MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Solska
Wykonywanie obróbki termicznej odzieży
743[01].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Wiesława Paciorek
mgr inż. Ewelina Śmiszkiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Solska
Konsultacja:
mgr Ewa Figura
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[01].Z3.02
 Wykonywanie obróbki termicznej odzieży , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu krawiec.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Maszyny i urzÄ…dzenia prasowalnicze 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Obróbka parowo-cieplna odzieży 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.2.3. Ćwiczenia 32
4.2.4. Sprawdzian postępów 36
4.3. Obróbka klejowa odzieży 37
4.3.1 Materiał nauczania 37
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.3.3. Ćwiczenia 42
4.3.4. Sprawdzian postępów 46
5. Sprawdzian osiągnięć 47
6. Literatura 52
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej ogólnej charakterystyki
maszyn i urządzeń prasowalniczych, procesów formowania elementów odzieży, wygładzania
powierzchni materiału odzieżowego, połączeń klejowych i kształtowania umiejętności
w zakresie wykonywania obróbki termicznej odzieży.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opracowania treści,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opracowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
743[01].Z3
Technologia kroju i szycia
743[01].Z3.01
Organizowanie procesu
technologicznego w krojowni
743[01].Z3.02
Wykonywanie obróbki
termicznej odzieży
743[01].Z3.03
Wykonywanie połączeń elementów
odzieży
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska,
- charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
elektrycznych,
- rozpoznawać surowce włókiennicze,
- określać właściwości materiałów odzieżowych,
- odczytywać rysunek techniczny wyrobu odzieżowego,
- objaśniać uproszczone schematy maszyn,
- odczytywać rysunek modelowy wyrobu odzieżowego,
- charakteryzować podstawowe funkcje odzieży,
- rozróżniać grupy asortymentowe odzieży,
- dobierać materiały i dodatki krawieckie do podstawowych wyrobów odzieżowych,
- wykonywać formy i szablony elementów odzieży,
- posługiwać się pomiarami antropometrycznymi,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- scharakteryzować rodzaje obróbki termicznej odzieży,
- zorganizować stanowisko pracy do obróbki termicznej odzieży,
- rozróżnić maszyny i urządzenia stosowane do obróbki parowo-cieplnej odzieży,
- obsłużyć maszyny i urządzenia do obróbki termicznej odzieży,
- określić rodzaje obróbki parowo-cielnej wyrobów odzieżowych,
- rozróżnić operacje technologiczne obróbki parowo-cieplnej,
- ustalić parametry parowo-cieplnej obróbki tkanin i tworzyw odzieżowych,
- scharakteryzować etapy pełnego cyklu prasowania mechanicznego,
- wykonać obróbkę parowo-cieplną odzieży,
- scharakteryzować rodzaje obróbki klejowej,
- rozróżnić rodzaje pras do klejenia,
- obsłużyć prasy do klejenia,
- dobrać metody obróbki klejowej do wyrobu odzieżowego,
- zastosować odpowiednie parametry klejenia,
- dobrać materiały do podklejenia elementów wyrobów odzieżowych,
- podkleić elementy odzieży wkładami usztywniającymi i wzmacniającymi,
- określić zasady zgrzewania elementów wyrobów odzieżowych,
- połączyć elementy wyrobów odzieżowych za pomocą zgrzewania,
- ocenić jakość termicznej obróbki odzieży według określonych kryteriów,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
podczas obróbki termicznej odzieży.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Maszyny i urzÄ…dzenia prasowalnicze
4.1.1. Materiał nauczania
Obróbka termiczna odzieży jest fazą procesu technologicznego wyrobu odzieżowego
i obejmuje:
- obróbkę cieplną odzieży,
- obróbkę klejową odzieży.
Obróbka cieplna odzieży polega na nadaniu odpowiednich kształtów wykrojonych
elementów wyrobów odzieżowych, elementów montażowych oraz gotowych wyrobów.
W wyniku działania temperatury, pary i ciśnienia w określonym czasie następuje formowanie
kołnierza, formowanie nogawek spodni, rozprasowanie szwów bocznych w bluzce damskiej,
prasowanie uszytej i wykończonej spódnicy damskiej.
Obróbka klejowa odzieży polega na trwałym łączeniu elementów konstrukcyjnych odzieży
z materiałów odzieżowych podstawowych z materiałami klejowymi (wkładami pokrytymi
klejem). Ma na celu uzyskanie wzmocnienia węzłów technologicznych i stabilności kształtów
oraz podniesienia wyglądu estetycznego wyrobów odzieżowych poprzez podklejenie kołnierza,
klapki, paska, przodów ubrań męskich.
W przemysłowych zakładach odzieżowych do obróbki termicznej odzieży są stosowane
różne rodzaje i typy maszyn i urządzeń.
SÄ… to:
- żelazka,
- maszyny prasowalnicze inaczej prasy,
- manekiny prasowalnicze,
- agregaty prasowalnicze,
- klejarki,
- zgrzewarki.
W poradniku przedstawiono i scharakteryzowano wybrane przykłady maszyn i urządzeń
prasowalniczych.
Żelazka
W przemysłowych zakładach odzieżowych żelazka stosuje się do wygładzania niektórych
tkanin podczas warstwowania, przyklejania rysunku układu szablonów wykonanym na
papierze podklejanym do ostatniej warstwy materiału w nakładzie oraz w prasowaniu
międzyoperacyjnym. W zależności od sposobu ogrzewania rozróżnia się żelazka: elektryczne,
elektryczno  parowe i parowe.
Żelazka elektryczne ogrzewa się prądem elektrycznym (rys. 1). Zbudowane są one
z podstawy (1) zwanej stopÄ… prasujÄ…cÄ…, elementu grzejnego (2), uchwytu (3) i przewodu
elektrycznego zakończonego wtyczką (4).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Rys. 1. Schemat żelazka elektrycznego [1, s. 212].
Elementem grzejnym w żelazku elektrycznym może być spirala lub taśma z materiału o dużej
oporności elektrycznej nagrzewająca wkład ceramiczny. Do regulacji temperatury żelazka
zastosowano termoregulator. Termoregulator samoczynnie włącza dopływ prądu
w przypadku, gdy temperatura żelazka spadnie poniżej temperatury nastawionej i wyłącza, gdy
ciepłota żelazka przekroczy żądaną temperaturę. Do nastawiania ciepłoty żelazka na żądaną
temperaturę służy pokrętło termoregulatora, na którym umieszczone są oznaczenia zakresów
temperatury:
- nazwą materiałów, która określa rodzaj prasowanego materiału odzieżowego,
na podstawie którego można ocenić zakres temperatury prasowania,
Tabela 1. Przykłady zakresów temperatury stopy żelazka elektrycznego.
Nazwa materiału odzieżowego napisana Zakres temperatury
na pokrętle termoregulatora żelazka stopy żelazka 0C
Nylon 70 - 100
Jedwab sztuczny 100 - 125
Jedwab 125 - 150
Wełna 150 - 180
Bawełna 180 - 210
Len 210 - 230
- lub symbolami punktowymi.
Tabela 2. Przykłady maksymalnej temperatury prasowania za pomocą żelazka według oznaczeń symboli
punktowych.
Symbol punktowy na pokrętle Maksymalna temperatura
termoregulatora żelazka prasowania 0C
110
"
150
" "
200
" " "
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Obecnie szerokie zastosowanie znajdują żelazka elektryczne z urządzeniem
do naparowania lub spryskiwania prasowanych elementów odzieży lub wyrobu gotowego.
Masa żelazka elektrycznego wynosi w granicach 1,5÷3,5 kg. Å»elazka o mniejszej masie stosuje
się do prasowania ubiorów z materiałów cieńszych i bielizny osobistej, natomiast o większej
masie do prasowania okryć i ubiorów z materiałów grubszych.
Żelazka elektryczno-parowe (rys. 2) są ogrzewane prądem elektrycznym przez grzejne
elementy, natomiast para wodna doprowadzana do żelazka służy do naparowania, czyli
zwilżenia prasowanego materiału lub wyrobu gotowego. Gorąca para wodna jest
doprowadzana do żelazka z sieci centralnej lub z indywidualnej wytwornicy pary. W stopie
żelazka są wykonane otworki, przez które para wodna przedostaje się na zewnątrz i zwilża
prasowane elementy wyrobu odzieżowego. Włączenie pary do naparowania odbywa się
przyciskiem umieszczonym w uchwycie żelazka.
Rys. 2. Żelazko parowo-elektryczne. 1 - przycisk dz
wigni parowania, 2 - uchwyt, 3 - termoregulator, 4 - lampa
sygnalizacyjna, 5 - płyta, 6 - korpus, 7 - otwory w płycie do przepływu pary na materiał, 8 - przewód
doprowadzający parę, 9 - przewód elektryczny [2, s. 100].
W żelazkach elektryczno-parowych podobne jak w żelazkach elektrycznych
sÄ… zamontowane termoregulatory. Temperatura prasowania regulowana jest w granicach
85-2250C. Masa żelazek parowo-elektrycznych wynosi w granicach 2,5÷6,5 kg. Å»elazka
te w produkcji przemysłowej służą głównie do prasowania międzyoperacyjnego
oraz do usuwaniu połysku z powierzchni materiału i gotowego wyrobu odzieżowego. Podczas
prasowania nie zachodzi konieczność stosowania zaparzaczki.
Żelazka parowe (rys. 3) są ogrzewane parą wodną, która służy również do naparowania
prasowanego elementu. Gorąca para wodna doprowadzana jest do komory grzejnej w żelazku
z sieci centralnej lub z indywidualnej wytwornicy pary. Za pomocÄ… dz
wigni ręcznej (4)
uruchamia się zawór parowy (2), który umożliwia doprowadzenie pary wodnej z komory
grzejnej żelazka do komory naparowania, skąd para przenika przez otwory w stopie żelazka
do prasowania elementu wyrobu odzieżowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 3. Żelazko parowe: 1 - korpus, 2 - zawór, 3 - uchwyt, 4 - dz
wignia [1, s.217].
Temperatura prasowania wynosi 120÷1500C. Masa żelazka parowego wynosi 5 kg. Å»elazka
parowe są stosowane głównie przy produkcji okryć i ubrań z materiałów wełnianych
lub wełnopodobnych do prasowania międzyoperacyjnego oraz do usuwania połysku
z powierzchni elementu wyrobu odzieżowego lub wyrobu odzieżowego.
Maszyny prasowalnicze
W przemysłowych zakładach odzieżowych do obróbki parowo-cieplnej odzieży
sÄ… stosowane maszyny prasowalnicze zwane prasami.
Podział maszyn prasowalniczych
System nagrzewania System napędu
System sterowania Rodzaj
cyklem poduszek
technologicznym prasujÄ…cych
Parowy Mechaniczny
Uniwersalne
Z programatorem
Elektryczno-parowy Pneumatyczny PÅ‚askie
Bez programatora
Specjalistyczne
Elektryczny Hydrauliczny
FormujÄ…ce
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Klasyfikacja maszyn prasowalniczych
Maszyny prasowalnicze ze względu na sposób ogrzewania poduszek prasowalniczych można
podzielić na: parowe, elektryczne i elektryczno-parowe.
Do uruchomienia poduszek (płyt prasowalniczych) w maszynach prasulcowych są stosowane
napędy: mechaniczny, pneumatyczny lub hydrauliczny. Cykl technologiczny w maszynach
prasowalniczych może być sterowany mechanicznie lub automatycznie z zastosowaniem
programatorów.
Ze względu na rodzaj kształtu poduszek prasulcowych maszyny prasowalnicze dzielą się na:
- uniwersalne, które są stosowane do prasowania wszystkich elementów wyrobów
odzieżowych i różnych asortymentów na tej samej poduszce,
- płaskie, które służą do międzyoperacyjnego i końcowego prasowania brzegów odzieży
i jej elementów płaskich np. krawędzi przodów, klapek, patek itp.,
- specjalistyczne, które są wyposażone w poduszki o odpowiednim kształcie i mogą
tworzyć zestawy maszyn do prasowania poszczególnych elementów określonego wyrobu
odzieżowego. Zestawy maszyn prasowalniczych mają zastosowanie w procesie
międzyoperacyjnym i w końcowej fazie prasowania gotowego wyrobu odzieżowego
danego asortymentu (tworząc komplet maszyn o różnych kształtach poduszek
dopasowanych do elementów wyrobu np. kołnierzy koszul męskich),
- formujące, które służą do formowania wykrojów elementów wyrobów odzieżowych
jak przodów i tyłów marynarek, nogawek spodni, kołnierzy itp.
W przemysłowych zakładach odzieżowych są stosowane maszyny prasowalnicze o różnych
rozwiązaniach konstrukcyjnych. W poradniku zaprezentowano przykład maszyny
prasowalniczej.
