Maria Tomaszewska
Katarzyna Turowska-Zakrzewicz
S Z T U KA
( M UZ Y KA I P L A S T Y KA )
Program nauczania przedmiotu blokowego
w klasach IV VI szko"y podstawowej
(II etap edukacyjny)
� Copyright by Wydawnictwo Marek RoŻak Sp. z o.o.
Recenzenci:
dr hab. Tomasz Szkudlarek
mgr Witold Rzedzicki
mgr Alicja Chachulska
Wydanie I
ISBN 83 86608 92 7
SPIS TRE�CI
Wyjątki z rozporządzeł
MEN w sprawie programów nauczania . . . . . . . . . . . . . I IV
Wst�p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Cele kszta"cenia i wychowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Materia" nauczania związany z celami edukacyjnymi muzyki i plastyki:
Klasa IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Klasa V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Klasa VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Opis procedury osiągania celów:
Klasa IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Klasa V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Klasa VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Za"oŻone osiągni�cia uczniów:
Klasa IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Klasa V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Klasa VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Propozycje metod oceny osiągni�� uczniów:
Klasa IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Klasa V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Klasa VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3
AUTORKI PROGRAMU
A
U
T
O
R
K
I
P
R
O
G
R
A
M
U
Mgr Maria Tomaszewska  nauczycielka muzyki, kompozytorka i autorka s"ów
M
g
r
M
a
r
i
a
T
o
m
a
s
z
e
w
s
k
a
do 150 piosenek dzieci�cych, autorka wydanych przez Wydawnictwo M. RoŻak
i zatwierdzonych przez MEN podr�czników do muzyki dla klas I III
uzupe"nionych kasetami magnetofonowymi oraz podr�czników do klasy IV i V.
Od 10 lat prowadzi zaj�cia muzyczne wed"ug swojego programu z dzie�mi
w róŻnych przedzia"ach wiekowych.
Mgr Katarzyna Turowska-Zakrzewicz  nauczycielka z oĘmioletnim
M
g
r
K
a
t
a
r
z
y
n
a
T
u
r
o
w
s
k
a
-
Z
a
k
r
z
e
w
i
c
z
doĘwiadczeniem w nauczaniu plastyki. W pracy realizuje swoje zainteresowanie
zagadnieniami wspólnymi dla plastyki i literatury. Jest autorką trzech
podr�czników do plastyki dla klas IV VI przygotowywanych przez
Wydawnictwo M. RoŻak.
WYJŃTKI Z ROZPORZŃDZEĄ MEN
W
Y
J
Ń
T
K
I
Z
R
O
Z
P
O
R
Z
Ń
D
Z
E
Ą
M
E
N
W SPRAWIE PROGRAMÓW NAUCZANIA
W
S
P
R
A
W
I
E
P
R
O
G
R
A
M
Ó
W
N
A
U
C
Z
A
N
I
A
Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999 r.
R
o
z
p
o
r
z
ą
d
z
e
n
i
e
M
E
N
z
d
n
i
a
1
5
l
u
t
e
g
o
1
9
9
9
r
.
w sprawie warunków i trybu dopuszczania do uŻytku szkolnego
w
s
p
r
a
w
i
e
w
a
r
u
n
k
ó
w
i
t
r
y
b
u
d
o
p
u
s
z
c
z
a
n
i
a
d
o
u
Ż
y
t
k
u
s
z
k
o
l
n
e
g
o
programów nauczania z zakresu kszta"cenia ogólnego oraz warunków
p
r
o
g
r
a
m
ó
w
n
a
u
c
z
a
n
i
a
z
z
a
k
r
e
s
u
k
s
z
t
a
"
c
e
n
i
a
o
g
ó
l
n
e
g
o
o
r
a
z
w
a
r
u
n
k
ó
w
i trybu dopuszczania do uŻytku szkolnego podr�czników
i
t
r
y
b
u
d
o
p
u
s
z
c
z
a
n
i
a
d
o
u
Ż
y
t
k
u
s
z
k
o
l
n
e
g
o
p
o
d
r
�
c
z
n
i
k
ó
w
i zalecania Ęrodków dydaktycznych
i
z
a
l
e
c
a
n
i
a
Ę
r
o
d
k
ó
w
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
y
c
h
(wyjątki)
(
w
y
j
ą
t
k
i
)
ż 2
1. Przez program nauczania z zakresu kszta"cenia ogólnego, zwany dalej  pro-
gramem nauczania , dla szeĘcioletniej szko"y podstawowej, gimnazjum i szkó" po-
nadpodstawowych naleŻy rozumie� opis sposobu realizacji celów i zadał
, ustalo-
nych w podstawie programowej kszta"cenia ogólnego, okreĘlonej odr�bnymi prze-
pisami, zwanej dalej  podstawą programową , lub innych zadał
wspomagających
realizacj� tych celów. Program nauczania powinien obejmowa� co najmniej jeden
etap edukacyjny.
2. Program nauczania dopuszczony do uŻytku szkolnego przez ministra w"aĘci-
wego do spraw oĘwiaty i wychowania powinien zawiera�:
1) dla szeĘcioletniej szko"y podstawowej i gimnazjum:
1
)
d
l
a
s
z
e
Ę
c
i
o
l
e
t
n
i
e
j
s
z
k
o
"
y
p
o
d
s
t
a
w
o
w
e
j
i
g
i
m
n
a
z
j
u
m
:
a) szczegó"owe cele edukacyjne  kszta"cenia i wychowania,
a
)
s
z
c
z
e
g
ó
"
o
w
e
c
e
l
e
e
d
u
k
a
c
y
j
n
e

k
s
z
t
a
"
c
e
n
i
a
i
w
y
c
h
o
w
a
n
i
a
,
b) materia" nauczania związany z celami edukacyjnymi,
b
)
m
a
t
e
r
i
a
"
n
a
u
c
z
a
n
i
a
z
w
i
ą
z
a
n
y
z
c
e
l
a
m
i
e
d
u
k
a
c
y
j
n
y
m
i
,
c) procedury osiągania celów,
c
)
p
r
o
c
e
d
u
r
y
o
s
i
ą
g
a
n
i
a
c
e
l
ó
w
,
d) opis za"oŻonych osiągni�� ucznia i propozycje metod ich oceny,
d
)
o
p
i
s
z
a
"
o
Ż
o
n
y
c
h
o
s
i
ą
g
n
i
�
�
u
c
z
n
i
a
i
p
r
o
p
o
z
y
c
j
e
m
e
t
o
d
i
c
h
o
c
e
n
y
,
2) dla szko"y ponadpodstawowej:
2
)
d
l
a
s
z
k
o
"
y
p
o
n
a
d
p
o
d
s
t
a
w
o
w
e
j
:
a) szczegó"owe cele edukacyjne  kszta"cenia i wychowania,
a
)
s
z
c
z
e
g
ó
"
o
w
e
c
e
l
e
e
d
u
k
a
c
y
j
n
e

k
s
z
t
a
"
c
e
n
i
a
i
w
y
c
h
o
w
a
n
i
a
,
b) materia" nauczania związany z celami edukacyjnymi,
b
)
m
a
t
e
r
i
a
"
n
a
u
c
z
a
n
i
a
z
w
i
ą
z
a
n
y
z
c
e
l
a
m
i
e
d
u
k
a
c
y
j
n
y
m
i
,
c) procedury osiągania celów.
c
)
p
r
o
c
e
d
u
r
y
o
s
i
ą
g
a
n
i
a
c
e
l
ó
w
.
ż 6
1. Dopuszczone do uŻytku szkolnego programy nauczania wpisywane są do wy-
kazu programów nauczania z zakresu kszta"cenia ogólnego dopuszczonych do uŻyt-
ku szkolnego, ze wskazaniem:
1) typu szko"y, przedmiotu, bloku przedmiotowego lub innego rodzaju zaj�� edu-
kacyjnych, dla których program jest przeznaczony,
2) autora (wspó"autorów), tytu"u programu, a w przypadku programu przezna-
czonego do publikacji  takŻe wydawc�,
3) numeru dopuszczenia.
I
2. Wykaz programów nauczania, o którym mowa w ust. 1, ustalany jest odr�bny-
mi przepisami.
ż 8
1. W szeĘcioletniej szkole podstawowej i gimnazjum program nauczania dla za-
j�� edukacyjnych dla danego oddzia"u uj�tych w szkolnym planie nauczania,
o którym mowa w przepisach w sprawie ramowych planów nauczania w szko"ach
publicznych, dobiera nauczyciel prowadzący te zaj�cia, uwzgl�dniając moŻliwoĘci
uczniów i wyposaŻenie szko"y.
2. Nauczyciel moŻe wybra� odpowiedni program nauczania spoĘród progra-
2
.
