Rozdział I
Demografia
1.1. Struktura ludności według płci i wieku
Struktura ludności według płci i wieku jest to procentowy udział liczby mężczyzn
i kobiet oraz poszczególnych grup wieku w ogólnej liczbie ludności.
Francja
85 lat i 0,5 1,3 Czechy
więcej
85 lat i 1,0 2,6
więcej
80.-84. 1,2 2,5
80.-84. 1,9 3,1
75.-79. 2,3 3,9
75.-79. 2,9 4,1
70.-74. 3,3 4,5
70.-74. 3,8 4,6
65.-69. 3,7 4,4
65.-69. 4,2 4,5
60.-64. 5,0 5,4
60.-64. 4,4 4,3
55.-59. 7,1 7,3
55.-59. 6,0 5,8
50.-54. 7,8 7,7
50.-54. 7,1 6,9
45.-49. 7,5 7,1
45.-49. 7,1 6,9
40.-44. 6,5 6,0 40.-44. 7,3 7,1
35.-39. 7,1 6,5 35.-39. 7,4 7,1
30.-34. 7,7 7,0 30.-34. 7,4 7,0
25.-29.
25.-29. 9,3 8,5 6,5 6,1
20.-24. 6,8
20.-24. 7,8 7,1 6,3
15.-19. 6,8 6,2
15.-19. 6,8 6,2
10.-14. 6,6 6,0
10.-14. 6,5 5,9
5.-9. 6,3 5,7
5.-9. 5,0 4,5
0.-4. 6,6 6,0
0.-4. 4,7 4,2
% %
% % 9,5 7,5 5,5 3,5 1,5 0,5 2,5 4,5 6,5 8,5
9,5 7,5 5,5 3,5 1,5 0,5 2,5 4,5 6,5 8,5
Mężczyz
ni Kobiety
Mężczyz
ni Kobiety
Niemcy więcej Polska
85 lat i 0,5 1,2
85 lat i więcej 2,5
0,8
80.-84. 0,9 2,0
80.-84. 1,5 3,3
75.-79. 1,9 3,4
75.-79. 2,7 4,3
70.-74. 3,1 4,3
70.-74. 3,9 4,7
65.-69. 3,6 4,6
65.-69. 5,7 6,0
60.-64.
60.-64. 6,8 6,7 3,8 4,4
55.-59. 5,5 5,3 55.-59. 5,0 5,3
50.-54. 6,8 6,5 50.-54. 7,5 7,5
45.-49. 7,5 7,0 45.-49. 8,3 8,0
40.-44. 8,7 8,0
40.-44. 7,5 7,0
35.-39. 9,2 8,3
35.-39. 6,6 6,0
30.-34. 7,4 6,8
30.-34. 7,0 6,3
25.-29. 5,9 5,5
25.-29. 8,2 7,4
20.-24. 6,1 5,7
20.-24. 8,9 8,1
15.-19. 6,0 5,4
15.-19. 8,8 7,9
10.-14. 5,8 5,2
10.-14. 7,4 6,6
5.-9. 5,1 4,6
5.-9. 6,0 5,4
0.-4. 4,8 4,3
0.-4. 5,1 4,6
%%
9,5 7,5 5,5 3,5 1,5 0,5 2,5 4,5 6,5 8,5
%
%
9,5 7,5 5,5 3,5 1,5 0,5 2,5 4,5 6,5 8,5
Mężczyz
ni Kobiety Mężczyz
ni Kobiety
Wielka
Węgry i więcej
85 lat i więcej 0,6 1,5 85 lat 1,1 2,6
80.-84.
80.-84. 1,4 2,7 1,9 3,0
Brytania
75.-79. 2,8 3,7
75.-79. 2,4 4,1
70.-74. 3,7 4,2
70.-74. 3,5 5,0
65.-69. 4,4 4,5
65.-69. 4,0 5,3
60.-64. 4,9 4,9
60.-64. 5,0 5,9
55.-59. 6,4 6,3
55.-59. 6,0 6,3
50.-54. 6,4 6,2
50.-54. 7,3 7,3
45.-49. 6,6 6,4
45.-49. 8,1 7,8
40.-44. 7,5 7,3
40.-44. 6,5 6,1
35.-39. 8,0 7,8
35.-39. 6,7 6,0
30.-34. 7,5 7,3
30.-34. 7,6 6,7 25.-29. 6,3 6,1
25.-29. 9,0 7,9 20.-24. 6,4 6,1
15.-19.
20.-24. 7,8 6,7 6,8 6,2
10.-14. 6,9 6,2
15.-19. 6,8 5,9
5.-9. 6,4 5,8
10.-14. 6,5 5,6
0.-4. 6,0 5,4
5.-9. 5,7 4,9
0.-4. 5,1 4,4
%
%
9,5 7,5 5,5 3,5 1,5 0,5 2,5 4,5 6,5 8,5
% %
9,5 7,5 5,5 3,5 1,5 0,5 2,5 4,5 6,5 8,5
Mężczyz
ni Kobiety Mężczyz
ni Kobiety
Rys. 1.1.1. Struktura ludności według płci i wieku w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2003 r.
y
r ó d ł o: Eurostat.
