Wybrane zagadnienia
GLEBOZNAWSTWA
LEÅšNEGO
gleba
w kontekście:
klimatu, siedliska,
biocenozy, ekosystemu
" Nie mo\
na mówić o siedlisku bez nawiązania do gleby
" Podobnie jest z klimatem - gleba i klimat stanowiÄ…
nierozerwalną całość:
- gleba jest powierzchniÄ… czynnÄ…
- powietrze i woda są dla nich wspólne
- Å‚Ä…czÄ… je te\
rośliny &
" Z jednej strony jest gleba elementem siedliska, z
drugiej zaś biocenozy leśnej (poprzez edafon).
" Jest te\
bardzo wa\
nym ogniwem krÄ…\
enia materii w
ekosystemie leśnym (podekosystem glebowy)
Definicja
" Glebą nazywamy zwietrzałą, powierzchniową
warstwę lądów kuli ziemskiej, \
yznÄ… i zdolnÄ… do
produkcji roślin (wg Bohdana Dobrzańskiego).
" A zatem skała macierzysta (zwietrzelina) staje
się glebą w momencie gdy potrafi zaspokoić
wymagania najbardziej choćby prymitywnych
roślin pod względem:
wody, składników pokarmowych, powietrza,
ciepła oraz dogodnych warunków dla
rozwoju korzeni.
Geneza i ewolucja gleb
" Gleba powstaje w wyniku wzajemnego
oddziaływania:
skały macierzystej, klimatu, rzez
by terenu,
wody i organizmów \
ywych.
" Powstaje ona na drodze długotrwałych,
połączonych procesów wietrzenia i właściwych
procesów glebowych.
" wietrzenie:
kruszenie skały i zmiana składu chemicznego zwietrzałej
masy w procesach:
fizycznych: zmiany temperatury, mechaniczne
działanie wody, lodu, wiatru
chemicznych: rozpuszczanie, hydroliza, utlenianie,
redukcja, uwodnienie, karbonizacja,
dekarbonizacja, desilikacja, sorpcja
biologicznych: mechaniczne i chemiczne
oddziaływanie organizmów.
" właściwe procesy glebowe:
na zwietrzałej skale rozpoczynają \
ycie bakterie, grzyby,
porosty i mchy, a następnie rośliny wy\
sze; towarzyszÄ…
im zwierzęta.
Organizmy \
ywe wywierają dominujący wpływ na
kształtowanie gleb.
Próchnica powstająca z materii organicznej stanowi
lepiszcze, dzięki któremu z ziaren zwietrzeliny powstają
agregaty (struktura gleby)
Próchnica w zmieszaniu ze zwietrzeliną tworzy warstwę
próchniczną i wraz z edafonem wpływa na procesy
glebowe (wykształcanie profilu - typu gleby).
" Proces kształtowania się gleb ma charakter ewolucyjny
" Na podstawie profilu mo\
na wyró\
nić następujące stadia
rozwojowe gleb:
- gleby młode (pierwotne, inicjalne)
- gleby dojrzałe (w pełni wykształcone)
- gleby stare (zdegradowane, zmęczone)
" Drzewa oddziałują na glebę z ró\
ną siłą w zale\
ności od
gatunku. Szereg edyfikacji (oddziaływania) (wg Wiliamsa):
Św, So; Md, Jd; liściaste
" Gatunkom iglastym towarzyszÄ… zazwyczaj procesy
bielicowania, natomiast liściastym - brunatnienia.
Właściwości gleby
biologiczne
chemiczne
fizyczne
właściwości biologiczne
- jakość, ilość i aktywność
organizmów glebowych (edafonu)
" drobnoustroje:
bakterie, promieniowce, grzyby, porosty, glony,
pierwotniaki:
- ich masa na 1 ha: 1-15 ton
- w 1 g \
yznej gleby:
2 mld przetrwalników bakterii,
5 mln \
ywych bakterii,
2 mln promieniowców,
1 mln grzybów
- przez swoją liczebność, masę i du\
Ä…
aktywność mają bardzo du\
y wpływ na
\
yzność gleb
(którą niekiedy określa się na podstawie aktywności tej grupy
organizmów).
" zwierzęta:
nicienie, wazonkowce, d\
d\
ownice, mięczaki, stawonogi,
gryzonie:
- penetrujÄ…, spulchniajÄ…, przetwarzajÄ… glebÄ™
- wnikanie zwierząt w głąb gleby:
\
uki i pajÄ…ki - 1,9 m,
mrówki - 3,2 m,
krety - 5,3 m,
d\
d\
ownice - 8,5 m
(średni poziom orki - 0,3 m).