N
a
u
c
z
y
c
i
e
l
m
o
Ż
e
w
y
b
r
a
�
o
d
p
o
w
i
e
d
n
i
p
r
o
g
r
a
m
n
a
u
c
z
a
n
i
a
s
p
o
Ę
r
ó
d
p
r
o
g
r
a
-
mów wpisanych do wykazu, o którym mowa w ż 6 ust. 1, albo opracowa� w"asny
m
ó
w
w
p
i
s
a
n
y
c
h
d
o
w
y
k
a
z
u
,
o
k
t
ó
r
y
m
m
o
w
a
w
ż
6
u
s
t
.
1
,
a
l
b
o
o
p
r
a
c
o
w
a
�
w
"
a
s
n
y
program, samodzielnie lub z wykorzystaniem programów nauczania wpisanych
p
r
o
g
r
a
m
,
s
a
m
o
d
z
i
e
l
n
i
e
l
u
b
z
w
y
k
o
r
z
y
s
t
a
n
i
e
m
p
r
o
g
r
a
m
ó
w
n
a
u
c
z
a
n
i
a
w
p
i
s
a
n
y
c
h
do tego wykazu.
d
o
t
e
g
o
w
y
k
a
z
u
.
3. Nauczyciele prowadzący zaj�cia w danym oddziale ustalają zestaw progra-
mów nauczania, na który sk"adają si� programy dla poszczególnych zaj�� edukacyj-
nych, zwany dalej  szkolnym zestawem programów .
4. Program nauczania opracowany samodzielnie przez nauczyciela moŻe zosta�
wprowadzony do szkolnego zestawu programów po uzyskaniu pozytywnej opinii na-
uczyciela mianowanego, posiadającego wykszta"cenie wyŻsze z dziedziny wiedzy
zgodnej z zakresem treĘci, które program obejmuje.
5. Szkolny zestaw programów musi uwzgl�dnia� ca"oĘ� podstawy programowej
dla danego etapu edukacyjnego.
6. Szkolny zestaw programów dopuszcza do uŻytku szkolnego dyrektor szko"y
po zasi�gni�ciu opinii rady pedagogicznej i rady szko"y, a jeŻeli nie zosta"a ona po-
wo"ana  opinii rady rodziców.
ż 9
Kuratorzy oĘwiaty oraz publiczne placówki doskonalenia nauczycieli są zobo-
wiązani do udzielania szko"om i nauczycielom niezb�dnej pomocy metodycznej
w sprawach szkolnego zestawu programów.
II
Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999 r.
R
o
z
p
o
r
z
ą
d
z
e
n
i
e
M
E
N
z
d
n
i
a
1
5
l
u
t
e
g
o
1
9
9
9
r
.
w sprawie podstawy programowej kszta"cenia ogólnego
w
s
p
r
a
w
i
e
p
o
d
s
t
a
w
y
p
r
o
g
r
a
m
o
w
e
j
k
s
z
t
a
"
c
e
n
i
a
o
g
ó
l
n
e
g
o
(wyjątki)
(
w
y
j
ą
t
k
i
)
Za"ącznik nr 1. Podstawa programowa kszta"cenia ogólnego dla szeĘcioletnich
Z
a
"
ą
c
z
n
i
k
n
r
1
.
P
o
d
s
t
a
w
a
p
r
o
g
r
a
m
o
w
a
k
s
z
t
a
"
c
e
n
i
a
o
g
ó
l
n
e
g
o
d
l
a
s
z
e
Ę
c
i
o
l
e
t
n
i
c
h
szkó" podstawowych i gimnazjów
s
z
k
ó
"
p
o
d
s
t
a
w
o
w
y
c
h
i
g
i
m
n
a
z
j
ó
w
Dzia"alnoĘ� edukacyjna szko"y powinna by� okreĘlona przez:
S
z
k
o
l
n
y
z
e
s
t
a
w
p
r
o
g
r
a
m
ó
w
n
a
u
c
z
a
n
i
a
1. Szkolny zestaw programów nauczania, który  uwzgl�dniając wymiar wycho-
wawczy  obejmuje ca"ą dzia"alnoĘ� szko"y z punktu widzenia dydaktycznego;
P
r
o
g
r
a
m
w
y
c
h
o
w
a
w
c
z
y
s
z
k
o
"
y
2. Program wychowawczy szko"y, który opisuje w sposób ca"oĘciowy wszystkie
treĘci i dzia"ania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich
nauczycieli.
Szkolny zestaw programów nauczania oraz program wychowawczy szko"y win-
ny tworzy� spójną ca"oĘ�. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno ca"ej
szko"y, jak i kaŻdego nauczyciela.
II ETAP EDUKACYJNY  klasy IV VI
I
I
E
T
A
P
E
D
U
K
A
C
Y
J
N
Y

k
l
a
s
y
I
V

V
I
Począwszy od II etapu edukacyjnego wprowadza si�, obok przedmiotów i blo-
ków przedmiotowych, ĘcieŻki edukacyjne o charakterze wychowawczo-dydaktycz-
nym:
1. Edukacja prozdrowotna
2. Edukacja ekologiczna
3. Edukacja czytelnicza i medialna
4. Wychowanie do Życia w spo"eczeł
stwie:
a) Wychowanie do Życia w rodzinie
b) Wychowanie regionalne  dziedzictwo kulturowe w regionie
c) Wychowanie patriotyczne i obywatelskie
Dyrektor szko"y odpowiedzialny jest za uwzgl�dnienie problematyki ĘcieŻek
edukacyjnych w szkolnym zestawie programów nauczania. Za realizacj� ĘcieŻek
edukacyjnych odpowiedzialni są nauczyciele wszystkich przedmiotów, którzy do
w"asnego programu w"ączają odpowiednio treĘci danej ĘcieŻki.
Cz�Ęciowej realizacji tych treĘci moŻna dokona� w czasie odr�bnych, modu"o-
wych, kilkugodzinnych zaj��, stanowiących dla uczniów waŻny punkt odniesienia.
Dotyczy to zw"aszcza ĘcieŻki edukacyjnej  Wychowanie do Życia w spo"eczeł
stwie .
III
GIMNAZJUM  III etap edukacyjny
G
I
M
N
A
Z
J
U
M

I
I
I
e
t
a
p
e
d
u
k
a
c
y
j
n
y
�cieŻki edukacyjne
�
c
i
e
Ż
k
i
e
d
u
k
a
c
y
j
n
e
W gimnazjum, obok przedmiotów (bloków przedmiotowych), wprowadza si�
nast�pujące ĘcieŻki edukacyjne:
" edukacja filozoficzna
" edukacja czytelnicza i medialna
" edukacja prozdrowotna
" edukacja ekologiczna
" edukacja regionalna  dziedzictwo kulturowe w regionie
" obrona cywilna
" edukacja europejska
" kultura polska na tle cywilizacji Ęródziemnomorskiej.
Dyrektor szko"y odpowiedzialny jest za uwzgl�dnienie problematyki ĘcieŻek
edukacyjnych w szkolnym zestawie programów nauczania. Za realizacj� ĘcieŻek
edukacyjnych odpowiedzialni są nauczyciele wszystkich przedmiotów, którzy do
w"asnego programu w"ączają odpowiednio treĘci danej ĘcieŻki.
Cz�Ęciowej realizacji tych treĘci moŻna dokona� w czasie odr�bnych, modu"o-
wych, kilkugodzinnych zaj��, które b�dą dla uczniów waŻnym punktem odniesienia.
Dotychczasowy przedmiot  Wiedza o Życiu seksualnym cz"owieka b�dzie re-
alizowany w ramach przedmiotu  Wiedza o spo"eczeł
stwie .
IV
WSTóP
W
S
T
ó
P
Wyraz  plastyka wywodzi si� od greckiego s"owa plastike, które oznacza"o czyn-
noĘ� modelowania w materia"ach mi�kkich. Dzisiaj tym s"owem okreĘla si� dziedzin�
twórczoĘci artystycznej, w której kszta"tując przestrzeł
, oddzia"uje si� g"ównie na zmys"
wzroku. ArtyĘci uprawiający sztuki plastyczne pos"ugują si� obrazem utrwalonym w róŻ-
norodnym materiale. Dziedziny sztuk plastycznych to przede wszystkim: rzeęba, archi-
tektura, malarstwo, grafika. Niektórzy zaliczają do nich równieŻ taniec, a nawet litera-
tur�. I ku temu szerokiemu znaczeniu s"owa  plastyka si� sk"aniam.
W przysz"ym systemie edukacyjnym na poziomie klas starszych szko"y podstawowej
przewidziano przedmiot  sztuka , obejmujący swym zakresem materia" dotyczący sztuk
plastycznych i muzyki. Jak powiąza� te dwie dziedziny ludzkiej dzia"alnoĘci? Zw"aszcza
Że dzie"a pierwszej są tworami wizualnymi i obiektami konkretnymi, a wytwory drugiej
 strukturą dęwi�kową rozwijającą si� procesualnie.
