4 Plan dydaktyczny
I Plan dydaktyczny
Prezentowany plan pracy dydaktycznej zosta" opracowany wed"ug za"o- Plan dydaktyczny jest
Żeł
MENiS nauczania przedmiotu przyrody. Jest on zgodny z programem propozycją rozk"adu tematów
nauczania autorstwa Marii i Micha"a Augustyniak  Przyroda. Program lekcji. MoÅ»e byç modyfikowany
nauczania przedmiotu blokowego w klasach IV VI szko"y podstawowej w zaleŻnoĘci od poziomu
(numer dopuszczenia MEN: DKW-4014-49/99) i dostosowany do uczniów i przydzia"u godzin.
podr´cznika  Mój Ęwiat 5 . TreĘci podr´cznika dotyczÄ… przyrody Polski
i "ączą wiadomoĘci z zakresu czterech nauk przyrodniczych: biologii, geogra-
fii, chemii i fizyki. Proponowany rozk"ad tematów lekcji zak"ada moÅ»liwoĘç
nauczania przyrody w wymiarze trzech godzin tygodniowo. W przypadku
innego przydzia"u godzin podany plan naleÅ»y odpowiednio zmodyfikowaç.
Przy ich wi´kszej liczbie nauczyciel moÅ»e wykorzystaç zawarte w pod-
r´czniku  Mój Ęwiat 5 propozycje dodatkowych lekcji, np. dotyczÄ…cych
parków narodowych, lub zaj´ç w terenie, uwzgl´dniç ĘcieÅ»ki edukacyjne
lub zastosowaç gry i zabawy edukacyjne. Natomiast w przypadku mniej-
szego przydzia"u godzin moÅ»e realizowaç tylko wybrane zagadnienia.
Pozosta"e naleÅ»y wówczas uwzgl´dniç w szóstej klasie.
Teoria kszta"cenia we wspó"czesnej szkole
Proces nauczania
BiorÄ…c pod uwag´ sposób przyswajania wiedzy oraz
NajwaŻniejszym zadaniem wspó"czesnej szko"y
"ączenia jej z posiadanym doĘwiadczeniem i wyko-
jest dzia"alnoĘç dydaktyczna i wychowawcza. Oba
rzystaniem w praktyce, uczniowie dzielÄ… si´ na
te obszary są nieroz"ączne, poniewaŻ czynnoĘciom
trzy typy. SÄ… to: typ przenoszÄ…cy, typ uczÄ…cy si´
dydaktycznym zawsze towarzyszą czynnoĘci wycho-
kaŻdej lekcji osobno i typ rozstrzelony.
wawcze. Efektem tego procesu jest wyposaŻenie
uczniów w wiedz´ oraz ich rozwój intelektualny
i osobowoĘciowy. Typ uczÄ…cy si´
Typ Typ
kaŻdej lekcji
Aby proces kszta"cenia osiÄ…gnÄ…" zamierzone cele,
przenoszÄ…cy rozstrzelony
osobno
musi przebiegaç w sposób ukierunkowany i zorga-
nizowany. BazÄ… dla uzyskania poŻądanych efektów " uczy si´ systema- " opanowuje " uczy si´
tycznie kaÅ»dej pami´ciowo bezpoĘrednio
jest materia" nauczania. Natomiast narz´dziami sÄ…
lekcji kaÅ»dÄ… lekcj´
" ogarnia zawsze
metody i Ęrodki dydaktyczne.
" posiada duŻą " jest bardzo pilny ogólny sens
Elementy procesu nauczania:
wiedz´ zagadnienia
" nie potrafi
" nauczyciel i jego czynnoĘci,
" wykorzystuje powiÄ…zaç teorii " inteligentny
w praktyce zdo- z praktykÄ…
" uczniowie i ich czynnoĘci, " odznacza si´
byte wiadomoĘci
" wykazuje brak zaskakujÄ…cÄ…
" treĘci nauczania,
" jest aktywny umiej´tnoĘci oryginalnoĘciÄ…
" Ęrodki dydaktyczne.
podczas wykony- syntezy wiedzy w rozwiÄ…zywaniu
wania zadał
zadał

Pierwszy krok  rozpoznanie typu ucznia
" jest ma"o pilny
Pierwszym krokiem nauczyciela w planowaniu
kszta"cenia jest rozpoznanie, w jaki sposób uczÄ… si´
jego uczniowie. Ze wzgl´du na system sensoryczny
Krok nast´pny  nauczanie  uczenia si´
wĘród uczniów wyróŻnia si´ s"uchowców, wzrokow-
ców i czuciowców. ZnajÄ…c uzdolnienia uczniów, moÅ»na rozwijaç u nich
ĘwiadomoĘç uczenia si´ i kszta"cenia swoich umie-
j´tnoĘci. Uczenie si´ jest procesem zachodzÄ…cym
S"uchowcy Wzrokowcy Czuciowcy
w trakcie nauczania. Natomiast nauczanie to pro-
" uwaÅ»nie s"uchajÄ… " uczÄ… si´ przez " uczÄ… si´ przede
ces majÄ…cy na celu wyposaÅ»enie uczniów w wiedz´
innych obserwacj´ wszystkim przez
przedmiotowÄ…, podstawowe umiej´tnoĘci, zbudo-
" powtarzają wia- doĘwiadczenia dzia"anie i bezpo-
wanie poczucia w"asnej wartoĘci oraz przygotowa-
domoĘci na g"os
" najszybciej Ęrednie zaangaŻo-
nie do dalszych etapów edukacyjnych. Realizacja
" g"oĘno wypowia- dociera do nich wanie
dają swoje myĘli przekaz ikono-
tych celów przebiega stopniowo podczas ca"ego
" nie zwracajÄ… graficzny
procesu kszta"cenia uczniów. WyróŻniono w nim
uwagi na szcze-
(za W. Okoniem) nast´pujÄ…ce ogniwa:
gó"y, np. zawarte
" uĘwiadomienie uczniom celów i zadał
dydaktycz-
na ilustracjach
nych, stawianie im problemów do rozwiązania,
Plan dydaktyczny 5
" zaznajomienie uczniów z nowym materia"em mieç ĘwiadomoĘç poprawnoĘci wybranej metody
poprzez uÅ»ycie odpowiednich Ęrodków dydak- i korzyĘci, jakie moÅ»e wynieĘç z tego procesu dla
tycznych i metod; czynnoĘciom tym ze strony swojego rozwoju.
uczniów powinna odpowiadaç okreĘlona dzia"al- Niemal kaÅ»da lekcja przyrody wymaga korzystania
p
o
m
o
c
y
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
y
c
h
noĘç praktyczna, obserwacja, gromadzenie mate- z pomocy dydaktycznych. SÄ… to przedmioty, które
ria"u do rozwiązywania problemów i przyswojenie dostarczają uczniom okreĘlonych bodęców senso-
gotowych wiadomoĘci, rycznych, u"atwiają im bezpoĘrednie i poĘrednie
" kierowanie procesem uogólniania; ze strony poznawanie rzeczywistoĘci (wed"ug Cz. Kupisie-
uczniów opanowywanie poj´ç i sÄ…dów poprzez wicza). Na lekcjach przyrody dominujÄ… wzrokowe
odpowiednie operacje myĘlowe, rozwiązywanie Ęrodki dydaktyczne, takie jak:
problemów, odwo"ywanie si´ do w"asnych doĘwiad- " naturalne okazy (np. ska"y),
czeł
, " preparaty,
" utrwalanie wiadomoĘci ucznia, " modele (np. atomu, budowy organizmów),
" kszta"towanie umiej´tnoĘci, nawyków i przyzwy- " mapy,
czajeł
, " diagramy,
" wiÄ…zanie teorii z praktykÄ…, " plansze,
" kontrola i ocena wyników nauczania. " literatura popularnonaukowa.
Ponadto zalicza si´ do nich Ęrodki s"uchowe
Nauczyciel kszta"ci ucznia poszukujÄ…cego (pozwalajÄ…ce odtwarzaç np. g"osy ptaków), audio-
wizualne (np. filmy) oraz coraz cz´Ä˜ciej uÅ»ywane
Przyswojenie wiadomoĘci jest tylko niewielką
programy komputerowe (np. encyklopedie multi-
cz´Ä˜ciÄ… pracy dydaktycznej. NajwaÅ»niejsze jest
medialne). Stosowanie Ęrodków dydaktycznych
kszta"towanie u uczniów odpowiednich nawyków
umoŻliwia unowoczeĘnienie procesu kszta"cenia.
i umiej´tnoĘci. W nauczaniu przyrody powinien
Ich wykorzystanie zaleŻy od celu, tematu i rodzaju
dominowaç model kszta"cenia poszukujÄ…cego.
lekcji.
Opiera si´ on przede wszystkim na wykorzystaniu
Ewa Maria Tuz
metod aktywizujÄ…cych. Nauczyciel dobiera je w zaleÅ»-
m
e
t
o
d
a
k
t
y
w
i
z
u
j
Ä…
c
y
c
h
noĘci od celów lekcji. RównieŻ uczeł
powinien
Literatura: W. Okoł
, S"ownik pedagogiczny, Warszawa 1981;
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1994.
Kategorie celów nauczania
Kategorie celów nauczania wiąŻą si´ z okreĘlonymi
umiej´tnoĘciami, które uczeÅ‚
powinien opanowaç.
Umiej´tnoĘci te sÄ… wyraÅ»one przez odpowiednie
czasowniki operacyjne, przedstawione w poniŻszej
tabeli.
Kategoria OkreĘlenia
Czasowniki operacyjne
celu wieloznaczne
A wiedzieç nazwaç, zdefiniowaç, wymieniç, zidentyfikowaç, rozpoznaç, wyliczyç...
B rozumieç streĘciç, wyjaĘniç, zilustrowaç, rozróŻniç...
stosowaç rozwiÄ…zaç, skonstruowaç, zastosowaç, porównaç, sklasyfikowaç,
C
wiadomoĘci narysowaç, scharakteryzowaç...
rozwiÄ…zywaç dowieĘç, przewidzieç, zanalizowaç, wykryç, oceniç,
D
problemy zaproponowaç, zaplanowaç...
Oznaczenia
W zamieszczonym planie dydaktycznym zastosowano Uwzgl´dniono w nim równieÅ» odpowiednie ozna-
oznaczenia kategorii celów nauczania na podstawie czenia ĘcieŻek edukacyjnych:
R
taksonomii  ABC (wed"ug B. Niemierki): R  regionalna,
E
A zapami´tanie wiadomoĘci, E  ekologiczna,
Z
B zrozumienie wiadomoĘci, Z  prozdrowotna,
M
C stosowanie wiadomoĘci w sytuacjach typowych, M  czytelnicza i medialna,
P
O
D stosowanie wiadomoĘci w sytuacjach proble- PO  patriotyczna i obywatelska.
mowych.