20
. W strukturze ludności według płci i wieku w analizowanych krajach Unii Europejskiej
najwyższy odsetek wśród mężczyzn ogółem wystąpił w 2003 r w dwóch różnych grupach
wiekowych: młodszej w krajach nowoprzyjętych i starszej w dawnych krajach
członkowskich.
W nowych krajach członkowskich były to grupy wiekowe 25-29 lat: w Czechach (9,3%) i
na Węgrzech (9,0%) oraz grupy wiekowe 15-19 i 20-24 lata w Polsce - odpowiednio 8,8% i
8,9%. Natomiast w krajach należących do Unii przed majem 2004 r. były to grupy wiekowe o
10 lat starsze - 35-39 lat: w Niemczech (9,2%), Wielkiej Brytanii (8,0%) i we Francji (7,4%).
W tym ostatnim kraju podobny udział w populacji mężczyzn ogółem miała grupa wiekowa
40-44 lata (7,3%).
Wśród kobiet ogółem najwyższy odsetek w rozpatrywanych nowych krajach Unii
przypadał również na młodsze grupy wiekowe. W Polsce były to grupy wiekowe 15-19 lat -
7,9% i 20-24 lata - 8,1%, na Węgrzech i w Czechach z kolei była to grupa wiekowa kobiet
25-29 lat z udziałem odpowiednio 7,9% i 8,5% w populacji kobiet ogółem. Natomiast w
rozpatrywanych krajach starej Unii największy odsetek wśród wszystkich grup wiekowych
kobiet stanowiły kobiety z grupy wiekowej starszej: 35-39 lat. Odsetek kobiet w tym wieku w
populacji kobiet ogółem wynosił w Niemczech  8,3%, w Wielkiej Brytanii  7,8%, a we
Francji  7,1%. W tym ostatnim kraju taki sam (7,1%) udział w populacji kobiet ogółem
charakteryzował grupę kobiet w wieku 40-44 lata.
Również wyrównanie udziałów kobiet i mężczyzn nastąpiło w innych grupach
wiekowych w nowych krajach Unii i w krajach należących do niej przed majem 2004 r. W
nowych krajach Unii zaznaczyło się to w grupie wiekowej 50-54 lata, gdy w krajach starej
Unii w grupie wiekowej starszej - 60-64 lata.
W świetle komentowanych danych odnoszących się wciąż do wybranych sześciu krajów
Unii, w 2003 roku najwyraz
niejszą przewagę mężczyzn nad kobietami dostrzegamy w
nowych krajach Unii w grupach wiekowych 20-24 lata i 25-29 lat, tj. w wieku produkcyjnym,
gdy w pozostałych z rozpatrywanych krajów Unii przewagę taką dostrzegamy w grupach 10-
14 lat i 15-19 lat, tj. w wieku przedprodukcyjnym.
Kobiety natomiast osiągały najwyraz
niejszą, prawie dwukrotną przewagę udziału nad
mężczyznami we wszystkich analizowanych krajach w póz
nym wieku poprodukcyjnym, ale
w nowych krajach członkowskich Unii w młodszej grupie wiekowej - 80-84 lata, a w
rozpatrywanych krajach starej Unii w grupie wiekowej starszej - 85 lat i więcej.
21
Uwagi metodologiczne
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez
GUS.
22
Tabl. 1.1.1. Struktura ludności według płci i wieku w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2003 r.
Ludność w wieku
Wyszczegól-
nienie
0 4 85 lat i
5 9 10 14 15 19 20 24 25 29 30 34 35 39 40 44 45 49 50 54 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80 84
M  mężczyz
ni
lata więcej
K - kobiety
w odsetkach
Czechy
M 4,7 5,0 6,5 6,8 7,8 9,3 7,7 7,1 6,5 7,5 7,8 7,1 5,0 3,7 3,3 2,3 1,2 0,5
K 4,2 4,5 5,9 6,2 7,1 8,5 7,0 6,5 6,0 7,1 7,7 7,3 5,4 4,4 4,5 3,9 2,5 1,3
Francja
M 6,6 6,3 6,6 6,8 6,8 6,5 7,4 7,4 7,3 7,1 7,1 6,0 4,4 4,2 3,8 2,9 1,9 1,0
K 6,0 5,7 6,0 6,2 6,3 6,1 7,0 7,1 7,1 6,9 6,9 5,8 4,3 4,5 4,6 4,1 3,1 2,6
Niemcy
M 4,8 5,1 5,8 6,0 6,1 5,9 7,4 9,2 8,7 7,5 6,8 5,5 6,8 5,7 3,9 2,7 1,5 0,8
K 4,3 4,6 5,2 5,4 5,7 5,5 6,8 8,3 8,0 7,0 6,5 5,3 6,7 6,0 4,7 4,3 3,3 2,5
Polska
M 5,1 6,0 7,4 8,8 8,9 8,2 7,0 6,6 7,5 8,3 7,5 5,0 3,8 3,6 3,1 1,9 0,9 0,5
K 4,6 5,4 6,6 7,9 8,1 7,4 6,3 6,0 7,0 8,0 7,5 5,3 4,4 4,6 4,3 3,4 2,0 1,2
Węgry
M 5,1 5,7 6,5 6,8 7,8 9,0 7,6 6,7 6,5 8,1 7,3 6,0 5,0 4,0 3,5 2,4 1,4 0,6
K 4,4 4,9 5,6 5,9 6,7 7,9 6,7 6,0 6,1 7,8 7,3 6,3 5,9 5,3 5,0 4,1 2,7 1,5
Wielka
Brytania
M 6,0 6,4 6,9 6,8 6,4 6,3 7,5 8,0 7,5 6,6 6,4 6,4 4,9 4,4 3,7 2,8 1,9 1,1
K 5,4 5,8 6,2 6,2 6,1 6,1 7,3 7,8 7,3 6,4 6,2 6,3 4,9 4,5 4,2 3,7 3,0 2,6
y
r ó d ł o: Eurostat 2005.