Na przestrzeni dziejów artyĘci mieli róŻne pomys"y na "ączenie tych dwu sztuk.
Efekty estetyczne ich poczynał
zwykle by"y oceniane przez wspó"czesnych im jako mier-
ne. DziĘ t"umy zachwycają si�, gdy Jean Michael Jearre gra na swej laserowej harfie. �ą-
czono, kojarzono, tworzono dzie"a b�dące syntezą sztuk aby uzyska� pe"ną harmoni�
estetyczną. Przypomn� tu dramat muzyczny Ryszarda Wagnera,  teatr ogromny Stani-
s"awa Wyspiał
skiego. Teatr pozwoli" im na ukazanie dramaturgicznego napi�cia idei.
Wykorzystali elementy, które uzupe"nia"y si� funkcjonalnie: s"owo, muzyk�, rytm, pla-
styk�, Ęwiat"ocieł
, organizacj� przestrzenną. W ich dzie"ach kaŻdy z tych elementów by"
konieczny i waŻny.
Niewątpliwie umys" ludzki i zmys"y posiadają sk"onnoĘ� do synestezji, której od-
mianą jest s"yszenie barwne. U niektórych osób bodęce dęwi�kowe wywo"ują stale i nie-
odparcie coĘ w rodzaju  obrazów czy teŻ  wizji poszczególnych barw. Bywa teŻ od-
wrotnie  obrazy wywo"ują u cz"owieka pewne skojarzenia dęwi�kowe. By� moŻe prze-
ceniam to zjawisko, ale wydaje mi si�, Że moŻe stanowi� ono podstaw� do tworzenia
analogii pomi�dzy poj�ciami plastycznymi i muzycznymi, a tym samym stanowi� pomost
pomi�dzy plastycznym i muzycznym oglądem Ęwiata.
Wspó"czesna kultura wyda"a wiele tekstów kulturowych, które pos"ugiwa"y si� Ęrod-
kami wyrazu charakterystycznymi dla wielu dziedzin ludzkiej dzia"alnoĘci. MyĘl� tu o fil-
mie, widowisku telewizyjnym, s"uchowisku radiowym, poezji typograficznej, malarstwie
komputerowym, muzyce elektronicznej. Sądz�, Że ujmowanie zjawisk kulturowych
w kontekĘcie semiologicznym, dostrzeganie ich znakowego charakteru u"atwi kontakt ze
sztukami konkretnymi: malarstwem, muzyką, literaturą oraz pozwoli kojarzy� ze sobą
róŻne dyscypliny sztuki i dostrzega� związki mi�dzy nimi. Czy to trudne uj�cie? MoŻna te
związki ujawni� przy pomocy poj�� i narz�dzi semiologicznych na bardzo wysokim pozio-
mie, ale moŻliwe jest to tylko wtedy, gdy odbiorca nie dysponuje jeszcze j�zykiem inter-
pretacji, gdy ĘwieŻoĘ� odbioru jest w stanie zamanifestowa� w pozawerbalny sposób.
Plastyka i muzyka są zjawiskami kultury. Zatem to, czego dziecko b�dzie si� uczy-
"o, powinno je w"ącza� w proces kulturotwórczy. To w"aĘnie szeroko poj�ta kultura na-
daje sens naszym dzia"aniom. Po co malowa�, rysowa�, gra� i Ępiewa�? Chyba nie tylko
po to, aby nauczy� si� poprawnie technicznie wykonywa� wizerunki rzeczywistoĘci. Ra-
czej po to, aby bawi� si�, marzy�, pami�ta�, tworzy�, komunikowa� si�  s"owem, uczest-
niczy� w kulturze.
5
Dziecko nie jest wychowywane  do uczestnictwa w kulturze . Ono si� po prostu ro-
dzi w pewnym jej kr�gu, ca"e jest w niej zatopione. Lekcje sztuki powinny by� powolnym
procesem uĘwiadamiającym dziecku, unaoczniającym jego uczestnictwo w kulturze.
Niewątpliwie celem lekcji sztuki powinno by� kszta"cenie w uczniach twórczej po-
stawy, rozumianej jako zespó" dyspozycji poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych
i dzia"aniowych, który zapewnia jednostce moŻliwoĘ� reorganizowania dotychczasowych
doĘwiadczeł
, odkrywania i konstruowania czegoĘ (rzeczy, idei, sposobu postrzegania
Ęwiata) dla niej nowego i wartoĘciowego. Zatem w niniejszym programie waŻne b�dą nie
tylko podawane wiadomoĘci, ale i dzia"alnoĘ� ucznia: artystyczna, wychowawcza, orga-
nizatorska. Lekcje sztuki powinny uczy� procesu twórczego, polegającego przede
wszystkim na dzia"alnoĘci kombinatorycznej.
Katarzyna Turowska-Zakrzewicz
6
I. Cele kszta"cenia i wychowania:
I
.
C
e
l
e
k
s
z
t
a
"
c
e
n
i
a
i
w
y
c
h
o
w
a
n
i
a
:
a) dotyczące sfery poznawczej osobowoĘci ucznia:
a
)
d
o
t
y
c
z
ą
c
e
s
f
e
r
y
p
o
z
n
a
w
c
z
e
j
o
s
o
b
o
w
o
Ę
c
i
u
c
z
n
i
a
:
 rozwijanie podstawowych zdolnoĘci i umiej�tnoĘci myĘlenia twórczego,
 stymulowanie róŻnych form aktywnoĘci twórczej uczniów,
 pobudzanie aktywnego stosunku do uzyskiwania informacji, uczenie umiej�tnoĘci
selekcji i analizy,
 poznanie j�zyka plastyki i muzyki,
 rozwijanie wyobraęni ruchowo- przestrzennej.
b) dotyczące sfery emocjonalno-motywacyjnej:
b
)
d
o
t
y
c
z
ą
c
e
s
f
e
r
y
e
m
o
c
j
o
n
a
l
n
o
-
m
o
t
y
w
a
c
y
j
n
e
j
:
 rozbudzanie motywacji do zajmowania si� muzyką i plastyką,
 budzenie i rozwijanie ciekawoĘci poznawczej,
 pomaganie uczniom w odkrywaniu w"asnych moŻliwoĘci twórczych oraz przezwy-
ci�Żaniu barier poznawczo-emocjonalnych i motywacyjnych, utrudniających aktyw-
noĘ� twórczą,
 rozwijanie optymistycznego podchodzenia do problemów poznawczych i realiza-
cyjnych,
 pobudzanie otwartoĘci wobec odmiennych opinii, uczenie asertywnego wyraŻania
uczu� i krytyki,
 kszta"towanie empatycznego wspó"dzia"ania w grupie,
 rozwijanie tolerancji dla ludzi róŻnych ras, kultur i narodowoĘci,
 rozwijanie szacunku dla przejawów twórczoĘci ludzkiej w jej róŻnych postaciach.
c) dotyczące sfery dzia"aniowej:
c
)
d
o
t
y
c
z
ą
c
e
s
f
e
r
y
d
z
i
a
"
a
n
i
o
w
e
j
:
 pobudzanie uczniów do zaradnoĘci, podejmowania dzia"ał
w sytuacjach otwartych
i niepewnych,
 rozwijanie umiej�tnoĘci pe"nego realizowania w"asnych pomys"ów, zach�cania do
wdraŻania i sprawdzania idei rozwiązał
,
 przygotowanie do uczestnictwa w kulturze.
7
Klasa IV
K
l
a
s
a
I
V
I. Materia" nauczania związany z celami
I
.
M
a
t
e
r
i
a
"
n
a
u
c
z
a
n
i
a
z
w
i
ą
z
a
n
y
z
c
e
l
a
m
i
1. Poznanie instrumentów perkusyjnych. �wiczenia pomagające uczniowi tworzy�
analogie pomi�dzy barwą w plastyce a barwą instrumentu.
2. Pierwiastki narodowe w muzyce Fryderyka Chopina.
3. Granie akompaniamentów do piosenek.
4. Recytowanie rytmiczne tekstów z zastosowaniem róŻnych Ęrodków wyrazu muzycz-
nego.
5. �piewanie uk"adów dwug"osowych.
6. �piew w kanonie.
7. �piewanie g"ównych wątków niektórych poznawanych utworów z literatury muzycz-
nej.
8. �piewanie nazwami solmizacyjnymi i odczytywanie z nut wzorów melodii pozna-
nych w klasach m"odszych.
9. Metronom, kamerton  budowa.
10. Rytmizowanie tekstów i uk"adanie do nich melodii.
11. Ilustracje muzyczne utworów literackich. Ilustracje plastyczne utworów literackich
i muzycznych.