Plan dydaktyczny
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Rozdzia" I: KRAJOBRAZ
(
M
)
1./2. po"oŻenie Polski, jej granice oraz sąsiedzi (M); stolica oraz " wskazuje na mapie Europy lub Ęwiata po"oŻenie Polski (A)
(
M
,
P
O
)
Poznajemy podzia" administracyjny Polski (M, PO); krajobraz i przyroda " okreĘla na podstawie mapy Europy po"oŻenie Polski  granice pał
stwa oraz kraje
(
E
,
R
)
przyrod´ naszej naszego kraju (E, R) sÄ…siadujÄ…ce z PolskÄ… (C)
Ojczyzny " rozumie poj´cia: paÅ‚
stwo, stolica, herb, symbol narodowy, Ojczyzna (B)
" potrafi wymieniç symbole Polski: god"o, flag´ oraz hymn narodowy (A)
" przedstawia, pos"ugujÄ…c si´ mapÄ…, podzia" administracyjny Polski: województwa,
powiaty, gminy oraz wskazuje po"oŻenie stolicy naszego kraju (C)
" wskazuje na mapie po"oÅ»enie swojej miejscowoĘci i okreĘla jej przynaleÅ»noĘç
administracyjnÄ… (C)
3./4. mapa (znaki kartograficzne oraz legenda mapy); rodzaje map: " odczytuje znaki kartograficzne na mapie ogólnogeograficznej (C)
Do czego s"uÅ»y ogólnogeograficzne i tematyczne oraz ich przyk"ady; globus; " potrafi korzystaç ze skali mapy (C)
(
M
)
mapa? orientacja mapy za pomocą kompasu (M) " porównuje ze sobą róŻnego rodzaju mapy ogólnogeograficzne: topograficzne i przeglądowe (C)
" wskazuje róŻnice mi´dzy mapami tematycznymi (B)
" wyszukuje w atlasie róŻne rodzaje map i okreĘla ich rodzaj (C)
" orientuje map´ za pomocÄ… kompasu (D)
5./6. mapa hipsometryczna; sposoby zaznaczania na mapie obsza- " potrafi opisaç, co przedstawia mapa hipsometryczna, korzystajÄ…c ze znaków w legendzie (B)
Mapa rów o róŻnej wysokoĘci, poziomice; wysokoĘç wzgl´dna " korzysta ze skali barw na mapie hipsometrycznej (C)
(
M
,
R
)
hipsometryczna i bezwzgl´dna (M, R) " wskazuje na mapie obszary nizinne, wyÅ»ynne i górskie (B)
Polski " definiuje poj´cie poziomica (A)
" potrafi przedstawiç za pomocÄ… poziomic model pagórka (D)
" wskazuje na rysunku poziomicowym pagórka stok "agodny i stromy (C)
" rozróŻnia wysokoĘç wzgl´dnÄ… i bezwzgl´dnÄ… (B)
" odczytuje z mapy hipsometrycznej wysokoĘç terenu (C)
" opisuje rysunek okreĘlonego obszaru, pos"ugujÄ…c si´ terminologiÄ… geograficznÄ… (B)
(
E
,
R
)
7./8. krajobrazy Polski; krajobraz naturalny i kulturowy (E, R) " rozróŻnia krajobraz naturalny i kulturowy oraz podaje ich przyk"ady (B)
Krajobraz Polski " potrafi wymieniç dzia"ania cz"owieka, które zmieniajÄ… krajobraz naturalny (A)
" porównuje cechy krajobrazu wiejskiego z krajobrazem miejskim (C)
" podaje przyk"ady elementów krajobrazu kulturowego w okolicy swojego miejsca
zamieszkania oraz w okolicy szko"y (C)
" potrafi gromadziç informacje o wybranych krajobrazach, miastach i obiektach (D)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
9./10. niziny nadmorskie: po"oŻenie, warunki klimatyczne, charaktery- " wskazuje na mapie po"oŻenie PobrzeŻy: Szczecił
skiego, Koszalił
skiego, Gdał
skiego
Krajobraz nizin styczne elementy krajobrazu (wydmy, mierzeje, jeziora przy- oraz Úu"aw WiĘlanych (C)
nadmorskich brzeŻne, brzegi: p"aski i klifowy); krainy nizin nadmorskich " podaje znaczenie terminów: brzeg, wybrzeŻe, pobrzeŻe, mierzeja, klif, wydma, delta,
(PobrzeŻa: Szczecił
skie, Koszalił
skie, Gdał
skie oraz Úu"awy depresja (A)
(
E
,
M
)
WiĘlane) (E, M) " wymienia najwaŻniejsze elementy krajobrazu nadmorskiego (wydmy, mierzeje, jeziora
przybrzeŻne, brzegi: p"aski i klifowy) (A)
" wyjaĘnia, w jaki sposób powsta"y Úu"awy WiĘlane (B)
" odczytuje z mapy po"oŻenie terenów depresyjnych (C)
" wymienia i wskazuje na mapie najwi´ksze miasta po"oÅ»one na nizinach
nadmorskich (C)
" proponuje sposoby ochrony wybrzeŻa przed niszczącą dzia"alnoĘcią morza (D)
" potrafi podaç przyk"ady dostosowania dzia"alnoĘci cz"owieka do okreĘlonych warunków
naturalnych (A)
" podaje przyk"ady turystycznych i rekreacyjnych walorów krajobrazów nizin
nadmorskich (C)
" pos"uguje si´ terminologiÄ… przyrodniczÄ… przy opisie cech krajobrazu nizin
nadmorskich (C)
" rozpoznaje typ krajobrazu nizin nadmorskich na podstawie zdj´ç lub ilustracji (C)
11./12. pojezierza i niziny Ęrodkowopolskie: po"oŻenie, ukszta"towanie " wskazuje na mapie po"oŻenie pojezierzy i nizin Ęrodkowopolskich (C)
Krajobraz pojezie- terenu, cechy charakterystyczne krajobrazu (jeziora, wzniesienia " wymienia elementy charakterystyczne krajobrazów pojezierzy (wzniesienia morenowe,
rzy i nizin Ęrodko- morenowe, g"azy narzutowe); cechy klimatu pojezierzy i nizin jeziora, g"azy narzutowe) (A)
wopolskich Ęrodkowopolskich; krainy geograficzne wchodzÄ…ce w sk"ad " potrafi wymieniç charakterystyczne elementy krajobrazów nizin Ęrodkowopolskich
pojezierzy i nizin Ęrodkowopolskich (Pojezierza: Pomorskie, (równiny, doliny rzek, kotliny) (A)
Wielkopolskie i Mazurskie oraz Niziny: Mazowiecka, Podlaska, " wyjaĘnia pochodzenie g"azów narzutowych oraz w jaki sposób powstawa"y wzniesienia
(
E
,
M
)
Wielkopolska i ÂlÄ…ska) (E, M) morenowe (B)
" odczytuje z mapy Polski nazwy najwi´kszych obszarów leĘnych na pojezierzach
i nizinach Ęrodkowopolskich (C)
" wymienia i pokazuje na mapie Polski najwi´ksze miasta po"oÅ»one na pojezierzach
i nizinach Ęrodkowopolskich (C)
" potrafi podaç przyk"ady dostosowania dzia"alnoĘci cz"owieka do okreĘlonych warunków
naturalnych (A)
" podaje przyk"ady turystycznych i rekreacyjnych walorów krajobrazów pojezierzy i nizin
Ęrodkowopolskich (C)
" pos"uguje si´ terminologiÄ… przyrodniczÄ… przy opisie cech krajobrazu pojezierzy i nizin
Ęrodkowopolskich (C)
" rozpoznaje typ krajobrazu nizin nadmorskich na podstawie zdj´ç lub ilustracji (C)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
13./14. wyÅ»yny polskie: ÂlÄ…ska, Krakowsko-Cz´stochowska, Kielecka " wskazuje na mapie Polski po"oÅ»enie wyÅ»yn (C)
Krajobraz wyŻyn i Lubelska; po"oŻenie wyŻyn; cechy charakterystyczne krajobrazu " odczytuje z mapy, na jakich wysokoĘciach po"oŻone są wyŻyny w Polsce (C)
wyŻyn (formy krasowe, jaskinie, wąwozy, skamienia"oĘci znajdu- " wymienia elementy charakterystyczne krajobrazu krasowego WyŻyny Krakowsko-
(
E
,
M
)
jÄ…ce si´ w ska"ach wapiennych) (E, M) -Cz´stochowskiej i krajobrazu WyÅ»yny Kieleckiej (A)
" wyjaĘnia, w jaki sposób powstaje krajobraz krasowy (B)
" potrafi wyjaĘniç, czym sÄ… skamienia"oĘci i jak one powstawa"y (B)
" wymienia elementy charakterystyczne krajobrazu WyŻyny Lubelskiej (A)
" potrafi podaç przyk"ady dostosowania dzia"alnoĘci cz"owieka do okreĘlonych warunków
naturalnych (A)
" podaje przyk"ady turystycznych i rekreacyjnych walorów krajobrazów wyŻyn (C)
" pos"uguje si´ terminologiÄ… przyrodniczÄ… przy opisie cech krajobrazu wyÅ»yn (C)
" rozpoznaje typ krajobrazu wyÅ»yn na podstawie zdj´ç lub ilustracji (C)
15./16. zróŻnicowanie krajobrazu górskiego  porównanie krajobrazu " wskazuje na mapie po"oÅ»enie Gór Âwi´tokrzyskich, Sudetów (Karkonosze) i Karpat
Krajobraz gór Karpat, Sudetów i Gór Âwi´tokrzyskich; cechy charakterystyczne (Tatry, Pieniny) (C)
krajobrazu Gór Âwi´tokrzyskich (wiek ska", ma"e wysokoĘci, " odczytuje z mapy wysokoĘci najwyÅ»szych szczytów Gór Âwi´tokrzyskich, Sudetów
go"oborza, jaskinie, puszcza jod"owa); cechy charakterystyczne i Karpat (C)
krajobrazu Sudetów (Ęrednie wysokoĘci, strome stoki, kotliny, " potrafi podaç najwaÅ»niejsze cechy krajobrazu Gór Âwi´tokrzyskich, Sudetów i Karpat (B)
wodospady, jeziora górskie); cechy charakterystyczne krajobrazu " wskazuje zaleÅ»noĘç mi´dzy wysokoĘciÄ… w górach a temperaturÄ… i wyst´pujÄ…cÄ…
wysokogórskiego na przyk"adzie Karpat; pi´tra roĘlinnoĘci gór- roĘlinnoĘciÄ… (D)
skiej; fauna i flora górska; warunki klimatyczne charakterystyczne " przyporzÄ…dkowuje gatunki roĘlin pi´trom górskim, na których one wyst´pujÄ… (C)
(
E
,
M
)
dla klimatu górskiego (E, M) " potrafi podaç przyk"ady dostosowania dzia"alnoĘci cz"owieka do okreĘlonych warunków
naturalnych (A)
" wymienia przyk"ady turystycznych i rekreacyjnych walorów krajobrazu górskiego (C)
" pos"uguje si´ terminologiÄ… przyrodniczÄ… przy opisie cech krajobrazu górskiego (C)
" rozpoznaje typ krajobrazu gór na podstawie zdj´ç lub ilustracji (C)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z krajobrazem
i podsumowanie Polski; wykorzystanie pytał
i odpowiedzi zawartych w podr´cz-
wiadomoĘci niku ( Czy juŻ wiesz? ,  To wiem! );
gra edukacyjna  Detektyw przyrodniczy
Sprawdzian test pisemny  Krajobraz sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu opano- i opanowanych umiej´tnoĘci
wania wymagał

programowych Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
dost´pnej w Wydawnictwie M. RoÅ»ak.
