4 Plan dydaktyczny
1 Plan dydaktyczny
Prezentowany plan dydaktyczny zosta" opracowany zgodnie z za"oŻenia- Plan dydaktyczny jest
mi MENiS dotyczącymi nauczania przedmiotu przyroda. Jest on skorelo- propozycją rozk"adu tematów
wany z programem nauczania autorstwa Marii i Micha"a Augustyniak lekcji. MoÅ»e byç modyfikowany
 Przyroda. Program nauczania przedmiotu blokowego w klasach IV VI w zaleŻnoĘci od poziomu
szko"y podstawowej (numer dopuszczenia MEN: DKW-4014-49/99) uczniów i przydzia"u godzin.
i dostosowany do podr´cznika  Mój Ęwiat 6 . TreĘci zawarte w podr´cz-
niku dotyczą przyrody Ęwiata i "ączą wiadomoĘci z zakresu czterech nauk
przyrodniczych: biologii, geografii, chemii i fizyki. Sugerowany rozk"ad
tematów lekcji zak"ada moÅ»liwoĘç nauczania przyrody w wymiarze trzech
godzin tygodniowo. Podany plan naleÅ»y odpowiednio dostosowaç
do przydzia"u godzin. W przypadku wi´kszego przydzia"u nauczyciel moÅ»e
wykorzystaç propozycje dodatkowych lekcji, gier i zabaw edukacyjnych
zawartych w podr´czniku  Mój Ęwiat 6 .
Kategorie celów nauczania
Kategorie celów nauczania wiąŻą si´ z okreĘlonymi
umiej´tnoĘciami, które uczeÅ‚
powinien opanowaç.
Umiej´tnoĘci te sÄ… wyraÅ»one przez odpowiednie
czasowniki operacyjne, przedstawione w poniŻszej
tabeli.
Kategoria OkreĘlenia
Czasowniki operacyjne
celu wieloznaczne
A wiedzieç nazwaç, zdefiniowaç, wymieniç, zidentyfikowaç, rozpoznaç, wyliczyç...
B rozumieç streĘciç, wyjaĘniç, zilustrowaç, rozróŻniç...
stosowaç rozwiÄ…zaç, skonstruowaç, zastosowaç, porównaç, sklasyfikowaç,
C
wiadomoĘci narysowaç, scharakteryzowaç...
rozwiÄ…zywaç dowieĘç, przewidzieç, zanalizowaç, wykryç, oceniç,
D
problemy zaproponowaç, zaplanowaç...
Oznaczenia
W zamieszczonym planie dydaktycznym zastosowano Uwzgl´dniono w nim równieÅ» odpowiednie ozna-
oznaczenia kategorii celów nauczania na podstawie czenia ĘcieŻek edukacyjnych:
R
taksonomii  ABC (wed"ug B. Niemierki): R  regionalna,
E
A  zapami´tanie wiadomoĘci, E  ekologiczna,
Z
B  zrozumienie wiadomoĘci, Z  prozdrowotna,
M
C  stosowanie wiadomoĘci w sytuacjach typowych, M  czytelnicza i medialna,
P
O
D stosowanie wiadomoĘci w sytuacjach proble- PO  patriotyczna i obywatelska.
mowych.
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Rozdzia" I: KRAJOBRAZ
1. wk"ad nauk przyrodniczych w rozwój cywilizacji; poznanie " wymienia dziedziny zainteresował
przyrodników (A)
Poznajemy zjawisk zachodzÄ…cych w kosmosie; poprawa warunków Å»ycia " podaje przyk"ady wykorzystania odkryç przyrodniczych (C)
przyrod´ Ęwiata ludzi zwiÄ…zana z rozwojem Ęrodków transportu, wynalezieniem " potrafi dowieĘç wp"ywu rozwoju nauki na popraw´ Å»ycia ludzi (D)
(
Z
,
E
)
szczepionek i antybiotyków (Z, E); " wymienia zastosowania urządzeł
, które umoŻliwiają badanie przyrody
urządzenia umoŻliwiające badanie przyrody; sylwetki wybitnych (komputery, mikroskopy, teleskopy) (A)
uczonych, których odkrycia wzbogaci"y wiedz´ przyrodniczÄ… " wymienia nazwiska trzech uczonych i opisuje ich wk"ad
(
M
)
(Arystoteles, Kopernik, Pasteur) (M) w odkrywanie przyrody (A)
(
M
)
2. wszechĘwiat; cia"a niebieskie: gwiazdy i planety (M); " definiuje poj´cia: cia"o niebieskie, planeta, gwiazda (A)
(
E
)
Planeta Ziemia Ziemia  planeta, na której moÅ»e istnieç Å»ycie (E); " opisuje na podstawie ilustracji budow´ wszechĘwiata,
(
M
)
budowa wn´trza Ziemi; kszta"t i wymiary kuli ziemskiej (M) pos"ugujÄ…c si´ terminologiÄ… geograficznÄ… (C)
" charakteryzuje czynniki warunkujące Życie na Ziemi
(energia ze S"oł
ca, woda, atmosfera, grawitacja) (C)
" wymienia elementy budowy wn´trza Ziemi (A)
" wyjaĘnia róŻnice mi´dzy kszta"tem globusa a rzeczywistym kszta"tem Ziemi (B)
3./4. teoria powstawania wszechĘwiata; Uk"ad S"oneczny i jego " wyjaĘnia, jak powsta" wszechĘwiat (B)
(
M
)
Ziemia budowa; planety Uk"adu S"onecznego; komety i meteory (M); " potrafi wyjaĘniç, jak jest zbudowany Uk"ad S"oneczny (B)
we wszechĘwiecie teoria heliocentryczna i geocentryczna; Droga Mleczna i inne " wymienia planety Uk"adu S"onecznego (A)
(
M
)
galaktyki; gwiazdozbiory (M); " potrafi wymieniç charakterystyczne cechy budowy
(
E
,
Z
)
badania kosmosu i podróŻe kosmiczne (E, Z); wybranej planety Uk"adu S"onecznego (A)
(
M
)
sztuczne satelity Ziemi i sposoby ich wykorzystania (M) " rozpoznaje na podstawie opisu lub ilustracji komety, meteory i meteoryty (A)
" wyjaĘnia róŻnic´ mi´dzy uk"adem geocentrycznym a heliocentrycznym (B)
" definiuje poj´cie galaktyka (A)
" wyjaĘnia zaleÅ»noĘç mi´dzy DrogÄ… MlecznÄ… a Uk"adem S"onecznym (B)
" potrafi wyjaĘniç, czym sÄ… gwiazdozbiory i podaç ich przyk"ady (B)
" podaje przyk"ady urządzeł
i sposobów badania kosmosu (A)
" wymienia zastosowania sztucznych satelitów Ziemi (A)
" sporzÄ…dza na podstawie dost´pnych Ä™róde" informacji
sprawozdanie z wybranej wyprawy w kosmos (D)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
5./6./7. ruch obrotowy Ziemi i jego nast´pstwa; ruch obiegowy Ziemi " wyjaĘnia poj´cia: ruch obrotowy i ruch obiegowy Ziemi (B)
Ruchy Ziemi i jego nast´pstwa; oĘwietlenie Ziemi w pierwszych dniach " potrafi wyjaĘniç na podstawie doĘwiadczenia zjawisko dnia i nocy (B)
(
M
)
kalendarzowych pór roku (M) " definiuje poj´cie doba (A)
" dowodzi zwiÄ…zku pomi´dzy nast´pstwami ruchu obiegowego Ziemi
a rytmem Życia roĘlin, zwierząt i ludzi (D)
" opisuje na podstawie ilustracji ruch obiegowy Ziemi (C)
" wyjaĘnia róŻnice mi´dzy rokiem kalendarzowym a rokiem przest´pnym (B)
" podaje daty zmian kalendarzowych pór roku (A)
" charakteryzuje powstawanie pór roku jako nast´pstwa ruchu obiegowego Ziemi
i nachylenia osi ziemskiej do orbity (C)
" opisuje warunki, w których dochodzi do zaçmienia S"oÅ‚
ca
oraz warunki zaçmienia Ksi´Å»yca (B)
" uzasadnia zwiÄ…zek pomi´dzy nast´pstwami ruchu obrotowego Ziemi
a rytmem Życia roĘlin, zwierząt i ludzi (D)
8./9./10./11. model Ziemi  globus i siatka geograficzna; " wyjaĘnia, co to jest siatka geograficzna oraz opisuje po"udniki i równoleŻniki (B)
Orientacja na mapa i siatka kartograficzna; wspó"rz´dne geograficzne " wskazuje na globusie: po"udniki, po"udnik zerowy, równoleÅ»niki, równik, zwrotniki
Ziemi i ich wyznaczanie; zróŻnicowanie oĘwietlenia na skutek ruchu Raka i KozioroŻca, ko"a podbiegunowe i bieguny geograficzne (A)
obrotowego Ziemi (po"udnie s"oneczne, czas s"oneczny); " potrafi wskazaç na globusie pó"kul´ wschodniÄ…, zachodniÄ…, pó"nocnÄ… i po"udniowÄ… (A)
strefy czasowe w Europie i na ca"ej Ziemi (czas uniwersalny, " wyjaĘnia, co to jest siatka kartograficzna (B)
(
M
)
Ęrodkowoeuropejski i wschodnioeuropejski) (M) " wskazuje na globusie i mapie punkty posiadające d"ugoĘci geograficzne wschodnie
i zachodnie oraz szerokoĘci pó"nocne i po"udniowe (A)
" odczytuje z mapy wspó"rz´dne geograficzne dowolnych punktów na Ziemi (C)
" potrafi wyjaĘniç, co to jest po"udnie s"oneczne (B)
" opisuje, pos"ugujÄ…c si´ mapÄ…, w jaki sposób okreĘla si´ czas s"oneczny (C)