Rys. 4. Maszyna prasowalnicza [3, s. 302].
Zaprezentowana na rysunku 4 prasa zbudowana jest z korpusu i dwóch płyt
prasowalniczych górnej i dolnej oraz napędu. W korpusie maszyny wbudowany jest układ
sterujący. Dolna płyta prasulcowa przymocowana jest do korpusu maszyny na stole i służy
do układania elementów wyrobu odzieżowego przeznaczonych do prasowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Górna płyta prasulcowa jest zamontowana na ramieniu, które stanowi część składową
dz
wigniowego układu napędowego. Górna płyta prasulcowa jest płytą ruchomą.
Do opuszczania i podnoszenia górnej płyty służy napęd hydrauliczny.
Zasada działania maszyn prasowalniczych jest podobna. Polega ona na wzajemnym
docisku płyt prasulcowych (poduszek), między którymi umieszcza się przeznaczony
do prasowania element wyrobu odzieżowego.
Obsługa maszyn prasowalniczych odbywa się etapami, a więc:
- ułożenie elementu wyrobu odzieżowego na dolnej płycie prasulcowej (poduszce),
- uruchomienie maszyny prasowalniczej i opuszczenie górnej płyty prasulcowej,
- naparowanie prasowanego elementu wyrobu odzieżowego (w prasach parowych
i elektryczno-parowych),
- prasowanie,
- odsysanie pary w celu osuszenia prasowanego elementu wyrobu odzieżowego (w prasach
parowych i elektryczno-parowych),
- wyłączenie maszyny prasowalniczej,
- zdjęcie z dolnej płyty prasulcowej wyprasowanego elementu wyrobu odzieżowego.
Różnica w zakresie obsługi i zastosowania maszyn prasowalniczych wynika z zamontowanych
w nich określonych systemów: nagrzewania, napędu, sterowania cyklem technologicznym oraz
kształtu poduszek prasujących.
W maszynach prasowalniczych napędy pneumatyczne mogą być sterowane elektronicznie.
Wówczas cały proces prasowania odbywa się samoczynnie od włączenia maszyny
do wyłączenia, po podniesieniu górnej płyty prasulcowej.
W prasach parowych płyty prasulcowe ogrzewane są parą wodną, która również
wykorzystywana jest do naparowania prasowanych elementów odzieży. Temperatura
prasowania pÅ‚yt prasulcowych wynosi w granicach 150÷1550C. ZnajdujÄ… one szerokie
zastosowanie w procesach obróbki parowo  cieplnej odzieży ciężkiej płaszczy, kurtek,
peleryn i ubiorów z materiałów grubszych garniturów, kostiumów damskich, żakietów.
Prasy elektryczno-parowe są dostosowane do ogrzewania górnych płyt prasulcowych prądem
elektrycznym lub parą wodną. Górne płyty prasulcowe mogą być wymieniane w zależności od
rodzaju prasowania. Dolne płyty prasulcowe są ogrzewane parą wodną z możliwością
naparowania prasowanych elementów wyrobów odzieżowych. Kocioł do wytwarzania pary
ogrzewany jest elektrycznie i wbudowany w korpus podstawy maszyny. Cykl pracy prasy jest
zaprogramowany i sterowany automatycznie, w tym również temperatura prasowania i czas
trwania określonej czynności. Zakres temperatury prasowania wynosi 80-2500C. Prasy
elektryczno-parowe znajdują szerokie zastosowanie przy produkcji okryć, ubiorów i bielizny
oraz w obróbce klejowej odzieży.
Prasy elektryczne są ogrzewane elektrycznie, bez możliwości naparowywania
prasowanych elementów odzieży. Często w prasach elektrycznych górna płyta prasulcowa
jest wypełniona olejem podgrzewanym za pomocą grzałek elektrycznych, który jest czynnikiem
przekazującym ciepło na powierzchnię prasującą płyty prasulcowej. Dolna płyta prasulcowa
nagrzewana jest płaskimi elementami grzejnymi. Temperatura prasowania jest regulowana
i może wynosić do około 2500C. W prasie elektrycznej prasowany element wyrobu
odzieżowego może być zwilżany za pomocą spryskiwacza przed obróbką parowo-
-cieplną. Prasy elektryczne znajdują zastosowanie w produkcji bielizny osobistej i odzieży
lekkiej bluzek, fartuchów, spodni, spódnic.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Manekiny prasowalnicze są to urządzenia, które służą do prasowania końcowego
gotowych wyrobów odzieżowych. W urządzeniach tych są wbudowane manekiny. Kształt
manekinów odpowiada formie określonego wyrobu i decyduje o jego zastosowaniu. Przykład
manekinów prasowalniczych przedstawiono poniżej (rys. 5), (rys. 6).
Rys. 5. Manekin do prasowania Rys. 6. Manekin do prasowania
sukni damskiej [3, s. 307]. spodni męskich [3, s. 308].
Obsługa manekina prasowalniczego polega na:
- założeniu wyrobu odzieżowego na powłokę manekina,
- włączeniu urządzenia,
- naparowaniu wyrobu odzieżowego,
- dopływie pary do wnętrza manekina i powodowaniu napięcia powłoki manekina.
W tym czasie para przenika przez powłokę manekina do prasowanego wyrobu,
- osuszeniu prasowanego wyrobu odzieżowego,
- wyłączeniu urządzenia,
- zdjęciu wyprasowanego wyrobu odzieżowego.
Proces prasowania na manekinach może odbywać się automatycznie, od włączenia
urządzenia po nałożeniu wyrobu odzieżowego na manekin do wyłączenia po osuszeniu
prasowanego wyrobu odzieżowego.
Obecnie w niektórych zakładach odzieżowych są stosowane manekiny prasowalnicze
umieszczone w kabinach, w których zamontowane są urządzenia wentylacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Agregaty prasowalnicze (rys. 7) służą do prasowania końcowego gotowych wyrobów
odzieżowych, które mają standardowe elementy i stosunkowo prostą obróbkę parowo 
cieplną. Zasada działania agregatu prasowalniczego polega na tym, że na stanowisku
prasowania wykonuje się w sposób ciągły te same operacje prasowania danego asortymentu.
Poniżej przedstawiono przykład agregatu prasowalniczego.
Rys. 7. Uproszczony schemat stanowiska roboczego agregatu prasowalniczego: I, II, III  pozycje agregatu,
1, 2, 3 - pionowe manekiny płaskie, 4, 5 - pionowe płyty prasulcowe [1, s. 225].
Agregat prasowalniczy może służyć do prasowania koszul męskich i zbudowany
jest z podstawy, trzech płaskich manekinów zainstalowanych pionowo na tej podstawie
oraz dwóch pionowych płyt prasulcowych. Do nawilżania koszul zastosowano automatyczny
spryskiwacz.
Agregat obsługiwany jest przez dwóch pracowników. Jeden pracownik zakłada koszulę na
manekin (1), w tym czasie odbywa siÄ™ prasowanie koszuli na drugim manekinie (3). Manekin
znajduje się w środku płyt prasulcowych. Drugi pracownik zdejmuje wyprasowaną koszulę
z trzeciego manekina (2) i wiesza na ramiączka urządzenia transportowego. Agregat działa
automatycznie. Po zakończonych czynnościach zgodnie z rytmem podstawa agregatu obraca
siÄ™ wraz z manekinami. Manekiny zmieniajÄ… swojÄ… pozycjÄ™.
Klejarki
W przemysłowych zakładach odzieżowych do obróbki klejowej odzieży stosuje się różne
prasy zwane klejarkami. Ogrzewanie elektryczno-parowe lub elektryczno-olejowe
w tych prasach zapewnia równomierne rozłożenie temperatury na płytach prasulcowych.
W celu zapewnienia wysokiej jakości sklejanych elementów, w klejarkach powinny
być zainstalowane urządzenia do pomiaru temperatury, termoregulatory, regulatory
do ustawiania wymaganego ciśnienia i czasu trwania operacji prasowania. Zaprogramowane
wielkości parametrów klejenia powinny być sterowane automatycznie. Przykład prasy
do klejenia przedstawiono poniżej (rys. 8).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 8. Automatyczno  pneumatyczna prasa do klejenia wkładów konstrukcyjnych [3, s. 283].
Klejarki różnią się kształtem poduszek prasulcowych. Kształt poduszek powinien
być dostosowany do obrabianego elementu odzieży. Do klejenia drobnych elementów odzieży
klapek, patek, kieszeni są stosowane poduszki prasulcowe płaskie. Do klejenia i formowania
większych elementów odzieży przodów płaszczy marynarek, używa się poduszek
prasulcowych specjalistycznych odpowiednio dostosowanych do prawego i lewego przodu
(klejarki specjalistyczne lub z wymiennymi poduszkami) (rys. 9).
Cykl pracy w klejarkach odbywa się następująco:
- nakładanie wykrojów elementów odzieży z materiału podstawowego i wkładu klejowego
bezpośrednio na dolną płytę prasulcową,
- prasowanie,
- chłodzenie,
- zdjęcie sklejonych elementów odzieży z dolnej płyty prasulcowej.
W przemysłowych zakładach odzieżowych do obróbki klejowej odzieży są stosowane klejarki,
w których transport elementów odzieży odbywa się na taśmie transportowej. W maszynach
występują cztery strefy pracy: nakładania, prasowania, chłodzenia i odbioru. W klejarkach tych
płyty prasulcowe są wymienne w zależności od kształtu i wielkości odzieży. Czas prasowania
wynosi 10÷45 s, temperatura prasowania 120÷2000C. KlejarkÄ™ tÄ™ obsÅ‚ugujÄ… dwie osoby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 9. Maszyna prasowalnicza do klejenia i formowania [1, s. 226].
Inny typ klejarki, to klejarka ze stołem obrotowym (rys. 10), na którym znajdują się trzy
stanowiska robocze z trzema dolnymi płytami prasulcowymi:
- do nakładania wykrojów elementów odzieży z materiału podstawowego i wkładu
klejowego,
- do klejenia,
- do zdejmowania sklejonych elementów odzieży.
Klejarkę tę obsługuje dwie osoby.
Rys. 10. Prasa ze stołem obrotowym [3, s. 285].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Zgrzewarki
Zgrzewanie elementów wyrobów odzieżowych jest to proces trwałego łączenia
materiałów topliwych przez nagrzewanie miejsc, do temperatury plastyczności i następnie
połączenie ich przez zastosowanie docisku. Zgrzewane mogą być elementy wyrobów
odzieżowych wykonanych z materiałów z włókien syntetycznych, jak poliamidy, poliestry,
laminaty plastyczne oraz wyroby włókiennicze z innymi materiałami, jak plastik.
Zgrzewanie elementów odzieżowych może odbywać się za pomocą:
- zgrzewania elementami grzejnymi,
- zgrzewanie prądem wielkiej częstotliwości zwane zgrzewaniem dielektrycznym,
- zgrzewanie ultradz
więkami.
Zgrzewarki do zgrzewania elementów odzieżowych ze względu na zastosowany element
roboczy mają różną konstrukcję. Przykład zgrzewarki do zgrzewania ultradz
więkami
przedstawiono poniżej (rys. 11).
Rys. 11. Uproszczony schemat maszyny do zgrzewania ultradz
więkami: 1 - regulacja ciśnienia, 2 - rolka
kształtująca, 3 - czujnik przewodnika fal, 4 - regulacja amplitudy [3, s. 295].
Zgrzewarka ta ma kształt podobny do kształtu maszyny szwalniczej. W miejsce
mechanizmów szyjących zainstalowano generator drgań do wytwarzania drgań wielkiej
częstotliwości. Przesuw zgrzewanych elementów odzieży może odbywać się za pomocą
ząbków lub koła. Zgrzeina może mieć kształt ciągły lub przerywany. Zgrzewarki
ultradz
więkowe mają regulatory szybkości zgrzewania, urządzenia kontrolne do regulowania
ilości energii dostarczonej do zgrzewania oraz oprzyrządowania, które można dostosować
do właściwości fizycznych materiału: grubości, gęstości splotu, a także rodzaje operacji
technologicznych wykonywania szwów, dziurek, kołnierzy, mankietów. W zgrzewarkach
ultradz
więkowych w celu zwiększenia bezpieczeństwa pracy stosowane są specjalne osłony
generatora ponieważ ultradz
więki podobnie jak hałas, działają niekorzystnie na organizm
człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak można objaśnić pojęcie obróbka cieplna odzieży?
2. Jak można objaśnić pojęcie obróbka klejowa odzieży?
3. Jakie maszyny i urządzenia są stosowane do obróbki termicznej odzieży?
4. Jakie znasz sposoby oznaczania zakresów temperatury na pokrętle termoregulatora
w żelazku elektrycznym?
