Zabawy rozwijające zmysły

Andrea Erkert
Zabawy rozwijające zmysły
JBJNC5C KIELCE 2002


IftftfftHlWwl ^-�.y.aa^j
Tytuł oryginałnu: Spiele zur Sinnesfórderung
Copyright � 1999 by Don Bosco Veriag, Munchen
� Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo "Jedność", Kielce 2002

Spis treści




Przekład z języka niemieckiego Edyta Panek
Redakcja i korekta Anna Pasierbek
Redakcja techniczna Artur Czerwiec
Projekt okładki
Justyna Kułaga-Wytrych
Rysunki
Felix Weinold
ISBN 83-7224-444-8
WYDAWNICTWO "JEDNOŚĆ"
25-013 Kielce, ul. Jana Pawia II nr 4
Dział sprzedaży tel. [phone]
Redakcja tel. [phone]
www.jednosc.com.pl
e-mail: [e-mail]
drukamja

Zabawy angażujące zmysły mają sens 11
Zabawy i ćwiczenia rozwijające zmysły 13
Zabawy wyostrzające słuch 13
Kartkowanie książki 15
Rozpoznawanie brzęczącego dźwięku 15
Karzełku, karzełku powiedz komu 16
Podróż bębna 16
Słuchanie odgłosów przyrody 16
Mała myszka 17
Gra w słowa 17
Papier czy plastik 18
Odgłosy wokół mnie 18
Dzwoniące szklanki 19
Mój biedny, mały piesek 19
Pobudka 19
Odgłosy ze stołu 20
Kamienie w potoku 20
Dźwiękowy spacer 20
Wańka-wstańka 21
Rozpoznawanie zadanego dźwięku 22
Swobodny upadek 22
Usłyszeć spadające szpilki 23
Rozpoznawanie oznak uczuć 23
Przyjemne i nieprzyjemne odgłosy 24
Słuchanie radia 24
Grzechotanie grochu 24
Dźwiękowy telegram 25

6 Spis treści
Kto zostanie królem dźwięków? 25
Łańcuch dźwięków 26
Szeptane imię 2
Gdzie jest echo? 27
Uliczka dźwięków 27,
Spotkanie muzykantów 2
Reksio, łap piłkę! 2
Zabawy otwierające oczy 2
Każdy człowiek jest jedyny w swoim rodzaju 3
Mój kwiatek 3
Przedstawianie przeciwieństw 311
Komisarz "Sokole Oko" 3
Kości zostały rzucone 3
Odkrywcza podróż po ukwieconej łące 33
Kolorowy makaron 33
Kolory tęczy 33
Układanie obrazu natury 34
Zapamiętywanie szczegółów 34
Uzupełnianie obrazka 361
Tajemniczy obraz 35
Rozpoznawanie zabawki 3
Przyporządkowywanie podstaw 36
Ślady na piasku 37
Obserwowanie baniek mydlanych 37
Nawiązywanie kontaktu wzrokowego 37
Przyporządkowywanie kolorów 38
Masz ten kolor? 38
Wypożyczanie 3
Obrazy w powietrzu 39
Kto jest na pcn trecie? 39
Szukanie kolorów 40
Łaps! 40J
Ptaszek 41
Znajdź pionek ĄI\
Kolory się odnajdują 4ti

Spis treści 7
Popatrz uważnie 42
Rozpoznawanie sekwencji ruchów 42
Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy 43
Odkrywanie zapachów 44
Opisywanie odczuć związanych z zapachami 45
Co tak pachnie? 45
Podzielone śniadanie 46
Szukanie na węch 46
Poczuć wiosnę 47
Zapachowe memory 47
Badanie intensywności zapachów 48
Znajdowanie ulubionego zapachu 48
Doskonały nos Reksia 48
Smakowanie wody 49
Gusta są różne 49
Co jem? 49
Zdrowe drugie śniadanie 50
Pamięć smakowa 50
Delektowanie się 51
Sok owocowy 51
Cukier w herbacie 52
Koktajle dla dzieci 52
Warzywne portrety 52
Przyporządkowywanie zapachów 53
Kto napełni koszyk z zakupami? 53
Opisywanie smaku 54
Wąchanie i dotykanie przedmiotu 54
Zabawy uwrażliwiające dotyk 55
Tajemniczy worek 57
Dotykanie materiałów 57
Badanie lasu 57
Dotykanie pędzlem 58
Prowadzenie samochodu 58
Czuć przyrodę na bosaka 59


Spis treści 9
Nadmuchiwanie torebki foliowej 77
dmuchanie balona 78
itanic 78
Cąpiel z pianą 79
oddechowy spacer 79
dmuchawiec 80
*rzesuwanie przedmiotów 80
wdmuchiwanie świeczek 80
.ańcuch świateł 81
Crólowa oddechu 81
delikatne poruszanie liśćmi 82
itól z przyprawami 82
odróż w wyobraźni: "Wiatr" 82
:utbol na stole 84
65 dmuchanie z przeszkodami 84
Cto zostanie królem dmuchania? 85
)muchanie piłek 85
67 dmuchanie baniek mydlanych 86
oczuj podmuch wiatru 86
Czerpanie siły 86
Vykaz zabaw 88
8 Spis treści
Masaż piłką tenisową 5<
Mój przyjaciel 6(
Relaksujące drzewo 6(
Przyjemne czy nieprzyjemne 6(
Ciepła zabawka 6
Długi - dłuższy - najdłuższy 6
Układanie książek 6
Schowane kamyki 6
Przekazywanie uścisku dłoni 6;
Dotykanie twarzy 6;
Moje i twoje 6
Układanie puzzli 6
Czarowanie 6
Rozpoznawanie monet 61
Ubieranie się po omacku
Piasek na moim ciele 6i
Odwzorowywanie piłek 6f
Znajdowanie pary butów
Rozpoznawanie kącika zabawy 6'J
Wieże z pudełek
Patchwork 61
Mistrz ugniatania 65
Slalom 6S
Malowanie do muzyki medytacyjnej 7C
Ślady kulki 7C
Szlak wodny 7'
Zabawy dotleniające T,
Oddychanie z balonem 7*
Odczuwanie oddechu
Obserwowanie odoechu 71
Oddechowe echo 71
Kłaczek waty na dłoni
Dmuchanie po stole 7i
Poczuć siłę drzewa 7i
Kolorowe ślady po dmuchaniu 7>

Zabawy angażujące zmysły mają sens...


...ponieważ postrzeganie zmysłowe stanowi warunek rozumienia, rozwoju i uczenia się. Początkowo dzieci doświadczają swego otoczenia i rozumieją je wyłącznie dzięki swoim zmysłom. Oddychają, czują, oruszają się, wąchają, smakują, patrzą i słuchają. Poprzez bezpośredni kontakt, poprzez chwytanie i odczuwanie odbywa się rozumienie, mysły dostarczają informacji o otoczeniu, budując podstawową wieżę dzieci, która - będąc zawsze do ich dyspozycji - zapewnia im bez-ieczeństwo i uzdalnia do aktywnego kształtowania własnego życia.
Nie wszystkie dzieci mają szansę wzrastać w atrakcyjnym środowisku, tóre w wystarczającym stopniu stymuluje zmysły, budzi ciekawość, twiera oczy, wzywa do nadstawiania uszu czy umożliwia dotykanie. To aśnie dla tych dzieci jest szczególnie ważne, aby poprzez różnorodne propozycje pedagogicznych gier i zabaw dać im szansę na doświadczanie świata poprzez zmysły. Zaprezentowany tu zbiór zabaw stwarza ku temu warunki w praktyczny i prosty sposób.
Ponad 140 zabaw zaprasza do intensywnego doświadczania: wąchania, węszenia, patrzenia, obserwowania, nasłuchiwania, przysłuchiwania się, dotykania, badania; do koncentrowania się, oceniania, rozumienia itd. Dla większej przejrzystości podzielono materiał według czterech zmysłów: słuchu, wzroku, węchu i smaku oraz dotyku. Rozdział piąty poświęcony jest dodatkowo oddychaniu, podstawie wszelkiego postrzegania zmysłowego. Zmysł równowagi uwzględniony jest w wielu ćwiczeniach i dlatego nie został osobno wyodrębniony.
Przedstawionego podziału nie należy traktować jako systematycznego planu, który trzeba zrealizować. Ćwiczeń rozwijających zmyły nie powinno się organizować oddzielnie ani też przez dłuższy czas uwzględniać w nich tylko jeden zmysł. Trzeba je włączyć w działania pe-lagogiczne, które w jednakowym stopniu angażują i wspierają wszyst-ie zmysły oraz uświadamiają wzajemne zależności między nimi. Zabawy zestawiono w taki sposób, że można znaleźć coś odpowied-lego na każdą okazję: zabawy na świeżym powietrzu, z dużą ilością

1 2 Zabawy angażujące zmysły mają sens...
ruchu, zabawy wymagające raczej spokoju i ciszy, zabawy w kręgu dl dużych grup, zabawy w parach, zabawy z użyciem materiałów natura nych i takie, w których nie potrzeba żadnych pomocy. W każdym prd padku niezbędne materiały są wyszczególnione nad opisem zabawy, ułatwia ich przygotowanie.
Proponowane zabawy i ćwiczenia mają na celu przyczyniać się do ui wania wszystkich zmysłów i umożliwiać dzieciom świadome korzyst nie z nich, aby nabyte tą drogą przekonania mogły się utrwalić. Żaba mają dać szansę wyrównania strat dzieciom ze środowisk o mniejsz ilości bodźców i zwrócić ich uwagę na różne subtelności, na to, co d likatne, ciche, drobne, piękne. Przy okazji ćwiczą również czujno i zdolność koncentracji, pomagają wyciszyć się i odprężyć, uczą posz nowania środowiska i przygotowują do uważnego obcowania z nim.
Powodzenia!

Zabawy i ćwiczenia rozwijające zmysły Zabawy wyostrzające słuch


Ćwiczenia wyciszające zostały wprowadzone we wszystkich instytu-ch zajmujących się dziećmi, od przedszkola po szkołę podstawową, |e bez powodu - do naszych uszu docierają przez większą część dnia ?ezhczone szumy, ciche tony, donośne głosy, warkot motorów, łoskot, rzyki. Przyzwyczailiśmy się do ciągłego hałasu. Dzieci często nawet me zauważają, że są "bombardowane" przez cały ten zgiełk. Jest

1 4 Zabawy wyostrzające słuch

Zabawy wyostrzające słuch 1 5



to o tyle niebezpieczne, że mogą przestać doceniać delikatne, subu dźwięki lub nawet utracić zdolność ich rozróżniania, jeśli od czasu' czasu, poprzez ćwiczenia wyciszające lub słuchowe, nie będą bardj świadomie wsłuchiwać się w ciche tony w swym otoczeniu. Bo ci codzienne natężenie hałasu wydaje się nam czymś normalnym, nie ciągającym za sobą żadnych następstw, ma ono jednak skutki: h; silnie wpływa na odczuwanie stresu. W środowisku, w którym p; zgiełk, szybciej się denerwujemy, jesteśmy bardziej niecierpliwi i rrt| skoncentrowani. Jednakże wiele dzieci tak bardzo przyzwyczaiło hałasu, że niezwykła cisza może u nich z początku wywoływać strs a zamiast większej koncentracji - niepokój.
Powódź bodźców dźwiękowych coraz bardziej utrudnia wyłączt się i skupioną uwagę - warunek prawdziwego słuchania.
Na hałas uliczny, stałą obecność muzyki podczas zakupów czy wę na dziedzińcu szkolnym mamy znikomy wpływ. Natomiast w bie rodziny, grupy dzieci lub klasy możemy w dużym stopniu zat
0 odpowiednie warunki akustyczne otoczenia. Dzieci biorą za
przyzwyczajenia dorosłych dotyczące mówienia i słuchania. Jeśli pr
cały dzień nie gra bez przerwy muzyka, nie jest włączone radio lub
wizor, kiedy wspólne rozmowy nie przeplatają się z krzykiem, ró\
1 dzieci chcą wykonywać swoje obowiązki w ciszy, a podczas wsj
go posiłku lub w czasie zabawy zamieniają się w słuch.
Aby przeciwstawić coś codziennemu "akustycznemu śmietnis trzeba stworzyć dzieciom możliwość, żeby w miłej dla ucha atm< rze wspólnego przebywania mogły ćwiczyć wsłuchiwanie się i ros nianie wrażeń dźwiękowych.
Poniższe gry i ćwiczenia wyostrzają słuch w dosłownym tego znaczeniu. W zabawie dzieci z łatwością uczą się "otwierania uszuij ciche i subtelne dźwięki w najbliższym otoczeniu oraz poszerzają je pole percepcji. Poświęcają się słuchaniu ukierunkowanemu, uczi odróżniać i przyporządkowywać najdelikatniejsze odgłosy, rozróżr dźwięki przyjemne i nieprzyjemne. W ten sposób przedstawione czenia sprzyjają wyrabianiu smaku i wrażliwości akustycznej.

Kartkowanie książki
iteriał: książka
i
Dzieci wygodnie siedzą z zamkniętymi oczami na krzesłach w krę-\. Jedna osoba ma otwarte oczy, w ręku trzyma książkę, w której po-
)li przewraca kolejne kartki. Po każdej robi krótką przerwę. Aby inne fieci mogły śledzić kartkowanie stron, muszą być bardzo cicho. Do-Itkowe zadanie polega na zapamiętaniu liczby przewróconych kartek.
ten sposób wspiera się uwagę akustyczną i trenuje pamięć. Po mak-|malnie dwudziestu kartkach dzieci otwierają oczy, po kolei podają /oje wyniki i porównują je. Aby móc wykonać to zadanie, dzieci mu-umieć liczyć w przedziale 1 -20.
Rozpoznawanie brzęczącego dźwięku
ateriał: -
iDzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich prezentuje innym jęczący dźwięk. Następnie dowolne dziecko z grupy czeka na ze-lątrz, a każde z pozostałych zastanawia się nad jakimś odgłosem (np. iskanie, tupanie, prztykanie palcami itd.).
|Dziecko czekające za drzwiami wchodzi do środka i z zamkniętymi zami s{ucna różnych odgłosów. Niekiedy rozlega się także brzęczący , który dziecko ma wyłowić i zasygnalizować to ręką w umówio-sposób. "Nasłuchiwacz" może spróbować zidentyfikować i nazwać lvnież inne odgłosy.

1 6 Zabawy wyostrzające siuch

Zabawy wyostrzające sfuch 1 7






Karzełku, karzełku powiedz komu...
Materiał: duże pudło kartonowe
Grupa siedzi w kręgu. Wybrane zostaje jedno dziecko, które dzi na czworakach pod duży karton przedstawiający jego dom. Siec w środku pudełka słyszy, jak inne dziecko mówi: "Karzełku, karz� powiedz komu, kto z tobą rozmawia w tym domu!"
Jeśli dziecko rozpozna głos, wymienia imię mówiącego.

Podróż bębna
Materiał: ręczny bębenek
Wszystkie dzieci cicho spacerują po pomieszczeniu, a jedno z puka palcami w bębenek. Może przy tym wybierać różnorodne ry szybki, spokojny, długi - krótki - długi. Pozostałe dzieci mogą si< stosować do danego tempa przez odpowiednie ruchy: skakanie, bi nie, ciężkie, powolne kroki.
Gdy tylko "dobosz" zatrzyma się w jednej pozycji i bębni coraz ci) pozostali uczestnicy muszą - w miarę ucichania dźwięków - pq przykucać. Muszą przy tym uważnie i w skupieniu śledzić bębnM Wraz z ostatnim, ledwo słyszalnym uderzeniem w bęben dzieci si< w milczeniu na podłodze.

Słuchanie odgłosów przyrody
Miejsce: na zewnątrz
Podczas spaceru dzieci świadomie zwracają uwagę na różne-głosy w przyrodzie. Aby mogły się uważnie przysłuchiwać, si� w dowolnym miejscu i zamykają oczy. Siedzą cichuteńko i intens} się wsłuchują w to, co się dzieje wokoło. - Któż tam ćwierka? Cc brzęczy w trawie? Co to za szeleszczenie? - W czasie rozmowy

Lgą opowiedzieć o tym, co podsłuchały i wspólnie snuć przypuszcze-a co mogło wywołać poszczególne odgłosy.
Ćwiczenie można powtórzyć w innym miejscu. Czy słychać tam inne Igłosy? Jakie?
Mała myszka
lateriał: -
Jedno dziecko siada w środku kręgu i odgrywa ślepego kotka. Opie-jnka mruga do wybranej z grupy "myszki", która ma spróbować >uścić krąg nie zauważona przez kota. "Kotek" musi więc uważnie skupieniu nasłuchiwać jakiegokolwiek odgłosu "myszki". Jeśli sądzi, : ją usłyszał, wskazuje kierunek, z którego dochodził dźwięk.
Gra w słowa
lateriał: -
Dzieci stają w parach naprzeciwko siebie w niewielkiej odległości
spoglądają na siebie. Jeden z partnerów rozpoczyna, wypowiadając
?zbyt głośno jakieś słowo (np. pomidor). Drugie dziecko powtarza
/raz. Jeśli poprawnie go odtworzyło, może zrobić krok do tyłu. Pierw-
|e dziecko wymienia nowe słowo, które powtarza jego partner. Jeśli
słowo zostało zrozumiane, dziecko cofa się o kolejny krok, jeśli nie
IUSI iść krok do przodu. Im większa staje się odległość między dzieć-
|i, tym uważniej musi przysłuchiwać się "odbiorca" i tym wyraźniej
Iusi mówić "nadawca". Ćwiczenie kończy się, gdy odgadujący uczest-
' dojdzie do końca pomieszczenia.