- d\
d\
ownice produkują 1- 7 000 kg koprolitów/ha/rok
właściwości chemiczne
" Zale\
ą głównie od skały macierzystej i typu gleby
" Udział poszczególnych pierwiastków i związków waha
siÄ™ w bardzo szerokich granicach.
" Podobnie zró\
nicowany jest udział substancji
organicznej i mineralnej:
Gleba Substancja Substancja
organiczna (%) mineralna (%)
bielicowa z piasków 2 98
brunatna z glin 3 97
rędzina czarnoziemna 12 88
z torfu niskiego 84 16
z torfu wysokiego 93 7
" Nasze drzewa leśne według ich wymagań w stosunku
do zasobności gleb w składniki od\
ywcze mo\
na
uszeregować w trzech grupach:
megatrofy: Js, Jw, Wz g, Db sz,
mezotrofy: Db bsz, Bk, Lp, Ol cz, Gb, Kl, Jb, OÅ›, Tb i Tcz
oligotrofy: Db cz, Brz, Ol sz, Rb, So, So cz
właściwości fizyczne
" nale\
y rozpatrywać pod kątem faz:
gazowej
ciekłej
stałej
faza gazowa (powietrze glebowe)
powietrze glebowe powietrze atmosferyczne
N2 81, 5 %, 78,1 %
O2 16 - 18,5 % 21 %
CO2 śr. 0,3 % (do 4 %) * 0,03 %
f ok. 100 % ** ok. 75 %
* StÄ™\
enie CO2 powy\
ej 1 % uwa\
ane jest za szkodliwe dla roślin
** Du\
a wilgotność powietrza glebowego jest wa\
na ze względu na
wra\
liwość korzeni na przesuszenie
faza ciekła (woda glebowa)
" Przypomnienie rodzajów wody glebowej:
 higroskopowa, błonkowata, kapilarna, grawitacyjna (wolna).
 dostępna dla roślin jest woda wolna oraz kapilarna (jeśli przekrój
kapilar pionowych i poziomych >120 µ).
 dostępna woda: biologicznie u\
yteczna lub biologicznie czynna
 maksymalne podsiÄ…kanie: na glebach piaszczysto-gliniastych
(ok. 0,7 m)
" Woda występuje w glebie zawsze w postaci roztworów
(perkolatów), które w zale\
ności od klimatu i składu
mechanicznego gleby przemieszczają się z ró\
nÄ…
prędkością (w ró\
nych kierunkach)
" Odczyn roztworów glebowych (uto\
samiany z odczynem gleb):
 Dla gleb leśnych pH 4,5  7 (przewa\
nie 5-6)
 W glebach bardzo kwaśnych jest przewaga grzybów,
zaś w mniej kwaśnych i obojętnych - bakterii, co
warunkuje rodzaj procesów glebowych
 Korzystny dla tych procesów byłby raczej większy
udział bakterii (procesy brunatnienia), ale z drugiej
strony mała kwasowość gleby sprzyja chorobom kiełków
i siewek.
 Optimum - pH ok. 6, ale wymagania gatunkowe sÄ…
zró\
nicowane
faza stała (substancje organiczne i mineralne,
tak w zmieszaniu jak i osobno)
" Najwa\
niejszy dla tej fazy i bardzo wa\
ny dla
całej gleby jest skład granulometryczny
 udział poszczególnych frakcji w mineralnej części
gleby
" Determinuje on wiele fizycznych cech gleby:
 przewiewność, pojemność wodną, właściwości
termiczne, ciÄ™\
ar, plastyczność.
" Struktura gleby
- sposób połączenia ziaren mineralnych.
" Mo\
e być ona:
rozdzielnoziarnista, spójna lub agregatowa
" Najczęściej występuje struktura agregatowa, w ró\
nych
odmianach. Najlepsze właściwości termiczne,
powietrzne i wodne posiada gleba o gruzełkowatej
odmianie tej struktury (gruzełki o kilku mm średnicy).
" O tworzeniu się agregatów z cząstek mineralnych
decyduje zawartość związków próchnicznych w glebie
Próchnica
" Jest to organiczny składnik gleby.