5. Jakie znasz sposoby nagrzewania żelazek?
6. Jak klasyfikuje siÄ™ maszyny prasowalnicze?
7. Jaka jest ogólna zasada działania pras?
8. Jakie etapy występują w czasie pracy maszyny prasowalniczej (prasy)?
9. Jakie znasz sposoby nagrzewania płyt prasulcowych w maszynach prasowalniczych?
10. Jakie etapy rozróżnia się podczas pracy manekina prasowalniczego?
11. Jaka jest zasada działania agregatu prasowalniczego?
12. Jakie znasz maszyny do obróbki klejowej odzieży?
13. Jakimi cechami charakteryzują się etapy pełnego cyklu obróbki klejowej na klejarce?
14. Jaka jest zasada działania zgrzewarki ultradz
więkowej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj żelazka na podstawie zainstalowanego systemu ogrzewania i określ
możliwości ich zastosowania w prasowaniu międzyoperacyjnym i gotowej odzieży.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę żelazka,
2) rozróżnić rodzaje żelazek,
3) wykonać ćwiczenie zgodnie z poleceniem,
4) zapisać przy nazwie żelazka krótką charakterystykę i określić jego zastosowanie
w procesie produkcji odzieży, asortyment odzieży i jego elementy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalogi żelazek stosowane w odzieżownictwie,
- modele żelazek,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 2
Sklasyfikuj maszyny prasowalnicze mając na uwadze systemy: nagrzewania, napędu
i sterowania cyklem technologicznym oraz rodzaj poduszek prasujÄ…cych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych ogólną charakterystykę systemów: nagrzewania,
napędu, sterowania cyklem technologicznym oraz rodzaju poduszek prasujących
zastosowanych w maszynach prasowalniczych,
2) rozróżnić rodzaje maszyn prasowalniczych,
3) określić ich zastosowanie,
4) wykonać ćwiczenie zgodnie z poleceniem,
5) zapisać przy nazwie maszyny prasowalniczej nazwy systemów nagrzewania, napędu,
sterowania cyklem technologicznym i rodzajów poduszek jakie mogą być w niej
stosowane oraz możliwości ich zastosowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalogi maszyn prasowalniczych,
- modele maszyn prasowalniczych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Dobierz maszyny i urządzenia prasowalnicze do obróbki parowo-cieplnej w zależności od
rodzaju materiału odzieżowego i asortymentu odzieży.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę eksploatacyjną maszyn i urządzeń
prasowalniczych,
2) dokonać analizy działania maszyn prasowalniczych na podstawie opisów,
3) zapisać przy nazwie rodzaju maszyny prasowalniczej nazwę rodzaju materiału
odzieżowego i asortymentu odzieży.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- katalogi maszyn prasowalniczych,
- katalogi materiałów odzieżowych,
- modele maszyn prasowalniczych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 4
Wykonaj operację prasowania na maszynie prasowalniczej, zachowując wszelkie środki
ostrożności, jakie obowiązują podczas pracy tej maszyny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny prasowalniczej,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych krótki opis działania i obsługi maszyny
prasowalniczej,
4) przygotować próbki materiału odzieżowego,
5) przygotować maszynę prasowalniczą do pracy poprzez włączenie wtyczki do gniazdka,
6) wykonać zadanie zgodnie z poleceniem, ćwiczenie powtórzyć trzy razy,
7) zapisać chronologicznie nazwy etapów, które wystąpiły podczas całego cyklu obróbki
termicznej na danej maszynie prasowalniczej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- instrukcja obsługi maszyny prasowalniczej,
- maszyna prasowalnicza,
- materiały odzieżowe z różnych rodzajów włókien,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Wykonaj operację obróbki parowo-cieplnej wyrobu odzieżowego na manekinie
prasowalniczym, zachowując wszelkie środki ostrożności, jakie obowiązują podczas pracy
tego urzÄ…dzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi manekina prasowalniczego,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczącego obsługi manekina
prasowalniczego,
4) dobrać model wyrobu odzieżowego do kształtu i wielkości manekina,
5) przygotować manekin prasowalniczy do pracy,
6) wykonać zadanie zgodnie z poleceniem (ćwiczenie wykonać trzy razy),
7) zapisać chronologicznie nazwy etapów, które występują podczas całego cyklu obróbki
parowo  cieplnej na danym urzÄ…dzeniu prasowalniczym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- instrukcja obsługi manekina prasowalniczego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- manekin prasowalniczy,
- model wyrobu odzieżowego,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 6
Określ etapy, które występują podczas całego cyklu obróbki termicznej koszuli męskiej na
urządzeniu, które przedstawiono na rysunku.
Rysunek do ćwiczenia 6
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące ogólnej charakterystyki
urządzeń do obróbki termicznej odzieży,
2) określić rodzaj urządzenia prasowalniczego,
3) dokonać analizy działania urządzenia,
4) wykonać ćwiczenie zgodnie z poleceniem,
5) zapisać chronologicznie nazwy etapów, które wystąpiły podczas procesu obróbki
termicznej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 7
Wykonaj na klejarce operację klejenia i formowania elementów odzieży wykonanych
z różnych materiałów odzieżowych podstawowych i wkładów klejowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny do klejenia i formowania elementów odzieży,
3) przygotować próbki do ćwiczenia: z materiału odzieżowego podstawowego i wkładu
klejowego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4) przygotować maszynę do pracy,
5) wykonać zadanie zgodnie z poleceniem. Ćwiczenie należy powtórzyć trzy razy,
6) zapisać chronologicznie nazwy etapów pracy maszyny, które wystąpiły podczas całego
cyklu obróbki termicznej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory do klejenia próbek: nożyce, linijka, kreda, taśma centymetrowa,
- instrukcja obsługi maszyn do klejenia i formowania elementów odzieży,
- materiały odzieżowe podstawowe do ćwiczenia,
- wkłady klejowe do ćwiczenia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie obróbki cieplnej odzieży?
ðð ðð
2) wyjaśnić pojęcie obróbki klejowej odzieży?
ðð ðð
3) określić rodzaje żelazek?
ðð ðð
4) określić sposoby nagrzewania żelazek?
ðð ðð
5) sklasyfikować maszyny prasowalnicze?
ðð ðð
6) określić sposoby nagrzewania maszyn prasowalniczych?
ðð ðð
7) rozróżnić maszyny i urządzenia stosowane do obróbki parowo-
ðð ðð
-cieplnej odzieży?
8) dobrać maszyny i urządzenia prasowalnicze do obróbki parowo-
-cieplnej w zależnoÅ›ci od rodzaju materiaÅ‚u odzieżowego ðð ðð
i asortymentu odzieży?
9) obsłużyć maszynę prasowalniczą?
ðð ðð
10) obsłużyć manekin prasowalniczy?
ðð ðð
11) obsłużyć maszynę do klejenia i formowania elementów odzieży?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Obróbka parowo-cieplna odzieży
4.2.1. Materiał nauczania
W przemysłowych zakładach odzieżowych są stosowane różne sposoby obróbki cieplnej
odzieży. Przykładowa klasyfikacja procesów obróbki cieplnej odzieży przedstawiono poniżej.
Obróbka cieplna odzieży
Formowanie wyrobów Naparowanie materiałów Uszlachetnienie
odzieżowych i ich wyrobów odzieżowych wyrobów
elementów
Stabilizacja
kształtów
odzieży
Formowanie płaskie
Plisowanie
Formowanie
materiałów
przestrzenne
i wyrobów
odzieżowych
Klasyfikacja obróbki cieplnej odzieży
Formowanie cieplne odzieży polega na nadawaniu określonego kształtu wyrobowi
lub jego elementom przez działanie temperatury, nacisku i pary.
Naparowanie materiałów i wyrobów odzieżowych ma na celu usunięcie niepożądanego
połysku, zagnieceń, odbić i marszczenia.
Uszlachetnienie wyrobów odzieżowych ma na celu utrwalenie kształtu gotowej odzieży
lub ich elementów.
W odzieżownictwie rozróżnia się dwie metody obróbki parowo-cieplnej odzieży:
- prasowanie ręczne,
- prasowanie mechaniczne.
Prasowanie ręczne stosuje się do wygładzania niektórych materiałów odzieżowych
podczas warstwowania, przyklejania układów szablonów wykonanych na podklejonym
papierze, prasowania w toku produkcji odzieży oraz odparowania wybłyszczeń w gotowych
wyrobach odzieżowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Przykład stanowiska pracy do prasowania ręcznego przedstawiono na rysunku 12.
Rys. 12. Stół do prasowania ręcznego z żelazkiem parowo-elektrycznym [3, s. 323].
W przemyśle odzieżowym do prasowanie ręcznego stosuje się głównie żelazka parowe
i elektryczno-parowe z termoregulatorem. W celu zabezpieczenia materiału odzieżowego
przed wyświeceniem na żelazka mogą być zakładane ochraniacze teflonowe. Stanowisko
do prasowania ręcznego wyposażone jest w specjalny stół i żelazko odpowiednio dostosowane
do wykonywanej operacji technologicznej rozprasowania szwów.
Stół do prasowania z żelazkiem parowo-elektrycznym wyposażony jest w płytę
do parowania ogrzewaną parą, podstawkę pod żelazko, stojak z urządzeniem do podwieszania
żelazka oraz urządzenie próżniowe do osuszania prasowanego elementu odzieży. W skład
stanowiska prasowalniczego może wchodzić wytwornica pary zasilająca jedno lub więcej
stanowisk pracy. Para może być dostarczana również z centralnej sieci zakładu.
Stanowiska pracy do prasowania ręcznego różnią się formą budowy stołów,
wyposażeniem w prasulce i rodzajem żelazka. Kształt podstawy żelazka i kształt prasulców
dobiera się w zależności od asortymentu odzieży, rodzaju elementów prasowanych wyrobów
i rodzaju operacji technologicznej prasowania.
Do prasowanie międzyoperacyjnego odzieży z materiałów lekkich bawełnianych, jedwabnych
sÄ… stosowane żelazka o masie 3÷4 kg, natomiast do prasowania okryć i niektórych ubiorów
z materiałów grubych wełnianych żelazka o masie wynoszącej do 10 kg.
Zagadnienia dotyczące charakterystyki żelazka znajdują się poprzednim rozdziale.
Prasulce mogą być zainstalowane na stole lub mogą być wymienne. Ułatwiają
one wykonywanie operacji technologicznych i mogą być stosowane do rozprasowywania
szwów zszytych nogawek w spodniach, szwów zszycia rękawów w żakietach, płaszczach,
marynarkach, prasowania przodów: prawego i lewego żakietów, płaszczy, marynarek
oraz kołnierzy w okryciach i niektórych ubiorach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
W zakładach usługowych stanowiska prasowania są uniwersalne i na jednym stanowisku
mogą być wykonywane prawie wszystkie operacje technologiczne obróbki parowo  cieplnej
i wszystkich sztuk odzieży (rys. 13).
Rys. 13. Stół do prasowania ręcznego [3, s. 318].
Są one wyposażone w stół do prasowania, którego blat wykonany jest z drewna drzew
liściastych lub płyt laminowanych, poduszki ręczne i na podstawkach o różnych kształtach oraz
rękawniki dostosowane do prasowania rękawów. Ponadto stanowiska wyposażone
są w kołnierzach, mankietach, paskach, deski do prasowania uszytych spódnic, zaparzaczki do
prasowania wyrobów odzieżowych z materiałów wełnianych, szczotki do prasowania
materiałów z włosem zbiornik z wodą oraz żelazka i podstawki pod żelazko.
Tabela 3. Parametry obróbki parowo-cieplnej materiałów odzieżowych przy zastosowaniu żelazek
elektryczno-parowych (przykład).
Materiał
Ilość pary Temperatura żelazka 0C Uwagi
odzieżowy
Len duża 215÷225 dÅ‚ugie odsysanie
BaweÅ‚na Å›rednia 180÷200 niezbÄ™dne ciÅ›nienie
WeÅ‚na duża 160÷170 dÅ‚ugie odsysanie
ElanobaweÅ‚na Å›rednia 160÷170 dÅ‚ugie odsysanie
Jedwab naturalny bardzo ochraniacz teflonowy,
140÷165
mała prasowanie bez wody
Włókna sztuczne bardzo
120÷150 skÅ‚onność do wybÅ‚yszczania
mała
Włókna bardzo
115÷140 ochraniacz teflonowy
syntetyczne mała
ElanoweÅ‚na Å›rednia 160÷180 dÅ‚ugie odsysanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przy zastosowaniu żelazka można wykonać każdą parowo-cieplną operację rozprasowania
szwów, odprasować przód marynarki, czy zaprasować szew. Trudności występują jedynie przy
ustalaniu parametrów prasowania, a następnie przy ścisłym ich przestrzeganiu podczas
prasowania. Temperaturę prasowania można ustalić za pomocą termoregulatora, ciśnienie
określa masa żelazka i jego powierzchnia oraz docisk prasującego, który jest trudny do
ustalenia. Stopień nawilgocenia prasowanego elementu również jest trudny do określenia,
ponieważ zależy od nawilżenia zaparzaczki i temperatury żelazka.
