółci, produkowanej głównie z
czerwonych ciałek krwi, które uległy rozpadowi w śledzionie. Wątroba wytwarza też
heparynę oraz pełni rolę odtruwacza i oczyszczacza krwi.
Woskowinowe  gruczoły znajdujące się w uchu zewnętrznym, wydzielające żółtawą lub
brunatną, półpłynną, lepką, tłustą substancję (woskowina, woszczyna, woszczek uszny)
celem natłuszczania błony bębenkowej, ma także znaczenie ochronne.
Gruczoły dokrewne
Grasica  gruczoł leżący po wewnętrznej stronie mostka. Największy rozwoj osiąga w
okresie płciowego dojrzewania, wpływa hamująco na rozwój gruczołów płciowych. W
miarę dorastania do wieku dojrzałego ulega uwstecznieniu.
Jajniki  wydzielają estrogeny przyczyniające się do powiększenia pochwy, rozrostu
sutków i mięśnia macicy. Ciałko żółte jajników wydziela progesteron, który zmniejsza
pobudliwość mięśnia macicy, wywołuje rozwój gruczołów mlecznych w okolicy sutka.
Jądra  W okresie dojrzewania wydzielają testosteron, który powoduje rozrost narządów
płciowych, zmianę głosu (mutacja), męskie owłosienie, pogrubienie kości i rozrost
mięśni. Póz
niej wzmaga popęd płciowy.
Nadnercze  małe, żółtawe ciało na górnym biegunie każdej nerki, wytwarza ważne
hormony  adrenalinę i noradrenalinę, regulują one gospodarkę wodną i mineralną
organizmu oraz przemianę cukrów, białek i tłuszczy.
Przysadka mózgowa  położony u podstawy mózgu maleńki gruczoł połączony z
mózgiem tzw. lejkiem, wydziela liczne hormony regulujące przemianę materii, wzrost,
czynność wielu innych gruczołów dokrewnych.
Przytarczyczne  tarczkowe  gruczoły wydzielające hormon  parathormon, który
reguluje przemianę wapniową i fosforową w organizmie.
Szyszynka  nasadka mózgowa  niewielki wielkości ziarna grochu gruczoł
międzymózgowia wydzielający hormon  meletoninę. Hormon ten wywiera hamujący
wpływ na wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu
dojrzewaniu płciowemu.
Tarczyca  gruczoł tarczowy  składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią,
leżących symetrycznie po bokach krtani i tchawicy w przedniej dolnej części szyi. Ważny
regulator jodu, wydzielane hormony mają duże znaczenie w regulowaniu przemiany
materii.
Trzustka  tzw. wysepki trzustkowe (Langerhansa) stanowią ważny gruczoł dokrewny
wydzielający insulinę i glukagon, hormony niezbędne w gospodarce węglowodanowej
ustroju.