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Rozdzia" II: POWIETRZE
1. powietrze jako cia"o fizyczne; w"aĘciwoĘci powietrza; poj´cie " wyjaĘnia w oparciu o wyniki doĘwiadczenia, Å»e powietrze jest cia"em zajmujÄ…cym pewnÄ…
Powietrze atomu i czÄ…steczki; pierwiastki i zwiÄ…zki chemiczne budujÄ…ce obj´toĘç (B)
powietrze; modele atomów i czÄ…steczek; mieszanina jednorodna " uzasadnia, opierajÄ…c si´ na wynikach doĘwiadczenia, Å»e powietrze posiada mas´ (B)
(
M
,
Z
)
i niejednorodna; wyst´powanie ozonu (M, Z) " rozróŻnia poj´cia atomu i czÄ…steczki pierwiastka, pos"ugujÄ…c si´ przyk"adami argonu i tlenu (B)
" wyjaĘnia na przyk"adzie tlenu i dwutlenku w´gla róŻnic´ pomi´dzy pierwiastkiem
a zwiÄ…zkiem chemicznym (B)
" potrafi opisaç cechy mieszaniny jednorodnej, pos"ugujÄ…c si´ przyk"adem powietrza (B)
" opisuje w oparciu o doĘwiadczenie cechy mieszaniny niejednorodnej (C)
" podaje przynajmniej po jednym znanym z Życia codziennego przyk"adzie mieszaniny
jednorodnej i niejednorodnej (C)
" potrafi sporzÄ…dziç mieszanin´ jednorodnÄ… i niejednorodnÄ… (C)
" ocenia wp"yw ozonu na organizmy Å»ywe w zaleÅ»noĘci od miejsca jego wyst´powania (D)
2./3. w"aĘciwoĘci fizyczne powietrza wynikające z jego budowy drobi- " opisuje w"aĘciwoĘci powietrza, uŻywając okreĘleł
dotyczących jego kszta"tu i moŻliwoĘci
W"aĘciwoĘci nowej (kszta"t, obj´toĘç, ĘciĘliwoĘç i rozpr´Å»liwoĘç, samoczynne zmiany obj´toĘci (ĘciĘliwoĘç, rozpr´Å»liwoĘç) (B)
(
Z
)
powietrza zajmowanie ca"ej obj´toĘci naczynia); konwekcja cieplna (Z) " wymienia praktyczne zastosowania w"aĘciwoĘci ĘciĘliwoĘci i rozpr´Å»liwoĘci powietrza (C)
" wyjaĘnia w oparciu o budow´ drobinowÄ… substancji wzrost ciĘnienia wskutek zag´sz-
czania (lub podwyÅ»szania temperatury) powietrza w zamkni´tym zbiorniku o sta"ej
obj´toĘci (C)
" potrafi wyjaĘniç na dowolnym przyk"adzie zjawisko samoczynnego rozprzestrzeniania
si´ gazu, pos"ugujÄ…c si´ modelem drobinowej budowy substancji (C)
" proponuje doĘwiadczenie wykazujÄ…ce wp"yw temperatury na zmian´ obj´toĘci gazu (D)
" potrafi wyjaĘniç, co to jest konwekcja, oraz podaç przyk"ady jej wykorzystania przez
cz"owieka (B)
" dowodzi zwiÄ…zku pomi´dzy konwekcjÄ… a ruchem powietrza atmosferycznego (D)
4./5. udzia" tlenu w procesie spalania  spalanie a utlenianie; rola tlenu " potrafi wyjaĘniç znaczenie tlenu w przyrodzie (B)
Znaczenie tlenu w oddychaniu; energia niezb´dna do Å»ycia organizmów jako " wymienia znane z Å»ycia codziennego przyk"ady procesu spalania (A)
w przyrodzie g"ówny produkt oddychania komórkowego; organizmy tlenowe " potrafi wymieniç czynniki niezb´dne w procesie spalania oraz zjawiska towarzyszÄ…ce
i beztlenowe; czad; zasady bezpieczeł
stwa dotyczÄ…ce spalania spalaniu (A)
róŻnych paliw (w´gla kamiennego, gazu, benzyny itp.) uÅ»ywa- " dowodzi na wybranym przyk"adzie udzia"u tlenu w procesie spalania (D)
(
Z
)
nych w codziennym Å»yciu (Z) " odróŻnia wymian´ gazowÄ… od procesu oddychania (B)
" dowodzi znaczenia oddychania komórkowego dla Życia organizmów (D)
" wymienia zagroÅ»enia wynikajÄ…ce z nieumiej´tnego stosowania wybranych paliw
w codziennym Życiu (A)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
(
Z
)
6./7. pogoda i jej wp"yw na nasze zachowanie (Z); prognoza pogody; " uzasadnia potrzeb´ przewidywania pogody (D)
(
M
)
PrzyrzÄ…dy mapa pogody (M); stacja meteorologiczna, satelity meteorolo- " potrafi opracowaç prognoz´ pogody na podstawie prostych obserwacji (C)
meteorologiczne giczne; przyrzÄ…dy do pomiaru sk"adników pogody (anemometr " podaje przyk"ady wp"ywu pogody na zachowanie ludzi (ubiór, sposób sp´dzania
czaszowy, higrometr w"osowy i psychrometr, deszczomierz); wolnego czasu, samopoczucie) (C)
(
E
)
wiatr jako Ä™ród"o energii odnawialnej (E) " potrafi wskazaç Ä™ród"a informacji na temat pogody (C)
" wyjaĘnia, w jaki sposób powstaje prognoza pogody (B)
" wyszukuje w internecie prognoz´ pogody dla dowolnie wybranego obszaru Polski (C)
" odczytuje prognoz´ z mapy pogody (C)
" wymienia przyrządy do pomiaru si"y i kierunku wiatru, wilgotnoĘci powietrza oraz iloĘci
opadów deszczu (A)
" potrafi przeprowadziç proste pomiary i obserwacje meteorologiczne (C)
" wyjaĘnia zasad´ dzia"ania i samodzielnie wykonuje dowolny przyrzÄ…d do pomiaru
wybranego sk"adnika pogody (D)
" podaje co najmniej dwa przyk"ady wykorzystania energii wiatru (A)
" przedstawia argumenty przemawiajÄ…ce za i przeciw stawianiu elektrowni wiatrowych (D)
8./9. fronty atmosferyczne; róŻnice we w"aĘciwoĘciach cieplnych " t"umaczy, w jaki sposób tworzÄ… si´ fronty atmosferyczne (B)
Klimat w Polsce wody i ziemi oraz ich wp"yw na warunki atmosferyczne; zaleÅ»noĘç " wyjaĘnia zaleÅ»noĘç pomi´dzy zmianami frontów atmosferycznych a wyst´pujÄ…cÄ… pogodÄ… (B)
warunków klimatycznych od pory roku, rodzaju i ukszta"towania " wykazuje róŻnic´ w nagrzewaniu si´ róŻnych substancji, pos"ugujÄ…c si´ przyk"adem
powierzchni; wp"yw mas powietrza nap"ywających nad obszar gleby lub piasku czy Żwiru oraz wody (D)
Polski na warunki atmosferyczne w naszym kraju w róŻnych " dowodzi zaleÅ»noĘci mi´dzy sposobem nagrzewania si´ i ozi´biania gleby oraz wody
(
E
,
M
)
porach roku (E, M) a klimatem wybranego obszaru Ziemi (D)
" wymienia czynniki decydujÄ…ce o klimacie Polski (A)
" potrafi podaç, jakie elementy zawiera mapa klimatyczna (A)
" odczytuje z mapy klimatycznej wysokoĘç temperatury i wielkoĘç opadów atmosferycz-
nych, wskazuje obszary o okreĘlonych wielkoĘciach tych parametrów (C)
" potrafi na podstawie mapy klimatycznej scharakteryzowaç klimat Polski (C)
" analizuje, pos"ugujÄ…c si´ mapÄ… Polski, wp"yw na warunki atmosferyczne naszego kraju
nap"ywających nad jego obszar z róŻnych stron mas powietrza (D)
10./11. kalendarzowe pory roku wyst´pujÄ…ce w Polsce (wiosna, lato, " wymienia kalendarzowe oraz klimatyczne pory roku wyst´pujÄ…ce w Polsce (B)
Jak klimat wp"ywa jesieł
, zima); klimatyczne pory roku (przedwioĘnie, wiosna, lato, " rozpoznaje na podstawie rysunków lub zdj´ç klimatyczne pory roku (A)
na organizmy jesieł
, przedzimie, zima); wp"yw warunków klimatycznych na " potrafi wymieniç róŻnice mi´dzy poszczególnymi porami roku (B)
Å»ywe? Å»ycie roĘlin i zwierzÄ…t; wp"yw warunków klimatycznych wyst´pu- " podaje przyk"ady wp"ywu klimatu na organizmy Å»ywe wyst´pujÄ…ce na terenie Polski (B)
(
E
)
jÄ…cych w naszym kraju na Å»ycie ludzi (E) " potrafi wykazaç zaleÅ»noĘç mi´dzy porami roku a cyklem rozwojowym roĘliny (D)
" uzasadnia tez´, Å»e praca rolnika jest uwarunkowana zmiennoĘciÄ… przyrody (D)
" podaje przyk"ady dostosowania warunków Życia ludzi do warunków klimatycznych
wyst´pujÄ…cych w Polsce (C)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
12./13. budowa morfologiczna owadów; przyk"ady gatunków owadów " rozpoznaje (na ilustracjach lub zdj´ciach) i nazywa elementy budowy owada (A)
Owady wyst´pujÄ…cych w Polsce; rozwój prosty i z"oÅ»ony owadów; " podaje przyk"ady owadów róŻniÄ…cych si´ budowÄ… skrzyde", sposobem odÅ»ywiania lub
wyst´pujÄ…ce przyk"ady stadiów rozwojowych owadów; znaczenie owadów trybem Å»ycia (B)
wPolsce w przyrodzie i Å»yciu cz"owieka (owady poÅ»yteczne i szkodniki) " potrafi wymieniç etapy rozwojowe owada (A)
(E, M) " wskazuje owady poŻyteczne dla cz"owieka oraz te, które są szkodnikami (B)
(
E
,
M
)
" proponuje sposoby walki ze szkodnikami niezagraŻające innym organizmom (D)
14./15. elementy budowy ptaka umoŻliwiające mu lot (skóra pokryta " wskazuje na rysunku elementy budowy ptaka umoŻliwiające mu lot (B)
Jakie ptaki Å»yjÄ… piórami, skrzyd"a, brak z´bów, silne mi´Ä˜nie piersiowe, pneuma- " klasyfikuje ptaki ze wzgl´du na sposób zdobywania pokarmu na drapieÅ»ne