1.2. Struktura ludności w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym
Struktura ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym jest to
udział tych grup w ogólnej liczbie ludności. Przez ludność w wieku nieprodukcyjnym rozumie
się ludność w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym.
%
100
10,1
11,6
12,5 12,9 14,5
13,5 13,9 14,0 14,5
15,0
15,6 15,7 15,4 15,7 15,7 16,0
16,3
17,7
90
80
70
57,4
58,5
57,9
60
58,8
58,4
61,3
61,1
58,5 60,5 58,5 58,9
58,6 59,2
64,2
63,4 62,2
62,7
61,7
50
40
30
20
32,6
29,6 30,0
27,6 27,8
25,3 25,8 25,8 25,8 25,4 24,8
25,1 25,0
22,4
21,9 21,6 21,5
20,6
10
0
a
Czechy Francja Niemcy Polska Węgry Wlk.
Brytania
a Brak danych dla Niemiec z 1990 r.
Ludność w wieku: przedprodukcyjnym (0 19 lat) produkcyjnym (20 64 lata)
poprodukcyjnym (65 lat i więcej)
Rys. 1.2.1. Struktura ludności w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w wybranych krajach
Unii Europejskiej w latach 1990, 1997 i 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Od poczÄ…tku lat 90. w analizowanych krajach Unii Europejskiej (z wyjÄ…tkiem Niemiec)
zaobserwowano systematyczny wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, czyli w wieku
zdolności do pracy. Odnotowano jednocześnie zmniejszenie liczby ludności w wieku
przedprodukcyjnym, przede wszystkim z powodu zmniejszającej się liczby urodzeń oraz wzrostu
liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. W 2003 r. najwyższy udział osób będących w wieku
poprodukcyjnym wystąpił w Niemczech (17,7%). Najniższy i to znacznie był ich udział w Polsce
24
3
7
3
90
97
03
90
97
0
91
97
03
90
97
03
90
97
03
90
9
0
9
0
19
19
20
19
19
20
19
1
2
19
19
20
19
19
20
19
19
20
(12,9%). Odsetek z kolei ludności w wieku przedprodukcyjnym w Polsce wynosił 32,6% w 1990 r.,
i do 2003 r. zmniejszył się do 25,8%, tj. o prawie 7 punktów procentowych.
Stały proces starzenia się ludności w krajach europejskich związany jest ze zmniejszaniem się
liczby urodzeń oraz wydłużaniem przeciętnego dalszego trwania życia. Proces starzenia się
społeczeństw w Europie jest bardzo zaawansowany. Wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym
wpływa na ogólną sytuację zdrowotną, ponieważ ludzie starsi częściej zapadają na choroby
przewlekłe oraz częściej dotyczy ich niepełnosprawność.
W analizowanych krajach Unii w 2003 r. najwyższy udział ludności w wieku
produkcyjnym odnotowano w Czechach - 64,2%, natomiast najniższy we Francji - 58,6%
oraz w Wielkiej Brytanii - 59,2%.
Tabl. 1.2.1. Struktura ludności według wieku produkcyjnego i nieprodukcyjnego w wybranych
krajach Unii Europejskiej w latach 1990, 1997 i 2003
Ludność w wieku
przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym
K r a j e
1990 1997 2003 1990 1997 2003 1990 1997 2003
w odsetkach
29,6 57,9 12,5
Czechy 25,3 21,9 61,1 64,2 13,5 13,9
27,6 58,4 14,0
Francja 25,8 25,1 58,5 58,6 15,6 16,3
21,6a 21,5 20,6 63,4a 62,8 61,7 15,0a 15,6 17,7
Niemcy
32,6 57,4 10,1
Polska 30,0 25,8 58,5 61,3 11,6 12,9
27,8 58,8 13,4
Węgry 25,0 22,4 60,5 62,2 14,5 15,4
25,8 58,5 15,7
Wielka Brytania 25,4 24,8 58,9 59,2 15,7 16,0
a Dane z 1991 r.
