NaszaGazeta











Czesław
Malewski
Rody
szlacheckie na Litwie (VII)

Wileńszczyzna była
prawdziwym ogrodem botanicznym szlachty i - jakiej szlachty! Siedzieli tu
od pogańskich czasów, bo od Mendoga - Jundziłłowie, Wismontowie, od
Giedymina - Dogilowie, Ejgirdowie, od Jagiełły i Witolda - Krupowiczowie,
Zapaśnikowie, Krupowiesowie, Wilbikowie, Mickiewiczowie, Koczanowie,
Dowgirdowie, Jodkowie, Bartoszewiczowie i inni. W samym lidzkim powiecie
(obecnie część rejonu solecznickiego) pod koniec XVIIIw. kwitło jakieś 600
nazwisk szlacheckich, a w tym kilkanaście rodzin o nazwisku, naszego
Wieszcza, Mickiewicz

Herb
Zadora

W polu błękitnym
głowa lwa srebrna ziejąca płomieniem czerwonym. W klejnocie nad hełmem
taka sama głowa lwa.
Znamy następujące
średniowieczne pieczęcie tego herbu: 1399 i 1404 Zbigniew z Brzezia; 1413
Jawnuta Wolimuntowicz, wojewoda trocki; 1431 Rumbold, marszałek litewski (
ziemski ); 1431, 1432 i 1434 Kieżgajło, starosta żmudzki.
Aktem unii
horodelskiej w 1413 roku przeniesiony na Litwę. Ród Zadorów reprezentował
Zbigniew z Brzezia, marszałek Królestwa Polskiego; do rodu został
adoptowany Jawnuta Wolimuntowicz, wojewoda trocki 1).
Ród ten zamieszkiwał
ziemię krakowską, sandomierską i wileńską. Należały do niego między innymi
następujące rodziny:
Andruszkiewicz,
Balicki, Bartoszewski, Bychowski, Ciesielski, Dowgiało, Hołowczyc,
Karwowski, Kieżgajło, Kurowski, Lechnicki, Lipiński, Majewski, Narbut,
Paszkowski, Piasecki, Strykowski, Zawisza.

Rodzina
Dowgiałów

Prócz Wolimuntowiczów
należał do tego rodu, który w Horodle przyjął herb Zadorę, Stanisław
Dowgiało, czyli Dowgajło.
Stosunek jego
pokrewieństwa do Wolimuntowiczów określić się nie da, faktem jednak jest,
że był ich rodowcem, skoro używa po Horodle pieczęci z herbem Zadora 2).
Stanisław Dowgiało, chorąży litewski, zjawia się pierwszy raz w styczniu
roku 1413 jako świadek w procesie krzyżackim. Spotykamy go potem w
towarzystwie Wolimuntowiczów w Czartorysku w roku 1431, ostatni raz w roku
1437 jako nadawcę wsi Nowiny na rzecz katedry wileńskiej. Synem Stanisława
był Jerzy, który w połowie XV wieku otrzymał od Kazimierza Jagiellończyka
bogate uposażenie w powiatach peremylskim, włodzimierskim, łuckim, i
mozyrskim.
Stanisław Dowgiało
jest protoplastą rozgałęzionej na Litwie rodziny herbu Zadora, która
rozdzieliła się na kilka linii z przydomkami: Narbut, Kurowios, Stryszka i
Zawisza. Za rodzinny dwór Dowgiałów uważa się Dowgialiszki w powiecie
święciańskim.
Na początku XVII
wieku w powiecie wileńskim fukcję woźnego wileńskiego pełnił Malcher
Wojciechowicz Dowgiałło .
Już w wieku XVIII
licznie zamieszkiwali powiat lidzki ( obecnie część rejonu solecznickiego)
w miejscowościach Dowgiały, Chomicze, Nowosady, Michnokiemie, Honcewicze,
Jachnowicze, Jurele, o czym mówią dokumenty potwierdzające szlacheckie
pochodzenie tego rodu z 1799 r. 3)
- Adam, Maciej,
Ignacy i Józef synowie Andrzeja z posesji Dowgiał.
- Ksawery syn Jana z
posesji Dowgiał
- Antoni syn Karola z
posesji Dowgiał
- Dominik z synami:
Hipolitem i Jakubem
oraz - Antoni -
bracia, synowie Macieja
- Józef i Jakub
synowie Michała z posesji Chomicze.
- Wawrzyniec syn
Jana
- Józef i Karol
synowie Jakuba z posesji Michnokiemie.
Z dokumentów z roku
1848 możemy stwierdzić, że protoplastą rodziny Dowgiałłów na
Wileńszczyźnie był Andrzej syn Samuela, który swe majątki Bolcieniki i
Dowgiały w testamencie w 1723 przekazał swoim synom, tj. dla Samuela,
Jakuba i Kazimierza.
Bolcieniki w 1789
roku były sprzedane dla Jana Narbutta.
Rodzina Dowgiałów
niejednokrotnie otrzymywała potwierdzenia szlachectwa: 12.VII.1805 r.,
20.VI.1819 r., 20.IX.1832 r., 8.V.1840 r., 5.XII.1850 r., 29.IV.1859
r.
W wieku XIX w
powiecie lidzkim spokrewnieni z rodzinami szlacheckimi: Biernackich,
Bołądziów, Dogielów, Gojżewskich, Jundziłłów, Krupowiesów,Mickiewiczów,
Narkiewiczów,Pryszmontów, Sakowiczów, Stogniewów,
Wilkańców4).