8 Zabawy wyostrzające słuch

Zabawy wyostrzające słuch 1 9






Papier czy plastik
Materiał: dwa puste wiaderka, papier gazetowy i maszynowy, woreczki we, puste butelki plastikowe, torebki papierowe itp.
Dzieci dobierają się w pary. Pomiędzy nimi stoją dwa puste wi; ka. Zadanie polega na tym, aby bez patrzenia zebrać do jednego nika papier, a do drugiego plastik.
Materiały można nie tylko obejrzeć lub zbadać dotykiem - on< dają także różne odgłosy. Jedno dziecko z każdej pary musi naj| przyjrzeć się wszystkim materiałom i jeden po drugim zmiąć zgnieść. Gdy już potrafi odróżnić je po odgłosach, zamyka oczy.' partner prezentuje odgłosy w dowolnej kolejności. Przysłuchując dziecko z uwagą i skupieniem rejestruje każdy z nich. Wskazując odpowiedni pojemnik, przyporządkowuje dany materiał do jer z wiaderek. Partner sortuje materiał zgodnie z poleceniem. Gdy riał jest rozdzielony, dziecko otwiera oczy i sprawdza zawarto^-derek.

Odgłosy wokół mnie
Miejsce: okolica zamieszkania dzieci
Dzieci wyruszają na słuchową wędrówkę po swojej okolicy. su do czasu grupa zatrzymuje się i wszyscy zamykają oczy, aby sł
bardziej intensywnie.
Dzieci próbują odbierać wszystkie odgłosy i zwracać przy tyr gę na swoje odczucia. Wspólnie zastanawiają się, które dźwi szczególnie przyjemne bądź nieprzyjemne, które z nich możn; szeć codziennie, a które rzadziej.

Dzwoniące szklanki
lateriał: szklanki i widelce
Dzieci siedzą w dowolnych miejscach sali. Jedno z nich zamy-oczy a każde z pozostałych otrzymuje pustą szklankę i widelec.
>zieci po kolei uderzają widelcami o szklanki, powodując ich brzęk.
/ pewnym momencie wskazane na migi dziecko dwa razy uderza swoją szklankę. Aby przysłuchujący się mógł rozpoznać obydwa
lastępujące krótko po sobie dźwięki, musi być bardzo uważny i skoncen-
rowany. Gdy tylko dziecku uda się wychwycić podwójny sygnał, pod-
losirękę.
Mój biedny, mały piesek
Dzieci siedzą z zamkniętymi oczami na krzesłach w kręgu. Uczest-lik dotknięty przez wychowawczynię zostaje "pieskiem" i wchodzi do >rodka. Obchodzi krąg wokół na czworakach i wybiera sobie dziecko, >rzez które chciałby być pogłaskany, po czym żałośnie je obszczekuje. )ziecko głaszcze "pieska" i na podstawie szczekania próbuje zidentyfikować koleżankę lub kolegę.
Pobudka
Materiał: trójkąt, koce lub karimaty
Wszyscy gracze, z wyjątkiem jednego, kładą się wygodnie na kocu Karimacie i zamykają oczy. Dopiero gdy zrobi się całkiem cicho, suwający uczestnik powoli podchodzi do któregoś "śpiocha", ostroż-lie 8*as2cze go po głowie i cicho szepcze jego imię. Gdy "śpioch" usły-zy SwoJe im'ę, musi zareagować i cichutko usiąść na swoim posłaniu.

20 Zabawy wyostrzające stuch

Zabawy wyostrzające siuch 21





Gdy już wszystkie dzieci siedzą, zabawa rozpoczyna się od no z tym, że teraz osoba, która usłyszy swoje imię, powoli się kład, Na koniec dziecko szepczące imiona budzi grupę za pomocą trójk

Odgłosy ze stołu
Materiał: -
Wszystkie dzieci siedzą z zamkniętymi oczami wokół stołu. T| jedna osoba ma oczy otwarte i ona prezentuje pozostałym uczestnil różne odgłosy (np. pukanie palcami o blat stołu, tarcie, drapanie i) Dzieci przysłuchują się uważnie i w skupieniu. Po uprzednio ustai< liczbie odgłosów dzieci otwierają oczy i wyliczają we właściwej ności, co usłyszały lub próbują same naśladować serię dźwiękó\ właściwej kolejności. Trenuje to pamięć i szkoli motorykę palców.

Kamienie w potoku
Materiał: duży kamień, małe kamyki, koszyczek

Dźwiękowy spacer
Materiał: widelce
Nad strumykiem dzieci zbierają małe kamyki i duży, ciężki kar Jeden z uczestników przeprowadza w grupie mały test na słuch, czas gdy dzieci mają zamknięte oczy, wrzuca kamyki do wody, j< po drugim. Pozostali muszą się dobrze przysłuchiwać, kiedy duż} mień wpadnie z pluskiem do wody. Czy potrafią usłyszeć różnicę dzy uderzeniem małych, lekkich kamieni i dużego, ciężkiego?

Dzieci powoli chodzą po pomieszczeniu i ostrożnie uderzają widel-
m w różne przedmioty, np, w książkę, butelkę, szklankę itd. Zwracają
rzy tym uwagę na przedmioty, które dźwięczą, a więc np. szklan-
butelki, flakony itp. W następującej potem rozmowie dzieci pró-iją dociec, dlaczego niektóre rzeczy dźwięczą wyraźnie i donośnie, inne raczej głucho lub w ogóle. W ten sposób poznają cechy przed-iotów, takie jak: pusty, drewniany, twardy, miękki itd.
Inną wersją tego ćwiczenia może być spacer dotykowy. Wychowaw-yni może porozmawiać z dziećmi na temat ludzi niewidomych, któ-orientują się w świecie przede wszystkim dzięki zmysłowi słuchu
otyku.
Wańka-wstań ka
jlateriał: ręczny bębenek, koce lub karimaty
Wszystkie dzieci, poza jednym, leżą wygodnie na karimacie lub )cu. Stojące dziecko delikatnie puka w bębenek. Wychowawczyni de-lonstruje odpowiednie do muzyki ruchy.
Przy cichych dźwiękach dzieci powoli siadają i, podpierając się ! jednej strony rękami, przechodzą do kucania. Gdy następnie puka-lie w bębenek staje się trochę głośniejsze, dzieci wstają. By popraw-jie wykonać ćwiczenie, muszą uważnie słuchać dźwięków bębenka |umieć przestawiać się z jednego ruchu na drugi.
Potem rozbrzmiewa głośne bębnienie, przy którym wszyscy przeciążą się. Gdy dzieci "rosną" i stają na palcach, stymulowany jest zmysł Jwnowagi.
Następnie "dobosz" znów ciszej puka w bębenek. Zaczyna się drugi zabawy, w którym uczestnicy wykonują ruchy w odwrotnej kolej->ści. Dopiero gdy wszyscy będą leżeć na kocach lub karimatach, inne -iecko przejmuje bębenek.

Podczas tego ćwiczenia należy znaleźć i zapamiętać przedmioty, re wydają dźwięk.

22 Zabawy wyostrzające słuch

Zabawy wyostrzające słuch 23





Rozpoznawanie zadanego dźwięku
Materiał: przedmioty wykonane z różnych materiałów (np. drewniana WE chew, szklanka, puszka, kawałek papieru itd.), dwa widelce
Wybrane z grupy dziecko uderza jednym widelcem o drugi, dźwięk muszą wszyscy dobrze zapamiętać. Podczas gdy uczestn| mają zamknięte oczy, dziecko uderza widelcem w kolejne przedr ty. Grupa bardzo uważnie przysłuchuje się poszczególnym dźwięl W pewnym momencie dziecko znowu uderza widelcem o widelec. tylko dzieci usłyszą ten odgłos, muszą zareagować i podnieść rękę.j

Usłyszeć spadające szpilki1
Lateriat: szpilki, blat stołu
Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Wszystkie, oprócz jednego, mają lknięte oczy. Dopiero gdy w pomieszczeniu będzie całkiem cicho, riecko upuszcza na blat stołu kilka szpilek, jedna za drugą. Ay dzieci mogły usłyszeć, jak często upadała szpilka, cała grupa msi być bardzo uważna i skoncentrowana. Na koniec dzieci otwierają i mówią, ile razy słyszały spadającą szpilkę.



W Swobodny upadek
Materiał: różności
Dzieciom pokazuje się różne materiały: kawałek drewna, mały mień, kartkę papieru, karton, puszkę itd. Następnie jedna osoba je na krześle i po kolei upuszcza na dół te przedmioty. Dzieci mi umieć przyporządkować do nich odgłosy powstające podczas u[ na ziemię i dobrze je zapamiętać.
Teraz rozpoczyna się ćwiczenie. Wszyscy, oprócz jednego dzi� zamykają oczy. Dziecko upuszcza dwa lub trzy przedmioty, jedeł drugim. Potem usuwa je. Uczestnicy otwierają oczy i próbują odj nąć, jakie przedmioty spadały. Starają się również powstałe odj opisać trafnymi słowami, np. drewniany, blaszany, twardy, miękki-

Rozpoznawanie oznak uczuć
łateriał: -
Dzieci wygodnie siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich opusz- pomieszczenie i czeka za drzwiami. W tym czasie dzieci w grupach (4-6 osób) zastanawiają się nad oznakami różnych uczuć (np. łącz, śmiech, wydawanie radosnych okrzyków itd.). Następnie z pokotem zapraszają dziecko. Podczas gdy ono ma zamknięte oczy, po-tostali uczestnicy kolejno prezentują za pomocą dźwięków wybraną ^znakę uczucia. Dziecko musi się uważnie przysłuchiwać i zastanowić, jakie uczucia chcą wyrazić poszczególne osoby. Później otwiera i próbuje nazwać owe oznaki uczuć oraz przedstawić je w for-łie pantomimy. Przy tym uczy się łączenia ekspresywności językowej mową ciała. Jak brzmi głos, gdy jestem smutny, wesoły, szczęśliwy Jb zmęczony? Jaką przyjmuję postawę? Takie rozważania można pod-w następującej potem rozmowie w grupie.



fe



~ ("a oznaczenie wielkiej ciszy) słyszeć lot muchy, słyszeć bi-

24 Zabawy wyostrzające stuch

Zabawy wyostrzające słuch 25



? Przyjemne i nieprzyjemne odgłosy
Materiał: różne źródła dźwięku, np. budzik, mikser, dzwonek, spokojna n ka, pluskanie wody itd.
Dzieci spacerują parami. Jeden z partnerów zamyka oczy, a gi prowadzi go do rożnych źródeł dźwięku. Pierwsze dziecko pról z uwagą i skupieniem rejestrować różne odgłosy, np. tykanie bud; bulgotanie wody w kaloryferach, cichą muzykę z radia itd. Po , wie ustalonego czasu następuje zmiana ról. Potem dzieci po kolei wiadają o związanych z odgłosami odczuciach, przy czym odróżi dźwięki przyjemne od nieprzyjemnych i próbują przewidzieć różnych odgłosów na samopoczucie człowieka.

Słuchanie radia

|o dziecko rozpoczyna, potrząsając wybranym pudełkiem. Kto sądzi, , usłyszał w nim grzechotanie grochu, błyskawicznie podnosi rękę. ' nagrodę otrzymuje pudełko po zapałkach. Kto zbierze najwięcej wyśnionych pudełek?
Dźwiękowy telegram
lateriał: -
Wszyscy uczestnicy siedzą w rzędzie jeden za drugim. Gracz, który lajmuje ostatnie miejsce, demonstruje jakiś cichy dźwięk (np. prztyka-lie palcami, zacieranie rąk itp.) bezpośrednio przy uchu dziecka sie-Izącego przed nim. Dziecko przekazuje telegram dalej, aż dotrze on do jierwszej osoby w rzędzie. Ta następnie głośno prezentuje odgłos. Je-|li odtworzy go prawidłowo, przechodzi na koniec rzędu i wysyła nowy ;legram. Wszyscy gracze wędrują o jedno miejsce do przodu.



Materiał: radio
Wszystkie dzieci, z wyjątkiem jednego, zamykają oczy. Osoba* ra może patrzeć, włącza radio i powoli nastawia je coraz głośniej dzieci mogły zauważyć zmienione natężenie dźwięku, muszą być i uważne. Gdy osiągnięta zostanie umiarkowana głośność, n dźwięku przez krótki czas pozostaje stałe, po czym dziecko z tem powoli ścisza radio. Gdy tylko słuchacze zauważą, że znów niła się głośność, muszą szybko zareagować i podnieść rękę. W to uważnego słuchania i skupienia.

Grzechotanie grochu
Materiał: czterdzieści pustych pudełek po zapałkach, ziarnka grochu
W dwunastu z czterdziestu pudełek ukryte są po trzy ziarnka, Wszystkie pudełka są dobrze pomieszane i rozłożone na stole, zajmują miejsca wokół stołu. Gdy już wszyscy cichutko siet

Kto zostanie królem dźwięków?
lateriał: różne rzeczy, np. gazeta, puszki, garnek
Dzieci siedzą w rzędzie obok siebie. Tylko jedna osoba siada z tyłu i nimi tak, że nikt nie może jej zobaczyć. Wszyscy gracze mają przed ibą te same materiały.
Dzieci w rzędzie otrzymują liczby i każde z nich musi dobrze zapa-nętać swoją. (W przypadku młodszych dzieci można wykorzystać także az^vy zwierząt.) Rozpoczyna gracz, który siedzi za pozostałymi, wytwa-jakiś dźwięk przy użyciu wybranego przedmiotu, np. naddzieranie Natychmiast po tym wywołuje liczbę. Dziecko, które ma tę licz-Me Drt"^ wać odSlos za pomocą odpowiednich materiałów. Je-*>o krfj S? Prawidłowo odtworzyć, odpada z tej rundy gry. Królem W nastWą dŹWiękow 2ostaJe ten, kto ostatni pozostanie w rzędzie. >il^le^rUndz'e można wykorzystać również odgłosy wydawa- nie, prztykanie palcami, tupanie itp.)

26 Zabawy wyostrzające stuch

Zabawy wyostrzające siuch 27





i Łańcuch dźwięków
Materiał: -
Wszyscy gracze siedzą w kręgu na podłodze. Jeden z nich zaa prezentując jakiś odgłos, np. pukanie w podłogę. Następna osób; wtarza ten odgłos i dodaje własny, np. prztykanie palcami. Trzeci naśladuje obydwa dźwięki i dodaje kolejny itd. Im więcej elemer dochodzi, tym bardziej dzieci muszą się skoncentrować. Gdy tylkoj popełni błąd, odpada z gry, a pozostali zaczynają nową rundę.
Zabawa ta wymaga bardzo dużej koncentracji i wytrwałości. uczestniczą w niej młodsze dzieci, regułę trzeba być może trochę; nić, np. zanim dojdzie nowy dźwięk, grupa może wspólnie odi poprzednie.

Gdzie jest echo?
iteriał: -
| Zabawa ta powinna się odbyć w pomieszczeniu, po którym można poruszać bez obawy potknięcia się lub zawadzenia o coś.
Dwoje dzieci odgrywa "wołającego" i "echo", a trzeci uczestnik musi Iróbować po omacku wpaść na trop "echa". "Wołający" i "echo" sto-
w pewnej odległości od siebie. Dziecko, które ma zamknięte oczy, prowadzone do pomieszczenia, musi dokładnie nasłuchiwać. "Wojacy" krzyczy: halo!, "echo" odpowiada: haaalllooo! i dziecko musi bróbować poruszać się w kierunku "echa". Gdy do niego dotrze, loże wybrać sobie rolę, jaką chciałoby następnie odegrać.



�>? Szept
ane imię
Materiał: -
Dzieci stoją w kręgu. Jedno z nich siedzi w środku na p( i szepcze imię któregoś z uczestników. Aby wszystkie dzieci to usłyszeć, muszą być cichutkie jak myszki i bardzo uważne. Kt szy swoje imię, w milczeniu raz obchodzi wokoło cały krąg, się przy tym zachować możliwie bezszelestnie. Wróciwszy m miejsce, siada na podłodze. Następna osoba wyrusza na wędrt dźwięk swojego imienia.
Ćwiczenie kończy się dopiero wtedy, gdy wszystkie dzieci podłodze. Kiedy cierpliwie czekają w kręgu, nim usłyszą swe ćwiczona jest koncentracja i wytrwałość. Poza tym dzieci pr2 jaja się poprzez zabawę do ciszy, co jest dobrym ćwiczenier nym do medytacji, podróży w wyobraźni i ćwiczeń wyciszając

Uliczka dźwięków
ateriał: instrumenty perkusyjne
Wszystkie dzieci, oprócz dwojga, ustawiają się w dwóch rzędach rarzami do siebie. Jedno dziecko wychodzi za drzwi, a drugie rozdaje fstrumenty pozostałym uczestnikom. Tylko jedna z par stojących na-^eciwko siebie otrzymuje jednakowe instrumenty. Dziecko czekające i drzwiami poproszone jest do środka. Z zamkniętymi oczami zostaje Powadzone przez swojego pomocnika w uliczkę dźwięków. powoli przechodzi przez uliczkę, a dzieci, które mija, grają na swych meritach. Zadanie polega na tym, by się zorientować, gdzie stoją z jednakowymi instrumentami.