" wyjaĘnia, dlaczego wprowadza si´ strefy czasowe (B)
" definiuje poj´cia: czas uniwersalny, Ęrodkowoeuropejski i wschodnioeuropejski (A)
" podaje na podstawie mapy stref czasowych, jaki czas obowiÄ…zuje w Polsce
i w innych krajach Europy (C)
" oblicza na podstawie mapy stref czasowych róŻnic´ czasu
mi´dzy dowolnymi punktami na Ziemi (D)
12./13. mapa ogólnogeograficzna Ęwiata  rozmieszczenie obszarów " wskazuje na mapie wszystkie kontynenty i oceany wyst´pujÄ…ce na Ziemi (A)
(
M
)
Mapa Ęwiata lądowych i wodnych; kontynenty i oceany (M); " porównuje na podstawie mapy wielkoĘci obszarów zajmowanych przez lądy i oceany (C)
ukszta"towanie powierzchni Ziemi  najwi´ksze niziny, wyÅ»yny " wskazuje na mapie najwyÅ»sze szczyty kaÅ»dego z kontynentów i odczytuje ich wysokoĘci (A)
(
M
)
i góry oraz miejsca ich wyst´powania; wyspy i archipelagi (M) " definiuje poj´cia: wyspa i archipelag (A)
" potrafi podaç nazwy oraz wskazaç na mapie najwi´ksze wyspy,
niziny, wyŻyny i góry Ęwiata (A)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
14. zróŻnicowanie oĘwietlenia i ogrzewania Ziemi jako " wymienia strefy oĘwietlenia Ziemi: podbiegunowe, umiarkowane, mi´dzyzwrotnikowe (A)
Krajobrazy Ziemi konsekwencja jej ruchu obiegowego; strefy oĘwietlenia Ziemi; " wskazuje na mapie strefy oĘwietlenia oraz ich granice (zwrotniki Raka i KozioroŻca,
(
M
)
krajobrazy strefowe i astrefowe (M); ko"a: podbiegunowe pó"nocne i po"udniowe) (A)
(
E
)
czynniki naturalne i kulturowe zróŻnicowania krajobrazów Ziemi (E) " charakteryzuje krótko kaÅ»dÄ… stref´ oĘwietlenia (C)
" wyjaĘnia poj´cia: krajobraz strefowy i krajobraz astrefowy, podaje ich przyk"ady (B)
" wykazuje zaleÅ»noĘç pomi´dzy strefÄ… oĘwietlenia a krajobrazem (C)
" wylicza przyk"ady naturalnych i kulturowych krajobrazów Ziemi (A)
15./16. lasy równikowe i lasy strefy umiarkowanej: po"oÅ»enie, zróŻnicowanie " wskazuje na mapie po"oÅ»enie najwi´kszych obszarów leĘnych na Ziemi (A)
Krajobrazy leĘne organizmów roĘlinnych i zwierz´cych w poszczególnych strefach; " opisuje warunki panujÄ…ce w lasach tropikalnych i liĘciastych strefy umiarkowanej
las tropikalny, las liĘciasty i tajga; znaczenie obszarów leĘnych oraz podaje przyk"ady przystosował
Żyjących tam organizmów (C)
(
E
)
dla Życia na Ziemi (E) " porównuje warunki klimatyczne tajgi i tundry oraz podaje przyk"ady
Żyjących w nich organizmów (C)
" wyjaĘnia, jakie znaczenie mają lasy dla Życia na Ziemi (B)
17./18. krajobrazy trawiaste sawanny i stepu: po"oÅ»enie, zróŻnicowanie " wskazuje na mapie po"oÅ»enie najwi´kszych obszarów trawiastych
Krajobrazy roĘlin i zwierząt oraz przystosowania organizmów do zmian i podaje ich nazwy (sawanna, step, preria, pampa) (A)
(
E
)
trawiaste sawanny pór roku wyst´pujÄ…cych na sawannach i stepach (E) " opisuje warunki klimatyczne panujÄ…ce na sawannach i podaje przyk"ady
i stepu oraz przystosowania Żyjących tam organizmów (B)
" opisuje warunki klimatyczne panujÄ…ce na stepach i podaje przyk"ady
oraz przystosowania Żyjących tam organizmów (B)
" porównuje sawann´ ze stepem (C)
19. strefa pustył
wokó" zwrotników: pustynie piaszczyste, Żwirowe " wymienia rodzaje pustył
i opisuje ich warunki klimatyczne (A)
Krajobrazy i kamieniste; oazy; strefa pustył
w okolicach biegunów: " wskazuje na mapie po"oÅ»enie najwi´kszych obszarów pustyÅ‚
na Ziemi
pustynne pustynie lodowe; rozmieszczenie obszarów pustynnych i podaje ich nazwy (A)
na Ziemi, zróŻnicowanie organizmów roĘlinnych i zwierz´cych " opisuje krajobraz pustyÅ‚
po"oŻonych wokó" zwrotników i podaje przyk"ady
(
E
)
oraz ich przystosowania do warunków naturalnych pustył
(E) przystosował
Żyjących tam organizmów do warunków naturalnych (B)
" opisuje krajobraz pustył
lodowych i podaje przyk"ady przystosował

Żyjących tam organizmów do warunków naturalnych (B)
20. po"oÅ»enie Morza Âródziemnego; zróŻnicowanie organizmów " wskazuje na mapie po"oÅ»enie Morza Âródziemnego (A)
Krajobraz roĘlinnych i zwierz´cych oraz ich przystosowania do warunków " opisuje krajobraz Ęródziemnomorski
Ęródziemnomorski naturalnych; dzia"alnoĘç cz"owieka, zmiany w krajobrazie oraz podaje przyk"ady Å»yjÄ…cych tam roĘlin i zwierzÄ…t (B)
naturalnym; walory przyrodnicze i turystyczne basenu " podaje przyk"ady upraw charakterystycznych dla basenu Morza Âródziemnego (A)
(
E
)
Morza Âródziemnego (E) " wykazuje wp"yw dzia"alnoĘci cz"owieka na przeobraÅ»enia krajobrazu naturalnego (D)
" potrafi wybraç elementy krajobrazu Ęródziemnomorskiego (naturalne i kulturowe),
które majÄ… najwi´kszy wp"yw na rozwój turystyki w tym rejonie (C)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
21. po"oÅ»enie najwi´kszych "aÅ‚
cuchów górskich na Ziemi; " wskazuje na mapie po"oÅ»enie najwi´kszych "aÅ‚
cuchów górskich na Ziemi
Krajobraz najwaŻniejsze cechy klimatu górskiego; (Himalaje, Alpy, Kordyliery, Andy) (A)
wysokogórski zróŻnicowanie organizmów roĘlinnych i zwierz´cych oraz ich " wymienia najwaÅ»niejsze cechy klimatu górskiego (A)
przystosowania do zmian wysokoĘci; " uzasadnia wyst´powanie w krajobrazie górskim pi´ter roĘlinnoĘci (D)
róŻnorodnoĘç krajobrazów górskich; Himalaje, Alpy, " opisuje krajobraz wybranego pasma górskiego i podaje przyk"ady przystosowaÅ‚

Kordyliery i Andy  po"oŻenie, charakterystyczne cechy Żyjących tam organizmów do warunków naturalnych (B)
(
E
)
krajobrazów, przyk"ady fauny i flory (E); " wymienia co najmniej dwa znaczące w skali Ęwiatowej
wyprawy wysokogórskie, udzia" Polaków w wyprawach dokonania w alpinistyce (A)
(
M
)
wysokogórskich (M) " dokonuje oceny wk"adu polskich alpinistów w rozwój himalaizmu (D)
22. dawne wyobraŻenia o kszta"cie Ziemi; poglądy oparte " porównuje dawne wyobraŻenia o kszta"cie Ziemi z jej rzeczywistym wyglądem (C)
Jak dokonywano na domys"ach i obserwacjach; cele wypraw badawczych; " podaje przyczyny i skutki wielkich odkryç geograficznych (A)
odkryç najwi´ksze odkrycia geograficzne  poznanie Nowego Âwiata, " streszcza co najmniej dwie historie zwiÄ…zane z wielkimi odkrywcami
geograficznych? drogi morskiej do Indii, op"yni´cie Ziemi, odkrycie Australii i ich podróŻami geograficznymi (B)
i Antarktydy, zdobycie biegunów; trasy podróŻy odkrywców; " wskazuje na mapie trasy wybranych podróŻy geograficznych (A)
udzia" Polaków w odkryciach geograficznych " ocenia wk"ad Polaków w Ęwiatowe odkrycia geograficzne (D)
(
P
,
E
)
(P. E. Strzelecki, H. Arctowski, A. B. Dobrowolski) (P, E); " uzasadnia zwiÄ…zek pomi´dzy moÅ»liwoĘciami podróŻowania
(
R
,
M
)
konsekwencje podróŻy i odkryç geograficznych (R, M) a wiedzÄ… przyrodniczÄ… (D)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z krajobrazami
i podsumowanie Ęwiata; wykorzystanie pytał
i odpowiedzi zawartych
wiadomoĘci w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz? ,  To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Krajobraz sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie RoÅ»ak.