Stanowiska do prasowania ręcznego w zależności od rodzaju stosowanych stołów
prasowalniczych, rodzaju żelazek i urządzeń wytwarzających parę oraz instalacji elektrycznych
i parowych zaopatrzone są w instrukcje obsługi, które muszą być przez zatrudnionych
pracowników bezwzględnie przestrzegane. Na tym stanowisku istnieje niebezpieczeństwo
porażenia prądem elektrycznym, poparzenia rozgrzanym żelazkiem lub poparzenia gorącą
parą. Na stanowisku prasowania ręcznego pracownicy muszą stosować się do zaleceń bhp:
- nie wolno używać do prasowania żelazka z uszkodzoną instalacją elektryczną i parową,
- nie wolno pociągać za sznur podczas wyłączania z sieci żelazka, ponieważ grozi
to uszkodzeniem instalacji i porażenie prądem lecz należy zawsze wyłączać z sieci
trzymajÄ…c za wtyczkÄ™,
- przewody elektryczne muszą być uziemione lub zerowane,
- nie wolno zostawiać żelazka włączonego do sieci po zakończonej operacji prasowania lub
podczas przerwy, ponieważ grozi to pożarem,
- podczas prasowania żelazkiem elektrycznym i elektryczno-parowym należy stać
na materiale nie przewodzącym elektryczności,
- nie wolno dotykać mokrymi rękami elementów metalowych żelazka będących
pod napięciem prądu elektrycznego, ponieważ woda jest dobrym przewodnikiem prądu
elektrycznego i grozi to porażeniem prądu elektrycznego.
Prasowanie mechaniczne
Do prasowania międzyoperacyjnego i końcowego wyrobów odzieżowych stosuje
siÄ™ maszyny i urzÄ…dzenia prasowalnicze prasy, manekiny prasowalnicze, agregaty
prasowalnicze. Zagadnienia dotyczące ogólnej budowy, działania i obsługi maszyn
prasowalniczych zostały opisane w poprzednim rozdziale.
Do międzyoperacyjnego prasowania w szwalni są stosowane prasy, wyposażone
w poduszki dobrane do wykonywanych operacji technologicznych. Na wybór poduszek
do obróbki parowo-cieplnej, mają wpływ między innymi: rodzaj asortymentu odzieży,
obrabiany element odzieży oraz skład surowcowy materiału odzieżowego. Kształt poduszek
dobierany jest do prasowania mankietów w bluzce damskiej, prasowania i formowania
nogawek, prasowania i formowania przodów marynarek.
Do prasowania końcowego wyrobów odzieżowych, które może odbywać się w szwalni
lub w oddzielnym pomieszczeniu nazywanym prasowalnią są stosowane całe zestawy
wyspecjalizowanych maszyn i urządzeń prasowalniczych. W zestawach tych są prasy
wyposażone w poduszki przeznaczone dla określonego asortymentu, a nawet wzoru odzieży.
Mogą to być zestawy maszyn prasowalniczych do prasowania koszul męskich, marynarek
męskich, płaszczy damskich. Prasowanie na tych maszynach i urządzeniach prasowalniczych
sterowane jest automatycznie z precyzyjnie działającą regulacją parametrów prasowania.
Prasowane wyroby odzieżowe transportowane są od stanowiska do stanowiska za pomocą
mechanicznych przenośników podwieszanych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Maszyny wchodzące w skład zestawu są ustawione wzdłuż linii według kolejności
technologicznej prasowania elementów odzieży. Linia do prasowania koszuli męskiej, w której
maszyny kolejno prasują mankiety, kołnierze, karczki, tyły, przody. Inna linia do prasowania
marynarek męskich, w której maszyny kolejno prasują  przody i tyły, kołnierze, barki,
rękawy, wyłogi przodów. Na końcu zestawu prasowalniczego znajduje się stanowisko
prasowalnicze wykończeniowe do prasowania podszewki i zagnieceń na wierzchniej części
marynarki.
Stosowanie do obróbki parowo-cieplnej odzieży zestawów maszyn prasowalniczych wraz
z odpowiednim zmechanizowanym transportem skraca znacznie czas obróbki, a tym samym
zwiększa wydajność oraz gwarantuje wyższą jakość produkowanych wyrobów.
Etapy pełnego cyklu prasowania mechanicznego.
Praca na maszynach prasowalniczych powinna odbywać się etapami, a więc:
- rozłożenie na dolnej płycie prasulcowej przeznaczonego do prasowania elementu wyrobu
odzieżowego lub gotowego wyrobu odzieżowego,
- opuszczenie górnej płyty prasulcowej,
- dociśnięcie płyt prasulcowych,
- naparowanie prasowanego elementu wyrobu odzieżowego,
- prasowanie poprzez wywołanie docisku na prasowany element wyrobu odzieżowego
w celu nadania mu odpowiedniej formy i gładkości powierzchni,
- odsysanie pary z prasowanego elementu wyrobu odzieżowego,
- podniesienie górnej płyty prasulcowej,
- zdjęcie z płyty dolnej wyprasowanego elementu wyrobu odzieżowego.
W przypadku stosowania prasy elektrycznej etapy: naparowania prasowanego elementu
odzieży i odsuszania prasowanego elementu odzieży mogą być pominięte. Operacje:
rozprasowanie szwów, zaprasowanie szwów wykonywane na maszynach prasowalniczych
odbywają się po wstępnym prasowaniu żelazkiem parowym.
Podczas obróbki parowo-cieplnej odzieży na maszynach i urządzeniach prasowalniczych
pracownicy narażeni są na:
- poparzenia parą wodną lub nagrzanymi płytami prasulcowymi,
- porażenie prądem elektrycznym,
- zaciśnięcie rąk między poduszkami maszyny prasowalniczej,
- uderzenia ruchomej płyty prasulcowej.
Aby uniknąć poparzeniu i skaleczeniu rąk podczas prasowania na maszynach prasowalniczych
poduszki pras powinny być izolowane specjalnymi osłonami oraz należy zwrócić uwagę
na prawidłowe zamykanie poduszek prasujących, aby ręce pracownika były zdjęte
z ich powierzchni. Instalacje elektryczne i wodne powinny być zabezpieczone specjalną
izolacją. Należy systematycznie sprawdzać jakość uszczelek w zaworach, stan techniczny
termostatów, manometrów i zaworów bezpieczeństwa. Aby zabezpieczyć pracownika przed
porażeniem prądem elektrycznym, należy izolować go od podłogi płytą dielektryczną.
Podczas prasowania mechanicznego należy również zabezpieczyć pracownika przed zbyt
wysoką temperaturą otoczenia oraz przed szkodliwymi substancjami, które mogą
być wydzielane z prasowanych materiałów. W maszynach prasowalniczych powinny
być zainstalowane urządzenia odsysające, a w prasowalniach odpowiednie urządzenia
wentylacyjne.
Stanowiska prasowania mechanicznego w zależności od rodzaju stosowanych maszyn
i urządzeń prasowalniczych oraz instalacji elektrycznych i parowych zaopatrzone
są w instrukcje obsługi urządzeń, które muszą być przez pracowników bezwzględnie
przestrzegane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rodzaje operacji obróbki parowo-cieplnej odzieży
Obróbkę parowo-cieplną przeprowadza się w różnych etapach procesu technologicznego.
W zależności od rodzaju materiału odzieżowego, z którego dana odzież została wykonana,
stosuje się różne rodzaje operacji obróbki parowo  cieplnej.
Do najczęściej stosowanych rodzajów operacji obróbki parowo  cieplnej odzieży należą:
- prasowanie  wygładzanie powierzchni materiału lub powierzchni wyrobu odzieżowego
oraz formowanie i utrwalanie kształtu wyrobu za pomocą żelazka lub maszyny
prasowalniczej,
- zaprasowanie  przewinięcie szwu lub krawędzi elementu odzieży i utrwalenie go w tym
położeniu, szwu bocznego w bluzce damskiej, fałdy w spódnicy,
- rozprasowanie  rozłożenie i utrwalenie szwu zszycia elementów wyrobu odzieżowego,
szwu zszycia rękawa, szwu zszycia środka tyłu,
- sprasowanie  zmniejszenie grubości krawędzi elementów wyrobu odzieżowego
za pomocą żelazka lub maszyny prasowalniczej, krawędzi przodów płaszcza, krawędzi
kołnierza, krawędzi klapek,
- przeprasowanie  wygładzenie zagniecionego materiału lub z
le uprasowanego elementu
odzieży,
- wyprasowanie  nadanie wyrobowi właściwego wyglądu za pomocą żelazka,
- odprasowanie  usunięcie śladów szwów,
- odparowanie  usunięcie zagięć, zmarszczeń i wybłyszczeń w wyrobie odzieżowym
działaniem pary,
- wprasowanie  zmniejszenie brzegów elementów odzieży lub określonej powierzchni
w celu nadania im wymaganego kształtu, np. kołnierza do płaszcza,
- rozciąganie  wydłużenie brzegu elementów odzieży lub określonej powierzchni w celu
uzyskania właściwego kształtu,
- przyprasowanie  zmniejszenie grubości brzegu elementu wyrobu odzieżowego
i wyrównanie jego konturów, np. przyprasowanie wyłogu przodów.
Zasady wykonywania obróbki termicznej odzieży
W zależności od materiału odzieżowego, z jakiego jest wykonywana odzież należy
stosować odpowiednie techniki prasowania i różne maszyny i urządzenia prasowalnicze
(przykłady znajdują się poniżej).
Techniki prasowania
Prasowanie na sucho
Na sucho prasuje się materiały odzieżowe z włókien bawełnianych, z włókien sztucznych
i niektóre materiały z włókien syntetycznych. Materiały z włókien sztucznych i syntetycznych
są wrażliwe na wysoką temperaturę i działanie pary. Do prasowania na sucho należy stosować
żelazka elektryczne z termoregulatorem, z osłoną teflonową lub prasy elektryczne.
Prasowanie na mokro
Na mokro prasuje się materiały odzieżowe z włókien wełnianych, jedwabiu naturalnego,
lnianych oraz niektóre materiały z włókien syntetycznych. Prasowanie materiału odzieżowego
może odbywać się przez:
- zwilżenie materiału bezpośrednie, za pomocą spryskiwacza lub pędzelka, a następnie
prasowanie za pomocą żelazka lub prasy elektrycznej,
- zwilżenie materiału pośrednie, przez zaparzaczkę (prostokątny kawałek tkaniny lnianej)
i prasowanie za pomocą żelazka elektrycznego lub prasy elektrycznej,
- naparowanie materiału i prasowanie na prasie parowej lub prasie elektryczno  parowej
oraz za pomocą żelazka parowego lub elektryczno  parowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Materiały odzieżowe z włókien mieszanych różnie reagują na zwilżanie podczas obróbki
parowo-cieplnej, mogą powstawać plamy. Każdy materiał odzieżowy z włókien mieszanych
stosowany po raz pierwszy do produkcji należy poddać próbie prasowania.
Prasowanie materiałów z włosem
Materiały odzieżowe takie jak: welwety, aksamity i inne materiały odzieżowe z okrywą
włosową prasuje się na specjalnych przyrządach z gładkim grzbietem włosia, np. w postaci
szczotki do prasowania lub specjalnej podkładki. Materiały te układa się prawą stroną
na włosiu szczotki, a następnie prasuje po lewej stronie przez zaparzaczkę, aby uniknąć
przyciskania okrywy włosowej i wyświecenia odzieży. Wyświecenia na materiale z włosem
usuwa się za pomocą pary, stosując żelazka parowe lub elektryczno-parowego oraz urządzenia
elektryczno-wodne do usuwania połysku.
Prasowanie szczypanek i zakładek
Prasowanie szczypanek i zakładek wymaga od pracownika dużej dokładności
i umiejętności. Prasowanie odbywa się od strony lewej materiału na kancie odwróconego
żelazka. Szczypanek po stronie prawej nie prasujemy, aby nie zostały one spłaszczone.
Zakładkom po uprzednim rozprasowaniu od strony lewej materiału, należy od strony
prawej nadać właściwy kierunek, a następnie przeprasować.
Naparowanie materiałów i wyrobów odzieżowych
Dekatyzowanie jest to poddanie materiałów odzieżowych działaniu pary wodnej w celu
zapobieżeniu kurczliwości (zmniejszeniu wymiarów) wyrobu odzieżowego na skutek obróbki
parowo  cieplnej, podczas użytkowania oraz w celu usunięcia niepożądanego połysku.