Zabawy otwierające oczy
28 Zabawy wyostrzające słuch

Spotkanie muzykantów
Materiał: dwa instrumenty perkusyjne
W bezpiecznym pomieszczeniu stoi dwoje dzieci, możliwie jaki dalej jedno od drugiego. Każde z nich ma w ręce instrument, np. rj ny bębenek lub tamburyn. Obydwoje zamykają oczy.
Jedno dziecko rozpoczyna krótką grą na swoim instrumencie,
dziecko uważnie się przysłuchuje i wykonuje krok w kierunku
ku. Następnie samo gra na swoim instrumencie, a partner przybliż
do dźwięku o krok. Dzieci kolejno się zmieniają, aż się odnajdą ii
skają na powitanie. 1

Reksio, łap piłkę!
Materiał: dźwięcząca kula
Jedno dziecko z grupy odgrywa rolę Reksia. Jego zadanie p tym, aby z zamkniętymi oczami odnaleźć dźwięcząca kulę. lnne ko porusza kulą, by wydawała dźwięk. Aby Reksio mógł ją us w pomieszczeniu musi być cicho jak makiem zasiał. Czy "piese
dzie pitkę?
Zadanie jest ułatwione, gdy Reksio polega nie tylko na swym
słuchu, lecz także pomaga sobie dotykiem.


Widzenie to pojęcie obejmujące wiele różnych czynności i zdolności,
W* możemy realizować za pomocą oczu: obserwowanie, przypo-
Kowywanie, klasyfikowanie, odróżnianie, spoglądanie, lustrowa-
t?tei k an'e' �8'ądanie' śiedzenie' rozpoznawanie...
n ' L?�m identyf'kuJemy rzeczy, osoby i nasze otoczenie z róż-^Punktów widzenia i odległości. Rozróżniamy kolory, kształty, ''echy i ruchy. Szczególnie silnie wpływa na widzenie nasza \ postawa. Nasze nastawienia, oczekiwania, doświadcze-1 motywacje mają decydujący udział w tym, co naprawdę

30 Zabawy otwierające oczy

Zabawy otwierające oczy 31



"Patrząc dokonujemy wyboru. Widzimy to, co chcemy i czej trzebujemy. Jest to bezwzględnie konieczne dla naszego przetr i dobrego samopoczucia. Z olbrzymiej powodzi bodźców, jaka ni cza, wybieramy naszym okiem, z naszej pozycji, naszego punl dzenia. Dlatego często dostrzegamy tylko to, co w danym mor jest przydatne. Tu jest krawężnik, samochód, czerwone światłe (Rudolf Seitz).
Percepcja wykraczająca poza to, co konieczne, wymaga już d< wego wysiłku.
Widzenia trzeba się nauczyć. Dzieci potrzebują środowisl re dostarcza im wielu różnorodnych bodźców, pobudza ich zi otwiera oczy, rozbudza ciekawość, a to w efekcie uzdalnia je d< szego spojrzenia, wykształca zdolności poznawcze i umiejętności "Im bardziej pobudzające dla zmysłów jest otoczenie małego di tym silniej jest prowokowana jego reakcja. Staje się ciekawe. Ch< wszystkiego doświadczyć, wszystko pojąć, poznać. Jest to duża: wiedzialność dla środowiska wychowawczego - umożliwić dziec| świadczenia zmysłowe" (tenże).
Aby dzieci mogły intensywniej postrzegać swoje otoczenie, niższych zabawach i ćwiczeniach zwrócono uwagę przede kim na rzeczy codzienne. Dzieci uczą się patrzeć uważniej, dostrzegać różnice między przedmiotami, rozumieć ich znaKażdy człowiek jest jedyny w swoim rodzaji
Materiał: -
Dzieci wspólnie zastanawiają się, czym ludzie mogą się o< różnić. Pomaga im w tym następujące ćwiczenie:
Wszystkie dzieci, z wyjątkiem jednego, siedzą w kręgu. Osoba jąca zabawą prosi o wystąpienie czterech członków grupy, ktt nią się np. kolorem włosów lub oczu. Dziecko spoza kręgu pr

bardzo uważnie i próbuje dobrze zapamiętać kolor ich włosów h nczu Następnie cała czwórka ustawia się tak, że jest niewidoczna A\ obserwatora, który wówczas otrzymuje od innych członków grupy . zadania, np. ma wymienić imię dziecka o najciemniejszych włosach lub oczach.

Mój kwiatek
(Miejsce: ukwiecona łąka
Podczas spaceru każde dziecko wyszukuje sobie ulubiony kwiatek, dokładnie go ogląda i ostrożnie dotyka, aby zapamiętać jak najwięcej szczegółów. Następnie dzieci dobierają się w pary. Jeden z partnerów zamyka oczy i wyobraża sobie swój kwiatek, podczas gdy drugi zadaje pytania:
Jaki kolor ma kwiat?
Jak wyglądają liście?
Jakie są w dotyku liście, łodyga i kwiat?
Czy ten kwiatek pachnie?
Czy każde dziecko potrafi tak dobrze opisać swój kwiatek, że partner może go później znaleźć? - Poprzez zadawanie pytań i dokładne opisywanie dzieci aktywizują swoje słownictwo.
Wychowawczyni lub osoba towarzysząca grupie powinna mieć w torbie zielnik lub dowiedzieć się przed spacerem, jakie kwiaty rosną na łące i jak się one nazywają. Gdy dzieci będą się tak aktywnie zajmować kwiatami, będą chciały poznać ich nazwy.

Przedstawianie przeciwieństw
[Materiał: -
Mziat
. ^KlCzas tego ćwiczenia dzieci poznają przeciwstawne cechy lub
^f ^ ^m Ce'U tworz^ ParY- J^0 dziecko wymyśla jakąś czyn- cechę, np. "śmiać się" i przedstawia to za pomocą pantomimy.

32 Zabawy otwierające oczy

Zabawy otwierające oczy 33





Partner uważnie obserwuje i próbuje rozpoznać, co to jest. Gdy; że już w\er tworzy przeciwieństwo, np. "płakać". Kontrast prez� także w formie pantomimy.
W następnych rundach można przedstawić następujące prze stwa: spać - wstawać, mówić - milczeć, duży - mały, gruby - chi

Komisarz "Sokole Oko"
Materiał: sześć różnych części garderoby i biżuterii (np. szalik, czapt ścionek, łańcuszek, klamra do włosów, bransoletka)
W środku kręgu znajduje się sześć różnych sztuk ubioru i bii Jedno z dzieci odgrywa komisarza "Sokole Oko" i uważnie pr się rzeczom. Następnie opuszcza pomieszczenie i czeka za ón Teraz któreś dziecko z grupy zostaje wybrane do roli złodzieja.; dziej" zabiera jedną ze zgromadzonych rzeczy i zakłada ją na Podczas gdy z powrotem siada na swoje miejsce, wszyscy głośno] ją o pomoc. Na to komisarz "Sokole Oko" szybko wchodzi do por czenia i próbuje odnaleźć brakujący złodziejski łup.

Odkrywcza podróż po ukwieconej łące
tejsce/ Materiał: łąka z kwiatami, asfalt, kreda
Dzieci wspólnie idą na spacer po ukwieconej łące. Oglądają różne aty, owady, ptaki i zapamiętują kilka szczegółów. W drodze powrot- ^jecj rnają okazję wyczarować pod stopami własną łąkę. Za pomocą y do malowania na asfalcie zmieniają szarość podwórza przedszkol-, dziedzińca, mało ruchliwej ulicy itp. w kolorową, kwiecistą łąkę.
Kolorowy makaron
teriał: osiem długich sznurków, dwa z nich w tym samym kolorze
Sznurki zostają przemieszane i w nieładzie rozłożone na stole. Gdy jaghetti jest już gotowe, dzieci próbują znaleźć dwa sznurki o tej sa-ej barwie i wyplątać je z kolorowego makaronu.




Kości zostały rzucone...
Materiał: kubek i trzy kostki
Wszystkie dzieci siedzą wokół stołu. Najmłodsze z nich rozp< silnie potrząsa kubkiem z kostkami, po czym stawia go na stolej do góry i ostrożnie odwraca tak, że widoczne są wszystkie trzy Gdy tylko zostanie wyrzucona szóstka, dzieci muszą błyskawiczii reagować i wstać z krzeseł. Dziecko, które wstanie ostatnie, roi na nową rundę.

Kolory tęczy
tferiał: kredki świecowe, duże arkusze papieru
Tęcza fascynuje dzieci. Zwłaszcza te, które odkryją ją po raz pierwsi', są zachwycone tym kolorowym zjawiskiem świetlnym. Niekiedy nura tworzy niezwykłe widowisko: poza łukiem głównym, w kolo-*-n: czerwonym, pomarańczowym, żółtym, zielonym, niebieskim L!1 it0VVym' PowstaJe tzw. łuk wtórny z odwrotną kolejnością barw. f lepiej poznać układ kolorów w obu łukach, można wykonać poniż-wiczei
^ rozrnaw'a w kręgu o układzie barw w łuku pierwotnym i wtór-
" Kępnie w środku kręgu położone zostają dwa duże arkusze
* ^2leci przynoszą kredki świecowe i z pomocą wychowawczy-
lłe �nie malują "podwójną" tęczę. W ten sposób uczą się świado-
Postrzegać kolejność barw w obydwu łukach.

34 Zabawy otwierające oczy

Zabawy otwierające oczy 35



Później dzieci z powrotem siadają w kręgu. Wszystkie, poza je dostają po kredce w dowolnym kolorze. Wybrane dziecko dol przygląda się układowi kolorów tęczy, następnie wspólny rysun* staje odsunięty na bok. Wówczas skoncentrowane dziecko szuka' gu tych, którzy mają odpowiednie kredki. Po kolei prosi poszczę osoby o wyjście na środek ze swoją kredką i wspólne namalo\ nowym papierze łuku pierwotnego lub wtórnego. Następnie przynosi dla porównania pierwszy rysunek tęczy i sprawdza, dza się układ kolorów na obu obrazkach.
Układanie obrazu natury
Materiał: różne materiały naturalne
Dzieci zebrały w przyrodzie różne materiały, z których ma pt wspólny obraz natury. Materiały leżą przygotowane, pierwsze wybiera sobie coś z oferty i odkłada. Następne osoby dokładają^ ne elementy. Może w ten sposób powstać dzieło abstrakcyjne, i nieź konkretny obraz. Obraz może stać się obiektem krótkiej rm Dzieci przyglądają mu się w ciszy, a następnie zamykają oczy i się jego działaniu. Po chwili otwierają oczy i nawiązują rozmowę! mat obrazu. Co im się szczególnie podoba? Czy ktoś chciałby coś nić lub uzupełnić?

Zapamiętywanie szczegółów
Materiał: obraz lub plakat
Dzieci uważnie oglądają piękny obraz lub plakat. Próbują pr zapamiętać jak najwięcej szczegółów. Gdy obraz zostanie odłoi bok, opisują możliwie dużo detali. W celu ich sprawdzenia pr obraz z powrotem i porównują z nim swoje wypowiedzi. Pod< mowy dzieci dzielą się wrażeniami wywołanymi przez obraz. B< nie uczą się, jak różne może być postrzeganie wzrokowe.



Uzupełnianie obrazka
Materiał: obrazek, ołówki
Dzieci otrzymują kartki z kalendarza, na których widnieją krajobrazy. Zadanie polega na tym, aby ołówkami, jakie mają do dyspozycji, uzupełnić obrazy. W tym celu dzieci zastanawiają się nad różnymi szczególni które pasują do obrazka. Mogą to być ludzie, kwiaty, domy, ptaki, motyle itd. Podczas malowania każdy musi uważać na to, aby nie zniszczyć obrazu, a jedynie go uzupełnić i wzbogacić.
Następnie dzieci dobierają się w pary. Jedna osoba z uwagą i skupieniem ogląda dzieło swojego partnera. Gdy obraz zostanie zakryty, wylicza dodane elementy. Dla sprawdzenia "malarz" jeszcze raz pokazuje swoją pracę. Czy wszystkie szczegóły zostały znalezione i nazwane? Co trzeba sprostować lub uzupetnić?
Potem w grupie dzieci mogą postawić również następujące pytania:
Dlaczego dorysowałeś na obrazku właśnie te elementy?
Które z dodanych szczegółów są dla ciebie najważniejsze?
Czy uzupełniony obraz podoba ci się teraz bardziej?

Tajemniczy obraz
Materiał: biały papier do malowania, płynny klej, piasek
Dzieci dobierają się w pary i siadają przy stole, na którym leżą przygotowane potrzebne materiały. Jedno dziecko zastanawia się nad różnymi figurami geometrycznymi, które chciałoby narysować. Płynnym �ejem maluje na papierze jakiś kształt, np. trójkąt, kwadrat, prosto-t lub koło. Partner bardzo uważnie obserwuje ledwo widoczne ślady ju na papierze. Podczas gdy pierwsze dziecko rysuje, drugie próbu-zpoznać i nazwać figury. Aby sprawdzić poprawność odpowiedzi, 1 arZ .syP'e trocrię suchego piasku na pokryty klejem papier tak, że S^V stają się widoczne. Potem następuje zmiana ról.
iast pojedynczych figur mogą także powstawać krajobrazy tami, ptakami i drzewami.

36 Zabawy otwierające oczy

Zabawy otwierające oczy 3 7






Rozpoznawanie zabawki
Materiał: różne zabawki
Wszyscy, z wyjątkiem jednego dziecka, przynoszą sobie z; i siadają w kręgu. Dziecko rozgląda się i w myślach wybiera sc bawkę, którą chciałoby mieć, po czym dokładnie ją opisuje. , łe dzieci uważnie się przysłuchują i sprawdzają, czy może o ich zabawkę. Gdy ktoś stwierdzi, że mowa o jego zabawce, si rękę.

Przyporządkowywanie podstaw
Materiał: papier, ołówki, sześć przedmiotów, które mają okrągłe dno, żanka, szklanka, talerzyk deserowy, głęboki talerz, miska i wiaderko
Każda para przynosi sobie sześć naczyń mających okrągły Dzieci kładą wszystkie przedmioty na papierze i obrysowują je kiem tak, że ich podstawy są dobrze widoczne na papierze.
Wszystkie przedmioty odkłada się na bok i jedno z dzieci w parze wskazuje na dowolny narysowany kontur. Zadanie partner ga na znalezieniu naczynia, którego dno pasuje do rysunku. W dziecko uważnie ogląda każdą rzecz z osobna. Aby rozpoznać miot o odpowiedniej podstawie, musi mieć dobre oko. Gdy s że znalazło poszukiwany przedmiot, dla sprawdzenia kładzie go rysowanej podstawie. Następnie dzieci zamieniają się rolami.



Ślady na piasku
... piaSek, różne materiały naturalne (np, kamień, gałąź, szyszka, Itasztan)
Zabawa odbywa się na dworze, gdzie dzieci mogą odciskać ślady w wilgotnym piasku lub świeżym śniegu.
Dzieci w parach bawią się ze sobą. Podczas gdy jedno ma zamknięte oczy drugie wygładza piasek, wybiera jakiś materiał naturalny i robi jego odcisk w piasku. Później odkłada materiał i prosi partnera, by otworzył oczy i domyślił się, od jakiego przedmiotu pochodzi odcisk. W tym celu dziecko musi dokładnie porównać ze sobą formę odcisku j zgromadzone przedmioty, uwzględniając ich fakturę. Gdy zagadka zostanie rozwiązana, dzieci zamieniają się rolami.

Obserwowanie baniek mydlanych
Materiał: kupiony lub samodzielnie wykonany zestaw do robienia baniek mydlanych
Puszczanie i obserwowanie baniek mydlanych sprawia dzieciom dużo radości. Najpierw wszyscy bawią się swobodnie, a następnie dobierają się w pary. Jedno z dzieci w każdej parze zaczyna mocno dmuchać wnki, które partner uważnie obserwuje. Gdy tylko zauważy pojedynczą bańkę, musi błyskawicznie zareagować i sam zrobić nowe. Teraz pierwsze dziecko bacznie się przygląda, kiedy będzie widoczna tylko )�a bańka, i wtedy natychmiast tworzy nowe.


Nawiązywanie kontaktu wzrokowego
: ^mochód do zabawy, poduszki
siedzą w kręgu na poduszkach. Jedno z nich dostaje samo-? Reszta grupy uważnie obserwuje dziecko, ponieważ wybie-

38 Zabawy otwierające oczy

Zabawy otwierające oczy 39



ra ono kogoś, do kogo porozumiewawczo mruga. Gdy wybrana ba odbierze sygnał, dziecko mocno popycha samochód w jej str W ten sposób auto robi rundę. Wszystkie dzieci, które wzięły u< w zabawie, składają ręce z tyłu za plecami, na znak, że już nie na nie zerkać.
Gdy każdy wyśle auto w podróż, dzieci mogą spróbować popcj je w odwrotnej kolejności. Wyzwanie dla pamięci!

Przyporządkowywanie kolorów
Materiał: tuzin różnych jednokolorowych przedmiotów, np. klocek legc ka, kredka itd., chusta
Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu, w którego środku znajduj różne jednobarwne przedmioty. Jedna osoba z grupy uważnie je da, a następnie przykrywa dużą chustą. Ktoś inny ostrożnie zagiąć chustę i wymienia nazwę jakiegoś przedmiotu. Pierwsze dziecko nawia się i próbuje sobie przypomnieć właściwy kolor. Czy ołó\ zielony, czy niebieski? Aby sprawdzić poprawność odpowiedzi, na krótko odsłonić przedmioty.