wPolsce? tyczne koĘci); sposoby zdobywania pokarmu przez ptaki; klasy- i roĘlinoŻerne (C)
fikacja ptaków ze wzgl´du na Ęrodowisko Å»ycia; przyk"ady " dokonuje podzia"u ptaków ze wzgl´du na Ęrodowisko Å»ycia (A)
gatunków ptaków zamieszkujÄ…cych róŻne Ęrodowiska; ptaki " wymienia przyczyny w´drówek ptaków (A)
w´drowne i osiad"e; obserwacje ptaków wyst´pujÄ…cych w naj- " podaje co najmniej trzy gatunki ptaków wyst´pujÄ…cych w Polsce (A)
bliÅ»szej okolicy; zasady dokarmiania ptaków (systematycznoĘç, " rozpoznaje na zdj´ciu lub ilustracji gatunek ptaka zaobserwowanego przez siebie (D)
bezpieczeł
stwo ptaków, zdrowy i w"aĘciwie dobrany pokarm) " projektuje i wykonuje karmnik dla ptaków z uwzgl´dnieniem ich bezpieczeÅ‚
stwa
(E, M) i wymagał
pokarmowych (D)
(
E
,
M
)
16./17. substancje gazowe zanieczyszczajÄ…ce powietrze (tlenki w´gla, " wymienia nazwy gazowych zanieczyszczeÅ‚
powietrza oraz podaje ich ęród"a (A)
Substancje siarki i azotu); przyczyny i skutki efektu cieplarnianego; kwaĘne " wyjaĘnia mechanizm powstawania efektu cieplarnianego (B)
zanieczyszczające deszcze; mechanizm ich powstawania oraz skutki dla przyrody; " przedstawia mechanizm powstawania kwaĘnych deszczów (B)
powietrze ęród"a zapylenia oraz wp"yw nadmiernej iloĘci py"ów w powie- " podaje ęród"a zapylenia (A)
(
E
,
Z
,
M
)
trzu na organizmy Żywe (E, Z, M) " wyjaĘnia skutki efektu cieplarnianego, kwaĘnych deszczów oraz zapylenia na Ęrodowisko
naturalne i zdrowie cz"owieka (B)
" wskazuje na mapie Polski rejony najbardziej skaÅ»one pod wzgl´dem zanieczyszczenia
powietrza (C)
" proponuje sposoby ograniczenia emisji szkodliwych substancji do atmosfery (D)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z powietrzem;
i podsumowanie wykorzystanie pytał
i odpowiedzi zawartych w podr´czniku
wiadomoĘci ( Czy juŻ wiesz? ,  To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Powietrze sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu opano- i opanowanych umiej´tnoĘci
wania wymagał

programowych Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
dost´pnej w Wydawnictwie M. RoÅ»ak.
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Rozdzia" III: WODA
1./2. woda jako sk"adnik wszystkich Żywych organizmów i substancja " wyjaĘnia w oparciu o wyniki doĘwiadczenia, Że woda jest sk"adnikiem Żywych
Znaczenie wody niezb´dna do ich Å»ycia; wyst´powanie wody na Ziemi; sk"ad organizmów (B)
w przyrodzie wód wyst´pujÄ…cych w przyrodzie; w"aĘciwoĘci fizyczne wody " wskazuje na mapie lub globusie obszary wodne wyst´pujÄ…ce na Ziemi (B)
(stan skupienia, kszta"t, g´stoĘç, barwa, smak); znaczenie wody " porównuje warunki panujÄ…ce w Ęrodowisku wodnym z warunkami na lÄ…dzie (przenikal-
(
E
,
Z
)
w przyrodzie oraz dla gospodarki cz"owieka (E, Z) noĘç dla Ęwiat"a, g´stoĘç, temperatura) (C)
" wymienia substancje rozpuszczone w wodzie niezb´dne do Å»ycia organizmów (A)
" wylicza dziedziny Życia cz"owieka, w których wykorzystywana jest woda (A)
" dowodzi w oparciu o wyniki doĘwiadczenia, Że woda nie posiada sta"ego kszta"tu (D)
" wykazuje na podstawie wyników doĘwiadczenia róŻnic´ g´stoĘci wody i powietrza oraz
podaje jej skutki dla sposobu poruszania si´ Å»ywych organizmów w tych Ęrodowiskach (D)
3./4. podzia" wód wyst´pujÄ…cych na Ziemi na s"odkie i s"one; podzia" " potrafi dokonaç podzia"u wód wyst´pujÄ…cych na Ziemi na s"one i s"odkie (B)
Wody Polski wód wyst´pujÄ…cych na Ziemi na wody ĘródlÄ…dowe (powierzch- " wymienia rodzaje wód powierzchniowych wyst´pujÄ…cych w Polsce (A)
niowe i podziemne) oraz wody mórz i oceanów; po"oÅ»enie na " rozróŻnia znaki, którymi oznacza si´ na mapie róŻne rodzaje wód (morza, rzeki, jeziora,
mapie Polski g"ównych akwenów (Ba"tyku, najwi´kszych jezior, kana"y, tereny podmok"e) oraz g"´bokoĘci mórz i oceanów (B)
g"ównych rzek, kana"ów oraz bagien); zwiÄ…zek mi´dzy osadnic- " wskazuje na mapie po"oÅ»enie Ba"tyku oraz g"ównych rzek, jezior, kana"ów a takÅ»e tere-
(
R
,
E
)
twem a po"oŻeniem wód (R, E) nów podmok"ych na obszarze Polski (C)
5. po"oÅ»enie Ba"tyku; poj´cia: cieĘnina, wyspa, pó"wysep, zatoka, " wyjaĘnia poj´cia: cieĘnina, wyspa, pó"wysep, zatoka, zalew, bryza, klif, wydma, plaÅ»a (B)
Nad Morzem bryza; wybrzeŻa Ba"tyku (ukszta"towanie brzegu, osadnictwo); " wskazuje na mapie po"oŻenie Ba"tyku, cieĘnin "ączących go z Morzem Pó"nocnym oraz
(
Z
,
M
)
Ba"tyckim znaczenie Morza Ba"tyckiego dla cz"owieka (Z, M); w"aĘciwoĘci naleŻących do Polski wysp, zatok i zalewów (A)
wody wyst´pujÄ…cej w Ba"tyku (g"´bokoĘç, stopieÅ‚
zasolenia, " uzasadnia, Że Morze Ba"tyckie jest morzem wewnątrzkontynentalnym (D)
ruchy wody) " charakteryzuje w"aĘciwoĘci wody w Morzu Ba"tyckim oraz ukszta"towanie brzegu Ba"tyku (C)
" wskazuje na mapie g"ówne polskie porty rybackie (A)
" dowodzi zwiÄ…zku pomi´dzy rodzajem dzia"alnoĘci cz"owieka a jego miejscem Å»ycia (D)
6. strefy Å»ycia organizmów w Ba"tyku; flora i fauna Ba"tyku " potrafi wskazaç strefy Å»ycia organizmów w Ba"tyku (A)
Úycie w Morzu z uwzgl´dnieniem miejsca wyst´powania oraz roli w ekosystemie; " podaje po jednym przyk"adzie gatunku roĘliny i zwierz´cia wyst´pujÄ…cych w poszczegól-
(
M
,
E
)
Ba"tyckim zaleÅ»noĘci pokarmowe wyst´pujÄ…ce w Morzu Ba"tyckim (M, E) nych strefach Ba"tyku (A)
" uzasadnia zwiÄ…zek mi´dzy rodzajem barwnika glonów a g"´bokoĘciÄ…, na której one
wyst´pujÄ… (D)
" potrafi rozpoznaç na ilustracjach lub zdj´ciach organizmy Å»yjÄ…ce w Morzu Ba"tyckim (A)
" dowodzi zwiÄ…zku pomi´dzy przystosowaniami w budowie wybranych zwierzÄ…t a strefÄ…
ich wyst´powania w morzu oraz ze sposobami zdobywania pokarmu (D)
" potrafi wskazaç zaleÅ»noĘci pokarmowe mi´dzy organizmami Å»yjÄ…cymi w Ba"tyku (C)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
7./8. odcinki rzeki (górny, Ęrodkowy, dolny); przystosowania roĘlin " wyjaĘnia, co to jest rzeka i wymienia kolejne jej odcinki: bieg górny, Ęrodkowy, dolny (B)
Rzeki w Polsce i zwierzÄ…t do warunków wyst´pujÄ…cych w poszczególnych " potrafi wyjaĘniç poj´cia: Ä™ród"o, koryto, system rzeczny, ujĘcie (B)
(
E
)
odcinkach rzeki (E); rzeki g"ówne i ich dop"ywy; przyczyny " porównuje warunki Życia roĘlin i zwierząt zamieszkujących poszczególne odcinki rzeki (C)
zagroŻeł
powodziowych; najd"uÅ»sze polskie rzeki  Wis"a i Odra " rozpoznaje na ilustracjach lub zdj´ciach organizmy Å»yjÄ…ce w polskich rzekach (A)
(Ä™ród"a, bieg, ujĘcia, najwaÅ»niejsze dop"ywy); znaczenie rzek dla " potrafi wskazaç na mapie dowolnÄ… rzek´ g"ównÄ… oraz jej dop"ywy (A)
cz"owieka (transport, ęród"o wody oraz pokarmu); związek osad- " dowodzi, Że zagroŻenie powodziowe jest związane ze zmiennoĘcią pór roku (D)
(
M
)
nictwa z po"oŻeniem rzek (M) " pokazuje na mapie bieg dwóch najd"uŻszych polskich rzek (Wis"y i Odry), wskazuje
równieŻ ich ęród"a, dop"ywy i ujĘcia oraz Kana" Bydgoski i Gliwicki (A)
" potrafi obliczyç, uÅ»ywajÄ…c skali mapy, rzeczywistÄ… d"ugoĘç rzeki (C)
" wskazuje na mapie najwi´ksze miasta po"oÅ»one nad Wis"Ä… i OdrÄ… (A)
" wyjaĘnia, jakie jest znaczenie rzek dla cz"owieka (B)
(
M
)
9./10. po"oÅ»enie jezior na obszarze Polski; pojezierza polskie (M); " wskazuje na mapie Polski najwi´ksze jeziora i nazywa regiony geograficzne, w których
Jeziora w Polsce przystosowania organizmów wyst´pujÄ…cych w jeziorach si´ one znajdujÄ… (A)
(
E
)
do róŻnych warunków Å»ycia (E) " wyróŻnia strefy jeziora i okreĘla warunki Å»ycia wyst´pujÄ…ce w kaÅ»dej z nich (B)
" potrafi wymieniç przyk"ady roĘlin i zwierzÄ…t wyst´pujÄ…cych w poszczególnych strefach jeziora (A)
" rozpoznaje na ilustracjach lub zdj´ciach organizmy Å»yjÄ…ce w polskich jeziorach (A)
" uzasadnia zwiÄ…zek pomi´dzy w"aĘciwoĘciami wody a warunkami Å»ycia organizmów