" Ale od jakiego momentu rozkładu substancję organiczną
(organizmy) mo\
na nazwać próchnicą (humusem)?
" Właściwie brak określonej granicy bowiem istnieje
ciągłość procesu humifikacji.
" Terlikowski (prof. WL w Poznaniu) wprowadził pojęcie
prehumusu w odró\
nieniu od humusu właściwego, który
jest substancją rozło\
oną, bezpostaciową, najczęściej
połączoną ju\
w agregaty z substancjÄ… mineralnÄ….
Definicja próchnicy:
" Kompleks substancji organicznych i mineralno
organicznych, które gromadzą się w glebie lub na
jej powierzchni i stanowią przejściowe oraz
końcowe produkty chemicznych i biologicznych
procesów rozkładu i syntetycznego przetwarzania
resztek roślinnych i zwierzęcych.
" Humus składa się z następujących frakcji (o coraz
większym stopniu polimeryzacji i coraz mniejszym stopniu
rozpuszczalności):
fulwokwasy, kwasy hymatomelanowe, brunatne
kwasy huminowe, szare kwasy huminowe, humina.
" Ze względu na swój skład chemiczny (C24 H21O11N)n
próchnica jest bezpośrednim z
ródłem węgla i azotu dla
przetwarzających ją organizmów cudzo\
ywnych oraz
z
ródłem wolnego azotu dla roślin zielonych.
" Typ próchnicy leśnej
- charakterystyczny dla danych warunków
siedliskowych układ form próchnicy w profilu
glebowym
" Ka\
demu z głównych typów gleb odpowiada w
warunkach naturalnych określony typ próchnicy.
" Odpowiednikami wyró\
nionych w typologii trzech grup
siedlisk: lasów, laso-borów i borów
są trzy podstawowe typy próchnicy: mull, moder i mor
M u l l
 Tworzy się z reguły w korzystnych warunkach
siedliskowych, w glebach biologicznie czynnych:
szybki rozkład resztek organicznych
 Posiada tylko jednÄ… formÄ™: ziemistÄ…; brak
ektopróchnicy.
 Posiada odmiany, w zale\
ności od wilgotności:
kseromull, mull typowy, higromull, hydromull . . .
M o r
 Powstaje w niekorzystnych warunkach humifikacji -
mało substancji od\
ywczych i odporność resztek roślin
na rozkład (niedostatek ciepła, złe warunki
uwilgocenia). Gromadzi się wtedy kwaśna
ektopróchnica, zwłaszcza w formie butwiny.
 Proces humifikacji prowadzą głównie grzyby, co
powoduje wypłukiwanie kwaśnych zoli humusowych w
głąb  orsztyny humusowe.
 Brak d\
d\
ownic itp. powoduje brak wymieszania
ektopróchnicy z glebą mineralną, stąd brak zasadniczo
poziomów darniowo-humusowych, natomiast tworzą się
tu wkładki (soczewki) bezpostaciowego humusu.
 Odmiany wilgotnościowe: promotor, kseromor, mor
typowy, higromor, hydromor.
M o d e r
 Posiada cechy pośrednie. Nie tworzy on zbyt
grubych i sfilcowanych warstw, czym zdecydowanie
ró\
ni siÄ™ od moru. Pod poziomem surowinowym
występuje parocentymetrowa warstwa detrytusowa.
 Przejście między dość grubym poziomem darniowo-
humusowym i glebÄ… mineralnÄ… jest mniej ostre ni\
u
moru, co jest dowodem działalności bezkregowców
glebowych.
 Odmiany wilgotnościowe: kseromoder, moder typowy,
higromoder, hydromoder oraz kalcimoder na suchych
glebach węglanowych i prymitywnych glebach
piaszczystych.
" Krótko podsumowując znaczenie próchnicy dla gleb
leśnych mo\
na powiedzieć, \
e jej ilość i jakość decyduje
w znacznej mierze o chemicznych, fizycznych i
biologicznych właściwościach tych gleb.
" Próchnica jako taka jest siedliskiem bardzo licznych
organizmów glebowych, dla których stanowi tak\
e z
ródło
pokarmu. Równie\
rośliny zielone znajdują w próchnicy
bezpośrednie z
ródło wolnego azotu.
" Próchnica jest bardzo wa\
nym ogniwem krÄ…\
enia materii
w ekosystemie leśnym  od tempa procesów humifikacji
zale\
y tempo obiegu pierwiastków w środowisku
leśnym.