Masz ten kolor?
Materiał: -
Na początku wszyscy uczestnicy uważnie przyglądają się kc swoich ubrań. Następnie jedno dziecko staje w środku kręgu i wymienia dowolny kolor. Pozostali muszą spróbować znaleźć swych ubraniach. Ci, którym się to udało, błyskawicznie wstają seł. Liczy się nawet malutka kolorowa plamka!



Wypożyczanie
Materiał: różne części ubioru i biżuteria dzieci
leden z uczestników zabawy uważnie przygląda się wszystkim pozostałym. Później czeka za drzwiami, podczas gdy dzieci wybierają spomiędzy siebie osobę, której chciałyby coś pożyczyć. Ubranie lub ozdoby zmieniają na krótki czas właściciela. Czekający uczestnik zostaje poproszony do środka. Dokładnie przygląda się grupie i próbuje wskazać osobę noszącą pożyczone rzeczy. Aby następnie móc przyporządkować rzeczy odpowiednim właścicielom, dziecko musi się wykazać spostrzegawczością.

Obrazy w powietrzu
Materiał: -
Dzieci siedzą w półkolu. Jedno z nich staje przed innymi i rysuje w powietrzu jakąś figurę geometryczną, np. koło, kwadrat, trójkąt itp. Pozostali obserwują zamaszysty ruch ręki dziecka i próbują rozpoznać zakreślany kształt. Zadanie będzie łatwiejsze, jeśli dzieci będą od razu naśladować ruchy. Kto rozpoznał figurę, jest następny w kolejce do rysowania.
W przypadku starszych i bardziej wprawnych dzieci można rysować w powietrzu litery, słowa, liczby lub zadania rachunkowe.

Kto jest na portrecie?
nał:
i formatu A3 i kredki świecowe
.1 ma'ują w parach swoje portrety. Siadają naprzeciwko siebie, ie się obserwują i próbują odtworzyć na rysunku jak najwięcej nP. okulary, kolczyki, kolor oczu i włosów itd.).

40 Zabawy otwierające oczy

Zabawy otwierające oczy 41



Następnie cała grupa spotyka się w półkolu. Ukończone portrt stają położone na podłodze tak, że wszystkie dzieci mogą je dobrzy' dziec. Wychowawczyni wskazuje któryś portret i prosi jedno z o podanie imienia sportretowanego.
Szukanie kolorów
Materiał: papier do malowania, kredki, rzeczy znajdujące się w pomieszc
Przed każdym graczem leżą przygotowane kredki i papier. G( wszyscy są całkiem cicho, rozpoczyna się gra.
Jeden z graczy wymienia określony kolor. Dzieci uważnie rózg ją się po pomieszczeniu i malują albo wypisują jak najwięcej przt tów w tym kolorze. Po upływie ustalonego czasu wszyscy odkłJ kredki i przedstawiają swój wynik grupie. Wspólnie porównują wypowiedź z wymienionym kolorem. Wygrywa ten, kto potrafił zr najwięcej przedmiotów.

Łaps!
Materiał: kartoniki do gry w memory
Gracze kładą odwrócone kartoniki do memory na stole. Jedna zaczyna, odkrywając dwa kartoniki. Nie zakrywa ich jednak z p( tem, jak zwykle w przypadku memory, lecz zostawia widoczne, kolejno odkrywają po dwie karteczki tak długo, aż znajdą dwa same obrazki. Wówczas wszyscy muszą błyskawicznie zareagowe wołać: "łaps!" Gracz, który był najszybszy, otrzymuje obydwa ki. Wygrywa naturalnie ten, kto zbierze najwięcej karteczek.



Ptaszek
teriał: kupione lub samodzielnie wykonane memory ze zwierzętami
Do gry potrzebne jest memory, które zawiera również karteczki obrazkami ptaków. Gdyby takiego nie można było dostać, gracze mogą je wykonać samodzielnie, naklejając lub malując na kapslach od piwa różne obrazki zwierząt.
Wszystkie kartoniki leżą zakryte na stole. Pierwszy gracz odkrywa jeden z nich. Gdy pojawi się wizerunek ptaka, dzieci na wyścigi wołają: "ptaszek!" Kto był najszybszy, otrzymuje kartonik z ptakiem. Jeśli na karteczce widnieje obrazek innego zwierzęcia, pozostaje ona odkryta. Zwycięża gracz, który zdobył najwięcej kartoników z ptakami.

Znajdź pionek
Materiał: gra planszowa, np. młynek lub warcaby
Na stole leży gra planszowa, na której jest ustawionych dwanaście pionków. Dzieci uważnie przyglądają się pozycji poszczególnych pionków. Następnie wszyscy, poza jednym graczem, zamykają oczy. Gracz ten usuwa jeden pionek lub dokłada dodatkowy. Na umówiony znak pozostali otwierają oczy i próbują określić pozycję usuniętego lub dodanego pionka.
?
Kolory się odnajdują
tenał: karteczki w różnych kolorach, magnetofon, muzyka taneczna
ti.
zieci tworzą tak samo liczne grupy. Każda grupa otrzymuje inny ko-'* każde dziecko karteczkę w kolorze swojej grupy. oy rozlegnie się muzyka, wszyscy zaczynają się swobodnie poru- S� POm'eszczeniu- Za każdym razem, gdy spotyka się dwoje dzie- rnii się one karteczkami tak, że w danym momencie nikt


42 Zabawy otwierające oczy

nie wie, do jakiego koloru grupy należy. W pewnym momencie rM zyka milknie, a dzieci zatrzymują się. Każdy patrzy na swoją kartecj i podnosi ją dobrze widoczną do góry. Gdy tylko dzieci zobaczą ko|J karteczek, błyskawicznie biegną do graczy z tym samym kolorem i tty| rzą koło. Zwycięża ta grupa, która jako pierwsza siedzi w milczeniu ń podłodze.

Popatrz uważnie
Materiał: peleryna
Jeden z uczestników ma za zadanie uważnie obserwować wszystkie pozostałe dzieci, które spacerują po pomieszczeniu.
Na dany znak grupa zatrzymuje się, a obserwator na krótko opuszcza pomieszczenie. Jednemu z dzieci nakłada się pelerynę tak, że wystaje mu tylko głowa. Obserwator zostaje poproszony do środka, a jego z* danie polega teraz na tym, aby możliwie dokładnie opisać części ubrania, które kryją się pod peleryną.

Rozpoznawanie sekwencji ruchów
Materiał: -
Wszystkie dzieci, z wyjątkiem jednego - "lustra", stoją w rzędzie obok siebie. "Lustro" staje przed grupą. Każde dziecko wymyślają^ ruch i prezentuje go w zwolnionym tempie. "Lustro" wybiera sot# ruch, który próbuje dokładnie naśladować. Dzieci w rzędzie obserwuj "lustro", a kto stwierdzi, że rozpoznał własne ruchy, głośno woła: "ni poznane!"

Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy

"Zwąchać się z kimś" - "To mi śmierdzi" - "Mieć nosa do czegoś"
~ "Zadzierać nosa" - "Mieć dobrego nosa" - "Wtykać gdzieś nos".
asz język zdradza, jak elementarne znaczenie ma dla ludzi zmysł wę-
? Juz u noworodków jest on dobrze rozwinięty - maluchy potrafią
O2F>oznać swoją matkę po zapachu.
apachy mogą również wpływać na nasz nastrój. Dobroczynne, od-S*ające działanie pachnącej kąpieli zna chyba każdy, aromaterapia rzystuje nawet użycie pachnideł do celów leczniczych. Wiele na-na- Wrażeń i wspomnień ściśle wiąże się z jakimś zapachem. "Już ?ejszy powiew określonego zapachu pobudza nas do wyobraża-

44 Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy

Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy 45



nia sobie określonych osób, przedmiotów, obrazów lub sytuacji" gang Lóscher).
Odbieramy także przykre zapachy i to też wywołuje naszą Woń potu odczuwana jest jako nieprzyjemna i odpychająca. Dyst jemy się od osób, które ją rozsiewają. Obrzydliwy zapach przes nas przed zjedzeniem czegoś zepsutego.
Zmysł węchu wiąże się nierozerwalnie ze zmysłem smaku, z nas doświadczył tego, że już sam zapach jakiejś potrawy p( napływanie ślinki do ust. Nasz apetyt rośnie i nie możemy się kać posiłku.
Podczas jedzenia pokarm zostaje w ustach rozdrobniony i wymi ny ze śliną. Na języku znajdują się wrażliwe na smak kubki sm; które informują nas, czy coś jest słodkie, kwaśne, słone czy gorzl śli zmysł węchu dozna uszczerbku, z trudnością przychodzi n; tylko identyfikowanie różnych zapachów, ale także odczuwani* katnego smaku jedzenia. Wszystkie potrawy smakują jednakowo gdy np. jesteśmy przeziębieni.
W czasach fast foodów, sztucznych środków aromaty< i wzmacniaczy smaku (!) świadome rozwijanie zmysłu węchu i stało się koniecznością. Dzieci powinny się uczyć doceniać natt zapach i smak świeżego chleba, ziół, owoców, warzyw i świeżo-gotowanych potraw, które sprzyjają zdrowiu i dobremu samop< Smacznego!

r>7ieki tej zabawie dzieci uczą się wyczuwać rozmaite zapachy i bar-ecyzyjnie je nazywać. W tym celu spacerują po pomieszczeniu wszystko, co budzi ich zainteresowanie (np. mydło, drew-�, plastik, owoce itd.). Aby móc wyraźnie poczuć dany zapach, ITifcIzatrzymują się i podczas wąchania zamykają oczy. Zapamiętują, wyjątkowo ładnie pachniało, a co było szczególnie nieprzyjemne, po tej "zapachowej wędrówce" wszyscy siadają w kręgu. Wychowawczyni podnosi do góry różne przedmioty, a dzieci opisują ich za-oach. Dla sprawdzenia wszyscy mogą jeszcze raz powąchać daną rzecz. Wychowawczyni może pomóc dzieciom w poszerzeniu słownictwa, podając przy wybranych przedmiotach trafne słowa.

Opisywanie odczuć związanych z zapachami
Materiał: różne pachnące artykuły {np. mydło, ziarnka kawy, mleko itd.)
Na stole leżą różne pachnące rzeczy. Jedno dziecko z grupy zamyka oczy i wącha je. Robiąc przy tym co chwila krótką przerwę, może wyraźniej poczuć dany zapach. Następnie dziecko nazywa poszczególne pachnące przedmioty i opisuje uczucia, nastroje lub sytuacje, jakie mu się kojarzą z danym zapachem. Później przychodzi kolej na następnego uczestnika.



Odkrywanie zapachów
Materiał: -
Otaczające nas zapachy mogą wpłynąć pozytywnie lub negat na nasze samopoczucie. Orzeźwiający aromat cytryny może pobudzająco i ożywczo. Woń niektórych kwiatów potrafi nas pr wie oczarować. Przymiotniki, które opisują zapachy, używane są przez nas rzadko. Przeważnie znajdują się na opakowaniach Znamy takie wyrazy, jak np. kwiatowy, eteryczny, nadgniły, sł( ostry czy neutralny.

Co tak pachnie?
Materiał: materiały naturalne (trawa, kora, mech itp.), koszyk
Warunkiem powodzenia tego ćwiczenia jest to, że dzieci znają na-~*y leżących w koszyku materiałów i przed właściwą zabawą mogą je ^ać wszystkimi zmysłami.
zieci tworzą koło i zamykają oczy. Wychowawczyni wybiera z ko-/TJ1^ jakiś materiał i daje wszystkim do powąchania. - Co tak cudow-Pachnie? Gdy wychowawczyni obejdzie cały krąg, dzieci zaczynają uć Przypuszczenia.

I

46 Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy

Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy 47



Jeśli wśród materiałów znajduje się coś bezwonnego, angażowj jest kilka zmysłów. Dzieci muszą wówczas zdać się na dotyk, domyślić, co znajduje się w obiegu.

Podzielone śniadanie
Materiał: jabłko, banan, papryka, pomidor, kanapki z żółtym serem, rm dą i kiełbasą, talerzyki dla każdego dziecka
Przygotowane artykuły spożywcze zostają podzielone na dwi( ści. Dzieci siedzące w kręgu zamykają oczy i każde z nich otrzyr talerzu połówkę jakiegoś produktu. Wszyscy intensywnie wąd co dostali. Następnie jedna osoba rozpoczyna poszukiwania -talerz na swoim krześle, a wychowawczyni prowadzi ją od dzi< dziecka. "Poszukiwacz" wącha każdą porcję, aby znaleźć dzieckoj ma taki sam produkt, jaki leży na jego własnym talerzu. Gdy w ter sób odnajdą się partnerzy, mogą wspólnie zjeść śniadanie.

Szukanie na węch
Materiał: olejek eteryczny {zapach fiołków, kopru włoskiego, mandaryr cynamonu), wata, karimata lub koc
Dzieci dobierają się w pary. Każda para przynosi sobie kawć waty skropiony olejkiem zapachowym.
Jedno z dzieci zamyka oczy, a drugie kładzie się wygodnie na cie lub kocu i umieszcza wacik w dowolnym miejscu na swoim) Partner, który ma zamknięte oczy, musi ostrożnie obchodzić na; rakach i obwąchiwać leżące dziecko, aby odnaleźć źródło zapachi mu się to uda, role się zmieniają.
Zabawa może się przyczynić do zmniejszenia obaw przed tem fizycznym. Jeśli jednak dziecko nie będzie się dobrze czułe trakcie, naturalnie nie musi brać w niej udziału.



Poczuć wiosnę
Miejsce: łąka
Na tece możemy wiosną odkryć pierwsze kwiaty. Promienie słoń-
oieszczą nas, a ptaki wędrowne powracają z południa. Zachodzące miany odbieramy nie tylko za pomocą oczu i uszu, ale także czujemy świeży zapach kwiatów i traw.
Na wiosennym spacerze dzieci mogą powitać wiosnę, zwracając szczególną uwagę na jej zapachy. Na łące mogą wąchać przeróżne wcześnie kwitnące kwiaty i wdychać woń przyrody budzącej się do życia. Podczas wspólnej rozmowy dzieci mogą się zastanowić:
Które kwiaty pachniały wyjątkowo intensywnie?
Czy były to tylko ładne zapachy, czy również nieprzyjemnie?
Zapachowe memory
Materiał: dwadzieścia takich samych puszeczek, dwadzieścia wacików, różne olejki eteryczne, samoprzylepne kolorowe kółeczka
Przygotowanie: do spodu puszek przyklejone są kółeczka, po cztery w tym samym kolorze. Jednakowo oznaczone pojemniczki wypełnione są tymi samymi aromatami (skropione olejkami waciki).
Zadanie dzieci polega na wąchaniu otwartych puszek i znalezieniu czterech takich samych. Kolorowe kółeczka służą do kontroli.

48 Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy

Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy 49



Badanie intensywności zapachów
Materiał: rozmaite artykuły spożywcze, które w różnym stopniu pach* la, czosnek, mleko, miód itd.)
Dzieci przez pewien czas wąchają poszczególne produkty, leźć najmocniejszy i najsłabszy zapach. Mogą też posortować według intensywności zapachu.

Znajdowanie ulubionego zapachu
Materiał: różne olejki eteryczne (zapach jaśminowy, różany, eukali; rozmarynowy, cytrynowy i pomarańczowy), bawełniana chusteczka dego dziecka
Na stole stoją przygotowane różne olejki zapachowe. Dzieci je, po czym wybierają sobie jeden, który uważają za szczególi jemny i lekko skrapiają sobie nim chusteczkę. Później siadają słach w kręgu. Każde dziecko raz obchodzi grupę dookoła i daj* do powąchania swoją chusteczkę. Kto stwierdzi, że rozpoznał; podnosi rękę. Po kolei wszyscy wyrażają swoje przypuszcza stępnie dziecko podaje grupie poprawną odpowiedź i wyjaśni; go zdecydowało się na dany aromat.
hr " J Doskonały nos Reksia
Miejsce / Materiał: ukwiecona łąka, stare spodnie, które można ubr
Na łące dzieci dobierają się w pary. Jedno z nich gra rolę gie - jego pani lub pana. Zadaniem Reksia jest znalezienie kv węch, rolą "pani" - naprowadzenie go na właściwy trop. "piesek" porusza się na czworakach z zawiązanymi oczami, je sygnały, wskazujące mu dobry kierunek. Kiedy "pani" prawego ramienia, Reksio idzie w prawo, gdy dotyka lewego \


Smakowanie wody
vv drugą stronę. Kiedy dziecko dotyka ręką pleców Reksia, ten się i węszy tak długo, aż poczuje zapach kwiatka. Wówczas szczeka i otwiera oczy. Następnie dzieci zamieniają się rolami.
Materiał: szklanki z wodą i z różnymi sokami: grejpfrutowym, jabłkowym i pomarańczowym
Dzieci dobierają się w pary. Każda para dostaje szklanki z różnymi sokami i szklankę z czystą wodą. Jeden z partnerów zamyka oczy, a drugi podaje mu do spróbowania kolejne napoje. Dziecko ma się zorientować, w której szklance jest woda. Następnie dzieci zamieniają się rolami.

Gusta są różne
Materiał: różne artykuły spożywcze, łyżeczki jednorazowe
Na talerzach znajdują się różne artykuły spożywcze. Dzieci mogą je sobie nawzajem podawać do skosztowania, używając plastikowych łyżeczek. Osoba, która próbuje, zamyka oczy, aby poczuć wyraźny smak. w następującej potem rozmowie dzieci opowiadają, co im najbardziej smakowało, a czego nie lubią w ogóle.