Rozdzia" II: POWIETRZE
1. materia: cia"o fizyczne, uk"ad cia", substancja chemiczna; " rozpoznaje w otoczeniu cia"a fizyczne i uk"ady cia" (B)
Âwiat materii róŻnorodnoĘç substancji chemicznych  proste i z"oÅ»one, " definiuje poj´cie materia (A)
metale i niemetale, gazy, ciecze i cia"a sta"e; " okreĘla rodzaj substancji chemicznej, z której jest zbudowane wybrane cia"o fizyczne (C)
uk"ad okresowy pierwiastków; " rozpoznaje w swoim otoczeniu substancje proste i z"oŻone,
(
M
)
róŻnorodny sk"ad pierwiastkowy otaczającego Ęwiata (M) metale i niemetale oraz okreĘla ich stan skupienia (C)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
" porównuje w"aĘciwoĘci metali i niemetali (C)
" wyjaĘnia, co zawiera uk"ad okresowy pierwiastków (B)
" porównuje na podstawie danych sk"ad pierwiastkowy skorupy ziemskiej,
atmosfery, wody w oceanie i organizmu Żywego (C)
2. model budowy gazu; w"aĘciwoĘci gazów (kszta"t, dyfuzja, " wymienia w"aĘciwoĘci gazów (A)
Budowa ĘciĘliwoĘç, rozpr´Å»liwoĘç) a ich drobinowa budowa  odleg"oĘci " opisuje budow´ gazu (C)
i w"aĘciwoĘci mi´dzy drobinami, nieustanny ruch, wzajemne oddzia"ywanie; " rozpoznaje w swoim otoczeniu zjawisko dyfuzji (A)
gazów dyfuzja w gazie  przyk"ady z otoczenia, wp"yw temperatury; " wyjaĘnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko dyfuzji gazów
(
M
)
zastosowania gazów wykorzystujące ich w"aĘciwoĘci (M) i wp"yw temperatury na jej przebieg (B)
" rozpoznaje zjawisko spr´Å»ania i rozpr´Å»ania gazów w swoim otoczeniu (A)
" wyjaĘnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko spr´Å»ania i rozpr´Å»ania gazów (B)
" dowodzi w oparciu o przyk"ady z otoczenia i wyniki doĘwiadczenia, Że drobiny
budujÄ…ce gazy sÄ… w nieustannym ruchu (D)
" podaje przyk"ady praktycznego wykorzystania w"aĘciwoĘci gazów (C)
3. przemiany fizyczne i chemiczne; " wyjaĘnia poj´cia: przemiana fizyczna i reakcja chemiczna (B)
Przemiany przyk"ady przemian fizycznych i chemicznych wyst´pujÄ…cych " rozróŻnia na podstawie obserwacji, doĘwiadczeÅ‚
oraz opisów przemiany fizyczne
(
M
)
fizyczne w przyrodzie; katalizatory (M) i reakcje chemiczne (B)
i chemiczne " podaje przyk"ady przemian fizycznych i reakcji chemicznych spotykanych w Życiu
codziennym (C)
" wyjaĘnia, w jakim celu stosuje si´ katalizatory i podaje ich przyk"ady (B)
4. przebieg procesów fotosyntezy i oddychania, znaczenie tych " wymienia czynnoĘci Å»yciowe organizmów oraz czynniki niezb´dne do ich przebiegu
Obieg tlenu procesów dla Å»ycia organizmów; obieg tlenu i dwutlenku w´gla (substancje odÅ»ywcze i energia) (A)
i dwutlenku w´gla w przyrodzie; organizmy tlenowe i beztlenowe; rola obszarów " wykazuje na podstawie doĘwiadczenia rol´ Ęwiat"a w procesie fotosyntezy (D)
(
E
)
w przyrodzie leĘnych w regulacji sk"adu powietrza atmosferycznego (E) " opisuje na podstawie ilustracji przebieg procesów fotosyntezy i oddychania roĘlin (C)
" wyjaĘnia, jakie znaczenie dla grzybów, zwierząt i ludzi ma oddychanie (B)
" porównuje oddychanie tlenowe z beztlenowym (C)
" wyjaĘnia, jakÄ… rol´ w obiegu tlenu i dwutlenku w´gla w przyrodzie
odgrywają obszary leĘne (B)
(
M
)
5./6. atmosfera ziemska: sk"ad, warstwowa budowa, metody badania (M); " wykazuje, Że sk"ad atmosfery ziemskiej jest unikatowy na tle Uk"adu S"onecznego (D)
(
E
)
Atmosfera rola warstwy ozonowej w Å»yciu organizmów (E); " wykazuje zwiÄ…zek pomi´dzy warstwowÄ… budowÄ… atmosfery a si"Ä… grawitacji
ziemska zjawiska obserwowane w atmosferze ziemskiej, i w"aĘciwoĘciami powietrza (D)
zmiany zachodzÄ…ce w powietrzu atmosferycznym " wymienia metody badania atmosfery ziemskiej (A)
(zmiany temperatury, ciĘnienia i g´stoĘci); " wskazuje na ilustracji i wymienia warstwy atmosfery ziemskiej (A)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
cyrkulacja powietrza w atmosferze (niŻ i wyŻ atmosferyczny, " charakteryzuje na podstawie opisu i ilustracji w"aĘciwoĘci
powstawanie wiatru); rodzaje wiatrów: sta"e, sezonowe i lokalne; poszczególnych warstw atmosfery (C)
(
M
,
E
)
wp"yw wiatru na Å»ycie ludzi (M, E) " wyjaĘnia, jakÄ… rol´ w Å»yciu organizmów pe"ni warstwa ozonowa (B)
" rozpoznaje na podstawie ilustracji, opisu lub filmu, przyk"ady zjawisk
zachodzÄ…cych w atmosferze ziemskiej (A)
" uzasadnia zaleÅ»noĘç pomi´dzy iloĘciÄ… energii s"onecznej docierajÄ…cej do Ziemi,
temperaturÄ… i g´stoĘciÄ… powietrza a ciĘnieniem barycznym (D)
" wyjaĘnia, jak powstają niŻ i wyŻ (B)
" potrafi wyjaĘniç przyczyn´ powstawania wiatrów (B)
" rozumie termin wiatr (B)
" wymienia rodzaje wiatrów i podaje ich przyk"ady (C)
" podaje charakterystyk´ wybranego rodzaju wiatru, wymienia przyk"ady
i miejsce jego wyst´powania (C)
" wyjaĘnia, dlaczego na wybrzeŻach wieją silne wiatry (B)
" podaje przyk"ady katastrofalnych skutków silnie wiejących wiatrów (C)
" podaje przyk"ady wykorzystania wiatru przez cz"owieka (C)
7./8. czynniki klimatotwórcze; strefy klimatyczne wyst´pujÄ…ce " wymienia czynniki wp"ywajÄ…ce na rozmieszczenie stref klimatycznych na Ziemi
Klimat na Ziemi na Ziemi; typowe cechy klimatów Ziemi; klimat morski (iloĘç energii docierajÄ…cej ze S"oÅ‚