Dekatyzowanie ręczne polega na doprowadzeniu pary do włókien np. w materiałach
wełnianych przez mokrą zaparzaczkę, za pomocą żelazka. Materiały odzieżowe takie jak:
tkaniny bawełniane, jedwabie sztuczne i naturalne zanurza się w wodzie, następnie podsusza
i jeszcze wilgotne prasuje żelazkiem. Tkaniny z włókien syntetycznych nie dekatyzuje się, gdyż
nie kurczÄ… siÄ™.
Dekatyzowanie mechaniczne jest fazą wykończania materiałów odzieżowych w zakładach
włókienniczych i przeprowadza się go za pomocą maszyn zwanych dekatyzatorami.
W przemysłowych zakładach odzieżowych materiałów odzieżowych w zasadzie nie
dekatyzuje siÄ™, lecz bada siÄ™ w laboratorium metrologicznym i ustala czy procent skurczu
danego materiału mieści się w granicach podanych w obowiązujących normach.
Naparowanie wyrobów odzieżowych
Podczas obróbki parowo-cieplnej odzieży występują niekiedy na powierzchni
prasowanego materiału odzieżowego wgniecenia włókien, które powodują wyświecenia
(połysk). Wówczas należy wykonać dodatkową operację naparowania i naparować miejsce
wyświecone w celu odzyskania matowego wyglądu materiału odzieżowego. Naparowanie
przeprowadza się w zależności od wyposażenia zakładu odzieżowego za pomocą żelazka,
maszyny prasowalniczej, specjalnego parownika lub komory parowej. Naparowanie za pomocÄ…
żelazka polega na prasowaniu miejsca wyświeconego na materiale odzieżowym gorącym
żelazkiem przez silnie nawilżoną zaparzaczkę.
Naparowanie maszyną prasowalniczą wykonuje się w celu usunięcia nabłyszczeń, zagięć,
zmarszczeń lub odświeżenia wyglądu gotowych wyrobów odzieżowych. Naparowanie może
odbywać się również za pomocą manekinów parowo-cieplnych.
Naparowanie za pomocą specjalnego parownika stosowane jest do usunięcia połysku
z gotowego wyrobu odzieżowego. Za pomocą parownika strumień pary kierowany
jest na miejsca wyświecone w odzieży. Odzież w procesie naparowywania zawieszona
jest na wieszaku lub nałożona na manekinie. Przykład urządzenia przedstawiono na
rysunku 14.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 14. Urządzenie elektryczno-parowe do usuwania połysku [2, s. 102].
Usuwanie połysku z całego wyrobu odzieżowego przeprowadza się w komorach
parowych, gdzie odzież równomiernie poddawana jest działaniu pary.
Stabilizacja kształtów odzieży
Stabilizacja odzieży polega na wcześniejszym nasyceniu odpowiednimi związkami
chemicznymi, a następnie dogrzewaniu w wysokiej temperaturze gotowych wyrobów
odzieżowych (spodni, koszul męskich, ubrań) wykonanych z materiałów odzieżowych
z mieszanek włókien syntetycznych i sztucznych.
Podczas dogrzewania w temperaturze około 1800C uzyskuje się trwale zaprasowane kształty
gotowej odzieży, które zachowują się w czasie użytkowania i konserwacji po praniu w kąpieli
wodnej. Stabilizację odzieży przeprowadza się w specjalnych maszynach stabilizacyjnych lub
w maszynach prasowalniczych, w których parametry: ciśnienie, temperatura i czas trwania
procesu sÄ… regulowane.
Należy pamiętać, aby w wyrobach przeznaczonych do stabilizacji materiały wkładowe,
podszewkowe, taśmy wykończające i nici były właściwie dobrane pod względem kurczliwości
do tkaniny podstawowej oraz powinny być odporne na wysoką temperaturę. Nie należy
stosować dodatków z włókien łatwotopliwych.
Plisowanie materiałów odzieżowych
Plisowanie jest jedną z metod obróbki termicznej odzieży, która polega na formowaniu fałd
z materiałów odzieżowych głównie z włókien syntetycznych. Fałda w odzieży jest to potrójne
złożenie materiału, a następnie utrwalenie go przez zaprasowanie. Fałdy mogą
być jednostronne lub dwustronne (rys. 15).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
a) b)
Rys. 15. Wzory fałd: a) jednostronna pojedyncza, b) kontrafałda.
Plisowanie materiałów odzieżowych może odbywać się ręcznie lub maszynowo.
Plisowanie ręczne stosowane jest głównie w niedużych zakładach odzieżowych. Przykład
stołu do plisowania ręcznego przedstawiono na rysunku 16.
Rys. 16. Stół do plisowania: 1 - płyta stołu, 2 - podkładka z tkaniny lnianej, 3 - sanki [1, s. 227].
Do układania fałd służą odpowiednio przygotowane formy papierowe. Układanie
materiału w formie odbywa się na blacie stołu, na podkładce z tkaniny lnianej. Następnie
materiał wraz z formą nawija się na rolkę za pomocą korby. Nawój materiału przewiązuje
się tasiemkami, następnie poddaje się utrwaleniu ułożonych fałd przez naparowanie i osuszenie
w specjalnych urzÄ…dzeniach.
Plisowanie maszynowe stosowane jest w dużych zakładach odzieżowych lub włókienniczych
na maszynach do plisowania, które mogą być sterowane automatycznie. Maszyna
do plisowania wyposażona jest w specjalne noże do układania fałd. Materiał przeznaczony
do plisowania podawany jest do maszyny między dwoma pasmami papieru. Noże chwytają
materiał znajdujący się między papierami i przesuwają go na wielkość skoku plisowania,
a następnie przechodzi między walcami prasującymi do podgrzewanego stołu stabilizującego.
Splisowane materiały odzieżowe są stosowane w produkcji lekkiej odzieży damskiej
i dziewczęcej spódnic, elementów bluzek i sukienek damskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Parametry parowo-cieplnej obróbki materiałów odzieżowych
Jakość wykonywanej obróbki parowo-cieplnej na maszynach prasowalniczych zależy
od prawidłowego doboru następujących parametrów:
- temperatury,
- czasu prasowania, na który składa się czas prasowania i czas odsysania,
- nacisku płyt prasulcowych,
- ciśnienia pary w prasach parowych i elektryczno-parowych.
Parametry prasowania ustala się dla materiału odzieżowego zależnie od jego składu
surowcowego, rodzaju splotu, grubości przędzy i wykończenia. Właściwy dobór parametrów
prasowania do określonej operacji parowo-cieplnej obróbki danego elementu odzieży wymaga
od pracowników dużego doświadczenia.
Ze względu na duże zróżnicowanie właściwości materiałów podstawowych, dodatków
krawieckich oraz warunków w jakich odbywa się obróbka parowo-cieplna, stosowanie
w zakładach przemysłowych różnych maszyn i urządzeń prasowalniczych, nie ma możliwości
dokładnego ustalenia ogólnych parametrów prasowania.
Ustalając temperaturę i czas prasowania materiałów odzieżowych trzeba mieć na uwadze,
aby w czasie prasowania nie spowodować zniszczenia włókien materiału.
Za wysoka temperatura prasowania może powodować przypalenie się włókien, a za niska nie
nagrzeje dostatecznie włókien i pozostaną one w stanie nieruchomym. Dopiero właściwe
nagrzanie i naparowanie prasowanego materiału odzieżowego powoduje, że włókna
przechodzą w stan wysokoplastyczny, umożliwiający uzyskanie pożądanego kształtu.
W praktyce przyjęto, że przy prasowaniu mechanicznym optymalna temperatura poduszek
dla poszczególnych tkanin wynosi:
- dla baweÅ‚ny i lnu 180÷2000C,
- dla weÅ‚ny i jedwabiu naturalnego 140÷1600C,
- dla elanobaweÅ‚ny (poliester z mieszankÄ… baweÅ‚ny) 160÷1700C,
- dla elanoweÅ‚ny (poliester z mieszankÄ… weÅ‚ny) 150÷1600C,
- dla elany (poliester) 1670C,
- dla anilany (poliakrylonitrylu) 140÷1500C.
Parametry prasowania należy ustalić dla każdego rodzaju materiału odzieżowego
w laboratorium metrologicznym według procedury przyjętej w zakładowym systemie
zarządzania jakością.
W prasach elektrycznych i elektryczno-parowych temperatura prasowania ustawiana jest
za pomocą termostatu i może być regulowana do około 2500C. W prasach parowych
temperatura prasowania zależy od ciśnienia pary i jej temperatury. Ciśnienie pary podawanej
do pras zwykle wynosi 0,30÷0,60 MPa, temperatura pary odpowiednio 130÷1650C,
a temperatura prasowania o 100C niższa od temperatury pary tj. 120÷1550C.
Podczas prasowania mechanicznego można wyodrębnić dwie fazy prasowania. Podczas
pierwszej fazy prasowania następuje naparowanie elementu odzieży przy zastosowaniu prasy
parowej lub elektryczno-parowej. Podczas drugiej fazy następuje odsysanie pary
z prasowanego elementu odzieży. Czas prasowania elementu odzieży na tych maszynach
jest podzielony na czas naparowania i czas odsysania pary. Czas naparowania elementu i czas
odsysania pary nie są wielkościami stałymi. Czas prasowania wówczas ustala
się dla określonego materiału i asortymentu. Czas prasowania przodów marynarki z tkaniny
wełnianej przeciętnie wynosi około 20 s., w tym czas naparowania  5,5 s., a czas odsysania
pary około 14,5 s. przy temperaturze prasowania 1400C. Docisk płyt prasulcowych
jest wielkością stałą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Ocena jakości termicznej obróbki odzieży
W przemysłowych zakładach odzieżowych ocenę jakości obróbki parowo-cieplnej
przeprowadza się za pomocą metody organoleptycznej, głównie wzrokiem i dotykiem.
Jakość wykonanych operacji rozprasowania szwów i zaprasowania zaszewek, zakładek,
szwów ocenia się sprawdzając czy kąt odchylenia szwu, zaszewek, zakładek, nie jest zbyt
duży. Jeśli tak to operację należy powtórzyć. Należy również sprawdzić i ocenić, czy szwy
nie odbijają się na prawej stronie odzieży.
W przypadku wykonania operacji rozciągania lub wprasowania brzegu lub określonej
powierzchni elementu wyrobu odzieżowego należy porównać z szablonami kontrolnymi.
Wykonanie operacji sprasowania krawędzi przodów, kołnierzy, klapek należy ocenić
zarówno grubość krawędzi elementu jak i wygląd powierzchni elementu, czy nie ma połysku.
Jakość operacji odprasowania należy ocenić sprawdzając gładkość materiału odzieżowego
czy zostały usunięte wszystkie ślady szwów, załamania, nierówności, a także wyświecenia.
W warunkach laboratoryjnych ocenę jakości obróbki parowo-cieplnej można przeprowadzić za
pomocą specjalnych przyrządów. Do oceny kąta rozprasowania i zaprasowania szwów
są stosowane specjalne kątomierze, do oceny gładkości materiału  specjalny przyrząd
oraz do oceny operacji odparowywania  specjalny przyrząd, który bada zdolność materiału
odzieżowego do rozpraszania i odbijania światła.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje obróbki parowo-cieplnej odzieży?