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
25
%
34
Kraje:
32
Czechy
30
Francja
28
Niemcy
Polska
26
Węgry
24
Wlk. Brytania
22
20
Rys. 1.2.2. Udział liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności
w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
W analizowanym okresie zmniejszanie się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym
i jej udziału w ogólnej liczbie ludności najsilniej przebiegało w nowych krajach
członkowskich Unii przybierając wartość pomiędzy 5,4 a 7,7 punktu procentowego
odpowiednio na Węgrzech i w Czechach, w Polsce 6,8 punktu procentowego. W pozostałych
z analizowanych krajów Unii zmniejszanie się udziału tej grupy ludności było znacznie niższe
- między 2,5 (Francja) a 1,0 (Niemcy i Wielka Brytania) punktem procentowym.
Tabl. 1.2.2. Udział liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności
w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
w %
29,6 27,0 26,2 25,3 24,5 23,8 23,1 22,7 22,3 21,9
Czechy
27,6 26,1 25,9 25,8 25,7 25,6 25,5 25,3 25,2 25,1
Francja
21,6a 21,5 21,5 21,5 21,5 21,4 21,2 21,0 20,8 20,6
Niemcy
32,6 31,1 30,6 30,0 29,3 28,6 28,0 27,4 26,7 25,8
Polska
27,8 26,2 25,6 25,0 24,4 23,9 23,4 23,0 22,6 22,4
Węgry
25,8 25,3 25,3 25,4 25,4 25,3 25,2 25,0 24,9 24,8
Wielka Brytania
a Dane z 1991 r.
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
26
7
9
1
3
90
91
92
93
94
95
96
9
98
9
00
0
02
0
9
9
0
0
19
19
19
19
19
19
19
1
19
1
20
2
20
2
%
65
Kraje:
64
63
Czechy
62
Francja
61
Niemcy
Polska
60
Węgry
59
Wlk. Brytania
58
57
56
Rys. 1.2.3. Udział liczby ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności
w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Obserwowany wzrost udziału liczby ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie
ludności w analizowanych krajach Unii był nierównomierny i przebiegał z bardzo różnym
natężeniem.
Najsilniej proces ten przebiegał w Czechach i w Polsce  wzrost odpowiednio o 6,3 i 3,9
punktu procentowego. Drugą grupę stanowią Węgry i Wielka Brytania  zwiększenie udziału
tej grupy w ogólnej liczbie ludności o 0,7 punktu procentowego.
Niemcy jako jedyni zanotowali zmniejszenie tego wskaz
nika o 1,7 punktu
procentowego, zaś we Francji można mówić o jego stabilizacji  wzrost o 0,2 punktu
procentowego na przestrzeni 13 lat.
Tabl. 1.2.3. Udział liczby ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności
w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
w %
57,9 59,8 60,5 61,1 61,8 62,5 63,0 63,5 63,8 64,2
Czechy
58,4 58,8 58,7 58,5 58,5 58,4 58,4 58,5 58,5 58,6
Francja
63,4a 63,0 62,8 62,7 62,7 62,5 62,3 62,1 61,9 61,7
Niemcy
57,4 57,8 58,1 58,5 58,9 59,4 59,8 60,1 60,6 61,3
Polska
58,8 59,6 60,1 60,5 60,9 61,2 61,6 61,9 62,1 62,2
Węgry
58,5 59,0 59,0 58,9 59,0 59,2 59,2 59,1 59,2 59,2
Wielka Brytania
27
8
90
91
92
93
94
95
96
97
99
00
01
02
03
99
19
19
19
19
19
19
19
19
1
19
20
20
20
20
a Dane z 1991 r.
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
%
19
Kraje:
18
17
Czechy
16 Francja
Niemcy
15
Polska
14
Węgry
13
Wlk. Brytania
12
11
10
9
Rys. 1.2.4. Udział liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności
w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Zmiany udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w
analizowanych krajach Unii Europejskiej sygnalizujÄ… zjawisko wyraz
nego starzenie siÄ™ ich
społeczeństw, ale widać różną skalę tego procesu w nowych krajach członkowskich i krajach starej
Unii. Starsze są społeczeństwa krajów należących do Unii przed majem 2004 r., gdzie udział
ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności mieści się pomiędzy 17,7% w
Niemczech a 16% w Wielkiej Brytanii, gdy wśród nowych członków Unii udział ten wynosi od
15,4% na Węgrzech do 12,9% w Polsce.
Najwyższy z kolei przyrost udziału najstarszej grupy wiekowej w ogólnej liczbie
ludności wystąpił w Polsce, Niemczech i Francji, odpowiednio o 2,8, 2,7 i 2,3 punktu
procentowego. Czechy odnotowały przyrost o 1,4, Węgry 0,9, a Wielka Brytania tylko o 0,3
punktu procentowego.