12. Tworzenie formy AB, ABA.
13. Polskie obrz�dy i obyczaje ludowe wybranych regionów, w tym w"asnego regionu.
Stroje ludowe.
14. Polskie tał
ce narodowe (krakowiak, oberek, mazur, polonez). Stroje ludowe.
15. Budowa ronda oraz utworów dwu- i trzycz�Ęciowych.
16. Wiedza o sztukach plastycznych:
 podstawowe Ęrodki wyrazu plastycznego: kreska, linia, plama, barwa (równieŻ ja-
ko zjawisko przyrodnicze: barwa a Ęwiat"o), faktura, przestrzeł
, ruch;
 barwy podstawowe i pochodne, czyste i z"amane;
 j�zyk koloru: wymowa barw, ich wartoĘci ekspresywne oraz oddzia"ywanie po-
szczególnych kolorów na psychik� cz"owieka;
 linia i kreska: kreska konturowa, kontur kreskowy, kreska fakturowa, kreska jako
ograniczenie przestrzeni, kreska jako przestrzeł
; kreska a znaczenie: kszta"ty, eks-
presja (gest);
 litera jedno- i dwuelementowa; alfabet i jego jedno� stylistyczna;
 kompozycja jako organizacja p"aszczyzny: otwarta, zamkni�ta, zrównowaŻona, ryt-
miczna; kompozycja kadru, zasada z"otego podzia"u: mocne punkty kadru;
 strój i jego znaczenie we wspó"czesnym Ęwiecie;
 j�zyk cia"a  mimika (ekspresja twarzy, portret, zdj�cie);
8
 relatywno� i wielopostaciowo� pi�kna i formy w poj�cia sztuce klasycznej i no-
woczesnej pokazane w oparciu o obserwacje indywidualnej twórczoĘci artystów
czasowo od siebie odleg"ych;
 relatywnoĘ� i wielopostaciowoĘ� pi�kna obserwowana na przyk"adzie dwóch okre-
sów stylistycznych odleg"ych od siebie.
17. Dzia"alno� plastyczna:
 obserwacja i okreĘlanie cech natury, rzeczy, zjawisk interesujących go, wyszuka-
nych pod wzgl�dem proporcji, kszta"tu, barw, faktury, po"oŻenia oraz wzajemnych
relacji;
 dostrzeganie róŻnicy pomi�dzy mimetyczną funkcją Ęrodków plastycznych a ich
funkcją semiotyczną;
 dostrzeganie analogii pomi�dzy dęwi�kiem i jego barwą;
 indywidualna interpretacja poobserwacyjna wybranych rzeczy i zjawisk znanymi
Ęrodkami wyrazu plastycznego (rysowanie, malowanie, modelowanie, konstruowa-
nie, rzeębienie lub lepienie, taniec lub interpretacja ruchowa);
 przedstawianie wydarzeł
realnych lub fantastycznych, uwzgl�dniając nastrój
i charakter postaci, przedmiotów, zjawisk, korzystając z poznanych Ęrodków wyra-
zu;
 dostrzeganie związku pomi�dzy nastrojem czy charakterem przedstawianego frag-
mentu Ęwiata a uŻywanymi Ęrodkami wyrazu; wyraŻanie swoich nastrojów przy
uŻyciu znanych Ęrodków wyrazu;
 dostrzeganie związku pomi�dzy nastrojem czy charakterem przedstawianego frag-
mentu Ęwiata a uŻywanymi Ęrodkami wyrazu; wyraŻanie swoich nastrojów przy
uŻyciu znanych Ęrodków wyrazu;
 komponowanie indywidualnie lub zbiorowo form p"askich na uŻytek w"asny lub
zespo"u
 komponowanie napisów informacyjnych
Proponujemy, aby nauczyciel w organizowaniu procesu nauczania uwzgl�dni":
a) �wiczenia rozwijające samowiedz�:
 analiza sądów i wyobraŻeł
na w"asny temat,
 wyobraŻenia, marzenia i fantazje twórcze,
 mocne strony osobowoĘci jej zalety i wady,
 zainteresowania.
b) �wiczenia stymulujące pomys"owoĘ� i oryginalnoĘ�:
 warunki oryginalnoĘci wytworów i zachował
,
 metafory i analogie,
 wyobraŻenia twórcze,
 nowe zastosowania i niekonwencjonalnoĘ� pomys"ów.
9
c) �wiczenia ekspresji twórczej (s"owna, plastyczna, muzyczna, ruchowa
oraz zintegrowane jej formy):
 wyraŻanie w"asnych myĘli i uczu�,
 poznanie siebie, refleksja nad sobą przez poznanie wytworów w"asnej ekspresji
i poddanie ich refleksji.
d) �wiczenia kszta"tujące umiej�tnoĘ� wspó"dzia"ania w grupie:
 wspó"praca w grupie twórczej,

 tworzenie wspólnych dzie", wspólnych form ekspresji,

 wady i zalety dzia"ał
grupowych i indywidualnych,

 odyfikowanie cudzych pomys"ów a ich zwalczanie,

 dyskusje grupowe i ich cechy.

II. Opis procedury osiągania celów
I
I
.
O
p
i
s
p
r
o
c
e
d
u
r
y
o
s
i
ą
g
a
n
i
a
c
e
l
ó
w
Na tym etapie nauki powinno si� stworzy� dziecku moŻliwoĘ� swobodnej twórczo-
Ęci. W miar� moŻliwoĘci naleŻa"oby si� skupi� na usuwaniu barier poznawczo-emocjo-
nalnych i motywacyjnych, utrudniających aktywnoĘ� twórczą. Dziecko w tym okresie
cz�sto znajduje si� pod przemoŻnym wp"ywem rodziców. NaleŻa"oby stworzy� mu takie
warunki, aby stopniowo usamodzielnia"o si� w wyraŻaniu swoich upodobał
i fascynacji.
Temu celowi ma s"uŻy� budowanie i ugruntowywanie poczucia w"asnej wartoĘci oraz od-
krywanie w"asnej osobowoĘci.
Podawanie materia"u z historii sztuki powinno odbywa� si� w taki sposób, aby
dziecko zaczyna"o jej poznanie od dzie" pos"ugujących si� najprostszymi Ęrodkami wyra-
zu (plama, kreska). Dziecko, poznając je, buduje poczucie w"asnej wartoĘci. Jego dzie-
"a zyskują w jego oczach ( Tak maluj�, jak wielki artysta ). Pozwoli to uwolni� si�
uczniowi i nauczycielowi od wp"ywu opinii najbliŻszego otoczenia ucznia, a takŻe na wy-
zwolenie swobodnej ekspresji twórczej. Zatem dziecko powinno swoją dzia"alnoĘ� za-
czyna� od najprostszych czynnoĘci plastycznych (rozlewania, chlapania, gryzdania), od
pos"ugiwania si� najprostszymi Ęrodkami wyrazu (plama, kreska). Pami�tajmy o tym, Że
plama to obszar magiczny, w niej kapryĘnie jawi si� i znika kszta"t. To nieoswojony ob-
szar obrazu  obszar pierwotny. To dobry moment do pojawienia si� �wiczeł
pozwala-
jących uczniowi pozna� siebie i swoją osobowoĘ� oraz tworzenie na poziomie elemen-
tarnym analogii istniejących pomi�dzy muzyką i plastyką.
Na tym etapie nauczania uczeł
powinien uĘwiadomi� sobie relatywnoĘ� i wielopo-
staciowo� pi�kna jako wytworu dzia"ania jednostek o odmiennych upodobaniach,
a takŻe uwik"ania kulturowe swoje i swoich najbliŻszych oraz znaczenie, jakie w jego naj-
bliŻszym otoczeniu odgrywa barwa, kszta"t, ruch, taniec i Ępiew. Uczeł
w kulturze
uczestniczy od urodzenia i w jej przejawy jest uwik"any od dnia narodzin. (np. biel  nie-
winnoĘ�, chrzest, Ęlub, obrus wigilijny itp.).
Drugim etapem powinno by� nauczenie dziecka postrzegania siebie jako cz"onka
grupy i wykszta"cenie w nim umiej�tnoĘci wspó"dzia"ania w grupie. Wprowadzenie po-
stulatu ludycznoĘci moŻe przybiera� róŻne formy i s"uŻy� róŻnym celom:
10
" rozbudzanie motywacji do zajmowania si� muzyką;  klasyka na weso"o  s"ucha-
nie znanych, instrumentalnych utworów muzyki powaŻnej z Żartobliwymi s"owami,
np.:
  Lot trzmiela M. Rimskiego-Korsakowa,
 preludium Deszczowe Des-dur op.28 nr 15 F. Chopina,
  Kuku"ka C. Daquina,
 polonez a-moll  PoŻegnanie Ojczyzny M. Ogił
skiego,
  Dla Elizy L. van Beethovena,
  Marsz weselny F. Mendelssohna,
 krakowiak z baletu  Pan Twardowski L. RóŻyckiego,
 mazur z opery  Straszny dwór St. Moniuszki.