2. Jakimi cechami charakteryzuje się prasowanie ręczne?
3. Jakie znasz parametry obróbki parowo-cieplnej odzieży przy zastosowaniu żelazka?
4. Jakie zagrożenie dla pracownika występuje na stanowisku prasowania ręcznego?
5. Jakimi cechami charakteryzuje siÄ™ prasowanie mechaniczne?
6. Jakie znasz etapy pełnego cyklu prasowania mechanicznego?
7. Jakie znasz zasady właściwego postępowania w czasie obsługi maszyny prasowalniczej?
8. Jakie znasz rodzaje operacji obróbki parowo-cieplnej odzieży?
9. Jakie znasz zasady wykonywania obróbki termicznej odzieży?
10. Jak można wyjaśnić proces dekatyzowania?
11. Jaka jest różnica między naparowaniem odzieży, a stabilizacją kształtu odzieży?
12. Jakie znasz metody plisowania materiałów odzieżowych?
13. Jakie znasz parametry obróbki parowo-cieplnej odzieży na maszynach prasowalniczych?
14. Jakie znasz kryteria oceny jakości termicznej obróbki odzieży?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz parametry do obróbki parowo-cieplnej odzieży szytej z materiałów odzieżowych
z różnych włókien przy zastosowaniu prasowania ręcznego i użyciu żelazka elektryczno-
-parowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę prasowania ręcznego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
2) dokonać analizy właściwości materiałów odzieżowych z włókien naturalnych
i chemicznych,
3) rozróżniać żelazka stosowane w odzieżownictwie,
4) zapisać przy nazwach podstawowych materiałów odzieżowych krótką charakterystykę
i parametry parowo-cieplnej obróbki,
5) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalogi materiałów odzieżowych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzować etapy pełnego cyklu prasowania mechanicznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące prasowania
mechanicznego,
2) dokonać analizy działania maszyn i urządzeń prasowalniczych na podstawie opisów,
3) rozróżnić rodzaje maszyn prasowalniczych,
4) rozpoznać etapy cyklu prasowania mechanicznego,
5) zapisać nazwy etapów pełnego cyklu prasowania mechanicznego i określić różnice jakie
występują przy zastosowaniu pras: parowych, elektryczno-parowych i elektrycznych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- prospekty maszyn prasowalniczych (pras),
- maszyna prasowalnicza,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykonaj używając żelazka elektryczno-parowego następujące operacje technologiczne:
zaprasowanie szwów, fałd, zakładek, rozprasowanie szwów i sprasowanie krawędzi uszytego
kołnierza z grubszego materiału odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory niezbędne do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z obsługą stanowiska prasowalniczego i żelazka elektryczno-parowego,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę rodzajów operacji obróbki
parowo-cieplnej odzieży,
5) przygotować próbki odszyć do wykonania ćwiczenia zgodnie z poleceniem,
6) ustalić parametry prasowania,
7) wykonać operację obróbki parowo-cieplnej zgodnie z poleceniem,
8) dokonać analizy i oceny jakości wykonania operacji prasowania,
9) zapisać przy nazwie operacji prasowania propozycje zastosowania jej w odzieży, różnych
asortymentów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- próbki odszyć, kołnierz,
- stół prasowalniczy i żelazko elektryczno-parowe z termoregulatorem,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wykonaj, używając żelazka elektryczno-parowego następujące operacje technologiczne:
wprasowania i rozciągania krawędzi wykrojów elementów odzieży  kołnierza z materiału
odzieżowego z włókna wełnianego i syntetycznego oraz tkaniny i dzianiny. Ocenić jakość
wykonanych operacji technologicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory niezbędne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę rodzajów operacji parowo-
-cieplnej odzieży,
4) wykroić kołnierz z różnych materiałów odzieżowych,
5) ustalić parametry parowo-cieplnej obróbki,
6) wykonać operacje parowo-cieplnej obróbki zgodnie z poleceniem,
7) dokonać analizy i oceny jakości wykonanego zadania. Czy wszystkie materiały
zachowywały się jednakowo w obróbce parowo-cieplnej,
8) zapisać wnioski i spostrzeżenia z jakości wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- materiały odzieżowe zgodnie z poleceniem,
- szablony kołnierza,
- stanowisko prasowalnicze i żelazko elektryczno-parowe,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 5
Wykonaj próby prasowania materiałów z wełny i bawełny oraz materiałów z włosem
używając żelazka elektrycznego i elektryczno-parowego z termoregulatorem. Zastosuj
odpowiednią technikę prasowania dla wskazanych materiałów odzieżowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory niezbędne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę zasad prasowania materiałów
z różnych włókien,
4) rozpoznać zasady prasowania materiałów odzieżowych,
5) przygotować próbki z tkaniny wełnianej, bawełnianej oraz z włosem,
6) ustalić parametry prasowania,
7) wykonać operacje parowo-cieplnej obróbki zgodnie z poleceniem,
8) dokonać oceny jakości wykonanego ćwiczenia,
9) zapisać wnioski i spostrzeżenia z wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- materiały odzieżowe z włókien wełnianych, bawełnianych oraz z włosem,
- stół prasowalniczy i żelazka: elektryczno-parowe i elektryczne z termoregulatorem,
szczotka lub specjalny przyrząd z gładkim grzbietem włosia do prasowania materiałów
z włosem,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Wykonaj obróbkę termiczna gotowej bluzki damskiej z tkaniny bawełnianej żelazkiem
elektrycznym z termoregulatorem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę zasad prasowania gotowych
wyrobów odzieżowych,
3) ustalić parametry prasowania ręcznego,
4) wykonać obróbkę termiczną zgodnie z poleceniem,
5) dokonać oceny jakości wykonanej obróbki termicznej,
6) zapisać chronologicznie nazwy czynności, które były wykonane podczas obróbki parowo-
-cieplnej bluzki damskiej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- model bluzki damskiej z tkaniny bawełnianej,
- stół prasowalniczy i żelazko elektryczne,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Ćwiczenie 7
Wykonaj obróbkę parowo-cieplną żakietu lub płaszcza z tkaniny wełnianej na maszynie
prasowalniczej. W końcowej fazie procesu prasowania zastosuj operację naparowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny prasowalniczej,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę prasowania gotowych wyrobów
odzieżowych na maszynach prasowalniczych,
4) rozpoznać zasady prasowania odzieży na maszynach prasowalniczych,
5) ustalić parametry parowo-cieplnej obróbki,
6) wykonać obróbkę parowo-cieplną wyrobu odzieżowego zgodnie z poleceniem
oraz możliwością zastosowania w niektórych etapach prasowania ręcznego,
7) dokonać oceny jakości wykonanej obróbki parowo-cieplnej,
8) zapisać chronologicznie nazwy operacji, które były wykonane podczas obróbki
parowo-cieplnej wyrobu odzieżowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- model żakietu damskiego lub płaszcza, marynarki z tkaniny wełnianej,
- maszyna prasowalnicza. W przypadku braku maszyny prasowalniczej ćwiczenie należy
wykonać za pomocą żelazka parowego lub elektryczno-parowego,
- poradnik dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić rodzaj obróbki parowo-cieplnej odzieży?
ðð ðð
2) zorganizować stanowisko do prasowania ręcznego w przemysłowym
ðð ðð
zakładzie odzieżowym?
3) ustalić parametry parowo-cieplnej obróbki materiałów odzieżowych
ðð ðð
przy zastosowaniu żelazka?
4) zorganizować stanowisko do prasowania mechanicznego?
ðð ðð
5) scharakteryzować etapy pełnego cyklu prasowania mechanicznego?
ðð ðð
6) rozróżnić operacje technologiczne obróbki parowo-cieplnej?
ðð ðð
7) ustalić parametry parowo-cieplnej obróbki materiałów odzieżowych
ðð ðð
przy zastosowaniu maszyn i urządzeń prasowalniczych?
8) wykonać operacje technologiczne obróbki parowo-cieplnej odzieży?
ðð ðð
9) dobrać maszyny i urządzenia prasowalnicze do rodzaju obróbki
ðð ðð
parowo-cieplnej?
10) określić zasady wykonywania obróbki parowo-cieplnej?
ðð ðð
11) wykonać obróbkę parowo-cieplną gotowych wyrobów odzieżowych
ðð ðð
różnych asortymentów?
12) określić kryteria oceny jakości termicznej obróbki odzieży?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.3. Obróbka klejowa odzieży
4.3.1. Materiał nauczania
Elementy odzieżowe poddane obróbce klejowej charakteryzują się zwiększoną trwałością
nadanych kształtów i zdolnością przywracania pierwotnego wyglądu po zabiegu
konserwacyjnym, np. po praniu, czyszczeniu chemicznym.
Kleje i materiały klejowe
Kleje stosowane w odzieżownictwie występują w postaci roztworów, dyspersji, past
oraz proszków. Kleje te powinny charakteryzować się stosunkowo niską temperaturą
topnienia, podczas której nie ulega zmianie struktura sklejanych materiałów stosunkowo
wysokim współczynnikiem płynięcia i odpornością na starzenie się. Poza tym powinny być
elastyczne, odporne na działanie środków czyszczących czy obojętne fizjologicznie.
Do powlekania wkładów klejowych stosuje się takie środki termoplastyczne jak:
poliamidy, kopoliamidy, polietylen nisko- i wysokociśnieniowy oraz polichlorek winylu. Środki
termoplastyczne różnią się między sobą takimi właściwościami jak: temperaturą mięknięcia
oraz współczynnikiem płynięcia.
Klejem mogą być powleczone tkaniny bawełniane, włókniny, przędziny lub dzianiny. Klej
przeznaczony na wkłady odzieżowe może być nanoszony w postaci: proszku i wtedy
jest wkład mniej elastyczny. Może być nanoszony punktowo i wtedy wkład jest bardziej
elastyczny lub równomiernej warstwy kleju w postaci folii. Klej nanosi się za pomocą urządzeń
zwanych nakładarkami kleju.
W przemyśle odzieżowym są stosowane wkłady klejowe o różnych właściwościach
i zastosowaniu. Poniżej przedstawione przykłady wkładów klejowych.
Wkłady odzieżowe tkane pokryte klejem poliamidowym przeznaczone są do produkcji
odzieży ciężkiej składającej się z dwóch lub trzech warstw: podstawowej i wewnętrznej lub
podstawowej, wewnętrznej i konstrukcyjnej czyli płaszczy, marynarek, mundurów. Stosuje się
je do podklejania powierzchni przodów w odzieży i drobnych elementów wyrobów
odzieżowych klapek, patek.
Wkłady odzieżowe dziane pokryte klejem poliamidowym mogą być stosowane do
podklejania całej powierzchni przodów w odzieży i drobnych elementów wyrobów
odzieżowych: obłożenia, wypustki, kołnierze w płaszczach, marynarkach, kostiumach.
Wkłady elastyczne mogą być tkane lub dziane wtedy w materiał wprowadzona jest nitka
z teksturowanego jedwabiu poliestrowego. Pokryte sÄ… klejem poliamidowym. MogÄ…
być stosowane do podklejania materiałów elastycznych, wełnianych i wełnopodobnych.
Wszystkie wkłady pokryte klejem poliamidowym odporne są na czyszczenie chemiczne.
Wkłady odzieżowe pokryte klejem polietylenowym przeznaczone są do usztywniania
kołnierzy i mankietów koszul męskich i bluzek damskich z tkanin bawełnianych,
elanobawełnianych i wiskozowych. Wkłady te są odporne na pranie wodne w temperaturze
do 900C.
Do podklejania skór i futer stosuje się wkłady pokryte klejem poliamidowym o niskiej
temperaturze topnienia ok. 900C. W procesie podklejania odzieży skórzanej nie powodują
uszkodzeń skóry.
Oprócz wkładów odzieżowych w metrażu stosowane są różnego rodzaju taśmy
podklejane i nici klejowe. Taśmy pokryte klejem poliamidowym do produkcji odzieży
stosowane są do usztywniania i formowania pasków wszywanych, taśmy wzmacniające
stosowane do stabilizacji i zabezpieczenia przed rozciÄ…ganiem w trakcie konfekcjonowania
wykrojów owalnych podkroju szyi, podkroju pachy, dekoltów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Techniki obróbki klejowej odzieży:
- klejenie wielkopowierzchniowe,
- klejenie małopowierzchniowe,
- klejenie wkładów sztywnikowych,
- tymczasowe połączenia klejowe.
Technika klejenia wielkopowierzchniowego polega na podklejaniu dużych elementów
odzieży ciężkiej na całej powierzchni przodów marynarek. We wkładach przodów wykonanych
techniką wielkopowierzchniowego klejenia mogą występować wkłady: laminujące, nośne
i uzupełniające.
Wkłady laminujące są pokryte klejem i przykleja się je do całej powierzchni materiału
podstawowego. Wykroje wkładu laminującego powinny być mniejsze od wykroju materiału
podstawowego. Zmniejszenie wkładu klejowego jest podyktowane koniecznością
zabezpieczenia płyty prasulcowej przed zanieczyszczeniem klejem w czasie obróbki.
Zmniejszenie wkładu laminującego występuje wzdłuż krawędzi przodu i wyłogu oraz linii
barku, pachy i boku. Wielkość zmniejszenia zależy od zastosowanego rozwiązania
technologicznego i może wynosić około 0,4 cm i wówczas szew zszycia materiałów
podstawowych wykonuje się przez warstwę wkładu klejowego. W drugim przypadku warstwę
wkÅ‚adu klejowego umieszcza siÄ™ w odlegÅ‚oÅ›ci 1,2÷1,5 cm od brzegu elementu odzieży
z materiału podstawowego. W szwie zszywanych brzegów elementów odzieży z materiału
podstawowego nie ma warstwy wkładu klejowego i szew jest cieńszy.
Wkłady nośne są to wkłady najczęściej bez pokrycia klejowego i umieszcza się je w górnej
części przodu i mogą kończyć się na wysokości pachy lub dochodzić do poziomu linii talii. Od
środka przodu dochodzą do krawędzi przodu lub linii załamania wyłogu.
Wkłady uzupełniające najczęściej pokryte są klejem i przykleja się je do wkładu nośnego
od strony przodu i kończy się przed linią załamania wyłogu. Spełniają one rolę wypełnienia
gorsu i służą do utrzymania wkładów nośnych. Przykłady techniki wielkopowierzchniowego
klejenia przedstawiono (rys. 17, 18).