Tabl. 1.2.4. Udział liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności
w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
w %
12,5 13,2 13,4 13,5 13,7 13,8 13,8 13,9 13,9 13,9
Czechy
14,0 15,2 15,4 15,6 15,8 15,9 16,1 16,2 16,3 16,3
Francja
15,0a 15,5 15,6 15,7 15,9 16,1 16,4 16,9 17,3 17,7
Niemcy
28
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
99
99
00
199
199
1
199
199
199
1
199
199
199
2
200
200
200
10,1 11,1 11,3 11,6 11,8 12,0 12,2 12,5 12,7 12,9
Polska
13,4 14,2 14,4 14,5 14,7 14,9 15,1 15,2 15,3 15,4
Węgry
15,7 15,7 15,7 15,7 15,6 15,5 15,6 15,9 15,9 16,0
Wielka Brytania
a Dane z 1991 r.
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Uwagi metodologiczne
Procentowy udział liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie
ludności wylicza się według wzoru:
Ltpd
U = Å"100
pd
Lt
gdzie:
Upd - udział liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym,
Ltpd - liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym w roku t,
Lt - liczba ludności ogółem w roku t.
Procentowy udział liczby ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie
ludności wylicza się według wzoru:
Ltpr
U = Å"100
pr
Lt
gdzie:
Upr - udział liczby ludności w wieku produkcyjnym,
Ltpr - liczba ludności w wieku produkcyjnym w roku t,
Lt - liczba ludności ogółem w roku t.
Procentowy udział liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie
ludności wylicza się według wzoru:
Ltpp
U = Å"100
pp
Lt
gdzie:
Upp - udział liczby ludności w wieku poprodukcyjnym,
Ltpp - liczba ludności w wieku poprodukcyjnym w roku t,
Lt - liczba ludności ogółem w roku t.
Według OECD do ludności w wieku produkcyjnym zalicza się osoby w wieku 20 64 lata,
czyli w wieku zdolności do pracy. Natomiast przez ludność w wieku nieprodukcyjnym rozumie
się ludność w wieku przedprodukcyjnym (0 19 lat) oraz w wieku poprodukcyjnym (65 lat
i więcej).
W Polsce jako wiek zdolności do pracy przyjmuje się: dla mężczyzn 18 64 lata, dla kobiet
18 59 lat.
29
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez
GUS.
30
1.3. Obciążenie ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku
nieprodukcyjnym
Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku
nieprodukcyjnym jest to liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób
w wieku produkcyjnym w danym roku.
Ludność w wieku nieprodukcyjnym
na 100 osób w wieku produkcyjnym
80
Polska
Kraje:
79
75
77
Czechy
Czechy
75
Francja
70
Francja
73
71
Niemcy
Niemcy
65
69
Szwecja
67
Polska
60
65
Węgry
Węgry
63
55
Wielka
61
Wlk. Brytania
Brytania
59
50
57
55
Rys. 1.3.1. Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku
nieprodukcyjnym w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
W 2003 r. na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało od 56 osób (w Czechach)
do 71 osób (we Francji) w wieku nieprodukcyjnym, gdy na początku lat 90. współczynnik ten
kształtował się na poziomie od 58 dla Niemiec do 75 dla Polski.
W rozpatrywanym okresie 1990  2003 w branych tu do porównań nowych krajach Unii
nastąpił znaczący spadek poziomu omawianego współczynnika o wartości od 9 do 17 w
przeciwieństwie do porównywanych z nimi krajów starej Unii, gdzie daje się odnotować albo
nieznaczny jego spadek o wartości od 1 do 2 lub, jak to się dzieje w przypadku Niemiec,
wręcz wzrost jego poziomu o wartość 4,5. W 2003 r. w Polsce poziom omawianego
31
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
9
9
9
9
9
9
9
9
0
0
0
99
99
19
19
1
19
19
19
19
1
19
19
20
20
20
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
99
99
199
199
199
199
199
199
199
1
199
1
200
200
200
200
współczynnika obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym
przyjmował wartość 63 i był zbliżony poziomu odnotowanego w Niemczech - 62.
Tabl. 1.3.1. Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku
nieprodukcyjnym w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym
Czechy 72,7 67,3 65,4 63,6 61,8 60,1 58,7 57,6 56,7 55,8
Francja 71,4 70,1 70,5 70,8 71,0 71,1 71,1 71,0 70,8 70,7
Niemcy . 58,7 59,2 59,4 59,6 59,9 60,5 61,0 61,5 62,2
Polska 74,3 73,1 72,1 71,0 69,8 68,3 67,3 66,4 64,9 63,1
Węgry 70,0 67,8 66,5 65,3 64,3 63,3 62,4 61,7 61,1 60,7
Wielka Brytania 71,1 69,6 69,6 69,7 69,4 69,0 68,8 69,1 69,0 68,9
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Uwagi metodologiczne
W Polsce za dolną granicę wieku produkcyjnego przyjmuje się 18 lat dla obu płci.
Natomiast jego górna granica w przypadku kobiet wynosi 59 lat, i 64 lata w przypadku
mężczyzn. Ludność w wieku poprodukcyjnym to kobiety w wieku 60 lat i więcej oraz
mężczyz
ni w wieku 65 lat i więcej, czyli osoby w wieku emerytalnym.