" uczenie zabawy Ęrodkami plastycznego wyrazu.
Podczas ca"ego procesu nauczania naleŻy wyszukiwa� te momenty, w których da
si� wskaza� róŻnorodne związki istniejące pomi�dzy plastyką i muzyką, np.:
" tworzenie plastycznych interpretacji wybranych utworów muzycznych oraz mu-
zycznych i dęwi�kowych  podk"adów do dzie" plastycznych;
" rozwijanie wyobraęni ruchowo-przestrzennej   kompozycje ruchowe (uk"ady
ruchowe do fragmentów wybranych utworów muzyki powaŻnej, tj.  Kuku"ka
C. Daquina,  Dla Elizy L. van Beethovena,  Lot trzmiela M. Rimskiego-Korsa-
kowa, orkiestra perkusyjna  PoŻegnanie Ojczyzny M. Ogił
skiego).
Zadania powinny by� tak skomponowane, aby tworzy"y celowy i sensowny cykl za-
koł
czony zdarzeniem kulturowym, b�dącym uwieł
czeniem procesu twórczego. W kla-
sie czwartej proponuj�, aby uczniowie przygotowali wystaw� swoich prac plastycznych
oraz koncert. Wszelkie niezb�dne prace, czynnoĘci i rekwizyty (np. oprawa prac, zapro-
szenia, elementy dekoracji itp.) potrzebne do przeprowadzenia takiego wydarzenia
uczniowie wykonują sami.
KaŻdy naród tworzy swoją niepowtarzalną kultur�. Jednym ze sposobów uĘwiada-
miania uczniom, Że na co dzieł
uczestniczą w kulturze mogą by� nast�pujące zaj�cia:
" s"uchanie hymnów naszych krajów oĘciennych (Rosji, Litwy, Ukrainy, Bia"orusi,
Czech, S"owacji, Niemiec) oraz poznanie ich gode" i flag;
" poznawanie piosenek i strojów ludowych naszych najbliŻszych sąsiadów;
" tał
ce ludowe naszych najbliŻszych sąsiadów  proste uk"ady ruchowe do tych
tał
ców;
" poznawanie piosenek, tał
ców, strojów, ornamentyki i innych przejawów sztuki lu-
dowej mniejszoĘci narodowych (�emków, �ydów, Romów).
III. Za"oŻone osiągni�cia uczniów
I
I
I
.
Z
a
"
o
Ż
o
n
e
o
s
i
ą
g
n
i
�
c
i
a
u
c
z
n
i
ó
w
1. Uczeł
rozróŻnia instrumenty perkusyjne.
2. Uczeł
wykazuje podstawową wiedz� na temat znaczenia muzyki Fryderyka Chopi-
na w muzyce Ęwiatowej.
3. Uczeł
zna terminy: kreska, plama, barwa, bry"a, faktura, ruch; barwy podstawowe
i pochodne, czyste i z"amane.
11
4. Uczeł
Ęwiadomie organizuje p"aszczyzn� swoich prac plastycznych, korzystając z po-
siadanej wiedzy na temat komponowania oraz Ęwiadomie dobierając spoĘród zna-
nych Ęrodków wyrazu te, które najtrafniej mają odda� ide� dzie"a; komponuje kadry
wykonywanych przez siebie zdj��, uwzgl�dniając mocne punkty kadru.
5. �piew w kanonie.
6. Uczeł
rozróŻnia g"ówne wątki niektórych poznawanych utworów z literatury mu-
zycznej.
7. Zna polskie obrz�dy, stroje i obyczaje ludowe wybranych regionów, w tym w"asne-
go regionu.
8. Zna polskie tał
ce i stroje narodowe.
9. Uczeł
obserwuje i okreĘla cechy natury, rzeczy, zjawisk interesujących go, wyszu-
kanych pod wzgl�dem proporcji, kszta"tu, barw, faktury, po"oŻenia oraz wzajem-
nych relacji.
10. Dostrzega analogi� istniejącą pomi�dzy dęwi�kiem i jego barwą.
11. Obserwuje i dostrzega relatywnoĘ� zjawisk barwnych w powiązaniu z zagadnie-
niem Ęwiat"a.
12. Przeprowadza proste doĘwiadczenia, zabawy pozwalające obserwowa� zmiennoĘ�
zjawisk barwnych.
13. Poddaje indywidualnej interpretacji wybrane rzeczy, zjawiska znanymi Ęrodkami
wyrazu plastycznego (rysuje, maluje, modeluje, konstruuje, rzeębi lub lepi, tał
czy
lub poddaje interpretacji ruchowej).
14. Wydarzenia realne lub fantastyczne przedstawia uwzgl�dniając nastrój i charakter
postaci, przedmiotów, zjawisk wyraŻanych za pomocą poznanych Ęrodków wyrazu.
15. Umie dostrzec funkcje stroju we wspó"czesnym Ęwiecie.
16. �mia"o wyraŻa swoje zdanie na temat w"asnych upodobał
artystycznych, szanując
przekonania innych.
17. Jest otwarty na ekspresj� s"owną, plastyczną, muzyczną, ruchową oraz jej zintegro-
wane formy.
18. Potrafi wspó"dzia"a� w grupie i przynajmniej zauwaŻy� swoją w niej rol�.
19. Umie wskaza� wady i zalety dzia"ał
indywidualnych i zbiorowych.
20. OdróŻnia sytuacje, w których modyfikuje si� cudze pomys"y, od tych, w których si�
je zwalcza.
21. Uczeł
potrafi dostrzec relatywnoĘ� i wielopostaciowoĘ� pi�kna w kontekĘcie przy-
naleŻnoĘci do pewnej grupy spo"ecznej, np. grupy m"odzieŻy kontestującej, grupy
wiekowej (babcia i wnuk).
12
IV. Propozycje metod oceny uczniów
I
V
.
P
r
o
p
o
z
y
c
j
e
m
e
t
o
d
o
c
e
n
y
u
c
z
n
i
ó
w
1. Indywidualne testy muzyczne sporządzane przez nauczyciela.
2. Mi�dzyklasowe quizy wiedzy o muzyce z elementami plastyki.
3. Szkolne studio nagrał
 utrwalanie na taĘmie g"osów najzdolniejszych uczniów.
4. Szkolna galeria.
5. Recenzje przygotowanych przez uczniów spektakli, koncertów itp.
Klasa V
K
l
a
s
a
V
I. Materia" nauczania związany z celami
I
.
M
a
t
e
r
i
a
"
n
a
u
c
z
a
n
i
a
z
w
i
ą
z
a
n
y
z
c
e
l
a
m
i
1. Instrumenty strunowe. �wiczenia pomagające uczniowi tworzy� analogie pomi�dzy
barwą w plastyce a barwą instrumentu .
2. Moniuszko i jego dzie"a   �piewniki domowe , opery. Plastyczne tradycje Polski
(architektura, malarstwo, rzeęba).
3. Budowa utworu  motyw, fraza, zdanie muzyczne.
4. Tworzenie fraz, zdał
i okresów muzycznych.
5. Recytowanie rytmiczne tekstów z zastosowaniem róŻnych Ęrodków wyrazu.
6. Rytmizowanie tekstów i uk"adanie do nich melodii.
7. �piewanie uk"adów dwug"osowych.
8. �piewanie g"ównych wątków niektórych poznawanych utworów z literatury muzycz-
nej.
9. Granie na instrumentach perkusyjnych, uk"adanie akompaniamentów do piosenek.
10. Granie utworów instrumentalnych na instrumentach melodycznych za pomocą szy-
fru muzycznego i nie tylko.
11. Wariacyjne przetwarzanie tematu. Wariacje plastyczne na temat utworów plastycz-
nych i muzycznych.
12. Polska muzyka ludowa róŻnych regionów (pieĘni, tał
ce, stroje, instrumenty).