Rys. 17. Przód marynarki męskiej Rys. 18. Przód marynarki męskiej podklejony
podklejony wkładem klejowym wkładami: laminującym, nośnym
(wkładem laminującym). i uzupełniającym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Proces klejenia wielkopowierzchniowego odbywa siÄ™ na maszynach prasowalniczych
przeznaczonych do sklejania i formowania przodów ubiorów i okryć.
Technika klejenia małopowierzchniowego polega na podklejaniu małych elementów
odzieży ciężkiej kołnierzy, klapek, patek, pasków w płaszczach, marynarkach oraz podklejaniu
krawędzi dużych elementów wyrobów odzieżowych w celu wzmocnienia pachy, wykroju szyi,
krawędzi wyłogu oraz dołów elementów przodów, tyłów, rękawów, spódnic i spodni.
Do podklejania małych elementów odzieży stosuje się wkłady klejowe tkaninowe, włókninowe
i dziane pokryte klejem poliamidowym.
Do zabezpieczania przed rozciÄ…ganiem wykroju szyi, pachy w trakcie szycia i stabilizacji
stosuje się taśmy wzmacniające. Do usztywniania i formowania pasków są stosowane taśmy
perforowane produkowane z włóknin najczęściej pokryte klejem poliamidowym.
Proces klejenia małopowierzchniowego (rys. 19 a, b, c) może odbywać się za pomocą
żelazka elektrycznego lub elektryczno-parowego z termostatem lub maszyn prasowalniczych.
a) b)
c)
Rys. 19. Elementy wdzianka damskiego z wkładem klejowym: a) przód z nieodcinanym obłożeniem,
b) kołnierz, c) kieszeń.
Technika klejenia wkładów sztywnikowych polega na podklejaniu elementów
konstrukcyjnych w odzieży lekkiej. Są to wyroby odzieżowe składające się z warstwy
podstawowej koszule, bluzki oraz w gorsety i metoda ta ma na celu nadanie i zabezpieczenie
trwałej formy kołnierzy i mankietów. Do usztywnienia kołnierzy i mankietów koszul i bluzek
stosuje się wkłady klejowe z tkanin bawełnianych, elanobawełnianych i wiskozowych pokryte
klejem polietylenowym.
Proces klejenia odbywa się w dosyć wysokiej temperaturze prasowania i dużym nacisku
płyt prasowalniczych. Proces klejenia powinien odbywać się na prasach elektrycznych
lub elektryczno-parowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Połączenia klejowe w koszulach i bluzkach powinny być odporne na wysoką temperaturę
i pranie w kÄ…pieli wodnej (rys. 20).
a)
b)
Rys. 20. Elementy koszuli męskiej z wkładem klejowym (sztywnikowym): a) kołnierz i stójka, b) mankiet.
Technika tymczasowych połączeń klejowych polega na wykonywaniu słabych połączeń
klejowych, które mogą ulegać likwidacji pod wpływem naprężeń występujących w trakcie
obróbki technologicznej (po każdym prasowaniu) lub na początku użytkowania wyrobu
odzieżowego.
Materiały klejowe stosowane do tymczasowych połączeń klejowych pokryte są specjalnym
rodzajem kleju z tworzywa termoplastycznego o niskiej temperaturze miÄ™kniÄ™cia (70÷1000C).
Połączenia klejowe tą techniką mogą zastąpić w wielu przypadkach tymczasowe połączenia
nitkowe czyli fastrygowanie elementu przodów z materiału podstawowego z elementami
wkładów nośnych. Proces klejenia odbywa się na maszynie prasowalniczej.
Parametry obróbki klejenia
Jakość obróbki klejowej zależy od prawidłowego doboru następujących parametrów klejenia:
temperatury, czasu klejenia i nacisku płyt prasowalniczych. Parametry klejenia powinny być
dostosowane do właściwości klejonego materiału odzieżowego i rodzaju wkładu klejowego,
temperatury mięknięcia danego kleju, grubości i kurczliwości materiału oraz jego faktury,
rodzaju operacji technologicznej. Kleje poliamidowe pod wpływem pary zwiększają swoją
plastyczność i umożliwiają przeprowadzenie obróbki klejowej o niższej temperaturze i mogą
być zastosowane do obróbki materiałów odzieżowych wrażliwych na działanie wysokiej
temperatury są to materiały z włókien wełnianych. Przykłady parametrów klejenia
dla wybranych wkładów klejowych podano poniżej.
Klejenie z zastosowaniem:
- wkładów tkanych pokrytych klejem poliamidowym przeznaczonych do produkcji odzieży
ciężkiej (pÅ‚aszczy, mundurów), powinno odbywać siÄ™ w temperaturze 140÷1450C,
w czasie 16 s i przy docisku pÅ‚yt prasulcowych 3÷3,5 N/cm2,
- wkładów dzianych pokrytych klejem poliamidowym przeznaczonych do produkcji odzieży
ciężkiej (pÅ‚aszczy, marynarek, żakietów) powinno odbywać siÄ™ temperaturze 124÷1340C,
w czasie 12÷14 s i przy docisku pÅ‚yt prasulcowych 3÷3,5 N/cm2,
- wkładów elastycznych pokrytych klejem poliamidowym (tkane lub dziane z elastyczną
nitkÄ… z teksturowanego jedwabiu poliestrowego) przeznaczonych do podklejania
elastycznych materiałów odzieżowych oraz materiałów z włókien wełnianych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
i weÅ‚nopodobnych powinno odbywać siÄ™ w temperaturze 120÷1400C, w czasie 12÷14 s
i docisku pÅ‚yt prasulcowych 3÷3,5 N/cm2,
- wkładów koszulowych pokrytych klejem polietylenowym przeznaczonych
do usztywniania kołnierzy i mankietów koszul i bluzek z materiałów z włókien
bawełnianych, elanobawełnianych i wiskozowych powinno odbywać się w temperaturze
160÷1700C, w czasie 16 s i docisku pÅ‚yt prasulcowych 30 N/cm2,
- wkładów włókninowych, które mogą być pokryte różnorodnymi klejami i stosowane
są w procesie produkcji szerokiego asortymentu odzieży powinno odbywać
się po ustaleniu i dobraniu parametrów zależnie od rodzaju zastosowanego kleju.
Zastosowane parametry należy sprawdzić na próbie w laboratorium metrologicznym,
- wkładów pokrytych klejem poliamidowym o niskiej temperaturze topnienia ok. 900C
do podklejenia elementów odzieży skórzanej ze skór i futer powinno odbywać
siÄ™ w temperaturze 90÷1100C, w czasie 14 s i docisku pÅ‚yt prasulcowych 1,5÷2 N/cm2,
- taśm perforowanych pokrytych klejem poliamidowym do usztywnienia i formowania
pasków w spodniach i spódnicach powinno odbywać siÄ™ w temperaturze 130÷1400C,
w czasie 14÷16 s i docisku pÅ‚yt prasulcowych 3 N/cm2.
Ze względu na duże zróżnicowanie właściwości klejów, materiałów odzieżowych
podstawowych i warunków w jakich odbywa się obróbka klejowa nie ma możliwości,
aby ustalić ogólny zakres parametrów klejenia. Przed wprowadzeniem wkładu do produkcji
odzieży, należy wykonać próbę klejenia na używanych w danym zakładzie maszynach
prasowalniczych i materiałach odzieżowych. Sklejoną próbkę należy poddać badaniu
i sprawdzić:
- wytrzymałość na rozwarstwienie,
- jakość sklejenia,
- czy klej nie przenika przez materiał podstawowy na jego powierzchnię,
- czy nie występują zmiany barwy w materiale podstawowym po klejeniu.
Metody zgrzewania materiałów odzieżowych
Zgrzewanie materiałów odzieżowych jest to proces, który polega na trwałym łączeniu
materiałów topliwych przez nagrzewanie miejsca planowanego łączenia do temperatury
plastyczności i uzyskania stanu ciastowatości, a następnie połączenie ich przez zastosowanie
docisku. W miejscu łączenia materiałów odzieżowych głównie z włókien syntetycznych
powstaje tzw. zgrzeina punktowa, liniowa lub powierzchniowa. W odzieżownictwie
do zgrzewania materiałów odzieżowych stosuje się następujące metody:
- zgrzewanie elementami grzejnymi, która polega na tym, że łączenie materiałów odbywa się
dzięki ogrzewaniu planowanego miejsca łączenia za pomocą elementów grzejnych
maszyny. Są w kształcie szczęk, klinów najczęściej ogrzewanych elektrycznie oraz
przyrządu zaciskającego w kształcie wałków, rolek. Metoda ta stosowana jest do łączenia
cienkich materiałów z włókien syntetycznych, laminatów z pianką poliuretanową itp.,
- zgrzewanie prądem wielkiej częstotliwości zwane zgrzewanie dielektryczne polega
na nagrzewaniu planowanego miejsca łączenia prądem wielkiej częstotliwości i następnie
połączenia przez zaciśnięcie materiału. Przy zastosowaniu maszyny, która składa
się z prasy i przetwornicy elektrycznej, zewnętrzna strona materiału uzyskuje stosunkowo
niską temperaturę, zaś wewnętrzna, która styka się z innym materiałem osiąga temperaturę
wymaganą. Metoda ta może być stosowana do łączenia elementów kołnierzy, mankietów,
kieszeni, dziurek z materiałów odzieżowych grubszych,
- zgrzewanie ultradz
więkami polega na łączeniu materiałów za pomocą ultradz
więków.
W tej metodzie energia elektryczna przetwarzana jest w specjalnym urzÄ…dzeniu (generator
drgań) w energię mechaniczną i doprowadzana jest do materiału w postaci drgań o niskiej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
częstotliwości. Zagadnienie dotyczące działania zgrzewarki ultradz
więkowej
i jej zastosowania podane sÄ… w pierwszym rozdziale.
Do zgrzewania materiałów odzieżowych są stosowane różnego rodzaju maszyny
i urządzenia. Dla każdego z nich opracowana jest szczegółowa instrukcja obsługi. Należy
jednak pamiętać, że przy zastosowaniu do zgrzewania prądu wielkiej częstotliwości powstaje
pole elektromagnetyczne o natężeniu, które może szkodliwie oddziaływać na system nerwowy
i wzrok. Do obsługi tych maszyn nie należy zatrudniać kobiet w ciąży. Natomiast zgrzewarki
ultradz
więkowe niekorzystnie działają na system nerwowy i narząd słuchu. W celu zwiększenia
bezpieczeństwa pracy w obydwu przypadkach należy stosować specjalne osłony urządzeń.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje wkładów klejowych stosowanych w odzieżownictwie?
2. Jakie znasz rodzaje metod obróbki klejowej odzieży?
3. Jakimi cechami charakteryzuje siÄ™ klejenie wielkopowierzchniowe?
4. Jakimi cechami charakteryzuje się klejenie małopowierzchniowe?
5. Jakimi cechami charakteryzuje się klejenie wkładów sztywnikowych?
6. Jakimi cechami charakteryzują się tymczasowe połączenia klejowe?
7. Jakie znasz parametry obróbki klejowej odzieży?
8. Jakie znasz metody zgrzewania materiałów odzieżowych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz wkłady klejowe do produkcji odzieży ciężkiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę klejów i wkładów klejowych,
2) dokonać analizy właściwości klejów stosowanych w odzieżownictwie,
3) rozpoznać rodzaje wkładów klejowych stosowanych w odzieżownictwie,
4) rozpoznać rodzaje asortymentów odzieży ciężkiej,
5) zapisać przy rodzaju asortymentu odzieży nazwę wkładu klejowego i krótką jego
charakterystykÄ™.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalog wkładów klejowych,
- żurnale mody na sezon jesienno-zimowy,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Ćwiczenie 2
Dobierz wkłady klejowe do podklejania kołnierzy i mankietów w koszulach męskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę klejów i wkładów klejowych,
2) dokonać analizy właściwości klejów stosowanych w odzieżownictwie,
3) rozpoznać rodzaje wkładów klejowych stosowanych w odzieżownictwie,
4) określić wkłady klejowe do podklejania kołnierzy i mankietów w koszulach męskich,
5) zapisać nazwę wybranych wkładów klejowych i krótką jego charakterystykę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalog wkładów klejowych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Dobierz technikę klejenia do elementu wyrobu odzieżowego i rodzaju asortymentu
odzieży.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę technik obróbki klejowej odzieży,
2) dokonać analizy poszczególnych technik obróbki klejowej odzieży,
3) rozpoznać rodzaje asortymentów odzieży,
4) zapisać przy nazwie rodzaju asortymentu i nazwach jego elementów nazwy wybranych
wkładów klejowych i ich krótką charakterystykę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- normy dotyczące klasyfikacji wyrobów odzieżowych,
- katalog wkładów klejowych,
- plansze z podziałem technik obróbki klejowej,
- żurnale mody odzieżowej na różne sezony,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Ćwiczenie 4
Dobierz wkłady do podklejania przodów marynarki męskiej i ustal parametry klejenia.