" Dla hodowcy lasu ma próchnica jeszcze i to znaczenie,
\
e pozwala na podstawie jej form i typów wnioskować (w
terenie) o typach gleb oraz ich ekologicznych
właściwościach, bez uciekania się do skomplikowanych
analiz glebowych
" W zwiÄ…zku z du\
ą dynamiką próchnicy (ju\
słaba trzebie\

modyfikuje jej równowagę biotyczną), hodowca lasu mo\
e
kierować się obserwacją próchnicy oraz edafonu, w
dÄ…\
eniu do tworzenia optimum siedliskowego pod
koronami drzew.
Ekologiczne podstawy
pielęgnacji, uprawy i nawo\
enia
gleb leśnych
Pielęgnacja gleb leśnych
" Polega na zachowaniu i podwy\
szaniu \
yzności.
" śyzność - to zdolność gleby do zaspokajania potrzeb
roślin określonego gatunku i odmiany
- pod względem wody, składników od\
ywczych, odczynu itp.
" A
ączy się ona ściśle z ogółem cech glebowych i jest ich
biologicznÄ… wypadkowÄ….
" Wielu gleboznawców uwa\
a, \
e \
yzność jest cechą
niewymiernÄ… - mo\
e być oceniana tylko na podstawie
swych przejawów . . .
" Między innymi o \
yzności ma świadczyć aktywność
edafonu oraz liczebność gatunków roślin naczyniowych,
występujących na danej glebie (powierzchnia około 10 arów,
miniareał)
" Wszędzie tam, gdzie istnieje dynamiczna równowaga pomiędzy
siedliskiem i szatą roślinną- prawidłowe określenie klasy efektywnej
\
yzności gleby leśnej, na podstawie liczby gatunków naczyniowych,
nie powinno sprawiać trudności.
Nie nale\
y mylić \
yzności z:
- produkcyjnością (ilość suchej masy wyprodukowana na
jednostce powierzchni w jednostce czasu)
- urodzajnością (plon u\
ytkowych części roślin)
śyzność gleby pod lasem, którego skład
gatunkowy dostosowany jest do siedliska,
utrzymuje się z reguły na stałym poziomie
Do utrzymania \
yzności
oraz jej zwiększenia
przyczynia się właściwa pielęgnacja
gleb leśnych
Niewłaściwe poczynania gospodarcze
powodujÄ… natomiast pogorszenie stanu
gleby
W pielęgnowaniu gleby leśnej jesteśmy zdani przewa\
nie
na zapobieganie jej degradacji, której przyczyną są
najczęściej niekorzystne formy rozkładu próchnicy. Oto
najwa\
niejsze środki pielęgnacji:
1. Odpowiednie regulowanie zwarcia w ciągu całego
\
ycia lasu (fitoklimat, gleba).
2. Popieranie drzewostanów mieszanych, wielopiętrowych,
ró\
nowiekowych (przestrzeń, ścioła)
3. Gatunek drzewa będzie pielęgnował glebę tym lepiej im
bardziej spełnia następujące warunki:
cienisty, łatwo rozkładająca się ścioła, silnie drenujący
system korzeniowy, zdolność tworzenia odrośli.
4. Zapobieganie wywiewaniu ścioły (wyłączaniu
pierwiastków z obiegu).
5. Zapobieganie ugniataniu gleby przez ciÄ™\
ki sprzęt &
Wpływ cięć
" Prowadzenie cięć wyłącznie pod kątem fitoklimatu lub
technicznej jakości pni mo\
e prowadzić do zmniejszenia
\
yzności, wzmo\
enia erozji i innych niekorzystnych
zjawisk.
" A\
eby zachować ciągłość u\
ytkowania nale\
y dbać o
stan gleby, a prowadząc cięcia leśnik musi rozumieć
całą reakcję łańcuchową, która obejmuje fitoklimat
drzewostanu, \
ywe i martwe części gleby oraz wzrost i
zdolność rozmna\
ania siÄ™ drzew w lesie.
" Czyszczenia wpływają w małym stopniu na glebę.
Najsilniej wpływają cięcia odnowieniowe w starszych
drzewostanach, przy czym ich efekt zale\
y od ich
nasilenia.
" Cięcia u m i a r k o w a n e stosuje się najczęściej,
poniewa\
słu\
ą one do pielęgnacji drzewostanu. Nale\
y
uwa\
ać, by nie zwiększyły one konkurencji \
ywej
pokrywy glebowej i drzewostanu podrzędnego oraz nie
spowodowały względnego spadku \
yzności gleby.