ca, temperatura, opady) (A)
i kontynentalny; typy roĘlinnoĘci charakterystyczne " wskazuje na mapie poszczególne strefy klimatyczne (A)
(
E
,
M
)
dla okreĘlonych stref klimatycznych (E, M) " analizuje cechy klimatów na podstawie diagramów i map klimatycznych (D)
" podaje charakterystyczne cechy klimatów w poszczególnych strefach (A)
" opisuje cechy klimatu kontynentalnego i morskiego (C)
" ustala na podstawie analizy i porównania odpowiednich map, jaki typ roĘlinnoĘci
jest charakterystyczny dla okreĘlonych stref klimatycznych (D)
9. prognozy zmian klimatycznych spowodowanych wzrastajÄ…cÄ… " wymienia zmiany klimatyczne spowodowane przez gazy cieplarniane
Jakie są skutki iloĘcią zanieczyszczeł
w powietrzu (gazy cieplarniane); (podwyŻszenie Ęredniej temperatury powietrza, anomalie pogodowe) (A)
zanieczyszczenia wp"yw zmian klimatycznych na Ęrodowisko przyrodnicze i Å»ycie " potrafi wymieniç skutki, jakie powodujÄ… róŻnego rodzaju zanieczyszczenia powietrza
powietrza? ludzi; dziura ozonowa (przyczyna powstawania, konsekwencje (gazy cieplarniane, freony) w Życiu roĘlin, zwierząt i ludzi (C)
dla Życia organizmów); zapobieganie powstawaniu " przewiduje skutki dalszego wzrostu efektu cieplarnianego
(
M
,
E
)
zanieczyszczeł
powietrza (M, E) i powi´kszania dziury ozonowej (D)
" proponuje dzia"ania zapobiegajÄ…ce powstawaniu lub wzrostowi
zanieczyszczeł
powietrza w skali globalnej (D)
" proponuje zasady zachowania si´ ludzi, które mogÄ… przyczyniç si´
do ograniczenia zanieczyszczeł
powietrza (D)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
10./11. naturalne i sztuczne ęród"a Ęwiat"a; cia"a przezroczyste " wyjaĘnia, czym są ęród"a Ęwiat"a (B)
Co to jest Ęwiat"o? i nieprzezroczyste; prostoliniowe rozchodzenie si´ Ęwiat"a; " wymienia naturalne i sztuczne Ä™ród"a Ęwiat"a (A)
powstawanie cienia i pó"cienia; odbicie Ęwiat"a, zwierciad"a; " definiuje poj´cia: cia"o przezroczyste, cia"o nieprzezroczyste, zwierciad"o i soczewka (A)
za"amanie Ęwiat"a na granicy dwóch oĘrodków; soczewki " opisuje, pos"ugujÄ…c si´ przyk"adami, zjawiska powstawania cienia i pó"cienia (C)
(
Z
)
i ich zastosowanie (Z) " wyjaĘnia, na czym polega odbicie i za"amanie Ęwiat"a
oraz podaje przyk"ady tych zjawisk z otoczenia (B)
" przedstawia graficzne zapisy odbicia i za"amania Ęwiat"a (C)
" wymienia przyk"ady wykorzystania zwierciade" i soczewek (A)
12./13. rozszczepienie Ęwiat"a bia"ego; barwy podstawowe; " wymienia barwy, z których sk"ada si´ Ęwiat"o bia"e (A)
Âwiat pe"en barw kolory przedmiotów; rola barw w przyrodzie oÅ»ywionej " podaje przyk"ady zjawisk, podczas których moÅ»na obserwowaç
(
E
)
i w Życiu ludzi (E) rozszczepienie Ęwiat"a bia"ego (A)
" rozpoznaje i nazywa barwy podstawowe (A)
" wyjaĘnia, dlaczego obserwowane przez cz"owieka cia"a
(przezroczyste i nieprzezroczyste) mają róŻne barwy (B)
" wyjaĘnia, na podstawie obserwacji otoczenia, dlaczego kolory
odgrywajÄ… waÅ»nÄ… rol´ w Å»yciu ludzi (D)
" opisuje rol´ barw w przyrodzie (ukrywanie si´, odstraszanie, wabienie) (C)
14./15. Ä™ród"a dÄ™wi´ku, fala dÄ™wi´kowa; zaleÅ»noĘç pr´dkoĘci " wyjaĘnia, w jaki sposób cia"o staje si´ Ä™ród"em dÄ™wi´ku (B)
Âwiat pe"en rozchodzenia si´ dÄ™wi´ku od rodzaju oĘrodka; cz´stotliwoĘç " opisuje, jak rozchodzi si´ fala dÄ™wi´kowa i od czego zaleÅ»y jej pr´dkoĘç (C)
dÄ™wi´ków a wysokoĘç dÄ™wi´ku; dÄ™wi´ki s"yszalne i nies"yszalne; zjawisko " rozpoznaje dÄ™wi´ki o duÅ»ej i ma"ej cz´stotliwoĘci oraz dÄ™wi´ki uznawane za ha"as (A)
echa i echolokacji; nat´Å»enie dÄ™wi´ku; ha"as, jego skutki " definiuje poj´cia: ultradÄ™wi´ki i infradÄ™wi´ki (A)
(
Z
,
E
,
M
)
i sposoby zapobiegania (Z, E, M) " wymienia przyk"ady organizmów róŻniÄ…cych si´ zakresem s"yszalnoĘci (A)
" wyjaĘnia, jak powstaje echo (B)
" potrafi wyjaĘniç, na czym polega zjawisko echolokacji i wymienia przyk"ady jej zastosowania (B)
" wyjaĘnia znaczenie terminu nat´Å»enie dÄ™wi´ku i wymienia przyk"ady dÄ™wi´ków
o róŻnych wartoĘciach nat´Å»enia (A)
" wyjaĘnia, jakie dÄ™wi´ki uznaje si´ za ha"as i wymienia jego wp"yw na zdrowie cz"owieka (B)
" proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu oraz zmniejszaniu ha"asu (D)
16./17. budowa i funkcje oka; powstawanie obrazu; " rozpoznaje na rysunku schematycznym lub odpowiednim modelu
Jak powstajÄ… budowa i funkcje ucha; powstawanie dÄ™wi´ku; elementy budowy oka i ucha (A)
(
Z
,
M
)
obraz zaburzenia wzroku i s"uchu; higiena wzroku i s"uchu (Z, M) " opisuje na podstawie ilustracji lub modelu elementy budowy oka i ucha (C)
i dÄ™wi´k? " wyjaĘnia, jak powstaje obraz widziany przez cz"owieka (B)
" potrafi wyjaĘniç, w jaki sposób jest odbierany przez cz"owieka dÄ™wi´k z otoczenia (B)
" wymienia kilka wad wzroku i s"uchu cz"owieka (A)
" proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu wad wzroku i s"uchu (D)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z powietrzem;
i podsumowanie wykorzystanie pytał
i odpowiedzi zawartych w podr´czniku
wiadomoĘci ( Czy juŻ wiesz? ,  To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Powietrze sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie RoÅ»ak.