13. Mikrofon  budowa.
14. Wiedza o sztukach plastycznych (tworzenie, tam gdzie to moŻliwe, analogii pomi�-
dzy Ęrodkami wyrazu plastycznego i muzycznego):
 barwa i jej nasycenie (g"oĘne, ciche), jasnoĘ� barwy, temperatura barw, gama
barwna, barwy kontrastowe i dope"niające, akcent kolorystyczny (solista), domi-
nanta, walor;
 barwa a nastrój dzie"a; barwa i jej wartoĘci wyrazowe;
 zaleŻnoĘ� zjawisk barwnych od Ęwiat"a; Ęwiat"o i jego wp"yw
na postrzeganie barw;
13
 walor (cicho g"oĘno);
 plama ostra, mi�kka, ograniczona konturem jako Ęrodek wyrazu plastycznego
(dęwi�k staccato, dęwi�k  rozlany );
 rysunek czegoĘ (pejzaŻ, portret) i uk"ad kresek; techniki rysunkowe, typy kresek;
mimetyczno� i znaczenie;
 kontrast i podobieł
stwo, statyka i dynamika w kompozycji plastycznej
i muzycznej;
 plany w kompozycji kadru;
 komiks, reportaŻ zdj�ciowy;
 znak graficzny;
 napis powiązany z elementem graficznym (plakat, reklama, opakowanie itp.);
 j�zyk cia"a  gest;
 j�zyk koloru: jak w klasie poprzedniej, ale uwzgl�dniając wprowadzone poj�cia
dotyczące koloru;
 tradycje i ewolucja stroju na przestrzeni dziejów.
Uwaga!
U
w
a
g
a
!
PoniewaŻ tylko niektóre analogie zosta"y dostrzeŻone i potwierdzone naukowymi
metodami, tworzenie ich nie moŻe mie� charakteru kategoryzmów. To mogą by� tylko
zadania o charakterze otwartym.
15. Dzia"alno� plastyczna:
 obserwacja i okreĘlanie cech natury, rzeczy, zjawisk interesujących ucznia, wyszu-
kanych pod wzgl�dem proporcji, kszta"tu, barw, ich nasycenia, jasnoĘci, uszerego-
wania lub pogrupowania w gamy barwne i zestawieł
barwnych, faktury, po"oŻenia
oraz wzajemnych relacji; obserwacja i ocena róŻnic walorowych w naturze (malar-
stwo, rysunek);
 dostrzeganie analogii istniejących pomi�dzy nat�Żeniem dęwi�ku, barwy, waloru
(ciemne  jasne, ciche  g"oĘne);
 obserwacja postaci w ruchu i przedstawienie jej na p"aszczyęnie lub w bryle;
 indywidualna interpretacja poobserwacyjna wybranych rzeczy i zjawisk znanymi
Ęrodkami wyrazu plastycznego (rysowanie, malowanie, modelowanie, konstru-
owanie, fotografowanie, rzeębienie lub lepienie, taniec lub interpretacja rucho-
wa);
 przedstawianie wydarzeł
realnych lub fantastycznych, uwzgl�dniając nastrój
i charakter postaci, przedmiotów, zjawisk oraz posiadane wiadomoĘci;
 komponowanie indywidualnie lub zbiorowo form p"askich i przestrzennych na
uŻytek w"asny lub zespo"u;
 komponowanie napisów informacyjnych z elementem graficznym;
 forma i funkcja w dziele plastycznym; sztuki uŻytkowe i ich rola w Życiu codzien-
nym.
14
Proponujemy, aby nauczyciel w organizowaniu procesu nauczania uwzgl�dni":
a) �wiczenia pobudzające twórczą obserwacj� Ęwiata:
 dysproporcje post�pu cywilizacyjnego w róŻnych dziedzinach Życia
(nauka, kultura),
 problemy procesu przekazywania informacji (wycieczka do jednego z interneto-
wych muzeów poza granicami kraju),
 prawa twórcy do w"asnoĘci intelektualnej.
b) �wiczenia w dostrzeganiu problemów i ich formu"owaniu:
 wraŻliwoĘ� zmys"owa i jej rola w procesie odkrywania problemów,
 analiza róŻnych cech wytworów twórczych,
 sztuka trafnego okreĘlania problemów,
 dystans w procesie okreĘlania problemów.
c) �wiczenia w rozwiązywaniu problemów:
 przeszkody i reakcje na przeszkody w rozwiązywaniu problemów,
 p"ynnoĘ� i gi�tkoĘ� myĘlenia,
 oryginalnoĘ� myĘlenia i jej cechy,
 rola odleg"ych skojarzeł
w poszukiwaniu rozwiązał
.
d) czynniki wspomagające powstawanie nowych pomys"ów:
 potrzeby,
 inspiracja przyrodą,
 twórcza wyobraęnia,
 Żądza sukcesu.
e) czynniki utrudniające powstawanie nowych pomys"ów:
 nieĘmia"oĘ�,
,
 l�k przed nieznanym,
 sztywnoĘ� myĘlenia.
II. Opis procedury osiągania celów
I
I
.
O
p
i
s
p
r
o
c
e
d
u
r
y
o
s
i
ą
g
a
n
i
a
c
e
l
ó
w
Na tym etapie chcia"abym, aby prezentowany materia" stwarza" moŻliwoĘ� obser-
wacji problemów, okreĘlania ich i rozwiązywania. Ca"oĘ� procesu powinna by� skonstru-
owana tak, aby koł
cowe zdarzenie prezentowa"o proces dochodzenia do rozwiązania
problemu. Oto propozycje zadał
:
" rozbudzanie motywacji do zajmowania si� muzyką:  Klasyka na weso"o  s"ucha-
nie znanych, instrumentalnych utworów muzyki powaŻnej z Żartobliwymi s"owa-
mi, np.:
  We"tawa z poematu  Moja Ojczyzna B. Smetany,
15
  Humoreska A. Dworzaka,
  Eine kleine Nachtmusik W. A. Mozarta,
  Kujawiak H. Wieniawskiego,
 mazurek a-moll op.68 nr 2 F. Chopina,
 menuet G-dur L. van Beethovena.
Dalsze integrowanie obrazu muzyki i plastyki obejmowa� moŻe poprzez nast�pu-
jące zadania:
" rozwijanie wyobraęni ruchowo-przestrzennej poprzez  kompozycje ruchowe 
uk"ady ruchowe do fragmentów wybranych utworów muzyki powaŻnej, np.:
  Eine kleine Nachtmusik W.A. Mozarta,
  We"tawa z poematu  Moja Ojczyzna B. Smetany,
  Kujawiak H. Weniawskiego,
 mazurek a-moll op.68 nr 2 F. Chopina,
 menuet G-dur L. van Beethovena,
  PrząĘniczka St. Moniuszki,
  Humoreska A. Dworzaka.
" tworzenie plastycznych interpretacji wybranych utworów muzycznych oraz mu-
zycznych i dęwi�kowych  podk"adów do dzie" plastycznych; akcje i przedstawie-
nia muzyczno-plastyczne.
KaŻdy naród tworzy swoją niepowtarzalną kultur�. Nast�pnym etapem uĘwiada-
miania dzieciom, Że na co dzieł
uczestniczą w kulturze moŻe by�:
" s"uchanie hymnów, poznawanie gode" i flag krajów ludów Pó"nocy (�otwy, Esto-
nii, Szwecji, Finlandii, Norwegii, Danii);
" poznawanie piosenek i strojów ludowych ludów Pó"nocy; tał
ce ludów Pó"nocy
i proste uk"ady ruchowe do tał
ców ludowych;
" poznawanie piosenek, tał
ców, strojów, ornamentyki i innych przejawów sztuki
ludowej mniejszoĘci narodowych (�emków, �ydów, Romów).
Proponowane do zorganizowania zdarzenie kulturalne to happening oraz stwo-
rzenie komiksowego lub reportaŻowego sprawozdania z jego przebiegu.
III. Za"oŻone osiągni�cia uczniów
I
I
I
.
Z
a
"
o
Ż
o
n
e
o
s
i
ą
g
n
i
�
c
i
a
u
c
z
n
i
ó
w
1. Uczeł
rozróŻnia instrumenty strunowe.
2. Uczeł
wykazuje podstawową wiedz� na temat znaczenia muzyki Stanis"awa Mo-
niuszki w kszta"towaniu uczu� patriotycznych.
3. �piew w dwug"osie.
16
4. Uczeł
rozróŻnia g"ówne wątki niektórych poznawanych utworów z literatury muzycznej.
5. Uczeł
wykazuje podstawową wiedz� dotyczącą sztuk plastycznych: barwa i jej nasy-
cenie (g"oĘne, ciche), jasnoĘ� barwy, temperatura barw, gama barwna, barwy kontra-
stowe i dope"niające, akcent kolorystyczny (solista), dominanta; barwa i jej wartoĘci
wyrazowe; walor (cicho-g"oĘno), plama ostra, mi�kka, ograniczona konturem jako
Ęrodek wyrazu plastycznego (dęwi�k staccato, dęwi�k  rozlany ); kontrast i podo-
bieł
stwo, statyka i dynamika w kompozycji plastycznej i muzycznej.
6. Zna polskie obrz�dy, stroje i obyczaje ludowe wybranych regionów, w tym w"asnego
regionu.
7. Poddaje indywidualnej interpretacji poobserwacyjnej wybrane rzeczy i zjawiska zna-
nymi Ęrodkami wyrazu plastycznego (rysuje, maluje, modeluje, konstruuje, fotogra-
fuje, rzeębi lub lepi, tał
czy lub poddaje interpretacji ruchowej).