Cięcia s ł a b e stosujemy:
1. Tam, gdzie istnieje du\
e niebezpieczeństwo
wiatrołomów.
2. Na stromych stokach, aby uniknąć szybkiego
odpływu i erozji.
3. Na ciepłych i suchych stokach lub siedliskach,
wystawionych na suche wiatry, aby nie
doszło do przesuszenia gleby.
4. Na labilnych glebach gliniastych i iłowych, aby
uniknąć zagęszczenia gleby i nadmiernego
nasycenia jej wodÄ… przez silne opady.
5. Przy niebezpieczeństwie zabagnienia.
Ciecia s i l n e sÄ… odpowiednie tylko w nielicznych
przypadkach:
1. Na zimnych i mokrych siedliskach, w szczególności
na stokach północnych, aby dostarczyć więcej
światła i ciepła samosiewom.
2. Na glebach bielicowych, celem przyspieszenia rozkładu
surowej próchnicy.
3. W celu usunięcia niezdatnych albo chorych drzew.
Kończąc omawianie zale\
ności między glebą a intensywnością cięć,
warto przypomnieć słowa Henryka Cotty:  Dobry leśnik osiąga z lasu
wysokie dochody, nie obni\
ajÄ…c \
yzności gleby; zły leśnik natomiast
nie uzyskuje ani wysokich dochodów, ani te\
nie potrafi utrzymać
gleby w dobrym stanie .
Wpływ składu gatunkowego i wypasu
Kwaśna próchnica (butwina):
1. Pogarsza bilans wodny gleby. Sama wchłania opady,
nasyca swoje kapilary i powoduje spływ powierzchniowy.
2. Wzmaga procesy Å‚ugowania i powstawanie gleb
bielicowych.
3. Utrudnia lub uniemo\
liwia rozwój bakterii.
4. Niszczy strukturę gleby, co pociąga za sobą cały ciąg
szkodliwych następstw.
5. Bywa pierwszą przyczyną tworzenia się orsztynu, który
zamyka dostęp powietrza i wody oraz stanowi
mechanicznÄ… przeszkodÄ™ dla korzeni.
6. Surowa próchnica jest wielką przeszkodą dla
odnowienia naturalnego.
" przy grubości warstwy próchnicy:
0,3 cm - 11 421 siewek,
5 cm  132 siewek,
6 cm - brak siewek (za Nowakiem)
" główną przyczyną jest niestabilność stosunków wodnych
(przesuszenie korzeni siewek)
Najwa\
niejsze sposoby walki z kwaśnym
próchnicowaniem:
1. Rozdrabnianie pokrywy butwinowej i mieszanie jej z
glebÄ… mineralnÄ…,
2. Przykrywanie surowej próchnicy glebą mineralną,
3. Przykrywanie gleby chrustem,
4. Wypalanie surowej próchnicy nadkładowej,
5. Regulacja stosunków wodnych w glebie,
6. Wapnowanie (2000-4000 kg/ha, przy pokrywie 10 cm)
Ekologiczne podstawy uprawy gleb leśnych
" Gleba leśna wystawiona na bezpośrednie działanie
słońca, opadów i wiatru traci strukturę gruzełkowatą,
ubo\
eje  dlatego po odsłonięciu na zrębie zupełnym,
wiatrołomie itp. nale\
y dÄ…\
yć do jak najszybszego
ponownego jej osłonięcia drzewami.
" Uprawa gleby, wykonana we właściwy sposób,
umo\
liwia szybkie odnowienie lasu, zalesienie
nieu\
ytków i słabych gruntów ornych oraz hałd.
" Celem mechanicznej uprawy gleby jest przede wszystkim
poprawa fizycznych właściwości gleb.
" Głębokość uprawy waha się od 10 do 60 cm, w zale\
ności
od warunków.
" W leśnictwie stosuje się uprawę gleby pełną lub częściową.
" Podejmując decyzję pełnej uprawy powinno rozwa\
yć się
jej dodatnie oraz ujemne strony.
Zadania uprawy gleby:
1. Odkrycie gleby mineralnej i udostępnienie jej
nasionom czy sadzonkom.
2. Spulchnienie gleby (ma znaczenie dla uprawy i
młodnika).