Rozdzia" III: WODA
1./2. oddzia"ywanie mi´dzyczÄ…steczkowe; drobinowy model budowy " wymienia w"aĘciwoĘci cieczy i opisuje, jak jest zbudowana (A)
Budowa cieczy; w"aĘciwoĘci cieczy wynikajÄ…ce z jej drobinowej budowy; " potrafi wyjaĘniç, co to jest powierzchnia swobodna cieczy (B)
i w"aĘciwoĘci ciĘnienie w cieczy; rozpuszczanie; substancje rozpuszczalne " opisuje na podstawie oddzia"ywania mi´dzyczÄ…steczkowego
cieczy i nierozpuszczalne w wodzie; dyfuzja w cieczy wybrane w"aĘciwoĘci cieczy (kszta"t, obj´toĘç, ĘciĘliwoĘç) (B)
" wyjaĘnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko ciĘnienia cieczy (B)
" dowodzi w oparciu o wynik doĘwiadczenia i przyk"ady znane z otoczenia,
Å»e ciĘnienie w cieczy zaleÅ»y od g"´bokoĘci (D)
" wyjaĘnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko rozpuszczania
substancji w cieczach (B)
" podaje przyk"ady substancji rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych w wodzie (A)
" wyjaĘnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko dyfuzji w cieczy,
wp"yw temperatury na jej przebieg oraz porównuje ją z dyfuzją gazów (B)
" dowodzi w oparciu o przyk"ady z otoczenia i wyniki doĘwiadczenia,
Że drobiny cieczy są w nieustannym ruchu (D)
3. wszechocean oraz jego podzia" na oceany i morza; przyk"ady " wyjaĘnia, co to jest wszechocean (B)
Oceany Ęwiata mórz Ęródlądowych i przybrzeŻnych; rodzaje wybrzeŻy " wskazuje na mapie wszystkie oceany oraz przyk"ady mórz Ęródlądowych
morskich; ukszta"towanie dna oceanów; ruchy wody i przybrzeŻnych (A)
oceanicznej; znaczenie mórz i oceanów dla gospodarki " porównuje ukszta"towanie róŻnych wybrzeŻy morskich (piaszczyste oraz skaliste 
(
E
,
M
)
cz"owieka (E, M) klifowe i fiordowe) i podaje miejsca ich wyst´powania (C)
" opisuje na podstawie rysunku, jak jest ukszta"towane dno oceaniczne (C)
" wymienia g"ówne czynniki powodujące ruch wody oceanicznej (A)
" wyjaĘnia poj´cia: falowanie, prÄ…dy morskie, przyp"yw i odp"yw (B)
" potrafi opisaç znaczenie mórz i oceanów dla gospodarki cz"owieka
(transport, przemys" wydobywczy, rybo"ówstwo, komunikacja) (D)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
4. strefy Życia organizmów w morzach i oceanach; przystosowania " wymienia strefy Życia w oceanie i podaje przyk"ady Żyjących w nich organizmów (A)
Úycie w morzach organizmów do warunków panujÄ…cych w poszczególnych " charakteryzuje poszczególne strefy Å»ycia organizmów w oceanie
(
E
)
i oceanach strefach; rafa koralowa (E) z uwzgl´dnieniem temperatury, oĘwietlenia i ciĘnienia (C)
" wyjaĘnia, jak zwierz´ta przystosowa"y si´ do Å»ycia na duÅ»ych g"´bokoĘciach (B)
" potrafi wyjaĘniç, jak powstaje rafa koralowa oraz jakie warunki Å»ycia organizmów
na niej panujÄ… (B)
" wskazuje na mapie WielkÄ… Raf´ KoralowÄ… (A)
5./6. rodzaje wód ĘródlÄ…dowych; deltowe i lejkowe ujĘcia rzek; " wymienia rodzaje wód s"odkich na Ziemi (rzeki, jeziora, wody g"´binowe) (A)
Wody ĘródlÄ…dowe najwi´ksze rzeki i jeziora Ęwiata; charakterystyczna fauna i flora " wyjaĘnia, co to jest dorzecze, ujĘcie lejkowe i deltowe rzeki oraz podaje ich przyk"ady (B)
wód ĘródlÄ…dowych; znaczenie gospodarcze i przyrodnicze wód " wskazuje na mapie najwi´ksze rzeki i jeziora na Ziemi (A)
(
E
)
Ęródlądowych (E); sztuczne jeziora " opisuje na wybranym przyk"adzie warunki Życia panujące w rzece (C)
" podaje przyk"ady organizmów Żyjących w rzekach (A)
" rozróŻnia typy jezior (polodowcowe, tektoniczne, sztuczne)
i wskazuje na mapie ich przyk"ady (B)
" opisuje warunki Życia panujące w jeziorach i podaje przyk"ady
Żyjących tam organizmów (C)
" wyjaĘnia znaczenie gospodarcze i przyrodnicze najwi´kszych rzek i jezior Ęwiata (B)
7. ęród"a zanieczyszczeł
wód; Ęcieki i ich rodzaje; katastrofy " rozróŻnia rodzaje Ęcieków (komunalne, przemys"owe, rolnicze) i podaje ich ęród"a (B)
Zanieczyszczenia morskie statków i ich skutki dla Ęrodowiska; sposoby " wskazuje ęród"a czystej wody oraz miejsca i sposoby oczyszczania Ęcieków
wody oczyszczania wód: mechaniczne, chemiczne i biologiczne; w okolicach miejsca zamieszkania (B)
(
E
,
R
,
M
)
wp"yw zanieczyszczeł
na Ęrodowisko Życia organizmów (E, R, M) " wyjaĘnia, na czym polega oczyszczanie mechaniczne,
chemiczne i biologiczne Ęcieków (B)
" opisuje konsekwencje katastrof morskich dla Ęrodowiska Życia organizmów (C)
" uzasadnia zwiÄ…zek mi´dzy dost´pnoĘciÄ… i jakoĘciÄ… wody a Å»yciem mieszkaÅ‚
ców Ziemi (D)
8./9. sk"ad i powszechnoĘç wyst´powania roztworów wodnych " rozumie termin roztwór (B)
Roztwory wodne w przyrodzie; st´Å»enie roztworu; zjawisko wyrównywania st´Å»eÅ‚
" wymienia roztwory wyst´pujÄ…ce w przyrodzie (A)
w przyrodzie roztworów; cechy naturalnych roztworów wyst´pujÄ…cych " wyjaĘnia poj´cie st´Å»enie roztworu (B)
w przyrodzie: zasolenie, odczyn roztworu; wskaÄ™niki; " porównuje roztwory ze wzgl´du na ich st´Å»enie (C)
przystosowanie organizmów do Życia w róŻnych rodzajach " wyjaĘnia na podstawie doĘwiadczenia zjawisko przenikania wody
(
E
)
roztworów (E) przez b"ony komórkowe organizmów (B)
" wymienia odczyny roztworów oraz podaje przyk"ady roztworów kwaĘnych,
oboj´tnych i zasadowych (A)
" rozpoznaje na podstawie doĘwiadczenia z uŻyciem wskaęnika odczyn roztworu (C)
" wykazuje zwiÄ…zek pomi´dzy w"aĘciwoĘciami roztworów (st´Å»enie, odczyn)
a Å»yciem wyst´pujÄ…cych tam organizmów (D)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z wodÄ…;
i podsumowanie wykorzystanie pytał
i odpowiedzi zawartych w podr´czniku
wiadomoĘci ( Czy juŻ wiesz? ,  To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Woda sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie RoÅ»ak.
Rozdzia" IV: SKA¸Y I GLEBY
1./2. drobinowy model budowy cia"a sta"ego; cia"a krystaliczne " opisuje budow´ cia"a sta"ego (C)
Budowa i bezpostaciowe; w"aĘciwoĘci cia"a sta"ego na podstawie jego " wymienia w"aĘciwoĘci cia"a sta"ego (A)
i w"aĘciwoĘci cia" budowy drobinowej: rozszerzalnoĘç temperaturowa, zmiany " wykazuje na podstawie doĘwiadczenia, Å»e zmiana kszta"tu cia"a sta"ego
sta"ych stanu skupienia; cechy cia" sta"ych: sta"a obj´toĘç i kszta"t, nie wp"ywa na zmian´ jego obj´toĘci (D)
kruchoĘç, plastycznoĘç, spr´Å»ystoĘç; praktyczne wykorzystanie " wyjaĘnia na podstawie drobinowej budowy cia"a zjawiska rozszerzalnoĘci
(
E
,
M
)
w"aĘciwoĘci cia" sta"ych (E, M) temperaturowej oraz topnienia (B)
" wyjaĘnia termin temperatura topnienia (B)
" klasyfikuje cia"a sta"e wed"ug kryterium statycznych skutków oddzia"ywania
(kruche, plastyczne, spr´Å»yste) (C)
" podaje przyk"ady praktycznego zastosowania niektórych w"aĘciwoĘci cia" sta"ych (C)
3./4. masa cia"a i jej jednostki; ci´Å»ar cia"a; waga i waÅ»enie, " wyjaĘnia, co to jest masa i podaje jednostki masy (B)
Masa i ci´Å»ar cia"a jednostka ci´Å»aru; zaleÅ»noĘç ci´Å»aru cia"a od jego masy i si"y " oblicza mas´ cia"a na podstawie danych, stosujÄ…c odpowiedniÄ… jednostk´ i jej pochodne (D)
(
M
)
grawitacyjnej (M) " wyjaĘnia, na czym polega waŻenie (B)