8. Ilustruje wydarzenia realne lub fantastyczne, uwzgl�dniając nastrój i charakter po-
staci, przedmiotów, zjawisk oraz posiadane wiadomoĘci.
9. Komponuje Ęwiadomie swoje prace plastyczne, wykorzystując posiadaną wiedz� na
temat kompozycji plastycznej.
10. Rozumie róŻnic� pomi�dzy mimetyczną a znaczącą funkcją sztuki.
11. Dostrzega rol� kontynuacji, tradycji w tworzeniu kultury.
12. UĘwiadamia sobie procesualny, ewolucyjny charakter tworzenia niektórych wspó"-
czesnych form plastycznych.
13. Podejmuje próby interpretacji zachował
pozawerbalnych ludzi.
14. Potrafi, pos"ugując si� formą komiksu lub reportaŻu zdj�ciowego, przedstawi� prze-
bieg zdarzenia.
15. Dostrzega związek pomi�dzy formą a funkcją przedmiotów codziennego uŻytku.
IV. Propozycje metod oceny osiągni�� uczniów
I
V
.
P
r
o
p
o
z
y
c
j
e
m
e
t
o
d
o
c
e
n
y
o
s
i
ą
g
n
i
�
�
u
c
z
n
i
ó
w
1. Indywidualne testy muzyczne sporządzone przez nauczyciela.
2. Mi�dzyklasowe quizy wiedzy o muzyce z elementami plastyki.
3. Szkolne studio nagrał
 utrwalanie na taĘmie g"osów najzdolniejszych uczniów.
4. Szkolna galeria prac plastycznych.
5. Recenzje przygotowanych przez uczniów spektakli, koncertów itp.
17
KLASA VI
K
L
A
S
A
V
I
I. Materia" nauczania związany z celami
I
.
M
a
t
e
r
i
a
"
n
a
u
c
z
a
n
i
a
z
w
i
ą
z
a
n
y
z
c
e
l
a
m
i
1. Instrumenty d�te drewniane i blaszane. Tworzenie analogii pomi�dzy barwą w pla-
styce a barwą instrumentu.
2. Wariacja.
3. Wariacyjne przetwarzanie tematu, tworzenie wariacji. Interpretacje plastyczne te-
matu plastycznego i muzycznego.
4. Triada harmoniczna  tonika, subdominanta, dominanta.
5. Pierwiastki narodowe w muzyce Karola Szymanowskiego (balet  Harnasie ).
6. Budowa ronda  powtórzenie i utrwalenie.
7. Tworzenie formy dwu- i trzycz�Ęciowej ronda.
8. RóŻne typy zespo"ów instrumentalnych: orkiestra symfoniczna, orkiestra d�ta, ze-
spo"y kameralne.
9. Faktura polifoniczna i homofoniczna utworów.
10. Muzyka taneczna sprzed stu lat  J. Strauss. Plastyczna dekoracja epoki.
11. Wspó"czesna muzyka taneczna. Plastyczna dekoracja epoki.
12. Studio muzyczne  podstawowe wyposaŻenie.
13. Wiedza o sztukach plastycznych:
 róŻne konwencje przedstawiania przestrzeni, rysowania perspektywy (przestrzeł

ukszta"towana hierarchicznie, perspektywa pasowa, rz�dowa, kulisowa; perspek-
tywa linearna, powietrzna; figury niemoŻliwe, bry"y);
 j�zyk cia"a  postawa: przestrzeł
w kontaktach mi�dzyludzkich (intymna, osobi-
sta, spo"eczna, publiczna);
 j�zyk przestrzeni, typy przestrzeni i ich znaczenie:
a) otwarta i zamkni�ta, pozytywna (przestrzeł
domu, ogrodu a przestrzeł
Ęwiata
 poza ),
b) przestrzeł
zamkni�ta, negatywna (klatka, wi�zienie, loch),
c) przestrzeł
w�drówki ("ąka, las , bezdroŻe, droga, ziemia, kosmos).
14. Architektura we wspó"czesnym Ęwiecie. Typy zabudowy.
15. Przestrzeł
w teatrze (scena, kulisy, dekoracje itp.). Elementy ruchu scenicznego.
Umowno� sztuki teatru.
16. Strój  kostium, maska.
17. �wiat"o jako Ęrodek budujący nastrój.
18. Proces twórczy: rozpoznanie problemu, wyciąganie wniosków, szukanie rozwiązał
,
wyl�ganie si� pomys"ów, upowszechnianie pomys"u.
18
19. Efekty twórczoĘci: odkrycia, wynalazki, utwory.
20. Dzia"alnoĘ� plastyczna (na tym etapie kszta"cenia proponowane treĘci są ĘciĘle zwią-
zane z zagadnieniem przestrzeni):
 obserwacja i okreĘlanie cech natury, rzeczy, zjawisk interesujących ucznia, wyszu-
kanych pod wzgl�dem proporcji, kszta"tu, barw, ich nasycenia, jasnoĘci, uszerego-
wania lub pogrupowania w gamy barwne i zestawienia barwne, faktury, po"oŻenia
oraz wzajemnych relacji; obserwacja i ocena róŻnic walorowych w naturze (rzeę-
ba, kompozycje przestrzenne, instalacje, taniec); dostrzeganie analogii istnieją-
cycch pomi�dzy nat�Żeniem dęwi�ku i barwy, waloru (ciemne  jasne, ciche  g"o-
Ęne);
 obserwacja postaci w ruchu i przedstawienie jej na p"aszczyęnie lub w bryle;
 indywidualna interpretacja poobserwacyjna wybranych rzeczy i zjawisk znanymi
Ęrodkami wyrazu plastycznego (rysowanie, malowanie, modelowanie, konstru-
owanie, fotografowanie, rzeębienie lub lepienie, taniec i interpretacja ruchowa);
 ilustrowanie wydarzeł
realnych lub fantastycznych, uwzgl�dniając nastrój i cha-
rakter postaci, przedmiotów, zjawisk oraz posiadane wiadomoĘci;
 komponowanie indywidualnie lub zbiorowo form p"askich i przestrzennych na
uŻytek w"asny lub zespo"u;
 komponowanie napisów informacyjnych z elementem graficznym;
 aktywne uczestnictwo w procesie twórczym.
II. Opis procedury osiągania celów
I
I
.
O
p
i
s
p
r
o
c
e
d
u
r
y
o
s
i
ą
g
a
n
i
a
c
e
l
ó
w
Chcia"abym, aby projektowane w tej klasie zdarzenie kulturowe by"o ca"kowicie wy-
myĘlone w procesie twórczym przez uczniów i przez nich teŻ przeprowadzone oraz by
wszystkie dzia"ania w ciągu roku czy pó"rocza podporządkowane by"y temu celowi. Bio-
rąc pod uwag� interdyscyplinarny charakter sztuki teatru, jako projektowane zdarzenie
proponuj� przedstawienie teatralne.
Integrowanie muzyki i plastyki odbywa� si� moŻe poprzez nast�pujące zadania:
"  klasyka na weso"o  s"uchanie znanych, instrumentalnych utworów muzyki po-
waŻnej z Żartobliwymi s"owami, np.:
  Poranek E. Griega,
  Toccata i fuga d-moll J.S. Bacha,
  Walc J. Straussa,
  W grocie króla gór E. Griega,
  Bolero M. Ravela,
 kaprys a-moll nr 24 N. Paganiniego.
" rozwijanie wyobraęni ruchowo-przestrzennej:  kompozycje ruchowe  uk"ady
ruchowe do fragmentów wybranych utworów muzyki powaŻnej, np.:
 walc  Nad pi�knym, modrym Dunajem J. Straussa,
19
  W grocie króla gór E. Griega,
  Pstrąg F. Schuberta,
 IX symfonia d-moll op.125 cz. IV  fina" L. van Beethovena.
" tworzenie plastycznych interpretacji wybranych utworów muzycznych oraz mu-
zycznych i dęwi�kowych  podk"adów do dzie" plastycznych;
" akcje i przedstawienia muzyczno-plastyczne.
KaŻdy naród tworzy swoją niepowtarzalną kultur�. Nast�pnym etapem uĘwiada-
miania uczniom, Że na co dzieł
uczestniczą w kulturze moŻe by�:
" s"uchanie hymnów, poznawanie gode" i flag krajów Unii Europejskiej (nie pozna-
nych we wczeĘniejszych klasach)  Portugalii, Irlandii, W"och, Wielkiej Brytanii,
Francji, Hiszpanii;
" poznawanie piosenek i strojów ludowych i innych przejawów sztuki ludowej kra-
jów Unii Europejskiej (nie poznanych we wczeĘniejszych klasach);
" tał
ce ludowe niektórych krajów Unii Europejskiej i proste uk"ady ruchowe do
tych tał
ców;
" poznawanie piosenek, tał
ców, strojów, ornamentyki i innych przejawów sztuki
ludowej mniejszoĘci narodowych (�emków, �ydów, Romów).