Wykonaj obróbkę klejową na maszynie prasowalniczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory niezbędne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę wkładów klejowych,
4) odszukać w materiałach dydaktycznych opis pełnego cyklu pracy maszyny prasowalniczej,
5) dokonać analizy technik obróbki klejowej odzieży,
6) przygotować wykroje wkładów klejowych,
7) ustalić parametry obróbki klejowej,
8) wykonać podklejenie przodów marynarki męskiej na maszynie prasowalniczej,
9) dokonać analizy i oceny wykonanego ćwiczenia,
10) zapisać uwagi i spostrzeżenia z wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory kreślarskie: ołówek, linijka, kreda krawiecka, nożyce,
- szablony przodów marynarki męskiej,
- materiały odzieżowe: podstawowy, wkłady klejowe: usztywniające i wzmacniające,
- maszyna prasowalnicza,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Wykonaj techniką małopowierzchniowego klejenia podklejenie wkładem klejowym
wykroju kołnierza, kieszenie, mankietu, obłożenia przodu, klapki, żelazkiem
elektryczno-parowym z termoregulatorem. Dobierz parametry klejenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory niezbędne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę wkładów klejowych,
4) dokonać analizy technik obróbki klejowej,
5) przygotować wykroje elementów odzieży z materiałów podstawowych i wkładów
klejowych,
6) ustalić parametry klejenia,
7) wykonać podklejenie elementów odzieży za pomocą żelazka elektryczno-parowego,
8) dokonać analizy jakości wykonanej obróbki klejowej,
9) zapisać wnioski i spostrzeżenia z wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory kreślarskie: ołówek, linijka, kreda krawiecka, nożyce,
- szablony elementów odzieży,
- materiały odzieżowe: podstawowy i wkłady klejowe,
- stół prasowalniczy i żelazko elektryczno-parowe z termoregulatorem,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 6
Wykonaj wzmocnienie wkładem klejowym: podkroju pachy, podkroju szyi, barku,
krawędzi wyłogu, boku oraz dołu w przodzie wdzianka damskiego za pomocą żelazka
elektryczno-parowego. Dobierz parametry klejenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory niezbędne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) odszukać w materiałach dydaktycznych techniki wzmocnienia elementów odzieży
wkładami klejowymi,
4) dokonać analizy parametrów klejenia,
5) przygotować wykrój przodu wdzianka damskiego,
6) przygotować wykroje wkładów klejowych,
7) ustalić parametry klejenia,
8) wykonać podklejenie wkładu klejowego do wykroju przodu żelazkiem elektryczno-
-parowym z termoregulatorem,
9) dokonać analizy i oceny jakości wykonanej obróbki klejowej,
10) zapisać wnioski i uwagi z wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory kreślarskie: ołówek, linijka, kreda krawiecka, nożyce,
- szablon przodu wdzianka damskiego,
- materiały odzieżowe: podstawowy i wkłady klejowe,
- stół prasowalniczy i żelazko elektryczno-parowe z termoregulatorem,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Ćwiczenie 7
Wykonaj próby połączenia elementów wyrobu odzieżowego za pomocą zgrzewania
i określ możliwości zastosowania w odzieżownictwie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę zasad zgrzewania elementów
wyrobów odzieżowych,
3) rozpoznać metody zgrzewania materiałów odzieżowych na podstawie opisów,
4) wybrać metodę zgrzewania materiałów odzieżowych w zależności od rodzaju i typu
zgrzewarki dostępnej do wykonania ćwiczenia,
5) zapoznać się z instrukcją obsługi zgrzewarki,
6) wykonać operacje połączenia elementów wyrobu odzieżowego na zgrzewarce (ćwiczenia
może być nie wykonane w przypadku braku zgrzewarki),
7) dokonać oceny jakości wykonanego połączenia elementów,
8) zapisać przy nazwie każdej metody zgrzewania możliwości zastosowania
jej w odzieżownictwie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- materiał odzieżowy z włókien syntetycznych,
- zgrzewarka,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnik.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić rodzaje wkładów?
ðð ðð
2) scharakteryzować techniki obróbki klejowej elementów odzieży?
ðð ðð
3) zastosować odpowiednie parametry klejenia?
ðð ðð
4) dobrać wkłady klejowe do podklejania elementów wyrobów
ðð ðð
odzieżowych?
5) dobrać odpowiednią technikę klejenia do rodzaju asortymentu odzieży
ðð ðð
i jego elementów?
6) wykonać obróbkę klejową na maszynie do klejenia i formowania
ðð ðð
przodów marynarki męskiej?
7) podkleić elementy wyrobów odzieżowych wkładami wzmacniającymi?
ðð ðð
8) podkleić elementy wyrobów odzieżowych wkładami usztywniającymi?
ðð ðð
9) dobrać metodę zgrzewania materiałów odzieżowych do rodzaju
ðð ðð
elementów wyrobów odzieżowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
zadania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 17, 18, 20 sÄ… z poziomu podstawowego,
zadania 3, 11, 14, 15, 16, 19 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
zaznacz kółkiem, a następnie
ponownie zakreśl odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Proces nadawania odpowiednich kształtów wykrojom elementów wyrobów odzieżowych
i gotowym wyrobom w wyniku działania temperatury, pary i ciśnienia w określonym
czasie, to obróbka
a) wyrobu odzieżowego.
b) cieplna odzieży.
c) klejowa odzieży.
d) mechaniczna odzieży.
2. Proces łączenia tkaniny z wkładem klejowym przeprowadza się na
a) manekinie prasowalniczym.
b) klejarce.
c) agregacie prasowalniczym.
d) zgrzewarce.
3. Oznaczenie na pokrętle termoregulatora żelazka elektrycznego nazwą materiału  Len
określa zakres ciepłoty żelazka w granicach
a) 70÷1000C.
b) 140÷1750C.
c) 210÷2300C.
d) 280÷3050C.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4. Przewinięcie szwu bocznego w bluzce damskiej i utrwalenie go w tym położeniu
jest to operacja parowo-cieplnej obróbki
a) zaprasowania.
b) sprasowania.
c) odprasowania.
d) odparowania.
5. Rozłożenie szwu szycia środka tyłu bluzki damskiej i utrwalenie go w tym położeniu jest
to operacja obróbki parowo-cieplnej
a) sprasowania.
b) zaprasowania.
c) rozprasowania.
d) odprasowania.
6. Operacja parowo-cieplna obróbki wprasowania polega na
a) wydłużeniu brzegu wykroju nogawki spodni męskich.
b) zmniejszeniu brzegu kołnierza do płaszcza.
c) usunięciu śladów szwów w spodniach.
d) usunięciu zagięć i zmarszczeń na powierzchni tkaniny.
7. Prasowanie materiałów odzieżowych z włókien wełnianych odbywa się techniką
a) plisowania.
b) prasowania  na sucho .
c) prasowania  na mokro .
d) prasowania na kancie odwróconego żelazka.
8. Formowanie fałd z tkanin i utrwalenie ich przez zaprasowanie jest to proces
a) odparowywania.
b) plisowania.
c) dekatyzowania.
d) parowania.
9. Nasycenie tkanin odpowiednimi środkami chemicznymi w czasie ich produkcji, a następnie
utrwalenie kształtów gotowej odzieży poprzez dogrzewanie w wysokiej temperaturze jest
to proces
a) stabilizacji.
b) formowania.
c) dekatyzowania.
d) prasowania.
10. Jakość wykonania operacji rozciągania lub wprasowania brzegów wykroju kołnierza
z tkaniny wełnianej należy
a) ocenić kształt kołnierza wzrokiem i dotykiem.
b) porównać wykrój kołnierza z szablonami kontrolnymi kołnierza.
c) przeprowadzić badanie wykroju kołnierza za pomocą grubościomierza.
d) przeprowadzić badania kształtu wykroju kołnierza za pomocą kątomierza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
11. Do usztywnienia kołnierza i mankietów koszuli męskiej z tkaniny bawełnianej należy
zastosować wkłady odzieżowe
a) dziane pokryte klejem poliamidowym.
b) tkane pokryte klejem poliamidowym.
c) tkane pokryte klejem poliamidowym.
d) pokryte klejem polietylenowym.
12. Podklejenie klapek, patek i paska w bluzie chłopięcej wykonanej z elany przeprowadza się
technikÄ…
a) klejenia małopowierzchniowego.
b) klejenia wkładów sztywnikowych.
c) tymczasowego Å‚Ä…czenia klejowego.
d) klejenia wielkopowierzchniowego.
13. Połączenia klejowe odporne na wysoką temperaturę prasowania i prania w kąpieli wodnej
powinny być stosowane w
a) bluzkach damskich z tkaniny jedwabnej.
b) spodniach męskich z tkaniny wełnianej.
c) koszulach męskich z tkaniny bawełnianej.
d) sukni damskiej z tkaniny syntetycznej.
14. Podklejenie wkładu klejowego do kołnierza kurtki męskiej ze skóry naturalnej powinno
odbywać się przy temperaturze klejenia
a) 30÷500C.
b) 90÷1100C.
c) 150÷1700C.
d) 210÷2300C.
15. Parametry obróbki klejenia dla danego wyrobu odzieżowego należy dobrać w zależności
od
a) rodzaju asortymentu odzieży i właściwości wkładu klejowego.
b) właściwości klejonej tkaniny i rodzaju wkładu klejowego.
c) właściwości klejonej tkaniny i rodzaju asortymentu odzieży.
d) rodzaju wkładu klejowego i rodzaju urządzenia do klejenia.
16. Wkłady składające się z kilku warstw: laminującej, nośnej i uzupełniającej przyklejone
technikÄ… wielkopowierzchniowego klejenia stosowane sÄ… w przodach
a) bluzki damskiej.
b) kurtki dżinsowej.
c) bluzy sportowej.
d) marynarek męskich.
17. W prasie do klejenia z taśmą transportową do przenoszenia sklejonych elementów wyrobu
odzieżowego wyodrębnia się następujące strefy
a) prasowania, chłodzenia, osuszania, odbioru.
b) nakładania, nawilżania, prasowania, chłodzenia.
c) nakładania, prasowania, chłodzenia, odbioru.
d) prasowania, osuszania, chłodzenia, odbioru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
18. Ogrzewanie planowanego miejsca łączenia wykrojów elementów odzieży z włókien
syntetycznych za pomocą elementów grzejnych maszyny ogrzewanych elektrycznie
i Å‚Ä…czenie ich mechanizmem zaciskajÄ…cym uzyskuje siÄ™ metodÄ… zgrzewania
a) wkładów klejowych z tkaniną.
b) elementami grzejnymi.
c) materiałów odzieżowych ultradz
więkami.
d) prądem wielkiej częstotliwości.
19. Parametry parowo-cieplnej obróbki odzieży ustala się dla materiałów odzieżowych
zależnie od
a) składu surowcowego, rodzaju splotu, grubości przędzy i wykończenia.
b) składu surowcowego, metody barwienia, przeznaczenia.
c) rodzaju splotu, rodzaju wzorów i wykończenia.
d) grubości przędzy, rodzaju wzorów, metody barwienia i wykończenia.
20. Do sklejania i formowania przestrzennego przodów żakietu damskiego z tkaniny wełnianej
należy zastosować
a) manekin prasowalniczy ogrzewany parą przeznaczony do prasowania żakietu
damskiego.
b) prasę elektryczną z płytą prasulcową uniwersalną przeznaczoną do różnych
elementów wyrobu odzieżowego.
c) prasÄ™ elektryczno-parowÄ… z poduszkami specjalistycznymi do prasowania
dostosowanymi do prawego i do lewego przodu żakietu.
d) prasę elektryczno-parową z płytą prasulcową płaską przeznaczoną do prasowania
elementów wyrobu odzieży.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie obróbki termicznej odzieży
Zakreśl poprawną odpowiedz
,
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
6. LITERATURA
1. Białczak B.: Maszyny i urządzenia w przemyśle odzieżowym. WSiP, Warszawa 1995
2. Czyżewski H.: Krawiectwo. WSiP, Warszawa 1999
3. Kazik R., Krawczyk J.: Technologia odzieży. WSiP, Warszawa 1998
4. Krawiectwo. Technologia. WSiP Spółka Akcyjna, Warszawa 1999 (tłumaczenie 
z języka niemieckiego  Samek P.)
5. Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999
6. Tymolewska B.: Maszynoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń. SOP, Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52