" dokonuje pomiaru masy cia"a na szkolnej wadze technicznej (D)
" wyjaĘnia, czym jest ci´Å»ar cia"a i od czego zaleÅ»y jego wielkoĘç (B)
" definiuje jednostk´ si"y ci´Å»koĘci (N) i podaje jej okreĘlenie (A)
" oblicza ci´Å»ar dowolnego cia"a na Ziemi o znanej masie (D)
" uzasadnia zaleÅ»noĘç ci´Å»aru cia"a od jego masy i si"y grawitacji (D)
5. metale i niemetale; w"aĘciwoĘci metali szlachetnych " rozróŻnia pierwiastki i związki chemiczne (B)
Rodzaje cia" i nieszlachetnych; stopy metali; w"aĘciwoĘci niemetali " rozpoznaje metale i niemetale w najbliŻszym otoczeniu, a takŻe na podstawie
sta"ych i przyk"ady ich wykorzystania; przyk"ady metali i niemetali opisu ich w"aĘciwoĘci (C)
(
E
,
M
)
wyst´pujÄ…cych w najbliÅ»szym otoczeniu (E, M) " wyjaĘnia, czym róŻniÄ… si´ metale szlachetne od nieszlachetnych (B)
" podaje przyk"ady wykorzystania metali i ich stopów oraz wybranych niemetali (A)
KolejnoĘç
Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji
Uczeł
:
6./7. zjawiska elektryczne; elektryzowanie cia"; model budowy atomu; " opisuje na podstawie ilustracji budow´ atomu (B)
ElektrycznoĘç pole elektryczne; oddzia"ywania mi´dzy "adunkami; " wymienia czÄ…stki elementarne i okreĘla rodzaj ich "adunku (A)
w przyrodzie prÄ…d elektryczny; przewodniki i izolatory; zjawiska elektryczne " wyjaĘnia w oparciu o znajomoĘç budowy atomu oraz doĘwiadczenia
w Å»yciu codziennym i w przyrodzie; przyk"ady wykorzystania zjawisko elektryzowania si´ cia" (B)
prÄ…du elektrycznego; zasady bezpiecznego korzystania " potrafi wyjaĘniç, czym jest pole elektryczne oraz jak oddzia"ujÄ… ze sobÄ… "adunki elektryczne (B)
(
E
,
M
)
z urządzeł
elektrycznych (E, M) " podaje przyk"ady zjawisk elektrycznych wyst´pujÄ…cych w przyrodzie (C)
" potrafi wyjaĘniç na podstawie modelu przep"yw prÄ…du elektrycznego w przewodniku (B)
" rozumie terminy: przewodnik i izolator oraz podaje ich przyk"ady (B)
" wymienia urzÄ…dzenia, które dzia"ajÄ… dzi´ki wykorzystaniu prÄ…du elektrycznego (C)
" proponuje co najmniej trzy zasady bezpiecznego korzystania z urządzeł
elektrycznych (D)
8. magnes i pole magnetyczne; oddzia"ywanie biegunów " wyjaĘnia w oparciu o wynik doĘwiadczenia, czym są magnesy, pole
Poznajemy magnetycznych; magnetyzm Ziemi; elektromagnesy; i bieguny magnetyczne (B)
(
M
)
zjawisko zastosowanie magnesów i elektromagnesów (M) " wyjaĘnia w oparciu o wynik doĘwiadczenia, jak oddzia"ują ze sobą bieguny
magnetyzmu magnetyczne oraz przedstawia graficzny obraz tego oddzia"ywania (C)
" opisuje, jak dzia"a kompas i wyjaĘnia, czym róŻniÄ… si´
bieguny magnetyczne i geograficzne Ziemi (B)
" rozpoznaje urządzenia, w których wykorzystano magnesy lub elektromagnesy (C)
9. rodzaje ska" wyst´pujÄ…cych na Ziemi: magmowe, osadowe " wyjaĘnia, co to jest ska"a (B)
Ska"y i przeobraÅ»one; sposoby powstawania ska"; przyk"ady ska" " wymienia rodzaje ska" wyst´pujÄ…cych na Ziemi (A)
(
E
)
wyst´pujÄ…cych na Ęwiecie (E) " opisuje, w jaki sposób powsta"y na Ziemi ska"y magmowe, osadowe i przeobraÅ»one (B)
" rozróŻnia na podstawie opisu lub bezpoĘredniej obserwacji rodzaje ska" (C)
10. podzia" surowców mineralnych wyst´pujÄ…cych na Ęwiecie; " wymienia rodzaje surowców wydobywanych na Ęwiecie (A)
Surowce rejony koncentracji, pozyskiwanie i zastosowanie surowców " charakteryzuje poszczególne rodzaje surowców (rejony wyst´powania, wydobycia
(
E
)
mineralne mineralnych; problem wyczerpywania si´ surowców na Ziemi (E) i zastosowania najpospolitszych surowców energetycznych, metalicznych i chemicznych) (B)
na Ziemi " wyjaĘnia, dlaczego naleÅ»y zmniejszaç wydobycie surowców mineralnych (B)
" proponuje dzia"ania zmierzajÄ…ce do ograniczenia wydobycia
surowców mineralnych na Ęwiecie (D)
11./12. strefowe rozmieszczenie róŻnych rodzajów gleb na Ziemi; " wyjaĘnia przyczyny zróŻnicowania gleb wyst´pujÄ…cych na Ziemi
Gleby rodzaje gleb wyst´pujÄ…cych na róŻnych obszarach Ziemi; (warunki klimatyczne, roĘlinnoĘç) (B)
(
E
)
wyst´pujÄ…ce przyk"ady upraw; przyczyny zanieczyszczenia gleb na Ęwiecie (E) " wymienia rodzaje gleb wyst´pujÄ…cych w poszczególnych strefach klimatycznych (A)
na Ęwiecie " wskazuje na mapie rozmieszczenie gleb wyst´pujÄ…cych na Ęwiecie (A)
" podaje przyk"ady upraw charakterystycznych dla poszczególnych gleb (A)
" opisuje przyczyny zanieczyszczenia gleb na Ęwiecie i proponuje dzia"ania
zmierzajÄ…ce do ich ochrony (D)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
13. dzieje geologiczne Ziemi; zmiany rozmieszczenia kontynentów " opisuje w oparciu o ilustracj´, jak zmienia"o si´ rozmieszczenie kontynentów
Odtwarzanie na kuli ziemskiej; paleontologia; odtwarzanie dziejów Ziemi w ciągu miliardów lat (B)
(
E
,
M
)
dziejów Ziemi na podstawie skamienia"oĘci (E, M) " wyjaĘnia przyczyny zmian zachodzących w dziejach Życia na Ziemi (B)
" wyjaĘnia, czym sÄ… skamienia"oĘci, w jaki sposób powstawa"y i po co si´ je bada (B)
" ocenia wk"ad pracy paleontologów w poznawanie dziejów Życia na Ziemi (D)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci dotyczÄ…ce ska" i gleb
i podsumowanie wyst´pujÄ…cych na Ęwiecie; wykorzystanie pytaÅ‚
i odpowiedzi
wiadomoĘci zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz? ,  To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Ska"y i gleby sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej
poziomu wiedzy i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie RoÅ»ak.
Rozdzia" V: ORGANIZMY
1./2. znaczenie klasyfikacji organizmów; systematyka, jednostki " wyjaĘnia, czym zajmuje si´ systematyka (B)
Porządkujemy systematyczne; przyk"ady nazewnictwa wybranych roĘlin " wylicza jednostki systematyczne stosowane w Ęwiecie roĘlin i zwierząt (A)
Ęwiat organizmów i zwierząt; klucze, atlasy i przewodniki do oznaczania " wymienia charakterystyczne cechy organizmów naleŻących do królestw roĘlin,
(
M
,
E
)
Żywych organizmów (M, E) zwierząt i grzybów (A)
" podaje w oparciu o klucze lub przewodniki po dwie nazwy roĘlin i zwierząt
wyst´pujÄ…cych w najbliÅ»szej okolicy (C)
3./4. podzia" Ęwiata roĘlin nasiennych; przyk"ady roĘlin " wyjaĘnia, skąd pochodzą nazwy: roĘliny nasienne, nagonasienne, okrytonasienne (B)
RoĘliny nasienne nagonasiennych i okrytonasiennych; rozmnaÅ»anie roĘlin " opisuje, jak rozmnaÅ»ajÄ… si´ roĘliny nagonasienne (B)
(
E
,
M
)
nasiennych (generatywne i wegetatywne) (E, M) " rozpoznaje na okazie naturalnym lub na ilustracji roĘliny nagonasiennej elementy jej
budowy: liĘcie, kwiatostany m´skie i Å»eÅ‚
skie (C)
" opisuje sposoby rozmnaÅ»ania si´ roĘlin okrytonasiennych (B)
" rozpoznaje na podstawie ilustracji lub naturalnego okazu elementy budowy kwiatu (C)
" porównuje charakterystyczne cechy roĘlin okrytonasiennych z nagonasiennymi (C)
5. budowa p"azów i miejsce ich wyst´powania; wybrane czynnoĘci " charakteryzuje Ęrodowisko Å»ycia p"azów (C)
Âwiat p"azów Å»yciowe: odÅ»ywianie i rozmnaÅ»anie; przystosowania do Å»ycia " potrafi wyjaĘniç, na czym polega zmiennocieplnoĘç (B)