w okresie zimowym (D)
11. rodzaje terenów podmok"ych; sposoby powstawania terenów " wyjaĘnia, co to są tereny podmok"e i podaje warunki ich powstawania (B)
Tereny podmok"e podmok"ych; znaczenie terenów podmok"ych w przyrodzie " opisuje etapy tworzenia si´ bagien i torfowisk (B)
(
E
,
M
)
oraz dla gospodarki cz"owieka (E, M) " wymienia przyk"ady gatunków roĘlin wyst´pujÄ…cych na terenach podmok"ych (A)
" uzasadnia koniecznoĘç ochrony terenów podmok"ych, wskazujÄ…c na ich walory
przyrodnicze oraz rol´ w zapobieganiu powodziom (D)
12. obieg wody w przyrodzie uwarunkowany zmianami stanu jej " rozumie zjawiska powodujÄ…ce zmiany stanu skupienia wody (B)
(
M
)
Obieg wody skupienia; znaczenie krąŻenia wody dla Życia organizmów (M) " wyjaĘnia, w jaki sposób woda krąŻy w przyrodzie (A)
w przyrodzie " potrafi wymieniç, korzystajÄ…c z rysunku oraz w"asnych obserwacji, przyk"ady zmian
stanów skupienia wody w przyrodzie (C)
" rozumie wspó"zaleŻnoĘci zjawisk warunkujących obieg wody w przyrodzie (B)
" dowodzi znaczenia krąŻenia wody w przyrodzie dla Życia organizmów na Ziemi (D)
13./14. Ä™ród"a i cechy wody pitnej; uzdatnianie wody; " potrafi wymieniç, skÄ…d pochodzi i jakie cechy ma woda pitna (A)
SkÄ…d pochodzi rodzaje, wyst´powanie i zastosowanie wód Ä™ródlanych; " wyjaĘnia, na czym polega uzdatnianie wody oraz w jaki sposób woda dociera do mieszkaÅ‚
(B)
(
E
,
Z
)
woda do picia? polskie uzdrowiska (E, Z); Ä™ród"a geotermalne " potrafi wyjaĘniç znaczenie wód podziemnych i sposoby ich wykorzystywania przez cz"owieka (B)
" podaje przyk"ady wód Ä™ródlanych i wskazuje na mapie miejsca ich wyst´powania (C)
" wyjaĘnia poj´cia: uzdrowisko, sanatorium (B)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
15./16. substancje zanieczyszczające wody w Polsce; skutki zanieczysz- " wskazuje ęród"a zanieczyszczeł
wód w Polsce (A)
(
E
)
Zanieczyszczenia czenia wody dla Życia organizmów (E); samooczyszczanie wód; " wyjaĘnia szkodliwy wp"yw zanieczyszczeł
wód na Życie organizmów (B)
(
Z
,
M
)
wód w Polsce organizmy biorące udzia" w samooczyszczaniu wody (Z, M) " t"umaczy, na czym polega samooczyszczanie wód (B)
" podaje sposoby oczyszczania wody (A)
" proponuje sposoby ograniczania emisji zanieczyszczeł
do wody (C)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z wodÄ…; wyko-
i podsumowanie rzystanie pytał
i odpowiedzi zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ»
wiadomoĘci wiesz? ,  To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Woda sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu opano- i opanowanych umiej´tnoĘci
wania wymagał

programowych Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
dost´pnej w Wydawnictwie M. RoÅ»ak.
Rozdzia" IV: SKA¸Y I GLEBY
1. surowce mineralne wyst´pujÄ…ce w Polsce; podzia" surowców " dzieli surowce mineralne na energetyczne, metaliczne, chemiczne i skalne oraz
Surowce mineralnych na energetyczne, metaliczne, chemiczne i skalne; rozpoznaje na zdj´ciach, ilustracjach lub wĘród eksponatów ich przyk"ady (C)
mineralne obszary wyst´powania i wydobywania surowców mineralnych " wskazuje na mapie rejony wydobywania najwi´kszych iloĘci surowców mineralnych
wPolsce wPolsce; wykorzystanie surowców mineralnych przez cz"owieka; wPolsce (C)
(
M
,
E
)
powstawanie w´gla kamiennego (M, E) " charakteryzuje grupy surowców mineralnych oraz omawia sposoby ich wykorzystania
przez cz"owieka (C)
" wyjaĘnia, w jaki sposób powstawa" w´giel kamienny (B)
" dowodzi korelacji mi´dzy wyst´powaniem z"óŻ surowców mineralnych a rozwojem
gospodarczym kraju (D)
" podaje przyk"ady zastosowania surowców mineralnych, wyst´pujÄ…cych w okolicy
miejsca zamieszkania (C)
" rozumie znaczenie surowców mineralnych dla cz"owieka (B)
2. rodzaje i zastosowanie kamieni ozdobnych; miejsca wyst´powa- " opisuje na podstawie obserwacji eksponatów lub ich opisów wyglÄ…d szafiru, ametystu,
(
M
,
E
)
Kamienie nia kamieni ozdobnych na terenie Polski (M, E) granatu, agatu, malachitu i bursztynu (C)
ozdobne " podaje w oparciu o w"asne badania lub informacje z podr´cznika przyk"ady wykorzysta-
nia kamieni ozdobnych w Życiu cz"owieka (A)
" wskazuje na mapie Polski rejony wydobywania wybranych kamieni ozdobnych (C)
" rozpoznaje bursztyn, pos"ugujÄ…c si´ doĘwiadczeniem z roztworem soli (B)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
3./4. rodzaje gleb wyst´pujÄ…cych w Polsce; rozmieszczenie róŻnych " potrafi wyjaĘniç w oparciu o tekst z podr´cznika oraz w"asne obserwacje, co to jest gleba (B)
Rodzaje gleb rodzajów gleb na terenie Polski; czynniki decydujące o ŻyznoĘci " dowodzi na podstawie wyników eksperymentu wp"ywu rodzaju gleby na rozwój roĘlin (D)
(
E
,
M
)
wPolsce gleby (E, M) " wymienia rodzaje gleb wyst´pujÄ…cych w Polsce oraz podaje ich krótkÄ… charakterystyk´ (A)
" rozumie, od czego zaleÅ»y Å»yznoĘç gleby (B)
" podaje, pos"ugujÄ…c si´ mapÄ…, które rodzaje gleb najcz´Ä˜ciej wyst´pujÄ… na obszarze
Polski oraz które rejony naszego kraju moÅ»na uznaç za najÅ»yÄ™niejsze (C)
" potrafi wskazaç na mapie glebowej obszary wyst´powania róŻnych rodzajów gleb
wPolsce (C)
5./6. tereny najlepsze do uprawy roĘlin; roĘliny najcz´Ä˜ciej uprawiane " wyjaĘnia, jakie jest znaczenie uprawy ziemi dla cz"owieka (B)
Uprawa ziemi w naszym kraju; jakoĘç gleby; wp"yw sposobu gospodarowania " opisuje cechy terenów najlepszych do uprawy roĘlin (A)
na jakoĘç gleby (zabiegi agrotechniczne, melioracje, nawoÅ»enie, " dowodzi korelacji mi´dzy rodzajem upraw a jakoĘciÄ… gleby (D)
Ęrodki ochrony roĘlin, p"odozmian); chwasty i szkodniki upraw " wymienia kilka przyk"adów roĘlin uprawianych w Polsce (A)
(E, R) " potrafi rozpoznaç na ilustracjach lub zdj´ciach podstawowe roĘliny uprawiane w Polsce (A)
(
E
,
R
)
" okreĘla wymagania glebowe roĘlin cz´sto uprawianych w Polsce oraz podaje przyk"ady
wykorzystania tych roĘlin przez cz"owieka (C)
" wymienia dzia"ania zapobiegajÄ…ce zuboÅ»eniu gleby oraz podnoszÄ…ce jej Å»yznoĘç (B)
" opisuje na konkretnych przyk"adach szkodliwy wp"yw chwastów i szkodników na jakoĘç
i wydajnoĘç upraw (C)
" rozpoznaje na ilustracjach lub zdj´ciach szkodniki pól uprawnych (A)
7./8. ęród"a odpadów; rodzaje odpadów produkowanych w Polsce " wskazuje ęród"a odpadów produkowanych w Polsce (A)
Przetwarzanie (zalegające, toksyczne, surowce wtórne); wysypiska i sk"adowiska " odróŻnia odpady toksyczne i zanieczyszczające Ęrodowisko od surowców wtórnych
odpadów Ęmieci oraz ich wp"yw na Ęrodowisko; sposoby zagospodarowa- i nadajÄ…cych si´ do ponownego uÅ»ycia lub przetworzenia (B)
nia odpadów (wykorzystanie, przetworzenie, kompostowanie) " w oparciu o wyniki doĘwiadczenia dowodzi negatywnego wp"ywu wysypisk i sk"adowisk
(E, R) Ęmieci na Ęrodowisko naturalne (D)
(
E
,
R
)
" okreĘla sposoby zagospodarowania surowców wtórnych (np. z"omu i makulatury) oraz
odpadów nadajÄ…cych si´ do ponownego uÅ»ycia (np. szklanych butelek) lub przetworze-
nia (np. odpadków organicznych) (B)
" rozumie znaczenie recyklingu (B)
" proponuje sposoby zapobiegania zanieczyszczeniu Ęrodowiska odpadami (D)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci dotyczÄ…ce ska" i gleb
i podsumowanie wyst´pujÄ…cych w Polsce; wykorzystanie pytaÅ‚
i odpowiedzi
wiadomoĘci zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz?  To wiem! );
gra edukacyjna  Detektyw przyrodniczy
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Sprawdzian test pisemny  Ska"y i gleby sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wie-
poziomu opano- dzy i opanowanych umiej´tnoĘci
wania wymagał

programowych Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
dost´pnej w Wydawnictwie M. RoÅ»ak.