III. Za"oŻone osiągni�cia uczniów
I
I
I
.
Z
a
"
o
Ż
o
n
e
o
s
i
ą
g
n
i
�
c
i
a
u
c
z
n
i
ó
w
1. Uczeł
rozróŻnia instrumenty d�te drewniane i blaszane.
2. Uczeł
wykazuje podstawową wiedz� na temat znaczenia muzyki Stanis"awa Mo-
niuszki w kszta"towaniu uczu� patriotycznych.
3. �piew w dwug"osie.
4. Uczeł
rozróŻnia g"ówne wątki niektórych poznawanych utworów z literatury mu-
zycznej.
5. Zna polskie obrz�dy, obyczaje, stroje ludowe wybranych regionów, w tym w"asnego
regionu.
6. Uczeł
wykazuje podstawową wiedz� dotyczącą sztuk plastycznych i umie ją powią-
za� z niektórymi terminami muzycznymi: barwa i jej nasycenie (g"oĘne, ciche), ja-
snoĘ� barwy, temperatura barw, gama barwna, barwy kontrastowe i dope"niające,
akcent kolorystyczny (solista), dominanta; barwa i jej wartoĘci wyrazowe; walor (ci-
cho, g"oĘno); plama ostra, mi�kka, ograniczona konturem jako Ęrodek wyrazu pla-
stycznego (dęwi�k staccato, dęwi�k  rozlany ); kontrast i podobieł
stwo, statyka i dy-
namika w kompozycji plastycznej i muzycznej; róŻne konwencje przedstawiania per-
spektywy (perspektywa kulisowa, rz�dowa, linearna, powietrzna; figury niemoŻliwe).
7. Znane mu są elementy historii sztuki: propedeutyka stroju i architektury.
8. Potrafi okreĘli� rol� i funkcj� tworów architektonicznych.
20
9. Zna tradycje i ma ĘwiadomoĘ� ewolucji historycznej wybranych form architektonicz-
nych na przestrzeni dziejów (np. dworek polski, koĘció").
10. Zna j�zyk cia"a, umie odczyta� intencje mówiącego w sytuacjach typowych. UĘwia-
damia sobie mow� w"asnego cia"a.
11. Zdaje sobie spraw� z konwencjonalnych, kulturowych znaczeł
koloru i przestrzeni.
Dostrzega róŻnice interpretacyjne w róŻnych kr�gach kulturowych w podawanym
materiale i swoim otoczeniu.
12. Poddaje indywidualnej interpretacji poobserwacyjnej wybrane rzeczy, zjawiska zna-
nymi Ęrodkami wyrazu plastycznego (rysuje, maluje, modeluje, konstruuje, fotogra-
fuje, rzeębi lub lepi, tał
czy lub poddaje interpretacji ruchowej).
13. Ilustruje wydarzenia realne lub fantastyczne, uwzgl�dniając nastrój i charakter po-
staci, przedmiotów, zjawisk oraz posiadane wiadomoĘci.
14. Komponuje Ęwiadomie swoje prace plastyczne, wykorzystując posiadaną wiedz�.
IV. Propozycje metod oceny osiągni�� uczniów
I
V
.
P
r
o
p
o
z
y
c
j
e
m
e
t
o
d
o
c
e
n
y
o
s
i
ą
g
n
i
�
�
u
c
z
n
i
ó
w
1. Indywidualne testy muzyczne sporządzone przez nauczyciela.
2. Mi�dzyklasowe quizy wiedzy o muzyce z elementami plastyki.
3. Szkolne studio nagrał
 utrwalanie na taĘmie g"osów najzdolniejszych uczniów.
4. Szkolna galeria prac plastycznych.
5. Recenzje przygotowanych przez uczniów spektakli, koncertów itp.
W wyniku realizacji programu edukacyjnego uczeł
powinien wykazywa� si� nast�-
W
w
y
n
i
k
u
r
e
a
l
i
z
a
c
j
i
p
r
o
g
r
a
m
u
e
d
u
k
a
c
y
j
n
e
g
o
u
c
z
e
ł

p
o
w
i
n
i
e
n
w
y
k
a
z
y
w
a
�
s
i
�
n
a
s
t
�
-
pującymi umiej�tnoĘciami:
p
u
j
ą
c
y
m
i
u
m
i
e
j
�
t
n
o
Ę
c
i
a
m
i
:
a) w zakresie wiadomoĘci i umiej�tnoĘci poznawczych
a
)
w
z
a
k
r
e
s
i
e
w
i
a
d
o
m
o
Ę
c
i
i
u
m
i
e
j
�
t
n
o
Ę
c
i
p
o
z
n
a
w
c
z
y
c
h
 umiej�tnoĘ� p"ynnego, gi�tkiego tworzenia pomys"ów;
 umiej�tnoĘ� tworzenia rozwiązał
rzadkich, zaskakujących i niekonwencjonalnych,
adekwatnych do wymogów sytuacji;
 umiej�tnoĘ� tworzenia metafor i "ączenia odleg"ych skojarzeł
, przekszta"cania
i modyfikowania pomys"ów i przedmiotów oraz abstrahowania;
 umiej�tnoĘ� krytycznej analizy, doboru i selekcji róŻnych informacji;
 umiej�tnoĘ� dostrzegania, rozumienia i okreĘlania problemów z róŻnych dziedzin
twórczoĘci.
b) w zakresie rozwoju emocjonalno-motywacyjnego
b
)
w
z
a
k
r
e
s
i
e
r
o
z
w
o
j
u
e
m
o
c
j
o
n
a
l
n
o
-
m
o
t
y
w
a
c
y
j
n
e
g
o
 umiej�tnoĘ� ĘwieŻego, nieskonwencjonalizowanego postrzegania sytuacji proble-
mowej;
 umiej�tnoĘ� przezwyci�Żania barier poznawczo-emocjonalnych w procesie twór-
czym, tj. sztywnoĘ� myĘlenia, nieĘmia"oĘ�, obawy przed nieznanym;
 poszerzona i pog"�biona samowiedza oraz poprawa samooceny;
21
 umiej�tnoĘ� otwartego udzia"u w dyskusji grupowej i asertywne wyraŻanie w"asne-
go zdania oraz przyjmowanie krytyki;
 zwi�kszona tolerancja dla ludzi róŻnych ras, kultur i narodowoĘci oraz otwartoĘ�
na przejawy ich twórczoĘci w róŻnych dziedzinach kultury, sztuki i nauki.
c) w zakresie dzia"ał
(zachował
)
c
)
w
z
a
k
r
e
s
i
e
d
z
i
a
"
a
ł

(
z
a
c
h
o
w
a
ł

)
 podejmowanie dzia"ał
innowacyjnych, wprowadzanie twórczych zmian w Życiu
szko"y, rodziny i szerzej;
 zwi�kszona zaradnoĘ� i umiej�tnoĘ� dzia"ania w sytuacjach ryzyka i niepewnoĘci;
 umiej�tnoĘ� doprowadzania w"asnych pomys"ów do ich realizacji, wdraŻania i we-
ryfikowania w praktycznych zastosowaniach.
22
Bibliografia
B
i
b
l
i
o
g
r
a
f
i
a
Barthes R., Mit i znak, Warszawa 1975.
Bia"kowski G., Wyobraęnia i emocje w nauce i sztuce,  Wiedza i �ycie , nr 10, 1989.
Borz�cki A., Okraszewski K., Rakowiecka B., Szmidt K.J., Program nauczania. Porządek
i przygoda. Lekcje twórczoĘci, Warszawa 1997.
Brzeził
ska A., Szko"a twórcza  autorskie klasy, programy...,  Kwartalnik Pedagogiczny ,
nr 2, 1992.
Go"aszewska M., Zarys estetyki, Kraków 1973.
Guiraud P., Semiologia, Warszawa 1974.
J�drychowska M., Lektura i kultura, Kraków 1994.
Lalewicz J., Przedstawienie i znaczenie, Gdał
sk 1995.
Lotman J., Semiotyka sceny,  Dialog , nr 11, 1984.
Piaget J., Psychologia i epistemologia, Warszawa 1977.
Por�bski M., Ikonosfera, Warszawa 1972.
Szmidt K.J., Przewodnik metodyczny dla nauczycieli. Porządek i przygoda. Lekcje twórcz-
zoĘci, Warszawa 1977.
Wallon P., Cambier A., Engelhart D., Rysunek dziecka, Warszawa 1993.
Wojnar I., Estetyka i wychowanie, Warszawa 1964.
23