w Ęrodowisku wodnym i lądowym; znaczenie p"azów " wyjaĘnia na podstawie ilustracji Żaby, jak zbudowany jest p"az oraz podaje przyk"ady
(
E
)
w przyrodzie (E) p"azów ogoniastych i bezogonowych (B)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
" uzasadnia w oparciu o znajomoĘç budowy i cyklu Å»ycia Å»aby
jej przystosowania do Życia w dwóch Ęrodowiskach (D)
" ocenia rol´ i znaczenie p"azów w przyrodzie (D)
6./7. budowa gadów i miejsce ich wyst´powania, zróŻnicowanie " charakteryzuje Ęrodowisko Å»ycia gadów i wymienia ich przystosowania
Âwiat gadów gadów; przystosowanie do lÄ…dowego trybu Å»ycia, rozmnaÅ»anie do lÄ…dowego trybu Å»ycia (C)
i rozwój; przyk"ady przedstawicieli róŻnych grup gadów; " rozróŻnia i nazywa grupy systematyczne gadów oraz podaje przyk"ady kaŻdej z nich (B)
(
E
,
M
)
znaczenie gadów w przyrodzie (E, M) " wyjaĘnia na podstawie ilustracji jaszczurki, jak zbudowany jest gad (B)
" opisuje rozmnaÅ»anie i rozwój gadów oraz wyjaĘnia, na czym polega jajorodnoĘç (B)
" ocenia rol´ i znaczenie gadów w przyrodzie (D)
8./9. budowa ssaków; sta"ocieplnoĘç jako cecha umoÅ»liwiajÄ…ca Å»ycie " wyjaĘnia, co to jest sta"ocieplnoĘç i porównuje zwierz´ta sta"ocieplne ze zmiennocieplnymi (C)
Âwiat ssaków w róŻnych strefach klimatycznych; przyk"ady przedstawicieli " uzasadnia moÅ»liwoĘç Å»ycia ssaków w róŻnych strefach klimatycznych (D)
(
E
,
M
)
róŻnych grup ssaków; Ęrodowiska ich Życia (E, M) " wyjaĘnia, jak zbudowany jest ssak (B)
" uzasadnia na podstawie róŻnic w rozwoju p"odowym przynaleÅ»noĘç ssaków
do stekowców, torbaczy lub "oŻyskowców (D)
" podaje przyk"ady ssaków "oŻyskowych naleŻących do róŻnych grup systematycznych;
charakteryzuje Ęrodowiska ich Życia (B)
10./11. zaleÅ»noĘci pokarmowe wyst´pujÄ…ce mi´dzy organizmami; " wyjaĘnia na konkretnym przyk"adzie, co to jest "aÅ‚
cuch pokarmowy, kim sÄ…
Poznajemy "ał
cuch pokarmowy, ogniwa "ał
cucha; stosunki mi´dzy producenci, konsumenci i reducenci (B)
zaleÅ»noĘci mi´dzy populacjami organizmów w biocenozach; przyk"ady nieantago- " potrafi wyjaĘniç, na czym polegajÄ… komensalizm i symbioza oraz podaje ich przyk"ady (B)
(
E
)
organizmami nistycznych i antagonistycznych stosunków w biocenozie (E) " wyjaĘnia na przyk"adach, jakie sÄ… róŻnice mi´dzy drapieÅ»nictwem, pasoÅ»ytnictwem
a konkurencjÄ… mi´dzygatunkowÄ… (B)
12. dzieje Życia na Ziemi; Ęwiat dinozaurów w erze mezozoicznej; " przedstawia obraz warunków Życia na Ziemi w erze mezozoicznej (B)
Âwiat dinozaurów przyk"ady przedstawicieli róŻnych grup jurajskich gadów; teorie " wymienia gady ery mezozoicznej naleŻące do róŻnych grup systematycznych (A)
(
M
)
dotyczÄ…ce wygini´cia dinozaurów (M) " proponuje w"asnÄ… interpretacj´ przyczyn wygini´cia dinozaurów (D)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z organizmami
i podsumowanie wyst´pujÄ…cymi na Ęwiecie; wykorzystanie pytaÅ‚
i odpowiedzi
wiadomoĘci zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz? ,  To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Organizmy sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej
poziomu wiedzy i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie RoÅ»ak.
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Rozdzia" VI: CZ¸OWIEK
1. elementy uk"adu nerwowego; rola i funkcja uk"adu nerwowego " wymienia cz´Ä˜ci uk"adu nerwowego (mózg, rdzeÅ‚
kr´gowy, nerwy) (A)
(
Z
,
M
)
Uk"ad nerwowy w organizmie cz"owieka; higiena uk"adu nerwowego (Z, M) " opisuje, w jaki sposób są odbierane, przesy"ane i analizowane impulsy nerwowe (B)
" wymienia czynnoĘci organizmu, które przebiegają z udzia"em uk"adu nerwowego (B)
" wyjaĘnia, na czym polega rola uk"adu nerwowego w organizmie (D)
" proponuje zachowania, które wp"ywajÄ… na prawid"owÄ… prac´ uk"adu nerwowego (D)
2. budowa uk"adu krwionoĘnego; sk"adniki krwi i ich rola " wyjaĘnia, jakÄ… rol´ pe"ni krew i jej sk"adniki w organizmie cz"owieka (B)
Uk"ad krwionoĘny w organizmie; budowa i funkcje serca oraz naczył
" wymienia cz´Ä˜ci uk"adu krwionoĘnego cz"owieka (serce, t´tnice i Å»y"y) (A)
krwionoĘnych; higiena uk"adu krwionoĘnego; rola prawid"owego " wskazuje po"oŻenie serca w ciele cz"owieka oraz miejsca,
odÅ»ywiania i gimnastyki w utrzymaniu sprawnoĘci uk"adu w których jest moÅ»liwe zbadanie t´tna (C)
(
Z
,
M
)
krwionoĘnego (Z, M) " proponuje zachowania cz"owieka, które wp"ywają
na sprawne funkcjonowanie uk"adu krwionoĘnego (D)
3. budowa i funkcje uk"adu wydalniczego; rola wydalania " wyjaĘnia, jakÄ… rol´ pe"ni wydalanie w prawid"owym funkcjonowaniu organizmu (B)
Uk"ad wydalniczy w prawid"owym funkcjonowaniu organizmu; higiena uk"adu " wymienia substancje wydalane z organizmu
wydalniczego; znaczenie badania moczu; choroby uk"adu oraz uk"ady uczestniczÄ…ce w wydalaniu (A)
(
Z
,
M
)
wydalniczego (Z, M) " wskazuje w oparciu o ilustracj´ g"ówne elementy budowy uk"adu wydalniczego
oraz opisuje jego funkcjonowanie (B)
" wyjaĘnia, czym jest mocz i jakie ma znaczenie jego badanie dla zachowania
zdrowia cz"owieka (B)
" proponuje zachowania b´dÄ…ce oznakÄ… dba"oĘci o swoje zdrowie (C)
4./5. rodzaje substancji odÅ»ywczych i ich rola w organizmie; " wymienia substancje odÅ»ywcze niezb´dne do prawid"owego funkcjonowania organizmu (A)
Substancje makroelementy i mikroelementy, witaminy; pokarmy bogate " wymienia pokarmy bogate w poszczególne sk"adniki odŻywcze (A)
niezb´dne w poszczególne sk"adniki odÅ»ywcze; prawid"owe odÅ»ywianie; " wyjaĘnia rol´ wody, witamin, cukrów, bia"ek i t"uszczów w organizmie cz"owieka (B)
do Å»ycia wartoĘç energetyczna pokarmów, prawid"owa dieta; " wyjaĘnia, co to sÄ… makroelementy i mikroelementy oraz jak wp"ywa na zdrowie
cz"owieka skutki nieprawid"owego odÅ»ywiania si´, niedobór i nadmiar cz"owieka ich niedobór lub nadmiar (B)
sk"adników odÅ»ywczych; zróŻnicowanie sposobu odÅ»ywiania si´ " porównuje w oparciu o dost´pne dane wartoĘç energetycznÄ… najcz´Ä˜ciej
(
Z
,
M
)
na Ęwiecie, niedoŻywienie i g"ód (Z, M) spoŻywanych pokarmów (D)
" proponuje ogólne wskazania dla diet uwzgl´dniajÄ…ce zróŻnicowane zapotrzebowanie
organizmów ludzkich na poszczególne sk"adniki odÅ»ywcze i ich wartoĘç energetycznÄ… (D)
" wyjaĘnia przyczyn´ wyst´powania obszarów kl´ski g"odu na Ęwiecie
oraz wskazuje je na mapie (B)
" wymienia co najmniej dwie organizacje humanitarne zajmujÄ…ce si´ pomocÄ… ludziom
Å»yjÄ…cym na obszarach dotkni´tych kl´skÄ… g"odu (A)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
6. etapy Życia i dojrzewania cz"owieka; charakterystyka okresu " wymienia etapy rozwoju cz"owieka (A)
Etapy Å»ycia niemowl´cego, dzieci´cego, m"odzieÅ‚
czego, doros"ego i staroĘci; " charakteryzuje kaŻdy etap Życia cz"owieka (C)
cz"owieka poj´cie i rodzaje dojrza"oĘci: biologicznej, psychicznej, spo"ecznej; " rozróŻnia na podstawie podanych cech dojrza"oĘç biologicznÄ…, psychicznÄ… i spo"ecznÄ… (B)
(
Z
,
M
)
pe"na dojrza"oĘç; wp"yw rodziny na rozwój cz"owieka (Z, M) " potrafi wykazaç, Å»e cz"owiek osiÄ…ga poszczególne rodzaje dojrza"oĘci w róŻnym wieku (B)