Rodzina
Baranowskich herbu Grzymała

Dzieje tej rodziny
sięgają niepamiętnych czasów i jest ona opisana w herbarzu Niesieckiego w
I tomie na stronie 37 i w tomie II na stronie 334. Dokument zaś z dnia 13
grudnia 1819 roku przytacza następującą historię: przodek tego domu i
kleynotu broniąc w Sarmacji miasta Windeborza które dziś Wiezmą zowią, tam
w Kasztelu na prezydium zostawiony mężny Kawaler Grzymała nazwany,
nietylko natarczywości Rzymianów należyty dał odpór, ale też zbroyną siłą
miecza wiele woyska Rzymskiego wytępił, nakoniec miasta fortunnie obronił
- na pamiątkę więc oraz w nagrodę męstwa swego do dawnego herbu bramy,
otrzymał aukcyą męża zbroynego zmieczem w niey stoiącego; takim kształtem
herb ten wyniósł, od którego i sam herb imienia dostał - Potomstwo
bohatera tego rozrodzone na liczne domow genealogiczne gałęzie, przez
niemały przeciąg wieków przy szacunku wolności szlachectwa dziedziczyło
ziemskich dóbr różnoimienne nomenklatury, od których wedle dawnych
zwyczaiów rozmaite Grzymalczykowie wzięli nazwania: mianowicie Piotraś
Grzymała dziedzic na Baranowiu w Sandomierskiem Województwie nad Wisłą
leżącym, otrzymawszy dziedzictwo pomienionych dóbr, pierwszy z Baranowa
Grzymałą Baranowskim zwać się począł, które jmie naypóźnieyszym swym
potomkom Grzymałom do dziś dnia Baranowskimi zowiącymsię w naturalnym
spadku zostawił; z którego naprzód Jakub z Baranowa Grzymała Baranowski
Podstoli Sandomirski w roku 1436 podpisał pokóy Brzeski. ( zachowana
oryginalna pisownia)7).
Wspomnieć warto
przedstawicieli tego rodu, jak Wojciecha - wojskiego parczewskiego
wspominanego w dokumentach w 1602 roku, Mikołaja - stolnika kijowskiego,
jego syna Stanisława podczaszego lwowskiego żonatego z Anną z
Ossolińskich.
Około 1550 roku
Walenty syn Wojciecha z Baranowa Grzymała Baranowski jako pierwszy
przeniósł się na Litwę, a dokładniej do powiatu trockiego w majątku
Bitowtowicze, gdzie w 1568 roku zawarł związek małżeński z Jagnieszką
Czyżówną córką Aleksandra. Właśnie oni są przodkami wszystkich
Baranowskich na Litwie pieczętujących się herbem Grzymała.
Na wzmiankę zasługuje
Mateusz Baranowski, służący w wojsku polskim pod dowództwem Tadeusza
Kościuszki w randze chorążego - poległ na polu bitwy.
Wzmianki o
przedstawicielach tej rodziny znajdujemy w metrykach chrzestnych w
kościele parafialnym olkienickim w latach 1730 i 1732, zamieszkali w
okolicy Niewoniańce. Z Niewoniańc poprzez koligacje małżeńskie otrzymali
majątki Lubkowskie i Miżany, gdzie część rodziny Baranowskich osiadła na
długie lata.
Interesujący jest
dokument potwierdzający szlachectwo rodziny Baranowskich z 1832 r., gdzie
jednocześnie z przedstawionym herbem umieszczone są dwa wiersze, jeden z
nich następującej treści:
? Znaczny męstwem
odwagą Jakub Horodniczy;Baranowski był Brzeski, mało takich
LiczyOjczyzna, który Pamięć zapisał Żelazem,Sławę Honor w
Zasługach te otrzymał razem;Niepłonny Świadek cnoty Pismo o tym
głosiMocnych Wodzów Pochwała, ten zaszczyt Przynosi,Żygmunt też
Król potwierdza w Kamieńskim Powiecie,Kilka Wiosek z Poddaństwem
Żyjącym na Świecie, Po Śmierci Oyca Synom, by byli w Estymie,Na co
się Ich Szlacheckie Zasłużyło Imie.Rok Tysiąc Piętsetsiódmy iak są tym
nadani
w Regestra Sług
Oyczyzny, Wiecznie zapisani ( zachowana oryginalna pisownia).
W końcu XVIII wieku
podtwierdzenie szlachectwa otrzymali:- Ignacy s. Marcina z posesji
Jachnowicze- Antoni, Wincenty, Jan - synowie Ludwika- Antoni,
Jakub - synowie Mateusza z Miżan 8).
W wieku XIX rodzina
zamieszkała w okolicach Nowokuńce, Michnokiemie, Miżany ( obecnie w rej.
solecznickim) i spokrewniona ze szlacheckimi rodzinami: Ostrowskich,
Gieżgołdów, Wilkanców, Monkiewiczów, Pietroszewiczów, Szczuków.
Jako ciekawostkę
podam, że w wieku XIX spotykamy rodzinę tatarską o tym nazwisku, ale w
powiecie wileńskim, wielce zasłużoną dla Rzeczpospolitej. Ich nazwisko w
całości brzmiało Murza Tuhański Baranowski herbu Tuhan. Byli zaszczyceni
przywilejami za zasługi wojenne przez Augusta III i Stanisława Augusta .
Protoplasta tego rodu Dawid rotmistrz tatarski, za zasługi wojenne w walce
ze Szwedami od króla Jana Kazimierza otrzymał w nagrodę wieś w powiecie
wileńskim9); Wileńszczyźnę zamieszkiwały jeszcze inne rodziny Baranowskich
pieczętujące się herbem Ostoja i herbem Rawicz.