Co jem?
i, ał: drobno pokrojone artykuły spożywcze, np. chleb, kiełbasa, żółty ser, warzywa; małe miseczki
siadają w parach plecami do siebie. Przed każdym dzieckiem samo miseczek, wypełnionych drobno pokrojonymi artykuła-zywczymi. Jeden z partnerów zaczyna degustację, wybierając ja-

50 Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy

Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy 51



kiś produkt. Kosztuje go i opisuje jego smak za pomocą możliwi* przymiotników. Drugie dziecko uważnie się przysłuchuje, próbi poznać opisany artykuł i podać jego nazwę. Gdy prawidłowo partner sięga po kolejny produkt i opisuje jego smak.

Zdrowe drugie śniadanie
Materiał: różne artykuły spożywcze, np. chleb pełnoziarnisty, masło, basa, jajka, sałata, papryka, pomidor itd., wystarczająca liczba talerzy
Na stole przygotowane są produkty spożywcze, z których mogą samodzielnie zrobić zdrowe drugie śniadanie. W tym celu;] dziecko otrzymuje talerz i kromkę chleba, na której może poł< co znajduje się na stole.
Gdy kanapki są już gotowe, jedno dziecko zamyka oczy i dosl innego uczestnika talerz z jego śniadaniem. Dziecko kosztuje i je zgadnąć, jakie składniki leżą na kromce chleba. Naturalnie, m< tem zjeść całą smakowitą kanapkę.


Delektowanie się
: różne artykuły spożywcze
Zdolność delektowania się posiłkiem coraz bardziej zanika. Fast fo-
. i gotowe potrawy przyczyniają się do tego, że jemy w pośpiechu ? nie doświadczamy naturalnego poczucia sytości. Do tego odżywiamy się za tłusto, a coraz więcej ludzi cierpi na nadwagę.
Dzieci mają jeszcze z reguły dar powolnego i sprawiającego przyjemność jedzenia. Aby tej naturalnej zdolności nie stracić, a nawet ją umocnić, można wykonać następujące ćwiczenie:
Wszystkie dzieci otrzymują po kawałku chieba i siadają w kręgu. Najpierw próbują z zamkniętymi oczami szybko zjeść tę porcję. W drugiej rundzie bardzo wolno żują kolejny kawałek chleba. Podczas żucia dzieci powinny intensywnie odczuć smak chleba, który powoli robi się w ustach słód kawy.
Na koniec dzieci otwierają oczy i wymieniają się doświadczeniami. Omówiona zostaje różnica między szybkim i wolnym jedzeniem. Dzieci mogą wypróbować różnicę między pośpiesznym a sprawiającym rozkosz jedzeniem także na innych artykułach spożywczych.





Pamięć smakowa
Materiał: różne owoce, widelec, noże, deseczki do krojenia i talerze
Na talerzach leżą drobno pokrojone owoce do próbowania, kie dzieci kosztują określonego owocu, np. banana. Smak ten ny wyraźnie poczuć i zapamiętać. Następnie zamykają oczy i na widelcu kawałki różnych owoców, m.in. kawałek banana. J< ci stwierdzą, że próbują banana, podnoszą rękę.



Sok owocowy
Materiał: różne owoce (np. jabłko, banan, pomarańcza), soki (np, sok jabłkowy, bananowy, pomarańczowy), wystarczająca ilość deseczek do krojenia, tóż, miseczki i szklanki
Podczas tej zabawy dzieci powinny spróbować przyporządkować owoce do soków, a więc jabłko do soku jabłkowego, gruszkę do soku S^szkowego itd. W tym celu przygotowane zostały szklanki z różnymi sokami i odpowiednie, drobno pokrojone owoce. Czy dzieciom uda ^fc poprawnie przyporządkować, czy też soki nie smakują już tak, jak r z których są zrobione?

ma sokowirówkę lub mikser, może także przygotować z owoców soki, aby je porównać z kupionymi.

52 Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy

Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy 53





Cukier w herbacie
Materiał: cztery szklanki herbaty, łyżeczka do kawy i cukier
Wychowawczyni przygotowuje herbatę, którą nalewa do szklanek i słodzi w różnym stopniu. Jedna herbata jest niesłodl ga jest posłodzona jedną łyżeczką cukru, kolejna - dwoma łyż( mi i ostatnia - trzema łyżeczkami cukru. Zadaniem dzieci jest uł< "słodkiej kolejności". Która herbata jest najmniej słodka, a któf bardziej?

Koktajle dla dzieci
Materiał: różne soki owocowe, wystarczająca ilość szklanek
Na stole stoją różne soki owocowe i szklanki. Dzieci zajmują ? przy stole. Jedna osoba z grupy wybiera sobie partnera, któremi przygotować koktajl owocowy. Partner zamyka oczy i otrzymuje z dwu różnych soków. Uważnie go smakuje i próbuje rozpozru dwa składniki.
Gdy już wszystkie dzieci miały okazję zarówno degustować, j� ksować, mogą porozmawiać o smaku poszczególnych napojóv były takie koktajle, które smakowały wyjątkowo dobrze? Czy byłyj soki, które po zmieszaniu nie pasowały do siebie?
A Warzywne portrety
Materiał: różne warzywa, kredki świecowe, papier
Na stole leżą przygotowane różne warzywa, które dzieci . zbadać wszystkimi zmysłami. Jak wygląda warzywo? Jak pachi smakuje? - Dzieci mogą również próbować z zamkniętymi ocza wyraźniej poczuć smak. Następnie każde dziecko przygotowuje kowy portret tego warzywa, które mu najbardziej smakowało.



Przyporządkowywanie zapachów
riał" sześć do ośmiu pudełek od zapałek, spiczasty nóż, pachnące rzeczy ziarnka kawy, skórki pomarańczy, kwiaty róży, rumianek, pieprz itd.)
podziurkowane pudełka od zapałek napełnia się pachnącymi materiałami. Zabawa rozpoczyna się od tego, że któreś dziecko wybiera edno pudełko i wącha jego zawartość. Następnie podaje pudełko swo-iemu sąsiadowi, który również je wącha itd. - pudełko przechodzi z rąk
do rąk.
Każdy, kto powąchał pudełko, maluje obraz tego, co w nim tak ładnie pachnie. Gdy wszyscy mają już gotowe szkice, inny uczestnik wybiera następne pudełko, które podaje dalej do powąchania. Jeżeli wszystkie zapachowe nuty zostały wykorzystane, dzieci mogą porównać swoje rysunki, żeby się przekonać, czy mają dobry węch.
Kto napełni koszyk z zakupami?
Materiał: dwa razy po dwadzieścia różnych artykułów spożywczych, dwie tace, dwa koszyki na zakupy, dwie chustki, dwie kostki, dwadzieścia pionków dla każdej grupy
Dzieci dzielą się na dwie grupy. Każda z nich otrzymuje tacę z dwudziestoma różnymi artykułami spożywczymi zakrytymi chustką, kostkę i koszyk.
Gracz w każdej grupie rzuca kostką - jeśli wyrzuci szóstkę, może 2 zamkniętymi oczami spróbować rozpoznać węchem lub smakiem je-J7n z produktów. Gdy mu się uda, grupa otrzymuje pionek, który od-
^a do koszyka. Jeśli próba się nie powiedzie, następny gracz próbuje s*CzCścia w wąchaniu. Po upływie ustalonego czasu grupy porównują Wyniki: czyj koszyk jest bardziej pękaty?

?>>::*>>3Sffl




Zabawy uwrażliwiające dotyk
54 Zabawy dla "niuchaczy" i smakoszy
> Opisywanie smaku
Materiał: miska z różnymi owocami, karteczki z namalowanymi owocami
Na stole leżą karteczki z obrazkami owoców. Wszyscy, z wyjątkiem jednego gracza, siadają przy stole. Gracz szuka sobie w pomieszczeniu miejsca, gdzie inni nie mogą go zobaczyć. Otrzymuje miskę z owocami, z której wybiera jakiś owoc i próbuje go. Jego wygląd i smak op|. suje możliwie najdokładniej. Inni gracze zastanawiają się, o jaki owoc mogłoby chodzić i każdy, kto zna odpowiedź, próbuje pierwszy schwycić odpowiednią karteczkę. "Testujący" może zjeść w nagrodę caty owoc, natomiast osoba, która okazała się najszybsza, zatrzymuje karteczkę i jest następna w kolejce do próbowania i opisywania owocu, Kto zbierze najwięcej karteczek, wygrywa grę.

Wąchanie i dotykanie przedmiotu
Materiał: różności
Wielu rzeczy otaczających nas w codziennym życiu prawie nie dostrzegamy. Aby dzieci nauczyły się cenić również to, co zwyczajne, muszą wyostrzyć wszystkie swoje zmysły.
W czasie tego ćwiczenia angażowany jest nie tylko zmysł węchu, ale także dotyk i wzrok. Najpierw dzieci powoli spacerują po pomieszczeniu i wszystko dokładnie oglądają, aby wybrać przedmiot, który szczególnie lubią. Przedmiot ten zabierają ze sobą na miejsce, zamykają oczy i próbują poczuć go wszystkimi zmysłami oraz odkryć jak najwięce, jego cech. Następnie każde dziecko ma okazję, by przedstawić innym swoją ulubioną rzecz, a przy tym możliwie dokładnie wymienić jej wła-ściwości i uzasadnić swój wybór.


Skóra jest narządem zmysłu o największej powierzchni. Naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna tworzą trzy warstwy skóry. Naskórek składa się z warstwy rogowej i warstwy podstawowej. Jest on zaopatrywany w substancje odżywcze przez skórę właściwą. Tkanka podskórna, Uwierająca najwięcej tłuszczu, służy jako ochrona dla organów we-
y
^jednej strony zadanie skóry polega na ochronie ciała przed wpły-^i zewnętrznymi i na regulacji temperatury ciała. Z drugiej zaś, wła-Sriie dzięki niej, dzięki odczuwaniu i dotykaniu, możemy nawiązywać

56 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 57



kontakt z otoczeniem. Zwłaszcza małe dzieci badają i poznają otoczenie poprzez dotykanie i chwytanie. Doświadczanie pot tworzenie pojęć
Dotykanie rękami, ale także odczuwanie całym ciałem, dos podstawowych informacji o otoczeniu. Aby się dowiedzieć, j; ka jest np, skrzynia, musimy ją podnieść i realnie poczuć wagę. wiemy dzięki doświadczeniu, jakie coś jest w dotyku. Nie musii skać kociego futra, aby wiedzieć, że jest aksamitnie miękkie. Alt jemność, wypływającą z miękkości i puszystości, możemy poczi wtedy, gdy rzeczywiście dotkniemy kota.
Opisywanie odczuć związanych z dotykiem oznacza zawsze rzanie słownictwa. Wielu dzieciom sprawia trudność dokładne wanie tego, co poczuły, brakuje im jeszcze słów. Dzięki uświad; sobie doświadczeń dotykowych poszerzają się możliwości opisu: ki, włochaty, delikatny, aksamitny, ostry, szorstki, gładki jak lustroj ny, gorący, błotnisty, lepki, wilgotny, śliski...
Zmysł dotyku umożliwia nam także orientację w ciemności, ko wyłączy się wzrok, wzmacnia się postrzeganie przez inne zr Intensywniej się przysłuchujemy, a ostrożny dotyk dostarcza kich informacji, jakich potrzebujemy, aby móc się poruszać w pc czeniu. Niewidomi ludzie często zadziwiają widzących tym, jak mają wyczulony słuch i dotyk.
Wrażliwość dotykowa informuje nas także o przyjemnych i nif jemnych kontaktach, zdradzając przy tym wiele o nas samych-J takt z kim lub czym działa odstraszająco? Czego lub kogo chciałc spontanicznie dotknąć?
Po to, abyśmy mogli coś poczuć, bodziec musi dotknąć nasz* ry. Oczywiście w różnych miejscach ciała jesteśmy w różnym wrażliwi na dotyk. Dlatego ćwiczenia rozwijające zmysł dotyku winny się ograniczać jedynie do badania rękami. Wiele ćwiczeń mogą wykonać również stopami lub policzkiem.


Tajemniczy worek
^: duży worek, zabawki
Ćwiczenie to nadaje się do przeprowadzenia przed codziennym staniem, które traktowane jest wówczas nie tylko jako przykry obowiązek, lecz także jako zabawa w obrębie grupy. Dzieciom sprawia pno wiele radości.
Najpierw każda para pakuje do worka do dziesięciu zabawek Następnie jedno dziecko trzyma worek, a drugie sięga do niego i wybiera sobie jakąś rzecz. Nie wyciągając jej ze środka, powoli bada dotykiern kształt i fakturę, a następnie próbuje nazwać. Aby sprawdzić swoją odpowiedź, dziecko wyjmuje zabawkę z worka. Jeśli została trafnie rozpoznana, sprząta ją partner, jeśli nie - musi to zrobić zgadujące dziecko.
Dotykanie materiałów
Materiał: sznurek, klamerki do bielizny, różne części garderoby
Wychowawczyni umocowuje w pomieszczeniu sznurek do bielizny
1 wiesza na nim części garderoby wykonane z różnych materiałów, np,
2 bawełny, wełny, jedwabiu, syntetyku itd. Dzieci mogą do woli doty-
wć "prania", aby się zapoznać z materiałami.
Następnie grupa wybiera dwoje dzieci, które rozpoczynają zabawę.
en z partnerów zamyka oczy, a drugi bierze go za rękę i prowadzi do dowolnej sztuki "prania". Dziecko musi przy pomocy dotyku, nie pa-"^ rozpoznać i nazwać materiał.
Badanie lasu
Mie|sce: las

ESŚK

spaceru po lesie dzieci natrafiają na wiele interesujących które można zbadać także dotykiem. W parach dzieci mogą

58 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 59



w ten sposób poznawać drzewa, trawy, liście itp. Jedna osoba bac z zamkniętymi oczami, próbuje dokładnie opisać, co czuje i st odgadnąć, czego dotyka. Partner służy pomocą, potwierdza, jeśli ko prawidłowo zgadło lub udziela wskazówek, gdy odpowiet niepoprawne.
Dotykanie pędzlem
Materiał: płaskie pędzle, jakich używa się do malowania i lakierowania^ i poduszki
Dzieci dobierają się w pary i przynoszą sobie koc i poduszkę. mują buty, po czym jedno z nich kładzie się na kocu na wznak, jąc głowę na poduszce, i zamyka oczy. Ręce leżą wzdłuż tułowia zgięte, nogi są rozsunięte, a stopy swobodnie odchylają się na ze\ Partner dużym, płaskim pędzlem zaczyna dotykać kolejnych mi< ciele leżącego dziecka. Musi przy tym uważać, żeby wykonywać ruchy. Leżące dziecko w myślach śledzi drogę pędzla. Gdy podróż | la po ciele zostanie zakończona, dziecko otwiera oczy, wstaje rając się z boku rękami, zaciska pięści i przeciąga się. Dzieci zami* się rolami, a pędzel ponownie wyrusza w podróż. Następnie, rozmowy w kręgu, uczestnicy wymieniają doświadczenia:
Czy były na ciele miejsca szczególnie wrażliwe na dotyk?
Co było przyjemne, a co nieprzyjemne?

Prowadzenie samochodu
Materiał: samochodziki, koce i poduszki
Dzieci zdejmują buty i dobierają się w pary. Każda para przynt bie koc i poduszkę. Jeden z partnerów kładzie się wygodnie na pl� Głowa spoczywa na poduszce, oczy są zamknięte. Ręce leżą zgięte wzdłuż tułowia. Nogi są rozsunięte, a stopy swobodnie na boki.

nrUgie dziecko jeździ samochodzikiem po ciele partnera, a od cza-
AQ czasu robi przerwy w podróży. Leżące dziecko w myślach śledzi
f ee samochodu i zapamiętuje miejsca postoju. Gdy podróż auta po
?te zostanie zakończona, "kierowca" łagodnym głosem prosi leżące
!? ecko o otwarcie oczu i powstanie. Dziecko wymienia te miejsca na
?e\Qt w których samochód zatrzymał się na postój. Partner uważnie się
C'i7y5łuchuje i sprawdza wypowiedzi. Później dzieci zamieniają się ro-
Lni a jazda samochodem rozpoczyna się od nowa.
Czuć przyrodę na bosaka
Miejsce: łąka i droga
Chodzenie na bosaka po naturalnym podłożu to doświadczenie, które bardzo podoba się dzieciom. Ileż można odkryć gołymi stopami! Miękka trawa łagodnie je muska, małe kamyki lekko uwierają, a liście szeleszczą pod stopami. Gdy dzieci do woli nacieszą się chodzeniem boso, wymieniają się doświadczeniami:
Co można było odkryć na bosaka?
Co pod stopami było przyjemne, a co nieprzyjemne?
Co najmilej łaskocze?
Masaż piłką tenisową
Materiał: piłki tenisowe i ściana
Dzieci przynoszą sobie piłki tenisowe i szukają przy ścianach wol-tych miejsc stojących. Plecami mocno przyciskają piłki do ściany, ^y wymasować plecy, dzieci muszą lekko poruszać się do góry, w dół iVv bok. Ten automasaż za pomocą piłki tenisowej przyczynia się do utr*ymania ciała w dobrej formie i do zlikwidowania napięć mięśnio-^h Dzieci doświadczają dobroczynnego działania masażu. Oczy- ćwiczenie to wymaga bardzo dobrego panowania nad ciałem, nadaje się przede wszystkim dla dzieci starszych.

mm,

60 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 61





Mój przyjaciel
Materiał: -
Zaprzyjaźnione dzieci dobierają się w pary. Z zamkniętymi wzajemnie się dotykają. Jakiego wzrostu jest drugie dziecko? Jal sylwetkę? Jakie w dotyku jest jego ubranie? Czy nosi okulary lub terię?
Następnie uczestnicy spotykają się w kręgu. Dziecko, które zgadywać, wychodzi na środek i zamyka oczy. Spośród czterech musi wybrać swego przyjaciela, delikatnie badając dotykiem pos gólne dzieci. Gdy uzna, że rozpoznało przyjaciela, zatrzymuje się nim i otwiera oczy.