Dla potrzeb niniejszego opracowania, aby uzyskać pełniejszą porównywalność danych,
również dla Polski przyjęto przedziały wiekowe stosowane przez OECD: 20 - 64 lata dla wieku
produkcyjnego, 0 - 19 lat oraz 65 lat i więcej dla wieku nieprodukcyjnego.
Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku
nieprodukcyjnym (czyli ludnością w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym) oblicza
siÄ™ na podstawie wzoru:
Lnp
t
Wop = Å"100
Ltp
gdzie:
Wop  współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym,
Lnp  liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym w roku t,
t
Ltp  liczba ludności w wieku produkcyjnym w roku t.
32
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez GUS.
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
33
1.4. Feminizacja społeczeństwa
Współczynnik feminizacji jest to liczba kobiet w danej populacji przypadająca na
100 mężczyzn w danym roku.
Kobiety na 100 mężczyzn
112
Kraje:
Czechy
110
Francja
108
Niemcy
Polska
106
W ęgry
104
W lk. Brytania
102
Rys. 1.4.1. Współczynnik feminizacji w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: OECD Healt Data, June 2005.
Współczynnik feminizacji związany jest ze wskaz
nikami umieralności mężczyzn i kobiet,
a jego trendy obrazują dysproporcje w stanie zdrowia między mężczyznami a kobietami
w danym kraju.
W okresie 1990  2003 stały wzrost współczynnika feminizacji odnotowano na
Węgrzech. Na każdych 100 mężczyzn przypadało w tym kraju w 1990 r 108, a w 2003 r. 111
kobiet. W Polsce również wystąpiła tendencja wzrostowa tego współczynnika ze 105 w 1990
r. do 107 w 2003 r..
Natomiast zmniejszenie się liczby kobiet przypadających na 100 mężczyzn miało miejsce
w Niemczech - ze 107 kobiet w 1990 r. do 105 w 2003 r..
Współczynnik feminizacji inaczej ukształtował się na przestrzeni lat 1990  2003 w
Wielkiej Brytanii. Systematyczny spadek poziomu omawianego współczynnika następował w
tym kraju do 2000 r. - do wartość 103. W następnym 2001 roku na 100 mężczyzn przypadało
34
4
5
2
90
91
92
93
9
9
96
97
98
99
00
01
0
03
9
9
9
0
19
19
1
1
19
19
19
19
19
1
2
20
20
20
w tym kraju już nieco więcej niż w 1990 roku kobiet (105) i wskaz
nik ten ustabilizował się
na zbliżonym poziomie do obserwowanego w roku 2003. Jest to prawdopodobnie wpływ
migracji spoza Wielkiej Brytanii.
Struktura ludności według płci jest czynnikiem, który determinuje wiele procesów
demograficznych np. małżeństwa, urodzenia, zgony.
Tabl. 1.4.1. Współczynnik feminizacji w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
na 100 mężczyzn przypada kobiet
Czechy 105,9 105,8 105,7 105,7 105,6 105,5 105,5 105,5 105,4 105,3
Francja 105,4 105,7 105,8 105,9 105,9 105,9 105,9 105,9 105,8 105,8
Niemcy 106,9 105,6 105,4 105,2 105,1 105,0 104,9 104,8 104,6 104,5
Polska 105,2 105,5 105,5 105,6 105,7 105,7 106,1 106,4 106,5 106,5
Węgry 108,2 109,3 109,5 109,6 109,8 110,0 110,2 110,3 110,4 110,5
Wielka Brytania 104,8 104,0 103,8 103,6 103,4 103,1 102,9 105,0 104,9 104,6
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Uwagi metodologiczne
Współczynnik feminizacji oblicza się na podstawie wzoru:
Kt
Wf = Å"100
M
t
gdzie:
W  współczynnik feminizacji,
f
Kt  liczba kobiet w roku t,
M  liczba mężczyzn w roku t.
t
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez GUS.
y
r ó d ł o: Augustyniak H., Statystyka opisowa z elementami demografii., Ars boni et aequi, Poznań
2003, s. 187.
35
1.5. Przyrost naturalny
Współczynnik przyrostu naturalnego jest to różnica między liczbą urodzeń i liczbą
zgonów na 1000 ludności w danym roku.
0
5
Kraje:
4
Czechy
3
2
Francja
1
Niemcy
0
-1
Polska
-2
Węgry
-3
Wlk. Brytania
-4
-5
Rys. 1.5.1. Współczynnik przyrostu naturalnego w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach
1990 2003
y
r ó d ł o: obliczenia własne na podstawie OECD Health Data, June 2005.
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach Europy (z wyjÄ…tkiem Francji), od lat
90. nastąpił spadek przyrostu naturalnego, osiągając poziom ujemny lub zbliżony do zera.
Ujemny przyrost naturalny odnotowano w Polsce po raz pierwszy w 2002 r., kiedy to
współczynnik przyrostu naturalnego wynosił -0,10 . Wśród pozostałych porównywanych tu
nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej w Czechach i na Węgrzech przyrost
naturalny osiągnął wartość ujemną już w pierwszej połowie lat 90.