Rozdzia" V: ORGANIZMY
(
E
)
1./2. organizmy jednokomórkowe (E); budowa i zastosowanie " wyjaĘnia, w jakim celu pos"ugujemy si´ mikroskopem (B)
Âwiat widziany mikroskopu; zasady uÅ»ycia mikroskopu " wyróŻnia cz´Ä˜ci optyczne i mechaniczne mikroskopu (A)
pod mikroskopem " podaje podstawowe zasady uŻycia mikroskopu (A)
" potrafi sporzÄ…dzaç preparaty mikroskopowe (C)
" przeprowadza obserwacj´ mikroskopowÄ… kropli wody oraz komórek glonów (C)
" rozumie róŻnic´ mi´dzy organizmami jednokomórkowymi a wielokomórkowymi (B)
" wymienia cechy budowy organizmu jednokomórkowego (A)
" podaje przyk"ady organizmów jednokomórkowych (B)
" potrafi wymieniç podobieÅ‚
stwa i róŻnice mi´dzy organizmami jednokomórkowymi (C)
" wskazuje Ęrodowiska Życia organizmów jednokomórkowych (A)
3. wyst´powanie oraz warunki rozwoju bakterii; budowa komórki " okreĘla warunki Å»ycia bakterii (B)
Bakterie  bakterii; sposoby odÅ»ywiania si´ bakterii; kszta"ty komórek " rozumie, na czym polega samoÅ»ywnoĘç i cudzoÅ»ywnoĘç bakterii (B)
organizmy bakteryjnych; poŻyteczne i szkodliwe dla cz"owieka dzia"anie " dokonuje podzia"u bakterii cudzoŻywnych na pasoŻyty i roztocza (B)
(
E
,
Z
)
jednokomórkowe bakterii (E, Z) " rozróŻnia kszta"ty komórek bakteryjnych (B)
" rysuje komórk´ bakterii i zaznacza elementy jej budowy (C)
" podaje przyk"ady korzystnego i szkodliwego dla cz"owieka dzia"ania bakterii (A)
4./5. miejsca wyst´powania grzybów; róŻnice w budowie grzybów " potrafi podaç przyk"ady miejsc, w których wyst´pujÄ… grzyby (A)
RóŻnorodnoĘç jednokomórkowych i wielokomórkowych; sposoby odÅ»ywiania " dostrzega róŻnice w budowie róŻnych gatunków grzybów (C)
grzybów si´ grzybów; przyk"ady gatunków grzybów wyst´pujÄ…cych na " podaje przyk"ady grzybów pasoÅ»ytniczych i roztoczy (A)
(
E
,
Z
)
obszarze Polski (E, Z); mikoryza; przyk"ady "ał
cuchów pokar- " wymienia, korzystajÄ…c z ilustracji, zdj´ç lub okazów, elementy budowy grzybów kapelu-
mowych, w których wyst´pujÄ… grzyby szowych (A)
" dokonuje selekcji grzybów na jadalne, niejadalne i trujące dla cz"owieka (C)
" wyjaĘnia, na czym polega i jakie ma znaczenie mikoryza (B)
" proponuje przyk"ad "ał
cucha pokarmowego, w którym wyst´pujÄ… grzyby (D)
" potrafi wyjaĘniç znaczenie grzybów w przyrodzie (B)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
6. droÅ»dÅ»e jako przyk"ad grzybów jednokomórkowych; wyst´po- " wskazuje miejsca wyst´powania droÅ»dÅ»y (A)
(
E
)
DroÅ»dÅ»e wanie droÅ»dÅ»y (E); sposoby odÅ»ywiania si´ i oddychania droÅ»- " opisuje na podstawie ilustracji budow´ komórki droÅ»dÅ»y (A)
(
Z
)
dÅ»y; wykorzystanie droÅ»dÅ»y przez cz"owieka (Z) " wyjaĘnia, w jaki sposób rozmnaÅ»ajÄ… si´ droÅ»dÅ»e (B)
" podaje przyk"ady wykorzystania droŻdŻy przez cz"owieka (B)
" rozumie, w jakich warunkach zachodzi proces fermentacji alkoholowej (B)
" proponuje doĘwiadczenie i wyjaĘnia na podstawie jego wyników, w jaki sposób odŻy-
wiajÄ… si´ droÅ»dÅ»e (D)
7. warunki rozwoju pleĘni; budowa pleĘniaka bia"ego; rozmnaÅ»anie " wskazuje miejsca wyst´powania i warunki rozwoju grzybów pleĘniowych (A)
(
E
,
Z
)
PleĘnie si´ pleĘni; znaczenie pleĘni dla cz"owieka (E, Z) " omawia na podstawie ilustracji budow´ pleĘniaka bia"ego (B)
" analizuje warunki Å»ycia i sposoby odÅ»ywiania si´ grzybów pleĘniowych (D)
" przeprowadza obserwacj´ mikroskopowÄ… strz´pek pleĘniaka bia"ego i wyszukuje
elementy jego budowy (strz´pki, kuliste zarodnie) (C)
" podaje przyk"ady wykorzystania grzybów pleĘniowych w przemyĘle spoŻywczym
i farmaceutycznym (A)
" proponuje sposoby zabezpieczania ŻywnoĘci przed pleĘniami (D)
8. przyk"ady gatunków grzybów jadalnych, niejadalnych oraz trujÄ…- " potrafi na podstawie ilustracji lub zdj´ç podaç róŻnice pomi´dzy poszczególnymi gatun-
(
E
)
Grzyby cych dla cz"owieka (E); cechy brane pod uwag´ przy rozpozna- kami grzybów (A)
(
Z
,
M
)
kapeluszowe waniu grzybów; zasady zbierania grzybów (Z, M) " rozpoznaje na podstawie atlasu grzybów cechy charakterystyczne kilku grzybów jadal-
nych, niejadalnych i trujÄ…cych dla cz"owieka (C)
" wymienia zasady zbierania grzybów (A)
" rozpoznaje na zdj´ciach lub ilustracjach przynajmniej dwa grzyby obj´te ochronÄ… prawnÄ…
wPolsce (A)
9. wyst´powanie glonów; przyk"ady gatunków; budowa morfologiczna " wskazuje miejsca wyst´powania glonów (A)
Glony glonów jednokomórkowych, kolonijnych oraz wielokomórkowych; " rozpoznaje na podstawie opisu glony jednokomórkowe, kolonijne oraz wielokomórkowe (B)
zaleÅ»noĘç mi´dzy rodzajami barwników wyst´pujÄ…cych w plesze " rozumie, w jaki sposób odÅ»ywiajÄ… si´ glony (B)
glonów a g"´bokoĘciÄ… zbiornika wodnego, na której wyst´pujÄ… " potrafi wyjaĘniç, jaka jest zaleÅ»noĘç mi´dzy rodzajami barwników wyst´pujÄ…cych
glony; sposób odÅ»ywiania si´ glonów; znaczenie glonów w plesze glonów a g"´bokoĘciÄ… zbiornika wodnego, na której wyst´pujÄ… glony (B)
(
E
)
w przyrodzie i dla gospodarki cz"owieka (E) " wyjaĘnia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce cz"owieka (B)
10./11. porosty jako organizmy symbiotyczne; budowa morfologiczna " okreĘla warunki Å»ycia i miejsca wyst´powania porostów (B)
Porosty plechy porostu; znaczenie porostów w przyrodzie; porosty jako " opisuje na podstawie rysunku budow´ plechy porostu (B)
organizmy pionierskie oraz wskaęnikowe zanieczyszczenia Ęro- " rozpoznaje i nazywa róŻne kszta"ty plech porostów (skorupiastą, listkowatą, krzaczkowatą) (A)
(
E
)
dowiska  skala porostowa (E) " uzasadnia prawdziwoĘç stwierdzenia, Å»e porosty sÄ… organizmami pionierskimi (D)
" potrafi wymieniç kilka gatunków porostów (A)
" wyjaĘnia, co to jest skala porostowa i jakie ma ona zastosowanie (B)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
12. budowa morfologiczna mchów; Ęrodowisko Å»ycia mchów; " okreĘla warunki Å»ycia i miejsca wyst´powania mchów (B)
Mchy  roĘliny przystosowania w budowie mchu do Å»ycia na lÄ…dzie; przyk"ady " opisuje na podstawie ilustracji, zdj´ç lub okazów roĘlin budow´ mchu p"onnika (B)
(
E
)
lÄ…dowe gatunków mchów wyst´pujÄ…cych w Polsce (E) " analizuje przystosowania w budowie mchów do Å»ycia w Ęrodowisku lÄ…dowym (D)
" uzasadnia prawdziwoĘç stwierdzenia, Å»e mchy sÄ… organizmami pionierskimi (D)
" wymienia przynajmniej trzy gatunki mchów wyst´pujÄ…cych w Polsce (A)
13. wyst´powanie paprotników: skrzypów, wid"aków i paproci; " okreĘla warunki Å»ycia i miejsca wyst´powania skrzypów, wid"aków i paproci (A)
Paprocie, skrzypy budowa morfologiczna paproci, skrzypu i wid"aka; sposoby " opisuje na podstawie ilustracji, zdj´ç lub okazów roĘlin budow´ paproci, skrzypu i wid"aka (B)
i wid"aki rozmnaÅ»ania si´ paprotników; gatunki paprotników wyst´pujÄ…- " wyjaĘnia sposób rozmnaÅ»ania si´ paprotników (B)
(
E
)
cych oraz chronionych w Polsce (E) " dokonuje obserwacji mikroskopowej zarodni paproci (C)
" wyjaĘnia, w jaki sposób powsta" w´giel kamienny (B)
" wymienia przynajmniej pi´ç gatunków paprotników chronionych w Polsce (A)
14./15. przyk"ady zbiorowisk leĘnych wyst´pujÄ…cych w Polsce (bory " rozróŻnia kilka rodzajów zbiorowisk roĘlinnych wyst´pujÄ…cych w Polsce na podstawie
Zbiorowiska roĘlin sosnowe, olsy, "´gi, grÄ…dy, buczyny); zbiorowiska roĘlin wyst´- sk"adu gatunkowego spotykanych tam roĘlin (B)
w Polsce pujÄ…ce w najbliÅ»szym otoczeniu szko"y oraz miejsca zamieszkania " objaĘnia zaleÅ»noĘç sk"adu zbiorowisk roĘlinnych od warunków abiotycznych Ęrodowiska
(
E
)
ucznia; zbiorowiska synantropijne (E) (rodzaju pod"oÅ»a i gleby oraz dost´pnoĘci wody) (B)
" wyjaĘnia poj´cie roĘliny synantropijne (B)