Relaksujące drzewo
Materiał: drzewo
Dzieci wybierają sobie w najbliższym otoczeniu drzewo, które _ rok ma być ich relaksującym drzewem. Od czasu do czasu wspólr odwiedzają i przy tej okazji dotykają rękami. Zamykają oczy i nie badają dotykiem korę, konary i gałęzie drzewa. Próbują przy i odczuć jak najwięcej detali, np. fakturę liści. Po pewnym czasie mogą poczuć uwarunkowane porą roku zmiany w drzewie.
Można ustalić rytuał powtarzający się przy każdej wizycie, np. mowanie drzewa z zamkniętymi oczami, aby nabrać siły.

, zależą również od chwilowego nastroju i dotychczaso- doświadczeń.
Celem tego ćwiczenia jest, aby dzieci zapoznały się z niektórymi materiałami, nauczyły sieje rozróżniać za pomocą dotyku i opisywać zwią-anez nimi doznania.
ls|a początku ćwiczenia dzieci w parach przynoszą sobie różne materiały, takie jak tkanina, skóra, blacha, drewno czy guma. Następnie jedno i dzieci zamyka oczy, a partner podaje mu poszczególne materiały. Dziecko uważnie bada je dotykiem i próbuje zapamiętać. Potem wymienia ich nazwy, a także opisuje odczucia, jakie pojawiły się w trakcie dotykania. Później dzieci zamieniają się rolami.

Ciepła zabawka
Materiał: zabawki o różnej zdolności przewodzenia ciepła, np. z drewna, tkaniny, tworzywa sztucznego, blachy, żelaza itd., po dwa koszyki na drużynę
Dzieci w parach otrzymują zabawki wykonane z różnych materiałów. Z zamkniętymi oczami próbują rozdzielić je do dwóch koszy, osobno "zimne" i "ciepłe". W następnych rundach uczą się odróżniać za pomocą dotyku także inne cechy: miękki - twardy, fekki - ciężki, gładki-szorstki.
W późniejszej rozmowie dzieci mogą zaprezentować swoje wyniki, a w razie rozbieżności zdań, jeszcze raz przeprowadzić "dotykową rundę".




PrzYJemne CZY nieprzyjemne
Materiał: różne materiały
Każdego dnia dotykamy rozmaitych materiałów o przeróżnyd wierzchniach. Nasza skóra odbiera niektóre z nich jako przyjemne, z kolei jako nieprzyjemne. Przyczyny tych odczuć mogą być

Długi - dłuższy - najdłuższy
Materiał: różne przedmioty
Pfzed dziećmi leżą przedmioty o różnej długości. Dotykając ich z zamkniętymi oczami, dzieci powinny poukładać je od najkrótszego do , ^dłuższego lub odwrotnie. Następnie mogą popatrzeć i opisać swo-' Wyniki, np. "ołówek jest długi, flamaster jest dłuższy, a długopis jest

62 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 63



najdłuższy" lub "flamaster jest dłuższy niż ołówek" itd. W rundach dzieci mogą segregować rzeczy według innych cech, - mniejsza - najmniejsza, cienka - cieńsza - najcieńsza.

Układanie książek
Materiał: książki różniące się grubością i formatem
Każde dziecko ma przed sobą mały stosik książek, które mus gregować według wielkości - największa książka na dole, najr na samej górze. W tym celu zamyka oczy i próbuje wykonać zat dynie za pomocą dotyku.
Można też sformułować inne polecenie, np. najgrubsza ksi< leżeć na samym dole, najcieńsza na górze.

Schowane kamyki
Materiał: mały woreczek z tkaniny, trzy kamyki różniące się wielkością :
Dzieci siadają na podłodze wokół woreczka, w którym leżą| wane trzy różnej wielkości kamyki. Najstarsze dziecko z grupy czyna i sięga do woreczka. Ostrożnie bada dotykiem wszystkił ki, aby się zorientować, który z nich jest największy. Gdy już zr bierze go do ręki i wyjmuje. Teraz kolejne dziecko może sprt szczęścia.
Naturalnie, dzieci mogą także szukać najmniejszego lub śi kamyka.

przekazywanie uścisku dłoni
Materiał: -
Wszystkie dzieci siedzą na krzesłach w kręgu, chwytają się za ręce . zarnykają oczy. Jeden z uczestników zaczyna i delikatnie ściska do oieciu razy rękę swojego sąsiada z prawej strony. Ten uważnie odbie-,3 sygnał i przekazuje go dalej osobie siedzącej po prawej stronie. Gdy wysłany uścisk dotrze do lewej ręki pierwszego dziecka, ćwiczenie jest zakończone. Czy nadeszła prawidłowa liczba uścisków?
W następnej rundzie można wymyślić inne zadania na dotyk, np. lekko klepnąć do pięciu razy udo sąsiada z prawej strony.
Dotykanie twarzy
Materiał: -
Podczas tego ćwiczenia dzieci wzajemnie badają dotykiem swoje twarze, dlatego powinny się dobrać w pary takie osoby, które się lubią i mają do siebie zaufanie..
Pary siadają na podłodze twarzami do siebie. Uzgadniają, kto pierwszy chce podjąć "dotykową podróż" po twarzy partnera. Wychowawczyni z jednym z dzieci prezentuje swoją "podróż po twarzy". Może ją jednocześnie opisywać, np.:
"Kładę czubki palców najpierw na twoim prawym policzku, stąd wędruję do nosa. Delikatnie naciskam koniuszek twojego nosa i wędruję P� grzbiecie nosa w górę do czoła..."
W ten sposób dzieci uczą się nie tylko delikatnego i ostrożnego dotykania, lecz również przy okazji poszerzają swoje słownictwo. Po zamianie ról uczestnicy wymieniają się doświadczeniami:
Co można było odkryć na twarzy?
Co było przyjemne, a co nieprzyjemne?
Czy istniały miejsca szczególnie wrażliwe na dotyk?
W której roli dzieci czuły się lepiej?

64 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 65





Moje i twoje
Materiał: rzeczy osobiste uczestników, takie jak zegarek na rękę, n; bransoletka, klamra do włosów, portmonetka, samochodzik itd.
Dzieci zbierają się wokół dużego stołu. Każde kładzie na nir swoją rzecz. Jedna osoba zaczyna zabawę: z zamkniętymi ocza tyka zebranych przedmiotów i próbuje znaleźć własny, uważn dając kształt i rodzaj tworzywa. Gdy tylko dziecko uzna, że ma. własność, głośno woła: "moje!" Starsi i bardziej wprawni ui cy mogą także spróbować przyporządkować dany przedmiot cielowi.

Układanie puzzli
Materiał: elementy puzzli
Dzieci kładą na stole sześć pasujących do siebie fragmentów Najlepiej nadają się do tej zabawy puzzle drewniane, których są bardzo dobrze wyczuwalne.
Najpierw dzieci powinny mieć okazję patrząc ułożyć puzzle w^ obraz. Gdy już potrafią to zrobić bez trudu, zaczyna się druga faz czenia. Dzieci mieszają części, a pierwszy gracz zamyka oczy i pi dopasować do siebie odpowiednie fragmenty, posługując się i nie dotykiem. Starsze lub bardziej wprawne dzieci mogą sprt w ten sposób ułożyć puzzle składające się z większej ilości eler (do 24 części).

Czarowanie
Materiał: cylinder, czarodziejska pałeczka i dziesięć szyfonowych chustó|
Jedno z dzieci odgrywa rolę czarodzieja i otrzymuje cylinder, dziejską pałeczkę i dziesięć szyfonowych chusteczek.

Czarodziej" związuje ze sobą na węzeł kilka chusteczek i wkłada je joćylindra tak, aby inne dzieci nie mogły nic podpatrzyć. Później dotyka pałeczką czarodziejskiego kapelusza i mówi: "Simsalabim, Simsala-him i'e związanych chusteczek jest w nim?"
Czarodziej" wybiera z grupy dziecko, które z zamkniętymi oczami musi sięgnąć do cylindra i dotykiem zbadać, ile chusteczek jest związanych na węzeł.
Rozpoznawanie monet
Materiał: różne monety
W tym ćwiczeniu dzieci muszą umieć bez patrzenia rozpoznać wartość różnych monet. Zakłada się, że znają już poszczególne monety, potrafią je odróżniać i nazywać.
Na wstępie dzieci dobierają się w pary. Każda z nich otrzymuje sześć różnych monet, które uważnie ogląda. Następnie jedno dziecko zamyka oczy i dostaje dowolną monetę. Powoli i starannie bada dotykiem jej powierzchnię i wielkość. Gdy tylko dziecko stwierdzi, że rozpoznało nominał, podaje odpowiedź.
Starsze i bardziej wprawione dzieci mogą również dostać dwie lub trzy monety i spróbować w myśli zliczyć ich wartość.

Ubieranie się po omacku
Materiał: -
Każde dziecko przynosi swoją kurtkę i zdejmuje buty. Kładzie te rze-*ty bezpośrednio obok siebie na podłodze i zamyka oczy.
Zadanie polega na tym, aby bez patrzenia założyć kurtkę i buty. Żeby S|C to udało, dzieci muszą uważnie zbadać dotykiem każdy fragment "kania. Gdzie jest góra / dół, przód / tył, prawa strona / lewa strona itd.
Na zakończenie dzieci rozmawiają o swoich doświadczeniach:
C ubieranie się po omacku było trudne czy łatwe?

66 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 67





Co było najtrudniejsze?
Które szczegóły ubrania ułatwiły zadanie?
Jak orientują się niewidomi?
Piasek na moim ciele

uformować kulkę takiej samej wielkości jak piłeczka pingpongowa. Aby zgadzał się kształt i wielkość, dzieci muszą dla porównania co chwilę dotykać piłeczki.
Kto potrafił zrobić najlepszą kopię?
Czy trudno było ulepić kopię z zamkniętymi oczami?
Czy istniały jakieś specjalne tricki ułatwiające zadanie?





U Znajdowanie pary butów
Materiał: piasek, poduszki
Dzieci bardzo lubią bawić się w piasku. Na podwórku przeds nym i na placu zabaw zazwyczaj znajduje się piaskownica. Pc zabawy w piasku dzieci mogą poczuć, jak delikatnie miękki przesypuje się w dłoniach.
Proponowane ćwiczenie nadaje się szczególnie do przeprawy nia latem, w słoneczny dzień. Dzieci dobierają się w pary. Jedno z boso, kładzie się w piaskownicy. Głowę opiera na poduszce. U wznak, lekko zgina ręce w łokciach, a stopy swobodnie przech} zewnątrz. W miarę możliwości oczy ma zamknięte.
Drugie dziecko bierze trochę piasku i ostrożnie, równomiernie s} na poszczególne części ciała partnera. Leżące dziecko śledzi w drogę piasku. Gdy już całe ciało, oprócz głowy, jest nim pokryte, otwiera oczy. Powoli wstaje, podpierając się z boku, i przeciąga się. partnerzy zamieniają się rolami i ćwiczenia zaczyna się od nowa.
Na koniec dzieci omawiają m.in. następujące kwestie:
Jakie doznania wywołał piasek na ich ciele? Przyjemne czy ni* jemne? Czy były takie miejsca na ciele, gdzie odczucia były wyjąt intensywne?

Odwzorowywanie piłek
Materiał: piłeczki do ping-ponga dla każdego dziecka, plastelina
Na stole leży plastelina i piłeczki pingpongowe. Każdy uczesi bawy bierze sobie trochę plasteliny i piłkę, którą najpierw dokładi tyka. Później sięga z zamkniętymi oczami po swoją plastelinę i p'

Materiał: para butów, różne buty z lewej nogi
W kręgu leży sześć różnych lewych butów. Tylko jeden z nich ma parę. Wybrane dziecko dostaje prawy but, uważnie go ogląda i dotyka. Zadanie polega na tym, aby z zamkniętymi oczami odszukać pasujący lewy but. Żeby go znaleźć, dziecko musi uważnie macać i porównywać każdy detal: materiał, kształt i wielkość butów.

Rozpoznawanie kącika zabawy
Miejsce: różne kąciki zabaw
Żeby przeprowadzić to ćwiczenie, dzieci muszą być dobrze obeznane z pomieszczeniem, w którym ma się ono odbyć. Nadaje się do tego sala przeznaczona do zajęć z grupą lub sala ogólna, w której dzieci codziennie przebywają. Przeważnie pomieszczenia podzielone są na różne kąciki zabaw, np. lalkowy, przytulankowy, budowlany, malarski. D?ieci uważnie oglądają wszystkie kąciki zabaw, próbując zapamiętać jak najwięcej detali.
Następnie grupa wybiera dwoje dzieci, które rozpoczynają ćwicze-n|e. Partnerzy chwytają się za ręce, jeden z nich zamyka oczy, a dru-81 prowadzi go do dowolnego kącika. Powoli i ostrożnie dziecko bada Etykiem meble i inne przedmioty. Aby nie straciło orientacji, partner P�2ostaje w pobliżu i cicho podaje wskazówki. Gdy dziecko uzna, że �*poznało kącik zabaw, informuje o tym grupę.

68 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 69





Wieże z pudełek
Materiał: różne pudełka (kartony, pudełka po butach, serze, herbacie, kach, itd.), dwie kostki
Gracze dzielą się na dwie tak samo liczne drużyny. Każda otr kostkę i jednakową ilość pudełek. Jeden zawodnik w każdej grupie ca kostką. Jeśli wyrzuci jedynkę, może wybrać sobie pudełko i z niego fundament wieży. - Które pudełko będzie stanowić najie podstawę budowli? Następnie w obu drużynach gracze po kolei rzi kostką. Gdy wypadnie jedynka, wieżę można podwyższyć - za razem o jedno pudełko. Inni zawodnicy mogą pełnić rolę doradrt
Każdy budowniczy potrzebuje wyczucia i mocnych nerwów, waż jeśli wieża się zawali, drużyna przegrywa. Gdy żadna z wież nk nie przed upływem ustalonego czasu zabawy, wygrywa drużyna, zbudowała wyższą budowlę.



Mistrz ugniatania
Materiał: plastelina, elastyczne sukno
Wszyscy uczestnicy siedzą na podłodze wokół dużego sukna. Jedno dziecko formuje coś z plasteliny tak, żeby to było dobrze widoczne dla wszystkich. Pozostali próbują ulepić taką samą formę pod suknem. Kiedy więc "mistrz" powoli tworzy coś z plastycznej masy, inni uważnie obserwują ruchy jego rąk i próbują je naśladować z własną plastelina.
Gdy dzieła "mistrza" i "praktykantów" będą ukończone, dzieci odkrywają sukno i porównują własne prace z oryginałem. "Mistrz" może wybrać pracę, która wykazuje największe podobieństwo do jego dzieła.

Slalom





Patchwork
Materiał: resztki tkanin o różnej fakturze, pocięte na małe kwadraty
Każde dziecko otrzymuje małe pudełko, w którym znajdują się tkaniny w kształcie kwadratów. Niektóre materiały powinny się rzać nawet w kilku egzemplarzach. Zadanie polega na tym, aby mkniętymi oczami ułożyć z kwadratowych tkanin wzór patchworł Zasadą jest, że żadne z jednakowych kawałków nie mogą się ze stykać. Dzieci muszą dokładnie zbadać dotykiem każdą tkaninę,; zdecydować, czy pasuje ona do ich patchworku.

Materiał: pięć pachołków lub opon, gumowe ringo (16,5 cm średnicy)
W jednakowych odstępach dzieci ustawiają, jeden za drugim, pięć pachołów lub opon jako przeszkody, budując w ten sposób trasę slalomową.
Zaczyna jedno z dzieci: kładzie sobie na głowie ringo i próbuje, powoli i cicho, wykonać slalom między pachołkami, nie gubiąc przy tym ringa. Gdy uda mu się przejść cały odcinek, przekazuje kółko następnemu dziecku, a samo siada na podłodze; jeśli zgubi ringo, może wystartować jeszcze raz. Zabawa kończy się, gdy wszystkie dzieci pokonały trasę i jedno za drugim siedzą w milczeniu na podłodze.
Ćwiczenie to doskonale nadaje się do trenowania poczucia równowagi.

70 Zabawy uwrażliwiające dotyk

Zabawy uwrażliwiające dotyk 71





Malowanie do muzyki medytacyjnej
Materiał: papier do malowania, przezroczysta taśma klejąca, farby do nia palcami, miseczki, magnetofon, muzyka medytacyjna
Każde dziecko przymocowuje do stołu taśmą klejącą kartkę wia dwie miseczki z farbą. Na początku, dla rozluźnienia, wszys taczają w powietrzu duże kręgi obydwiema rękami.
Przy pierwszych dźwiękach spokojnej muzyki dzieci zanurzaj; bie paiec wskazujący, kładą go na środku kartki i w rytm muzyki spiralę, która powoli staje się coraz większa. Aby powstała płyr kwencja ruchów, dzieci nie mogą odrywać palca od papieru. Ni maczają palec wskazujący drugiej ręki w innej farbie i płynnym przerysowują spiralę od tyłu. Te koliste ruchy mają działanie us jące. Zmienny ruch w prawo i lewo rozwija poczucie kinestetyc
Aby nie stawiać dzieciom zbyt wysokich wymagań co do kor ej i i cierpliwości, wybrany utwór muzyczny nie powinien trwać (j niż osiem minut.

