"Dziady czêœæ III" jako dramat o problemach narodu w niewoli.

Sytuacja jaka wynik³a po upadku powstania listopadowego nie zgadza³a siê z za³o¿eniami wczesnoromantycznymi dotycz¹cymi oderwania siê od polityki , ucieczce w sferê marzeñ i buntowi przeciwko zastanej rzeczywistoœci. Dlatego te¿, wiêkszoœæ scen tego utworu przedstawia obraz narodu polskiego w tym okresie. Nale¿y tu g³ównie zwróciæ uwagê na sceny realistyczne, ukazuj¹ce martyrologiê narodu wyniszczanego przez rosyjskiego zaborcê, a tak¿e charakteryzuj¹ce ró¿ne warstwy spo³eczeñstwa polskiego.

Scena I - wiêzienna rozgrywa siê w celi gor¹cego patrioty - Konrada, w wieczór wigilijny. Nastêpuje spotkanie wiêŸniów, na którym opowiadaj¹ oni sobie wzajemnie o metodach carskich przeœladowców. Czêœæ z wiêŸniów zosta³a zamkniêta w wiêzieniu bez przedstawienia dowodu winy a ci, którzy byli ju¿ uwiêzieni byli morzeni g³odem, nie mogli siê tak¿e spotkaæ z najbli¿szymi na widzeniu jak na przyk³ad Rollinson. Niektórzy z nich jak na przyk³ad Jan Sobolewski, podczas prowadzenia na œledztwo przez miasto mieli mo¿liwoœæ obserwowania wywo¿onych na Sybir skazañców, bardzo czêsto ludzi bardzo m³odych, którzy jednak pomimo skucia kajdanami, zachowywali siê bardzo dzielnie i do koñca manifestowali walkê o niepodleg³oœæ Polski, jak na przyk³ad wychud³y i poszarza³y wiêziony Janczewski. Pomimo zniszczenia fizycznego tego cz³owieka przez stra¿ników carskich, duchowo by³ bardzo silny, i gdy kibitka, w której siedzia³ ruszy³a zacz¹³ œpiewaæ: "Jeszcze Polska nie zginê³a". Ukazany jest równie¿ w tej scenie Wasilewski - inny wiêzieñ podczas œledztwa pobity tak okrutnie, ¿e nie móg³ iœæ o w³asnych si³ach i niczym Chrystus z rozkrzy¿owanymi rêkami by³ niesiony przez innych wiêŸniów.

"Salon warszawski" to scena VII - przedstawiaj¹ca ró¿ne warstwy spo³eczeñstwa polskiego oraz ich problemy. Jest wiêc tu ukazane s³u¿alstwo elity arystokratycznej zgromadzonej w literackim salonie jenera³a Wincentego hrabiego Krasiñskiego. Arystokracja zwi¹zana z dworem carskim i namiestnikiem Nowosilcowem troszczy siê jedynie w³asny interes, natomiast los ojczyzny jest jej najzupe³niej obojêtny. Do tego towarzystwa zaliczaj¹ siê ludzie siedz¹cy przy stole, a wiêc wysocy urzêdnicy, genera³owie, oficerowie, damy, i "oficjalni" literaci. Wiod¹cym tematem rozmów jest urz¹dzanie kolejnych zabaw i przyjêæ oraz narzekanie na nudê. Ci zaprzedani re¿imowi literaci s¹ przedstawieni przez Mickiewicza z ironi¹, gdy¿ jeden z nich stwierdza: "Nasz naród scen okropnych, gwa³townych nie lubi...|S³owianie, my lubim sielanki". Natomiast druga czêœæ goœci to ludzie m³odzi, rozmawiaj¹cy - w przeciwieñstwie do arystokracji - po polsku, a nie po francusku. Gardz¹ oni sprzedajnymi rodakami, a tematem ich rozmów - jak na patriotyczn¹ m³odzie¿ przysta³o - s¹ pe³ne przygnêbienia, ale i woli walki sprawy dotycz¹ce spraw niepodleg³oœci oraz cierpienia uwiêzionych wspó³towarzyszy. Jeden z poœród nich stwierdza nawet: "Teraz Polska ¿yje, kwitnie w zimi cienicach, Jej dzieje na sybirze, w twierdzach i wiêzieniach". Scena ta jest przypomnieniem dramatu m³odzie¿y filomackiej, ale tak¿e jest oskar¿eniem caratu, jego zniewalaj¹cej w³adzy oraz postawy czêœci spo³eczeñstwa uleg³ego wobec zaborcy, usi³uj¹cej za wszelk¹ cenê zaskarbiæ sobie jej przychylnoœæ. Najdobitbiejsz¹ krytykê poeta wyrazi³ poprzez wypowiedŸ piotra Wysockiego na zakoñczenie tej sceny: "Nasz naród, jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnêtrznego ognia sto lat nie wyziêbi; Plwajmy na tê skorupê i zst¹pmy do g³êbi!"

Równie¿ scena zatytu³owana "Pan Senator" przedstawia problemy drêcz¹ce naród polski pod jarzmem niewoli. Ukazani tu zostaj¹ zausznicy Nowosilcowa - dr Wac³aw Pelikan - postaæ autentyczna, oraz nosz¹cy znamiona Augusta Becu (ojczyma S³owackiego) - doktor. Te dwie postacie ukazane s¹ w momencie, gdy wraz z Nowosilcowem obmyœlaj¹ pozbycia siê niewygodnego wiêŸnia, zamiast zaj¹æ siê prób¹ jego uwolnienia O Rollinsonie, o którym tu mowa, i o jego mêczeñstwie chodz¹ po Wilnie wspania³e legendy, co jest bardzo nie na rêkê w³adzom carskim. Mickiewicz przedstawia te¿ karê, z jak¹ mog¹ siê spotkaæ zdrajcy narodu polskiego - Doktor zostaje zabity podczas burzy przez piorun, a wiêc dosiêga go rêka sprawiedliwoœci