" wyszukuje w najbliÅ»szym otoczeniu miejsca wyst´powania roĘlin synantropijnych (D)
16./17. roĘliny uŻytkowe uprawiane w Polsce w sadach, ogrodach oraz " wyjaĘnia, w jakim celu ludzie uprawiają roĘliny (B)
RoĘliny uÅ»ytkowe na polach uprawnych; przyk"ady roĘlin uÅ»ytkowych oraz ich " rozpoznaje na ilustracjach, zdj´ciach lub okazach roĘliny uprawiane w polskich sadach,
(
E
,
M
)
wykorzystania przez cz"owieka; gospodarstwa ekologiczne (E, M) ogrodach i na polach uprawnych (A)
" rozumie znaczenie roĘlin uŻytkowych dla cz"owieka (B)
" ocenia przydatnoĘç spoÅ»ywania owoców i warzyw do prawid"owego funkcjonowania
organizmu cz"owieka (D)
" rozróŻnia cz´Ä˜ci jadalne roĘlin uprawianych w Polsce (B)
" wymienia kilka zabiegów piel´gnacyjnych stosowanych u roĘlin, które sÄ… uprawiane
w sadach i ogrodach (A)
" wyjaĘnia, co to są gospodarstwa ekologiczne (B)
" rozumie znaczenie gospodarstw ekologicznych dla cz"owieka (B)
18./19. roĘliny ozdobne uprawiane w mieszkaniach, na balkonach oraz " podaje przyk"ady roĘlin ozdobnych uprawianych przez cz"owieka (A)
(
E
)
RoĘliny ozdobne w ogrodach i parkach (E); wymagania i piel´gnacja wybranych " rozpoznaje na podstawie atlasu przynajmniej trzy gatunki roĘlin ozdobnych hodowanych
(
Z
,
M
)
roĘlin ozdobnych (Z, M) w mieszkaniach oraz podaje miejsca pochodzenia tych roĘlin (C)
" okreĘla wymagania i zasady piel´gnacji wybranej roĘliny doniczkowej i ogrodowej (C)
" potrafi za"oÅ»yç hodowl´ roĘlin ozdobnych (D)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
20./21. cechy charakteryzujÄ…ce zwierz´ta bezkr´gowe; Ęrodowiska " wymienia cechy zwierzÄ…t bezkr´gowych (A)
Bezkr´gowce Å»ycia bezkr´gowców; przyk"ady gatunków mi´czaków, paj´cza- " rozróŻnia mi´czaki, paj´czaki i owady oraz podaje przyk"ady zwierzÄ…t zaliczanych
Polski ków i owadów wyst´pujÄ…cych na obszarze Polski; budowa do tych grup (B)
morfologiczna mi´czaków, paj´czaków i owadów; niektóre czyn- " opisuje budow´ zewn´trznÄ… bezkr´gowców oraz warunki ich Å»ycia na dowolnym
noĘci Å»yciowe bezkr´gowców; przyk"ady bezkr´gowców chro- przyk"adzie mi´czaka, paj´czaka i owada (B)
(
E
,
M
)
nionych w Polsce (E, M) " rozumie, w jaki sposób odÅ»ywiajÄ… si´ bezkr´gowce (B)
" wyjaĘnia, jakie jest znaczenie bezkr´gowców w przyrodzie i dla cz"owieka (B)
" podaje przynajmniej trzy gatunki zwierzÄ…t bezkr´gowych chronionych w Polsce (A)
22./23. cechy charakteryzujÄ…ce zwierz´ta kr´gowe; podzia" kr´gowców " wymienia cechy zwierzÄ…t kr´gowych (A)
Kr´gowce Polski ze wzgl´du na sposób odÅ»ywiania si´ na roĘlinoÅ»erców, mi´so- " rozróŻnia kr´gowce roĘlinoÅ»erne, wszystkoÅ»erne i mi´soÅ»erne oraz wymienia przyk"ady
Żerców i wszystkoŻerców; ogólna charakterystyka ryb, p"azów, zwierząt zaliczanych do tych grup (B)
gadów, ptaków i ssaków; przyk"ady gatunków zwierzÄ…t kr´go- " wylicza przyk"ady gatunków ryb, p"azów, gadów, ptaków i ssaków (A)
wych wyst´pujÄ…cych na obszarze Polski; kr´gowce chronione " charakteryzuje warunki Å»ycia i miejsca wyst´powania poszczególnych grup kr´gowców (C)
(
E
,
M
)
wPolsce (E, M) " opisuje budow´ morfologicznÄ… ryb, p"azów, gadów, ptaków i ssaków (B)
" wyjaĘnia, czym wyróŻniajÄ… si´ ssaki spoĘród innych kr´gowców (B)
" potrafi wskazaç przystosowania kr´gowców do róŻnych Ęrodowisk Å»ycia (A)
" wyjaĘnia, jakie jest znaczenie kr´gowców w przyrodzie i dla gospodarki cz"owieka (B)
" podaje przynajmniej po jednym gatunku ryb, p"azów, gadów, ptaków i ssaków chronio-
nych w Polsce (A)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z organizmami
i podsumowanie wyst´pujÄ…cymi w Polsce; wykorzystanie pytaÅ‚
i odpowiedzi
wiadomoĘci zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz? ,  To wiem! );
gra edukacyjna  Organizmy
Sprawdzian test pisemny  Organizmy sprawdzajÄ…cy zakres zdobytej wiedzy
poziomu i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie M. RoÅ»ak.
Rozdzia" VI: CZ¸OWIEK
1./2. budowa cia"a cz"owieka  komórki, tkanki, narzÄ…dy (organy), " rozumie, Å»e cz"owiek jest kr´gowcem naleŻącym do gromady ssaków (B)
Organizm uk"ady; przyk"ady organów i uk"adów budujÄ…cych organizm " wyjaĘnia poj´cia: tkanka, narzÄ…d (organ), uk"ad (B)
(
M
)
cz"owieka cz"owieka (M) " porzÄ…dkuje elementy budowy organizmu cz"owieka zgodnie z ich wzrastajÄ…cÄ… organizacjÄ… (B)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
" nazywa i wyjaĘnia rol´ niektórych uk"adów budujÄ…cych organizm cz"owieka (B)
" potrafi wskazaç na sobie po"oÅ»enie wybranych narzÄ…dów (Å»o"Ä…dka, serca, p"uc) (C)
3. budowa i funkcjonowanie uk"adu szkieletowego i mi´Ä˜niowego " wyjaĘnia rol´ szkieletu podczas poruszania si´ cz"owieka (B)
W jaki sposób si´ cz"owieka; po"Ä…czenia koĘci; higiena uk"adu ruchu  rola gimna- " wskazuje na sobie po"oÅ»enie wybranych koĘci (koÅ‚
czyny dolnej i górnej, kr´gos"upa,
(
Z
,
M
)
poruszamy? styki w utrzymaniu sprawnoĘci uk"adu ruchu (Z, M) czaszki) (C)
" wyjaĘnia rol´ mi´Ä˜ni podczas wykonywania ruchów (B)
" t"umaczy, co to sÄ… stawy oraz jakÄ… pe"niÄ… funkcj´ (B)
" wymienia róŻne grupy mi´Ä˜ni budujÄ…cych organizm cz"owieka (mi´Ä˜nie szkieletowe,
mi´Ä˜nie budujÄ…ce narzÄ…dy wewn´trzne) (A)
" wyjaĘnia rol´ higienicznego trybu Å»ycia (gimnastyki, w"aĘciwego odÅ»ywiania si´,
cz´stego przebywania na ĘwieÅ»ym powietrzu) w utrzymaniu sprawnoĘci ruchowej (B)
" uzasadnia zwiÄ…zek uk"adu ruchu z innymi uk"adami budujÄ…cymi organizm cz"owieka (D)
4. odÅ»ywianie si´ jako jedna z podstawowych funkcji organizmu; " rozumie, w jaki sposób odÅ»ywia si´ cz"owiek (B)
OdÅ»ywianie budowa i funkcjonowanie uk"adu pokarmowego cz"owieka; pro- " wylicza kolejne odcinki, z których sk"ada si´ uk"ad pokarmowy cz"owieka (A)
ces trawienia pokarmu; zaburzenia pracy uk"adu pokarmowego " potrafi opisaç drog´ pokarmu w organizmie na podstawie ilustracji uk"adu pokarmowego (C)
(Z) " wyjaĘnia, na czym polega proces trawienia pokarmu (B)
(
Z
)
" przedstawia rol´ poszczególnych narzÄ…dów uk"adu pokarmowego w trawieniu pokarmów (B)
" wskazuje na sobie po"oŻenie narządów budujących uk"ad pokarmowy cz"owieka (prze"yku,
Żo"ądka, jelit, wątroby, trzustki) (C)
5. oddychanie jako jeden z najwaÅ»niejszych procesów Å»yciowych; " wymienia kolejne cz´Ä˜ci budujÄ…ce uk"ad oddechowy cz"owieka (A)
W jaki sposób etapy oddychania (wdech i wydech); budowa i funkcjonowanie " potrafi opisaç drog´ powietrza w organizmie na podstawie ilustracji uk"adu oddechowego (C)
oddychamy? uk"adu oddechowego cz"owieka; oddychanie wewnątrzkomór- " wyjaĘnia, na czym polega proces oddychania (B)
(
Z
)
kowe (Z) " porównuje na podstawie diagramu sk"ad powietrza wdychanego i wydychanego przez
cz"owieka (C)
" rozumie, na czym polega oddychanie wewnątrzkomórkowe (B)
" uzasadnia zwiÄ…zek pomi´dzy oddychaniem wewnÄ…trzkomórkowym a funkcjami Å»yciowymi
organizmu (D)
" wskazuje na sobie po"oŻenie narządów budujących uk"ad oddechowy (C)
6./7. rozmnaÅ»anie jako warunek istnienia Å»ycia na Ziemi; budowa " definiuje poj´cia: zap"odnienie i rozmnaÅ»anie (A)
Jak powstaje i funkcjonowanie Żeł
skiego i m´skiego uk"adu rozrodczego; " rozumie, w jaki sposób powstaje Å»ycie cz"owieka (B)
Życie cz"owieka? etapy rozwoju cz"owieka od zap"odnienia do przyjĘcia na Ęwiat " wymienia narządy budujące uk"ad rozrodczy Żeł
ski i m´ski oraz okreĘla ich funkcje (B)
(Z) " potrafi wymieniç, pos"ugujÄ…c si´ ilustracjami, etapy rozwoju cz"owieka od zap"odnienia
(
Z
)
do przyjĘcia na Ęwiat (A)
" wyjaĘnia, na czym polega higiena okresu ciąŻy (B)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