-j Szlak wodny
~>
Materiał: plastikowe miseczki z wodą o różnej temperaturze, ręczniki, ewen- ubranie na zmianę
Zabawy z wodą na świeżym powietrzu, przy ładnej pogodzie sprawiają dzieciom wielką przyjemność. Gdy ustawi się miseczki z wodą o różnej temperaturze, dzieci mogą wypróbować, które naczynie zawiera najzimniejszą, a które najcieplejszą wodę.
Uwaga: woda nie może być lodowata ani zbyt gorąca!

Ślady kulki
Materiał: kulki, okrągłe pudełka po serkach topionych, farby (plakatc malowania palcami), miseczki, magnetofon, muzyka medytacyjna
Na początku ćwiczenia każde dziecko zanurza kulkę w z płynną farbą i wkłada ją do okrągłego pudełka po serze, najl< łego. Następnie wszyscy stają w stabilnej pozycji: rozstawiając szerokość bioder i lekko uginają kolana; tułów jest wyprosto>
Dzieci mocno trzymają dwoma rękami pudełko po serze i nie stoją. Dopiero gdy rozlegnie się spokojna muzyka, wykom okrężne i falujące ruchy. Przy tym cały czas stoją w tym sar scu, jedynie tułów powoli się kołysze w rytm muzyki. Ufarbo* toczy się w pudełku tam i z powrotem, pozostawiając kolor Gdy na kulce nie ma już farby, dzieci barwią ją znowu i por poczynają ćwiczenie.

Zabawy dotleniające 73


Zabawy dotleniające

Nasze oddychanie, sterowane przez wegetatywny system nerwov odbywa się bez udziału naszej świadomości. W treningu autogeni tę bezwiedną funkcję ciała wyraża zdanie: "Oddycha mi się". Cn szemu oddychaniu poświęcamy zwykle mało uwagi, przyjmując je J coś oczywistego, jest ono kluczem do życia. "Człowiek może p" bez stałego pożywienia kilka tygodni, bez wody kilka dni, bez chania jednakże tylko kilka minut Widocznie więc oddychanie jes procesem w ludzkim ciele, który w największym stopniu zaopati

^ niezbędne substancje witalne" (Ursula Rucker-Vogler). Oddychanie j życie są więc równoznaczne.
Cielesne i duchowe obciążenia mogą prowadzić do zaburzeń oddy-chania, a u pewnych osób wywołać uczucie duszności lub ucisku. Szybkie i gwałtowne oddychanie podczas obciążenia psychicznego prowadzi do tego, że wprawdzie przygotowane zostają w ciele dodatkowe zasoby energii, lecz nie mogą one być przetworzone na wysiłek fizyczny. Przez to oddychanie staje się spazmatyczne i pojawiają się duszności. "Najbardziej widoczną chorobą tego typu jest astma" (jw.).
W przeciwieństwie do innych procesów zachodzących w ciele, kontrolowanych przez wegetatywny system nerwowy, na oddychanie możemy pozytywnie wpłynąć, bardziej świadomie nim sterując. Dobre oddychanie wymaga dobrej postawy, aby powietrze mogło płynąć bez przeszkód i być możliwie głęboko wdychane w przestrzeń brzuszną. Dlatego uwagę dzieci należy zwrócić bardziej na oddychanie przeponą niż klatką piersiową. Obrazy w wyobraźni, jak np. obserwowanie lekkich fal morskich, które rytmicznie się poruszają, mogą pozytywnie wpłynąć na oddychanie. Przyczyniają się do tego, że oddech staje się spokojny i regularny.
W trakcie przedstawionych zabaw i ćwiczeń dzieci kierują swą uwagę na własny oddech. W ten sposób uczą się lepiej radzić sobie 2 sytuacjami obciążającymi, takimi jak stres, presja osiągnięć czy strach.
Przy wszystkich poniższych ćwiczeniach trzeba uwzględnić fakt, że dzieci nie są przyzwyczajone do świadomego oddychania. Aby uniknąć przemęczenia i zawrotów głowy, muszą co jakiś czas robić przerwy, Podczas których wykonują normalne wdechy i wydechy. Przed rozpoczęciem ćwiczeń oddechowych w grupie trzeba zapytać wszystkich ^dziców, czy żadne z dzieci nie cierpi na jakąś chorobę dróg oddecho-^ch. Poza tym obowiązuje zasada, żeby dokładnie obserwować dzieci
Czasie ćwiczeń oddechowych i uważać na oznaki przemęczenia lub ^ głowy.


Zabawy dotleniające 75
Materiał: balony, koce i poduszki
Wszystkie dzieci otrzymują napompowane balony, zdejmują i kładą się na kocu z głową wygodnie spoczywającą na poduszce. de dziecko ostrożnie kładzie swój balon na brzuchu i delikatnie go i muje, aby pozostał na swoim miejscu.
Dzieci miarowo wdychają i wydychają powietrze, obserwując nocześnie balon, który przy każdym oddechu porusza się rytmk w górę i w dół. Im głębiej oddychają, tym mocniej balon podnosi i opada. Dzieci czują go na swoim brzuchu i świadomie doświadc własnego rytmu oddechowego. Lepiej także rozumieją, na czym ga oddychanie przeponą.
Materiał: lustro ścienne
Dzieci ustawiają się tuż przed lustrem. Aby osiągnąć stabilną postawę, rozstawiają nogi na szerokość bioder; kolana są lekko ugięte, tułów pozostaje wyprostowany.
Wszystkie dzieci głęboko wdychają powietrze "do brzucha", po czym powoli wypuszczają je ustami tak, że mogą zaobserwować, jak zimne lustro stopniowo pokrywa się parą z wydychanego powietrza. Za każdym razem dzieci próbują wykonywać głębsze wdechy i wydechy, co sprawia, że lustro coraz mocniej zaparowuje. Daje się to zauważyć jedynie wtedy, gdy dzieci stopniowo zwiększają pojemność oddechu.
74 Zabawy dotleniające

Oddychanie z balonem

Obserwowanie oddechu





Odczuwanie oddechu
Materiał: -
Dzieci przyjmują stabilną postawę w pomieszczeniu. Rozsta\ nogi na szerokość bioder, lekko uginają nogi w kolanach; tułów pozt je wyprostowany tak, że możliwe jest wyjątkowo dobre oddychanie.
Aby móc świadomie poczuć własny oddech, każde dziecko pr ża swoją dłoń do nosa na odległość ok. 1 cm i zamyka oczy. We powietrze jak najgłębiej "do brzucha", a następnie powoli je wy< Wydech powinien trwać o wiele dłużej niż wdech; w jego trakcie ci czują na dłoni ciepte powietrze.
Po maksimum pięciu powtórzeniach dzieci kończą ćwiczenie i rają oczy. Później dzielą się doświadczeniami:
Co zaobserwowały podczas wdychania i wydychania powietrza?^
Jak odczuwały na dłoni wypływające powietrze?

\f':Ą Oddechowe echo
Materiał: -
Dzieci ustawiają się w parach twarzami do siebie. Jedna osoba z pary zaczyna i najpierw mocno wydycha powietrze. Następnie bierze głęboki wdech i ponownie robi wydech. Wydychanie może się odbywać na różne sposoby. Można wydychać powoli, niezdecydowanie, ale również szybko i silnie. Dziecko wybiera sobie dowolny rytm oddychania. Zadanie partnera polega na uważnym obserwowaniu oddechu pierwszego dziecka i powtarzaniu go możliwie dokładnie, jak echo. Podczas gdy drugie dziecko powtarza rytm oddechu, pierwsze dziecko je obserwuje. Następnie dzieci zamieniają się rolami.

Kłaczek waty na dłoni
Materiał: wata

Każde dziecko przynosi sobie kłaczek waty i kładzie go na dłoni. Najpierw wszyscy robią mocny wydech, aby następnie móc jak najgłę-

76 Zabawy dotleniające

Zabawy dotlen iaiące 7 7



biej nabrać powietrza "do brzucha". Wypływającym powietrzem dzieci ostrożnie poruszają kłaczek waty tam i z powrotem. Aby nie spadł z ręki, dzieci muszą być bardzo skoncentrowane, a oddech powolny i równomierny. Po skończonym wydechu wszyscy robią krótką przerwę, w czasie której normalnie oddychają. Gdy znów energicznie wypuszczą powietrze i głęboko je wciągną, zabawa rozpoczyna się od nowa. Następnie uczestnicy wymieniają się doświadczeniami:
Jak należało oddychać, aby poruszać na dłoni kłaczek waty?
Jakie odczucia wywołał na dłoni kłaczek waty?
Jakie jeszcze materiały można poruszać wydychanym powietrzem?

Dmuchanie po stole
Materiał: kłębek waty i stół
Ćwiczenie to wymaga dużej koncentracji podczas oddychania. Aby dzieci mogły ostrożnie przesuwać wacik wzdłuż krawędzi stołu, muszą najpierw zrobić głęboki wdech, a potem mocny wydech. Wypływające powietrze kierują na kłębek waty, powoli przesuwając go wzdłuż stołu tak, żeby nie spadł. Aby dzieciom nie zakręciło się w głowie dmuchania, po każdym pogłębionym wydechu robią krótką prz< w czasie której normalnie oddychają. Żeby przesunąć wacik wokół: za pomocą jak najmniejszej liczby oddechów, dzieci muszą spról zwiększyć pojemność oddechu. Uda się to tylko wtedy, gdy będą1 chać powietrze tak długo, jak potrafią lub gdy będą dokładnie kor wać strumień powietrza.

Poczuć siłę drzewa
Miejsce: na zewnątrz
Ćwiczenie to nadaje się do przeprowadzenia podczas z dziećmi. Dzieci zatrzymują się koło drzewa i tworzą półkole, czuć w sobie siłę drzewa i wczuć się w jego wzrastanie, dzieci "r

stają na palcach, prostują się i przeciągają, nabierając przy tym powietrza. Następnie wykonują powolny i - o ile potrafią - dwa razy dłuższy wydech. W miarę wydychania powietrza dzieci znów stopniowo "maleją".
'f 3M Kolorowe ślady po dmuchaniu
Materiał: fartuch, papier do malowania, ściereczką, kulki, różne farby {do malowania palcami lub plakatowe), wystarczająca ilość miseczek
Dzieci chętnie uczestniczą w szukaniu śladów. W tym ćwiczeniu zadanie polega na tym, aby pomalowanymi kulkami pozostawić jak najdłuższe ślady po dmuchaniu. Aby można było odróżnić poszczególne ślady, używa się różnokolorowych farb.
Dzieci - rozluźnione i zrelaksowane - stoją przed papierem do malowania, ostrożnie podnoszą kulkę dwoma palcami i zanurzają ją w wybranej farbie. Następnie kładą ufarbowaną kulkę na papierze i wycierają palce ściereczką. Potem biorą głęboki wdech i wydmuchują powietrze na kulkę. Aby mogła ona pozostawić jak najdłuższy ślad, wydech musi trwać dłużej niż wdech. Po każdym mocnym wydechu dzieci przez chwilę oddychają normalnie. Po krótkim wytchnieniu kontynuują ćwiczenie z nową ufarbowaną kulką.
Pod koniec ćwiczenia dzieci uważnie oglądają różne ślady po farbie. Kiedy wydech był wyjątkowo długi? - Zdradza to najdłuższy ślad po farbie...

Nadmuchiwanie torebki foliowej
Materiał: torebki foliowe
Każde dziecko otrzymuje torebkę foliową. Wszyscy przyjmująstabilną P�stawę, tzn. rozstawiają nogi na szerokość bioder i swobodnie ugina-H kolana; tułów pozostaje wyprostowany,
Dzieci muszą nadmuchać swoje torebki, wykonując jak najmniej odchów. Najpierw mocno wydychają powietrze, a następnie robią głę-


boki wdech, aż unosi się brzuch. Potem powoli i równomiernie
chuja wypływające powietrze do torebki. Aby można było szybciej ją ?
nadmuchać, dzieci muszą próbować zwiększać pojemność oddechu.
Gdy to ćwiczenie wykonuje się w grupie, wówczas można wskazać dziecko, które potrzebowało najmniej oddechów do nadmuchania torebki. Ale - uwaga na zawroty głowy!
Dmuchanie balona

Zabawy dotleniające 79
Kąpiel z pianą
Materiał: brodzik lub duża miska, woda, płyn do kąpieli, który daje obfitą pianę
Ćwiczenie to, wykonywane na siedząco w brodziku, sprawia dzieciom największą przyjemność. Gdy jednak nie dysponuje się brodzikiem, można napełnić wodą także większą miskę. Do zabawy nadają się różne pachnące dodatki do kąpieli.
Każde dziecko ostrożnie podnosi na dłoni trochę piany i głęboko wdycha powietrze "do brzucha". Następnie poprzez świadomy wydech próbuje zdmuchnąć z ręki jak najwięcej piany.



Materiał: balony i stół
Każda para dzieci otrzymuje nadmuchany balon i siada naprzeciwko siebie przy stole, kładąc balon na środku.
Jedno z dzieci zaczyna: mocno wydycha powietrze, aby następnie z większą siłą je wciągnąć i wypuścić. Robiąc wydech, próbuje prze* suwać balon w kierunku partnera. Aby balon pozostał na blacie stołu* dziecko musi powoli i równomiernie wydychać powietrze. Gdy balon dotrze do końca stołu, przychodzi kolej na partnera, który w ten sam
sposób odsyła balon.
Aby zachęcić dzieci do wytrwałości w ćwiczeniach, można wymyślić jakieś zadanie, np. dziesięć razy dmuchnąć balon tam i z powrotem. Gdy balon spadnie ze stołu, dzieci zaczynają liczyć od nowa.

>
Titanic
Materiał: papierowe statki, miska, woda, styropian
W dużej, wypełnionej wodą misce, pływają kawałki styropianu \t
tujące góry lodowe. Jedno dziecko, "kapitan", ostrożnie spuszcza s*
papierowy statek na wodę i próbuje - dmuchając - przeprowadzić'
do drugiego brzegu między niebezpiecznymi bryłami lodu. -i
Aby statek dotarł do celu, "kapitan" musi głęboko wdychać powu i w miarę możliwości dwa razy dłużej je wydychać. Musi przy tym; stępować bardzo ostrożnie: statek nie może zetknąć się z bryłami fe



Oddechowy spacer
Materiał: -
W umeblowanym pomieszczeniu dzieci wyruszają na odkrywczą wyprawę. Powoli spacerują i szukają przedmiotów, które mogą poruszyć swoim oddechem.
Robią głęboki wdech "do brzucha", a potem przez ukierunkowany wydech starają się poruszyć poszczególne rzeczy. Jeżeli próba się powiedzie, zostaje zaprezentowana innym dzieciom, które mogą później samodzielnie ją powtórzyć. Następnie uczestnicy wymieniają się doświadczeniami:
Jakie przedmioty można było poruszyć?
Z jakich materiałów są one wykonane?
Jak można było zwiększyć pojemność oddechu?





80 Zabawy dotleniające
Dmuchawiec
Miejsce: łąka z mleczami
Gdy mlecz przekwitnie, na szczycie kwiatu tworzą się nasionka
- dmuchawiec zaprasza do zabawy. ?
Aby wykonać to ćwiczenie, każde dziecko szuka sobie dmuchawca i ostrożnie go zrywa. Trzyma kwiat w wyciągniętej ręce na wysokości ust, robi głęboki wdech "do brzucha", a następnie powoli i równomiernie wydycha powietrze tak, że nasiona dmuchawca lecą we wszystkie strony świata.
?f 31 Przesuwanie przedmiotów
Materiał: materiały różniące się ciężarem
Pary dzieci otrzymują różne materiały, jak wata, papier, drewno i plastik, które kładą na stole w rzędzie jeden obok drugiego.
Jedno z dzieci rozpoczyna ćwiczenie, głęboko wdychając i wydychając powietrze. Robiąc wydech, próbuje przesunąć pierwszy przedmiot w rzędzie. Przy ponownym wdechu i wydechu - drugi materiał it& Co można najdalej przesunąć własnym oddechem? Następnie próbuje partner. Czy wyniki są inne? Przy każdej próbie dzieci obserwują, czy i jak mocno rzeczy dają się przesuwać. W ten sposób uczą się odróż-niać materiały lekkie od ciężkich.

Zdmuchiwanie świeczek
Materiał: świeczki, zapalniczka, mały stolik
Zabawę tę, podobnie jak następną można przeprowadzić pod warunkiem, że dzieci potrafią już bezpiecznie obchodzić się z ogniem.
Na matym stoliku stoją trzy płonące świece. Dziecko, które zaczyn* > grę, staje bezpośrednio przy stole tak, że ma dobry dostęp do świecy

Zabawy dotleniające 81
{slajpierw mocno wydycha, a następnie głęboko wdycha powietrze. iego zadaniem jest zdmuchnięcie wszystkich świeczek za jednym razem. Gdy mu się to uda, można zwiększyć liczbę świeczek. Czy dziecku uda się zdmuchnąć także cztery, pięć lub sześć świeczek jednym wydechem? Kto zostanie królem dmuchania?