Dodatnia wartość współczynnika, wśród analizowanych krajów Unii, utrzymała się w
rozpatrywanym okresie tylko we Francji. Główną przyczyną tak znacznych zmian przyrostu
naturalnego w krajach Unii był wyjątkowo duży spadek liczby urodzeń w większości krajów.
36
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
99
199
199
199
199
199
199
1
199
199
199
200
200
200
200
Tabl. 1.5.1. Współczynnik przyrostu naturalnego w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach
1990 2003
2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
K r a j e
przyrost naturalny na 1000 ludności
Czechy 0,2 -2,1 -2,2 -2,1 -1,8 -2,0 -1,8 -1,7 -1,5 -1,7
3,5
Francja 4,2 3,4 3,4 3,4 3,5 3,5 4,1 4,1 3,8
0,0
Niemcy 0,2 -1,5 -1,1 -0,6 -0,8 -0,9 -0,9 -1,2 -1,5
Polska 4,1 1,2 1,1 0,9 0,5 0,0 0,3 0,1 -0,1 -0,4
Węgry -1,9 -3,2 -3,7 -3,8 -4,3 -4,7 -3,7 -3,4 -3,5 -4,0
0,0
Wielka Brytania 2,7 1,6 1,5 1,7 1,5 1,2 1,2 1,2 1,2
y
r ó d ł o: obliczenia własne na podstawie OECD Health Data, June 2005.
Uwagi metodologiczne
Współczynnik przyrostu naturalnego otrzymuje się ze wzoru:
Ut - Zt
Wpn = Å"1000
Lt
gdzie:
Wpn - współczynnik przyrostu naturalnego,
Ut  liczba urodzeń w roku t,
Zt  liczba zgonów w roku t,
Lt  liczba ludności w roku t.
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez GUS.
y
r ó d ł o: Augustyniak H., Statystyka opisowa z elementami demografii., Ars boni et aequi, Poznań
2003, str. 236.
37
1.6. Przyrost rzeczywisty
Współczynnik przyrostu rzeczywistego ludności jest to liczba, o jaką zmieniła się, w
wyniku przyrostu naturalnego i migracji, liczba ludności na każde 1000 osób w danym roku
0
12,0
Kraje:
10,0
Czechy
8,0
Francja
6,0
Niemcy
4,0
2,0
Polska
0,0
Węgry
-2,0
Wlk.
-4,0
Brytania
-6,0
Rys. 1.6.1. Współczynnik przyrostu rzeczywistego ludności w wybranych krajach Unii
Europejskiej w latach 1992 2003
y
r ó d ł o: obliczenia własne na podstawie Eurostat 2005.
W porównywanych krajach europejskich przyrost rzeczywisty ludności, wyrażany
współczynnikiem na 1000 ludności, podlegał rozmaitym wahaniom. Na przestrzeni branych pod
uwagę lat największy spadek wartości współczynnika wystąpił w Niemczech: z 8,1 w 1990 r. do -0
w 2003 r. Natomiast na Węgrzech od początku lat dziewięćdziesiątych omawiany współczynnik
przybiera systematycznie wartości ujemne, w przedziale od -0,1 w 1990 r. do -2 w 2003 r. Dodatnie
wartości współczynnika przyrostu rzeczywistego ludności przez cały analizowany okres
utrzymywały się jedynie we Francji i Wielkiej Brytanii.
W Polsce wartość współczynnika przyrostu rzeczywistego ludności w omawianych latach
gwałtownie obniżała się. W 1990 r. wynosiła 3,8 i, osiągając po raz pierwszy poziom ujemny
w 1999 r, spadła w 2003 r do wartości -0,7.
38
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
03
00
199
199
199
199
199
199
199
199
199
199
2
200
200
20
Tabl. 1.6.1. Współczynnik przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach Unii Europejskiej
w latach 1990 2003
2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
K r a j e
przyrost rzeczywisty na 1000 ludności
-0,8
Czechy -5,6 -1,1 -1,2 -1,0 -0,9 -1,1 -1,5 -2,5 -0,3
5,8
Francja 4,7 3,2 3,1 3,1 3,4 4,3 5,0 5,1 8,7
-0,1
Niemcy 8,1 3,4 2,4 0,6 -0,2 1,5 1,2 2,2 1,2
-0,7
Polska 3,8 0,7 0,8 0,5 0,2 -0,3 -0,2 -0,3 -0,6
-2,5
Węgry -0,1 -1,5 -1,9 -2,1 -2,6 -3,1 -2,1 -2,5 -3,2
4,0
Wielka Brytania 3,9 3,5 3,4 3,1 5,1 3,9 4,0 . 5,4
y
r ó d ł o: obliczenia własne na podstawie Eurostat, 2005.
Uwagi metodologiczne
Współczynnik przyrostu rzeczywistego na 1000 ludności oblicza się według wzoru:
Przt
Wprz = Å"1000
Lt
gdzie:
Wprz  współczynnik przyrostu rzeczywistego,
Przt  przyrost rzeczywisty w roku t,
Lt  średni stan ludności w roku t.
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez GUS.