8. co to jest choroba; jakie sÄ… przyczyny chorób; drobnoustroje " definiuje poj´cia: choroba, drobnoustroje chorobotwórcze (A)
Co to znaczy chorobotwórcze (rodzaje, drogi wnikania, sposoby zapobiega- " wyjaĘnia, w jaki sposób drobnoustroje chorobotwórcze wnikają do organizmu cz"owieka (B)
(
Z
,
M
)
chorowaç? nia i walki z nimi); choroby zakaÄ™ne i epidemie (Z, M) " okreĘla, jakie sÄ… symptomy choroby (B)
" potrafi zmierzyç temperatur´ swojego cia"a i zinterpretowaç wynik (C)
" wyjaĘnia, co to jest choroba zakaęna i epidemia (B)
" omawia rol´ higieny w zachowaniu zdrowia cz"owieka (C)
9. choroby zakaęne (grypa, Ęwinka, róŻyczka, ospa wietrzna, " rozróŻnia choroby zakaęne bakteryjne i wirusowe oraz podaje ich przyk"ady (B)
Choroby znane AIDS); przyczyny zachorował
na choroby zakaÄ™ne oraz " potrafi opisaç szkody wywo"ane przez bakterie chorobotwórcze oraz wirusy w organiz-
(
Z
,
M
)
i nieznane sposoby ich leczenia; antybiotyki (Z, M) mie cz"owieka (B)
" wyjaĘnia, jakie sÄ… zasady post´powania w przypadku zachorowania na choroby wirusowe
i bakteryjne (B)
" podaje objawy wybranych chorób (A)
" wymienia choroby, w których leczeniu nie stosuje si´ antybiotyków (A)
10. profilaktyka chorób (w"aĘciwe odÅ»ywianie, higiena cia"a, odzieÅ»y, " potrafi wymieniç czynniki, od których zaleÅ»y nasze zdrowie (higiena odÅ»ywiania, cia"a,
Od czego zaleŻy pomieszczeł
, nauki, zabawy i wypoczynku oraz szczepienia odzieŻy, pomieszczeł
, w których przebywamy, nauki, wypoczynku) (A)
(
Z
,
M
)
nasze zdrowie? ochronne) (Z, M) " uzasadnia wp"yw róŻnych czynników na nasze zdrowie (odŻywianie, wypoczynek bierny
i czynny, higiena cia"a i odzieŻy, kultura bycia) (D)
" wybiera spoĘród proponowanych sposobów sp´dzania wolnego czasu te, które sÄ…
odpowiednie dla zachowania zdrowia (C)
" planuje harmonogram dnia zgodny z higienicznym trybem Życia (D)
" wyjaĘnia, czym są szczepionki i jakie jest ich dzia"anie (B)
" rozumie znaczenie szczepieł
ochronnych (B)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z funkcjonowa-
i podsumowanie niem organizmu cz"owieka; wykorzystanie pytał
i odpowiedzi
wiadomoĘci zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz? ,  To wiem! );
zabawa edukacyjna  Prawda czy fa"sz
Sprawdzian test pisemny  Cz"owiek sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu opano- i opanowanych umiej´tnoĘci
wania wymagał

programowych Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
dost´pnej w Wydawnictwie M. RoÅ»ak.
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Rozdzia" VII: OCHRONA ÂRODOWISKA
1./2. idea tworzenia parków narodowych; zasady obowiÄ…zujÄ…ce na " wyjaĘnia, w jakim celu tworzy si´ parki narodowe (B)
Parki narodowe obszarze parku narodowego; Czerwona Ksi´ga roĘlin i zwierzÄ…t " podaje zasady zachowania si´ na obszarze parku narodowego (A)
(
E
,
M
)
wPolsce (E, M) " wyjaĘnia, co to jest Polska Czerwona Ksi´ga (B)
" rozumie znaczenie parków narodowych (B)
po"oŻenie Wolił
skiego i S"owił
skiego Parku Narodowego; " wskazuje na mapie po"oŻenie Wolił
skiego i S"owił
skiego Parku Narodowego (C)
3. symbole parków narodowych pobrzeÅ»a Ba"tyku; obiekty obj´te " wymienia po dwa gatunki roĘlin i zwierzÄ…t zamieszkujÄ…cych parki pobrzeÅ»a Ba"tyku (A)
Parki narodowe ochroną na obszarze Wolił
skiego i S"owił
skiego Parku Narodo- " odróŻnia brzeg klifowy od wydmowego (B)
pobrzeÅ»a Ba"tyku wego (brzeg, wydmy); roĘliny i zwierz´ta Å»yjÄ…ce na obszarze " wskazuje na mapie jeziora wyst´pujÄ…ce na terenie S"owiÅ‚
skiego Parku Narodowego (C)
(
E
,
M
)
parków narodowych pobrzeÅ»a Ba"tyku (E, M) " rozpoznaje zwierz´ta przedstawione na emblematach parków pobrzeÅ»a Ba"tyku (C)
" wyjaĘnia, jakie obszary uznaje si´ za Mi´dzynarodowe Rezerwaty Biosfery (B)
4. po"oŻenie Drawieł
skiego, Wigierskiego, Biebrzał
skiego Parku " wskazuje na mapie Polski po"oŻenie Drawieł
skiego, Wigierskiego i Biebrzał
skiego Parku
Parki narodowe Narodowego oraz Parku Narodowego Bory Tucholskie; symbole Narodowego oraz Parku Narodowego Bory Tucholskie (C)
pojezierzy parków narodowych pojezierzy; obiekty obj´te ochronÄ… na " wymienia po dwa gatunki roĘlin i zwierzÄ…t zamieszkujÄ…cych parki pojezierzy (A)
obszarze parków narodowych pojezierzy (stare drzewa, naturalne " rozpoznaje organizmy przedstawione na emblematach parków narodowych pojezierzy (C)
mokrad"a); unikalna flora i fauna wyst´pujÄ…ca na terenach par-
(
E
,
M
)
ków narodowych pojezierzy (E, M)
5. po"oŻenie Wielkopolskiego, Kampinoskiego, Poleskiego, " wskazuje na mapie Polski po"oŻenie Wielkopolskiego, Kampinoskiego, Poleskiego,
Parki narodowe Narwiał
skiego i Bia"owieskiego Parku Narodowego; symbole Narwiał
skiego i Bia"owieskiego Parku Narodowego (C)
nizin parków narodowych po"oÅ»onych na nizinach polskich; charakte- " potrafi wymieniç nazw´ najstarszego parku narodowego utworzonego na obszarze Polski (A)
(
E
,
M
)
rystyczna flora i fauna parków nizin (E, M) " wymienia po dwa gatunki roĘlin i zwierzÄ…t wyst´pujÄ…cych na terenie parków
narodowych nizin (A)
" uzasadnia potrzeb´ ochrony terenów podmok"ych zachowaniem bioróŻnorodnoĘci (D)
" rozpoznaje zwierz´ta przedstawione na emblematach parków narodowych nizin (C)
6. po"oÅ»enie Ojcowskiego, Âwi´tokrzyskiego i RoztoczaÅ‚
skiego " wskazuje na mapie Polski po"oÅ»enie Ojcowskiego, Âwi´tokrzyskiego i RoztoczaÅ‚
skiego
Parki narodowe Parku Narodowego; symbole parków narodowych po"oŻonych Parku Narodowego (C)
wyŻyn na wyŻynach polskich; obiekty o szczególnych walorach przy- " wymienia po dwa gatunki roĘlin i zwierząt zamieszkujących parki narodowe wyŻyn (A)
rodniczych wyst´pujÄ…ce na terenie parków narodowych wyÅ»yn; " uzasadnia potrzeb´ ochrony jaskiÅ‚
dla zachowania unikalnych gatunków nietoperzy
(
E
,
M
)
charakterystyczna flora i fauna parków polskich wyŻyn (E, M) oraz walorów turystycznych (D)
" wyjaĘnia potrzeb´ zachowania naturalnych lasów (D)
" rozpoznaje zwierz´ta przedstawione na emblematach parków narodowych wyÅ»yn (C)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
7. po"oŻenie Karkonoskiego, Bieszczadzkiego, Tatrzał
skiego, Pie- " wskazuje na mapie Polski po"oŻenie Karkonoskiego, Bieszczadzkiego, Tatrzał
skiego,
Parki nił
skiego, Gorczał
skiego, Babiogórskiego, Magurskiego Parku Pienił
skiego, Gorczał
skiego, Babiogórskiego i Magurskiego Parku Narodowego oraz
narodowe gór Narodowego oraz Parku Narodowego Gór Sto"owych; symbole Parku Narodowego Gór Sto"owych (C)
parków po"oŻonych na wyŻynach polskich; obiekty o szczegól- " wymienia po dwa gatunki roĘlin i zwierząt zamieszkujących górskie parki narodowe (A)
nych walorach przyrodniczych wyst´pujÄ…ce na terenie parków " rozpoznaje na ilustracji i nazywa pi´tra roĘlinnoĘci górskiej (C)
narodowych gór; charakterystyczna flora i fauna parków polskich " potrafi rozpoznaç symbole przedstawione na emblematach parków narodowych gór (C)
(
E
,
M
)
gór (E, M)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z ochronÄ… Ęrodo-
i podsumowanie wiska; wykorzystanie pytał
i odpowiedzi zawartych w podr´cz-
wiadomoĘci niku ( Czy juŻ wiesz? ,  To wiem! ); prezentacja albumów
i plakatów dotyczÄ…cych parków narodowych wyst´pujÄ…cych
wPolsce;
gra edukacyjna  Parki narodowe
Sprawdzian test pisemny  Ochrona Ęrodowiska sprawdzający poziom
poziomu opano- zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoĘci
wania wymagał

programowych Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
dost´pnej w Wydawnictwie M. RoÅ»ak.
Plan dydaktyczny opracowali doĘwiadczeni nauczyciele przyrody:
Danuta Kamił
ska, Ewa Maria Tuz