Łańcuch świateł
Materiał: świeczki, zapalniczka, stół
Przed dzieckiem stoi pięć świec. Zadanie polega na tym, aby zdmuchnąć je po kolei. W tym celu dziecko staje przed pierwszą świecą i robi głęboki wdech. Podczas wydechu musi uważać na to, by strumień wypływającego powietrza skierować tylko na tę jedną świecę. Później robi sobie krótką przerwę, w czasie której oddycha normalnie i spokojnie. Następnie przechodzi do drugiej świecy itd. Gdy nie pali się już żadna, dziecko ponownie zapala wszystkie świece i wyznacza kolejną osobę z grupy do wykonania ćwiczenia.
\ --Ą Królowa oddechu
Materiał: stoper lub zegarek z sekundnikiem
Dzieci przyjmują stabilną postawę: rozstawiają nogi na szerokość bioder, swobodnie uginają kolana i prostują tułów tak, że umożliwione jest dobre oddychanie.
Wszystkie dzieci robią najpierw mocny wydech i głęboki wdech "do brzucha". Następny wydech jest powolny i równomierny. Dzieci poświęcają na niego wyraźnie więcej czasu niż na wdech.
Szczególną zachętę do zwiększania pojemności oddechu może stanowić użycie stopera lub zegarka z sekundnikiem. Przy każdym wydechu mierzy się wtedy czas jego trwania. Kto jest najbardziej wytrzymały, zostaje królem lub królową oddechu.






82 Zabawy dotleniające

Zabawy dotleniające 83





Delikatne poruszanie liśćmi
Materiał: roślina o delikatnych liściach
Dzieci siedzą wokół rośliny o delikatnych liściach. Odgrywają wiatr, który lekko porusza liśćmi. W tym celu robią mocny wdech i, o ile to możliwe, dwa razy dłuższy wydech. Dmuchaniem wprawiają liście w delikatny ruch.

Stół z przyprawami
Materiał: dwie różne przyprawy
Na stole leżą dwie małe kupki przypraw, np. pietruszka i tymianek. Dwoje dzieci z grupy otrzymuje zadanie polegające na tym, żeby dowolną kupkę zdmuchnąć na przeciwległy koniec stołu. Zawodnicy muszą przy tym uważać, aby przyprawy nie zmieszały się ze sobą.
Zaczyna jedno dziecko, wybierając sobie kupkę z przyprawą. Aby ją przemieścić za pomocą oddechu możliwie daleko, dziecko musi zrobić głęboki wdech i wyraźnie dłuższy wydech. Zdmuchuje swoją kupkę z przyprawą powoli i równomiernie do przodu. Później przychodzi kolej na partnera. Dzieci zamieniają się tak długo, aż przyprawy znajdą się na końcu stołu.

Podróż w wyobraźni: "Wiatr"
Materiał: karimaty lub koce
Dzieci kładą się na wznak na kocu lub karimacie. Ich głowy sf wają wygodnie na poduszkach. Nogi są rozsunięte na szerokość der, a stopy swobodnie opadają na boki. W miarę możliwości oczy zamknięte. Trzymając ręce na brzuchu, dzieci odczuwają, jak przy k*f?; dym oddechu brzuch podnosi się i opada. Dzięki temu mogą świi**P mie uchwycić swój rytm oddechowy.

Gdy już wszystkie dzieci wygodnie leżą, rozpoczyna się podróż w wyobraźni.
"Leżysz na podłodze całkowicie rozluźniony. Wszystkie dźwięki, które cię otaczają, schodzą na drugi plan i są nieważne. Czujesz się dobrze i rozpoczynasz małą podróż.
W twojej wyobraźni wszystko jest możliwe; wyobrażasz sobie, że wiatr potrzebuje twojej pomocy. Wiatr stał się stary i słaby, potrzebuje twojego silnego oddechu, aby mógł wiać. Najpierw wspólnie słabo dmuchacie. Robisz wdech i wydech. Czujesz, jak twój brzuch lekko unosi się przy wdechu, a przy wydechu znów opada. (Krótka przerwa! Dzieci oddychają dalej spokojnie.)
Później wiatr wieje trochę silniej, a ty w tym współuczestniczysz. Robisz trochę mocniejszy wdech i wydech. Czujesz, że twój brzuch trochę bardziej unosi się przy wdechu, a przy wydechu znów opada. (Krótka przerwa! Dzieci oddychają dalej spokojnie.)
Teraz wiatr prawdziwie się wysila, a ty mu w tym pomagasz. Robisz głęboki wdech i wydech. Czujesz, jak twój brzuch robi się wypukły przy wdechu, a przy wydechu znów opada. {Krótka przerwa! Dzieci oddychają dalej spokojnie,)
Wiatr jest teraz porządnie wyczerpany i ty także. Jesteś zmęczony i śpiący. Trochę odpoczywasz i marzysz sobie. Wszystko wokół ciebie jest spokojne. Czujesz się zrelaksowany i nabierasz nowych sił.
Powoli wracasz ze swej podróży w wyobraźni. Otwierasz oczy i pomału wstajesz, podpierając się rękami z boku. Zaciskasz pięści i przeciągasz się."
(Dzieci ostrożnie wstają. Zanim staną, na krótko powinny pozostać w pozycji siedzącej, aby nie zakręciło im się w głowie.)




84 Zabawy dotleniające

Zabawy dotleniające 85





Futbol na stole
Materiał: cztery jednakowe klocki, kulka z waty, stół
Dwie jednakowo liczne drużyny siadają przy stole naprzeciwko siebie. Po obu stronach ustawiają po dwa równoległe do siebie klocki, tworząc bramki. Na środku stołu gracze kładą kuikę z waty. Neutralny
gracz jest sędzią.
Gdy tylko rozlegnie się gwizdek na znak startu, obydwie drużyny próbują wdmuchać kulkę z waty do bramki przeciwnika. Gdy "piłka* zostanie zdmuchnięta ze stołu, "sędzia" musi ją znów położyć na środek pola gry. Inicjatywa należy wtedy do drużyny, która nie zdmuchnęła waty ze stołu. Po upływie uprzednio ustalonego czasu następuje gwizdek na znak końca. Kto zdobył najwięcej bramek?



Kto zostanie królem dmuchania?
Materiał: świece, zapalniczka, stół
Wszyscy gracze siedzą wokół okrągłego stołu, na którego środku stoi płonąca świeca.
Jedno z dzieci zaczyna: robi głęboki wdech, a następnie strumieniem powoli wydychanego powietrza gasi świecę. Potem ponownie ją zapala i prosi kolejnego gracza o wykonanie tych samych czynności. Gdy już wszyscy uczestniczyli w zabawie, dostawia się i zapała następną świecę. Zaczyna się nowa kolejka. Aby móc na raz zdmuchnąć obydwie świece, trzeba odpowiednio zwiększyć pojemność oddechu. Jeśli komuś się to nie uda, odpada z gry. Po każdej rundzie gracze zapalają dodatkową świecę. Wygrywa ten, kto jednym oddechem potrafi zdmuchnąć najwięcej świec.





Dmuchanie z przeszkodami
Materiał: sześć pudełek po zapałkach, kulka z waty, stół
Dzieci ustawiają na stole sześć pudełek po zapałkach, jedno za drugim, w mniej więcej dziesięciocentymetrowych odstępach.
Jeden z graczy zaczyna, próbując dmuchać kłębek waty w taki sposób, by wykonał slalom między pudełkami. Ale uwaga: aby żadne z pudełek nie upadło z powodu dmuchania, wydech musi być powolny i skierowany na cel. Gdy ktoś dmuchając przewróci pudełko, odejmuje mu się jeden punkt. Wygrywa ten gracz, który osiągnął cel z najmniejszą ilością potrąconych punktów.
Jeżeli dzieci są bardziej wprawne, mogą się bawić w dmuchanie z przeszkodami na czas.



Dmuchanie piłek
Materiał: papier formatu A3, osiem piłeczek pingpongowych
Dzieci dobierają się w pary i przytwierdzają do podłogi boisko, wykonane ze sklejonych ze sobą dwóch arkuszy papieru A3. Na środku boiska kładą osiem piłeczek pingpongowych.
Każde dziecko kładzie się przed swoją potową boiska i na dany znak próbuje zdmuchnąć na stronę przeciwnika jak najwięcej piłeczek. Po upływie uprzednio ustalonego czasu rozlega się gwizdek sygnalizujący koniec gry. Kto ma mniej piłeczek na swojej połowie boiska, zostaje zwycięzcą rundy.

86 Zabawy dotleniające

Zabawy dotleniające 87





Dmuchanie baniek mydlanych
Materiał: buteleczka do robienia baniek mydlanych
Dzieci tworzą pary i każda z nich otrzymuje buteleczkę do robienia baniek.
Pierwsze dziecko puszcza na jednym wydechu tak dużo baniek, jak tylko potrafi. Drugie dziecko uważnie obserwuje mydlane kule; dopiero gdy partner przestanie dmuchać, może zacząć przebijać palcem zrobione bańki.

szybki chód - odegrać takt 4/4 na bębenku,
skakanie - odegrać takt 3/4 na bębenku,
skradanie się - dłonią obwodzić albo pocierać bębenek.
Na początku ćwiczenia dzieci ustawiają się w pomieszczeniu. Wychowawczyni za pomocą bębenka podaje sposób chodzenia.
Głośne uderzenie w bębenek oznacza, że od tej chwili dzieci mają iść powoli i spokojnie, jednocześnie przeciągając się i wspinając na palce, i głęboko wdychać powietrze. Potem, w trakcie powolnego i świadomego wydechu, zmniejsza się napięcie i ciało się rozluźnia.
Po tej chwili wytchnienia dzieci chodzą znów w rytm bębenka.

-?? Poczuj podmuch wiatru
Materiał: -
Wszyscy, poza jednym dzieckiem, siadają na krzesłach w kręgu, zamykają oczy i wyciągają ręce. "Dziecko-wiatr" spaceruje dookoła powoli i bezszelestnie. Grupa zachowuje się przy tym bardzo cicho. "Wiatr" przystaje przed jednym dzieckiem, robi najpierw głęboki wdech, a potem powoli wydmuchuje powietrze na wyciągnięte ręce dziecka. Gdy poczuje ono powiew na swoich rękach, otwiera oczy i w następnej rundzie samo odgrywa rolę wiatru.


Czerpanie siły

Materiał: ręczny bębenek
Za pomocą tego ćwiczenia uświadamia się dzieciom, że chwile wytchnienia mogą przyczynić się do wzmocnienia ciała, duszy i ducha. Ponieważ często już także dzieci narażone są na stres i poddawane presji osiągnięć, rośnie znaczenie świadomej relaksacji.
W ćwiczeniu tym przeplatają się ruch i odpoczynek, potrzebne na wdech i wydech. Wcześniej ustala się różne rytmy, zgodnie z którymi dzieci poruszają się po pomieszczeniu, np.

88 Wykaz zabaw Wykaz zabaw 89 Wykaz zabaw Siady na piasku 37 d] Zabawy uwrażliwiające dotyk ^^^| Tajemniczy obraz 35 ^m Układanie obrazu natury 34 Badanie lasu 57 ^^^^fl Uzupełnianie obrazka 35 Ciepła zabawka H Wypożyczanie 39 Czarowanie 64 Emu |G Zabawy wyostrzające słuch Uliczka dźwięków 27 Zapamiętywanie szczegółów 34 Czuć przyrodę na bosaka 59 K-K-^JaaS Usłyszeć spadające szpilki 23 Znajdź pionek 41 Długi - dłuższy - najdłuższy Er..'. "j*^tf
61 to^% Dzwoniące szklanki 19 Wańka-wstańka 21 Dotykanie materiałów __ g-.---_-;:;-,v--JS Dźwiękowy spacer 20 jy Zabawy dla "niuchaczy" Dotykanie pędzlem Dźwiękowy telegram 25 91 Zabawy otwierające oczy i smakoszy Dotykanie twarzy 63 BSŚ&^aS Gdzie jest echo? 27 Malowanie do muzyki ? E;-:-'>.??"? Gra w słowa 17 Każdy człowiek jest jedyny w swoim Badanie intensywności zapachów 48 medytacyjnej 70 p^liS Grzechotanie grochu 24 rodzaju 30 Co jem? 49 Masaż piłką tenisową 59 P^H^ Kamienie w potoku 20 Kolorowy makaron 33 Co tak pachnie? 45 Mistrz ugniatania 69 t&źiaS&r, Kartkowanie książki 15 Kolory się odnajdują 41 Cukier w herbacie 52 Moje i twoje 64







Karzełku, karzełku powiedz komu... 16 Kolory tęczy 33 Delektowanie się 51 Mój przyjaciel 60 ^^^H Kto zostanie królem dźwięków? 25 Komisarz "Sokole Oko" 32 Doskonały nos Reksia 48 Odwzorowywanie piłek 66 ^^^| Łańcuch dźwięków 26 Kości zostały rzucone... 32 Gusta są różne 49 Patchwork 68 ^^^H Mała myszka 17 Kto jest na portrecie? 39 Koktajle dla dzieci 52 Piasek na moim ciele 66 Mój biedny, mały piesek 19 Łaps! 40 Kto napełni koszyk z zakupami? 53 Prowadzenie samochodu 58 Odgłosy wokół mnie 18 Masz ten kolor? 38 Odkrywanie zapachów 44 Przekazywanie uścisku dłoni 63 Odgłosy ze stołu 20 Mój kwiatek 31 Opisywanie odczuć związanych Przyjemne czy nieprzyjemne 60 Papier czy plastik 18 Nawiązywanie kontaktu z zapachami 45 Relaksujące drzewo 60 Pobudka 19 wzrokowego 37 Opisywanie smaku 54 Rozpoznawanie kącika Podróż bębna 16 Obrazy w powietrzu 39 Pamięć smakowa 50 zabawy 67 Przyjemne i nieprzyjemne odgłosy 24 Obserwowanie baniek mydlanych 37 Poczuć wiosnę 47 Rozpoznawanie monet 65 Reksio, łap piłkę! 28 Odkrywcza podróż po ukwieconej Podzielone śniadanie 46 Schowane kamyki 62 Rozpoznawanie brzęczącego łące 33 Przyporządkowywanie zapachów 53 Slalom 69 ^M dźwięku 15 Popatrz uważnie 42 Smakowanie wody 49 Szlak wodny 71 ^M Rozpoznawanie oznak uczuć 23 Przedstawianie przeciwieństw 31 Sok owocowy 51 Ślady kulki 70 Rozpoznawanie zadanego dźwięku 22 Przyporządkowywanie kolorów 38 Szukanie na węch 46 Tajemniczy worek 57 ^M Słuchanie odgłosów przyrody 16 Przyporządkowywanie podstaw 36 Warzywne portrety 52 Ubieranie się po omacku 65 ^M Słuchanie radia 24 Ptaszek 41 Wąchanie i dotykanie przedmiotu 54 Układanie książek 62 ^M Spotkanie muzykantów 28 Rozpoznawanie sekwencji ruchów 42 Zapachowe memory 47 Układanie puzzli 64 Swobodny upadek 22 Rozpoznawanie zabawki 36 . Zdrowe drugie śniadanie 50 Wieże z pudełek 68 Szeptane imię 26 Szukanie kolorów Znajdowanie ulubionego zapachu 48 Znajdowanie pary butów 67 ?
75
74
75
79
74
76
86
82
80
82
78
80
|j| Zabawy dotleniające
Czerpanie siły Delikatne poruszanie liśćmi Dmuchanie balona Dmuchanie baniek mydlanych Dmuchanie pitek Dmuchanie po stole Dmuchanie z przeszkodami
Dmuchawiec
Futbol na stole
Kąpiel z pianą
Kłaczek waty na dtoni
Kolorowe ślady po dmuchaniu
Królowa oddechu

86
82
78
86
85
76
84
80
84
79
75
77
81

Kto zostanie królem dmuchania? 85
Łańcuch świateł 81
Nadmuchiwanie torebki foliowej 77 Obserwowanie oddechu Odczuwanie oddechu Oddechowe echo Oddechowy spacer
Oddychanie z balonem
Poczuć silę drzewa
Poczuj podmuch wiatru
Podróż w wyobraźni: "Wiatr"
Przesuwanie przedmiotów
Stół z przyprawami
Titanic
Zdmuchiwanie świeczek

W serii ukazały się:
I JosefBroich
Zabawy na świeżym powietrzu {s. 104)
> Josef Griesbeck
Zabawy na uroczystości i przyjęcia (s. 168)
I Josef Griesbeck
Zabawy dla grup (s. 166)
I Josef Griesbeck
Zabawy na wyprawy (s. 134)
I Rolf Patermann Zabawy w naturze na każdą porę roku (s. 142)
I Brigit Fuchs
Gry i zabawy na dobry klimat w grupie (s. 134)
> Thorsten Bóhner
Zabawy ułatwiające nawiązywanie kontaktów
Dla kreatywnych grup i kotek teatralnych fs. 105)
I Charmaine Liebertz
Zabawy do integracyjnego nauczania (s. 87)
I Rosemarie Portmann Gry i zabawy przeciwko agresji (s. 120)
I Rosemarie Portmann
Gry i zabawy kształtujące pewność siebie (s. 96)
I Rosemarie Portmann
Zabawy rozwijające inteligencję (s. 102)


Ii m ^^ 1,*Vł"."'-v": y?7 r- -?-?