" charakteryzuje cz"owieka w pe"ni dojrza"ego (C)
" wyjaĘnia, jaki wp"yw na rozwój cz"owieka ma rodzina (B)
7. odmiany ludzkie; zróŻnicowanie j´zykowe i religijne ludnoĘci " rozróŻnia na podstawie opisu i ilustracji odmiany ludzkie (B)
ZróŻnicowanie Ęwiata; liczba i rozmieszczenie ludnoĘci; obszary s"abo i g´sto " wskazuje na mapie obszary zamieszkiwane w wi´kszoĘci
ludnoĘci Ęwiata zaludnione na Ziemi; przyczyny nierównomiernego zaludnienia przez ludzi odmiany Żó"tej, bia"ej i czarnej (A)
(
M
,
R
)
kuli ziemskiej (M, R) " potrafi wymieniç najwi´ksze religie Ęwiata i wskazaç na mapie obszary,
w których dominują (A)
" wymienia najbardziej rozpowszechnione j´zyki Ęwiata i podaje przyk"ady paÅ‚
stw,
w których sÄ… j´zykami urz´dowymi (A)
" wskazuje na mapie Ęwiata obszary o najwi´kszym i najmniejszym zaludnieniu (A)
" podaje przybliÅ»onÄ… liczb´ ludnoĘci Ęwiata oraz wylicza kraje o najwi´kszej
liczbie mieszkał
ców (A)
" wyjaĘnia przyczyny nierównomiernego zaludnienia Ziemi oraz zróŻnicowanego
przyrostu naturalnego na Ęwiecie (B)
8. poj´cie zdrowia; przyk"ady chorób cywilizacyjnych " wyjaĘnia, co oznacza okreĘlenie  zdrowy cz"owiek (B)
Choroby i spo"ecznych; przyczyny oraz sposoby ograniczania chorób; " wymienia przyczyny powstawania chorób cywilizacyjnych i spo"ecznych
(
Z
,
M
)
wyst´pujÄ…ce na epidemie chorób zakaÄ™nych na Ęwiecie (Z, M) (stres, pracoholizm, g"ód, na"ogi) (A)
Ęwiecie " wymienia najcz´Ä˜ciej spotykane choroby cywilizacyjne (miaÅ»dÅ»yca, wrzody Å»o"Ä…dka
i dwunastnicy, nerwice, oty"oĘç) (A)
" wyjaĘnia przyczyny i skutki wybranych chorób cywilizacyjnych (B)
" rozróŻnia najgroęniejsze choroby zakaęne i wyjaĘnia, co to jest epidemia (B)
" proponuje sposoby zapobiegania chorobom cywilizacyjnym,
spo"ecznym oraz zakaęnym (D)
9./10. najcz´Ä˜ciej spotykane wypadki dzieci i m"odzieÅ»y; pierwsza " wymienia przyk"ady najcz´Ä˜ciej spotykanych wypadków dzieci (A)
Pierwsza pomoc pomoc w przypadku st"uczenia, skr´cenia stawów, z"amania " opisuje skutki najcz´stszych wypadków dzieci (C)
(
Z
,
M
)
koĘci, zranienia i omdlenia; apteczka pierwszej pomocy (Z, M) " wyjaĘnia, na czym polega st"uczenie, skr´cenie stawów, z"amanie koĘci, zranienie
i omdlenie oraz jakiej pomocy naleÅ»y udzieliç poszkodowanemu (B)
" demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w wypadku (C)
" wymienia przedmioty z apteczki pierwszej pomocy i zna ich przeznaczenie (A)
" podaje numery telefonów alarmowych s"uŻb ratunkowych (A)
Plan dydaktyczny
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z budowÄ…
i podsumowanie i funkcjonowaniem organizmu cz"owieka; wykorzystanie pytał

wiadomoĘci i odpowiedzi zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz? ,
 To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Cz"owiek sprawdzajÄ…cy poziom zdobytej wiedzy
poziomu i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie RoÅ»ak.
Rozdzia" VII: OCHRONA ÂRODOWISKA
1./2. ekologia jako nauka; obszar zainteresował
ekologów; " potrafi wyjaĘniç, czym zajmuje si´ ekologia (B)
Co to jest ekosystem, biocenoza, biotop; przyk"ady ekosystemów " rozumie terminy: ekosystem, biocenoza, biotop (B)
(
E
,
R
,
M
)
ekologia? naturalnych i sztucznych (E, R, M) " wyjaĘnia na przyk"adzie wybranej biocenozy, jakie zaleÅ»noĘci wyst´pujÄ…
mi´dzy organizmami Å»ywymi (B)
" charakteryzuje biocenoz´ wybranego ekosystemu z najbliÅ»szej okolicy oraz ze Ęwiata (C)
" podaje charakterystyk´ wybranego biotopu w najbliÅ»szej okolicy oraz na Ęwiecie (C)
" opisuje na dowolnym przyk"adzie ekosystemu powiÄ…zania mi´dzy organizmami
a ich Ęrodowiskiem Życia (C)
" rozróŻnia ekosystemy naturalne i sztuczne (B)
3. ochrona Ęrodowiska naturalnego; organizacje polskie " wyjaĘnia, na czym polega ochrona Ęrodowiska naturalnego (B)
(
E
,
M
)
W obronie Ziemi i mi´dzynarodowe zajmujÄ…ce si´ ochronÄ… przyrody (E, M) " wymienia nazwy co najmniej dwóch organizacji zajmujÄ…cych si´ ochronÄ… przyrody
w Polsce i na Ęwiecie (A)
" podaje nazw´ i krótkÄ… charakterystyk´ organizacji ekologicznej dzia"ajÄ…cej w okolicy
jego zamieszkania (C)
" wyjaĘnia, na czym polega akcja  Sprzątanie Ęwiata (B)
" uzasadnia koniecznoĘç podejmowania dzia"aÅ‚
zmierzajÄ…cych do ochrony przyrody
i Ęrodowiska (D)
KolejnoĘç Wymagania dydaktyczne
Zakres materia"u kszta"cenia
realizacji Uczeł
:
4./5./6./7. parki Ameryki Pó"nocnej i Po"udniowej: Narodowy Park " wskazuje na mapie Ameryki Pó"nocnej i Po"udniowej po"oŻenie Parku Narodowego
Parki narodowe Yellowstone oraz Park Narodowy Iguazś; po"oŻenie parków; Yellowstone i Parku Narodowego Iguazś (A)
Ęwiata charakterystyka obszarów obj´tych ochronÄ…; " podaje charakterystyk´ obszarów obj´tych ochronÄ…
(
E
,
M
,
R
)
obiekty przyrody oŻywionej i nieoŻywionej (E, M, R); (krajobraz, obiekty przyrody nieoŻywionej) (B)
parki Europy i Afryki: Park Narodowy Serengeti i Park Narodowy " podaje przyk"ady Å»yjÄ…cych w parkach organizmów roĘlinnych i zwierz´cych (B)
DoÅ„ana; po"oÅ»enie parków; charakterystyka obszarów obj´tych " uzasadnia celowoĘç utworzenia omawianych parków
(
E
,
M
,
R
)
ochroną; obiekty przyrody oŻywionej i nieoŻywionej (E, M, R); dla zachowania Ęrodowiska naturalnego (D)
parki narodowe Azji, Australii i Oceanii: Park Narodowy " poszukuje w róŻnych ęród"ach (internet, czasopisma) informacji o innych parkach
Sagarmatha, Park Narodowy Uluru i Morski Park Wielkiej Rafy narodowych po"oŻonych na poszczególnych kontynentach (D)
Koralowej; charakterystyka obszarów obj´tych ochronÄ…; obiekty " wskazuje na mapie Afryki i Europy po"oÅ»enie Parku Narodowego Serengeti
(
E
,
M
,
R
)
przyrody oŻywionej i nieoŻywionej (E, M, R) i Parku Narodowego Dońana (A)
" wymienia najciekawsze obiekty przyrody nieoŻywionej oraz przyk"ady Żyjących
w parkach organizmów roĘlinnych i zwierz´cych (A)
" wyjaĘnia, jakie znaczenie ma utworzenie omawianych parków dla ochrony przyrody (B)
" poszukuje w róŻnych ęród"ach (internet, czasopisma) informacji o innych parkach
narodowych w Afryce i Europie (D)
" wskazuje na mapie Azji i Australii po"oŻenie Parków Narodowych: Sagarmatha, Uluru
i Morskiego Parku Wielkiej Rafy Koralowej (A)
" wymienia najciekawsze obiekty przyrody nieoŻywionej oraz przyk"ady Żyjących
w parkach organizmów roĘlinnych i zwierz´cych (A)
" wyjaĘnia, co to jest rafa koralowa i jakie jest jej znaczenie dla zachowania
róŻnorodnoĘci gatunkowej (B)
" wyjaĘnia, jakie znaczenie ma utworzenie omawianych parków dla ochrony przyrody (B)
Powtórzenie çwiczenia utrwalajÄ…ce poznane treĘci zwiÄ…zane z ochronÄ…
i podsumowanie Ęrodowiska na Ęwiecie; wykorzystanie pytał

wiadomoĘci i odpowiedzi zawartych w podr´czniku ( Czy juÅ» wiesz? ,
 To wiem! )
Sprawdzian test pisemny  Ochrona Ęrodowiska sprawdzający poziom
poziomu zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoĘci
opanowania
wymagał
Przyk"adowy test w publikacji  Testy i çwiczenia ,
programowych dost´pnej w Wydawnictwie RoÅ»ak.
Plan dydaktyczny opracowa" doĘwiadczony nauczyciel przyrody:
Danuta Kamił
ska