Herb
Grzymała

Istniało pięć
podstawowych odmian tego herbu, podajemy najbardziej
rozpowszechnioną.
W polu złotym mur
czerwony o trzech basztach, w bramie rycerz z mieczem w prawej i tarczą w
lewej ręce. W klejnocie nad hełmem w koronie na pięciu piórach strusich -
trzy wieże.
Pierwsza znana
zapiska sądowa pochodzi z 1402 roku . Najbardziej rozpowszechniony w ziemi
krakowskiej, lubelskiej, poznańskiej i sandomierskiej 5).
Ojczyzną herbu i rodu
Grzymałów jest Mazowsze. Przecław Grzymała otrzymał od Władysława Hermana
udostojnienie herbu przez dodanie stojącego w bramie rycerza, który
prawicę z mieczem w górę unosi. Udostojnienie to było nagrodą za obronę
Płocka w roku 1078 przeciw Jaćwingom. Później jednak kazał Bolesław
Wstydliwy Grzymale usunąć z herbu rycerza i umieścić bramę zamkniętą, na
znak królewskiej niełaski.
Doznał herb Grzymała
jeszcze jednej odmiany. Kiedy Litwini z Jaćwingami napadli na Mazowsze
wystąpili przeciw nim Grzymalici, właściciele Zielon i Ślas, pobiwszy ich
na głowę. W nagrodę wolno im było z herbu usunąć zamkniętą bramę, na
dowód, że byli przedmurzem dla swojej ziemi6).
Tym herbem
posługiwały się następujące rody:
Baranowski,
Borkowski, Bortkiewicz, Brodowski, Budziszewski, Bzowski, Cydzik, Czapski,
Domejko, Górski, Grabowski, Grzymała, Jurkowicz, Kamiński, Kikowski,
Klonowski, Krasnopolski, Machwicz, Małachowski, Murawski, Niemira,
Ostrowski,Rymwid, Rymwidowicz, Siemianowski, Truszczyński, Turczyński,
Wierzbicki, Wolski, Wysocki, Zaleski i inni. Rodziny znane i zasłużone
herbu Grzymała to: hr. Grudzińscy z Wielkopolski. Z tego rodu Maciej był
kasztelanam bydgoskim w r. 1480. Jędrzej dworzanin króla Zygmunta I.

Niegolewscy wywodzący
się z Niegolewa ok. 1389 roku. Nazwisko to okrył sławą dziedzic na
Niegolewie Andrzej (*1786 ? 1857) bohater spod Somosierry, kawaler złotego
krzyża Virtuti Militari i Legii Honorowej.

NG 30
(466)