3. Wymieszanie próchnicy nadkładowej i gleby
mineralnej.
4. Przemieszczenie głębszych, iluwialnych warstw
gleby na powierzchniÄ™.
5. Utworzenie kopców, grobelek . . . (w celu ochrony
przed mrozem, wodÄ…).
6. Zerwanie szkodliwej pokrywy roślin zielnych (darni).
Biologiczne korzyści pełnej uprawy są następujące:
1. Próchnica dostaje się w głąb i przykryta glebą
mineralną utrzymuje trwale swoją wilgotność.
2. Mniejsze koszty pielęgnacji, bo radykalne przykrycie
chwastów.
3. Zmniejszenie ryzyka przymrozków radiacyjnych.
4. Niszczenie pędraków.
5. Bardzo du\
a udatność sadzenia.
6. Szybki wzrost i dobry rozwój młodych drzew.
7. Większa swoboda wyboru gatunków.
8. Dobra udatność siewów.
9. Gęstość upraw z sadzenia i siewu utrudnia powstawanie
rozpieraczy.
10. Pełne przygotowanie gleby umo\
liwia stosowanie
ka\
dej więz
by.
Przeróbkę na pasach:
" Stosuje siÄ™ przy odnowieniu jakiegoÅ› gatunku w formie
litego drzewostanu albo z domieszkÄ…. Sieje siÄ™ wtedy lub
sadzi w małych odległościach w rzędach, przy odpowiednio
dobranych odległości między nimi.
" Im większe niebezpieczeństwo zachwaszczenia, tym
większe winne być pasy (70-80 cm, normalnie 40-60 cm).
" Wyorane głęboko bruzdy są nara\
one na przymrozki.
" Przygotowanie pasów pługiem jest to sposób tani 
wskazany na glebach nie wymagajÄ…cych melioracji.
" Nie nale\
y stosować pasów na glebach bardzo
zadarnionych i zawierajÄ…cych orsztyn.
Odnowienie na placówkach:
Stosuje się tam, gdzie wykonanie pasów jest utrudnione lub
niemo\
liwe (grupowe i kępowe wprowadzanie domieszek, mała ilość
sadzonek, poprawki, uzupełnienie, wprowadzanie podszytów, gleby
ciÄ™\
kie i kamieniste, strome stoki).
Uprawa na placówkach ogranicza się zwykle do zdarcia
darni i płytkiego spulchnienia gleby motyką lub łopatą.
Normalna wielkość placówki: 40 cm, przy du\
ym
zachwaszczeniu: 60  80 cm.
Przy sadzeniu w jamki, gleba spulchniona jesienią pozostaje w dołku
przez zimę, aby przemarzła i nabrała wilgotności.
" Wybór najbardziej odpowiedniego sposobu
uprawy gleby zale\
y od biologii gatunku
głównego i drzew domieszkowych,
siedliska, zamierzonego sposobu
odnowienia, dotychczasowego traktowania
gleby oraz stosunków ekonomicznych.
" Nale\
y pamiętać, \
e pewne gleby muszÄ…
być uprawiane intensywnie, inne zaś nie
znoszÄ… zbyt intensywnej uprawy.
Nawo\
enie gleb leśnych
Drzewa wprawdzie pobierają znaczne ilości soli mineralnych
z gleby, jednak zwracają większość tych substancji w
postaci liści i chrustu.
Przy racjonalnej eksploatacji (u\
ytkowanie tylko grubizny)
wyczerpanie gleb leśnych mogłoby nastąpić dopiero po
bardzo wielu latach, zwłaszcza, \
e skała macierzysta,
opady atmosferyczne i edafon wzbogacajÄ… glebÄ™ w
pierwiastki biogenne.
Nawo\
enie jest zatem potrzebne tylko tam, gdzie usuwane
są całe rośliny, lub gleba uległa daleko idącej degradacji.
Nawozi się więc szkółki, uprawy i starsze drzewostany, ale
tylko wtedy, jeśli wiadomo, \
e brak soli mineralnych jest
głównym czynnikiem ograniczającym.
Nawo\
enie w ka\
dym przypadku powinno być
poprzedzone szczegółową analizą warunków
siedliskowych i glebowych oraz optymalnym wyborem
nawozów.
Jeśli konieczne jest nawo\
enie sztuczne, wówczas
wskazane jest Å‚Ä…czenie go z nawo\
eniem naturalnym
(zielony nawóz, kompost, obornik).