39
1.7. Dzietność
Współczynnik dzietności jest to średnia liczba dzieci, które urodziłaby przed końcem danego
roku kobieta, będąca w okresie zdolności rozrodczej (w przedziale wiekowym 15 44 lub15 49),
przy stałym wzorcu dzietności.1
Liczba dzieci
2,2
Kraje:
Czechy
2,0
Francja
1,8
Niemcy
1,6
Polska
1,4
Węgry
1,2
Wlk. Brytania
1,0
Rys. 1.7.1. Współczynnik dzietności w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Wśród analizowanych krajów, od drugiej połowy lat 90. tylko we Francji następował
wzrost poziomu współczynnika dzietności, osiągając w tym kraju w 2003 r. wartość 1,89. W
pozostałych krajach wystąpił spadek wartości tego współczynnika - równomierny w przypadku Polski
i Węgier, nierównomierny w Czechach, Niemczech i Wielkiej Brytanii; z okresem gwałtownego
spadku w latach 1990  1996 (z 1,89 do 1,18) i póz
niejszą względną jego stabilizacją (między
wartościami 1,13 a 1,19) - w przypadku Czech; z okresem jego niewielkiego spadku w okresie 1990 
1995 (z 1,45 do 1,25), poprawą w okresie 1995  1997 (z 1,25 do 1,37) i stabilizacją na niższym niż w
1990 roku poziomie (1,88  1,89) - w przypadku Niemiec; oraz z wahaniami jego poziomu miedzy
wartościami 1,64 a 1,71, nie osiągając jednak poziomu z 1990 roku (1,83) w przypadku Wielkiej
Brytanii.
W efekcie we wszystkich analizowanych krajach wartość współczynnika dzietności ukształtowała
się poniżej poziomu zapewniającego prostą zastępowalność pokoleń, osiąganą przy współczynniku
1
Definicja wg OECD Health Data, June 2005.
40
1
3
6
8
3
90
95
00
992
997
002
19
199
1
199
1994
19
199
1
199
1999
20
2001
2
200
2,10 - 2,15, tj., gdy w danym roku na jedną kobietę w wieku zdolności rozrodczej przypada średnio
dwoje dzieci.
W Polsce obserwowany od początku lat 90. spadek liczby urodzeń systematycznie zwiększał się, co
spowodowało, że współczynnik dzietności wyniósł w 2003 r. 1,24 i był jednym z najniższych w
analizowanych krajach. Niższą wartość współczynnika odnotowano jedynie w Czechach (1,18).
Tabl. 1.7.1. Współczynnik dzietności w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
średnia liczba dzieci
Czechy 1,89 1,28 1,18 1,19 1,16 1,13 1,14 1,14 1,17 1,18
Francja 1,78 1,70 1,72 1,71 1,75 1,79 1,88 1,89 1,88 1,89
Niemcy 1,45 1,25 1,32 1,37 1,36 1,36 1,38 1,35 1,34 1,34
Polska 2,04 1,61 1,58 1,51 1,44 1,37 1,34 1,29 1,25 1,24
Węgry 1,87 1,58 1,46 1,38 1,33 1,29 1,32 1,31 1,30 1,30
Wielka Brytania 1,83 1,71 1,72 1,72 1,71 1,68 1,64 1,63 1,64 1,71
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Uwagi metodologiczne
Współczynnik dzietności ogólnej (lub współczynnik dzietności teoretycznej lub
współczynnik płodności całkowitej) stanowi sumę rocznych współczynników płodności dla
kolejnych roczników w przedziałach 15 44 lata lub 15 49 lat (okres zdolności rozrodczej).
Określa on liczbę dzieci, które średnio urodziłaby kobieta w ciągu całego okresu zdolności
rozrodczej, przy stałym wzorcu płodności z danego roku kalendarzowego.
Współczynnik dzietności obliczany jest na podstawie wzoru:
49
Wdz =
"Wp( x)
x=15
gdzie:
Wdz - współczynnik dzietności ogólnej (płodności) w roku t,
współczynnik płodności dla poszczególnych roczników wieku rozrodczego kobiet
Wp( x) -
(x = 15,& 49) w roku t, w przeliczeniu na jednÄ… kobietÄ™.
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez GUS.
y
r ó d ł o: Holzer J. Z., Demografia, Wyd. 6 zm., PWE, Warszawa 2003, s. 253.
41
1.8. Rozwody
Współczynnik natężenia rozwodów jest to liczba rozwodów przypadających na 1000
ludności w danym roku.
Rozwody na 1000 ludności
3,5
Kraje:
Czechy
3,0
Francja
2,5
Niemcy
2,0
Polska
1,5
Węgry
1,0
Wlk. Brytania
0,5
Rys. 1.8.1. Współczynnik natężenia rozwodów w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach
1992 2003
y
r ó d ł o: Eurostat 2005.
Porównując analizowane kraje, najwyższy poziom współczynnika natężenia rozwodów w
2003 roku odnotowujemy w Czechach (3,2). Wysoki poziom współczynnika (od 2,5 do 2,8)
odnotowujemy również w Wielkiej Brytanii, Niemczech i na Węgrzech. Natomiast najniższy
poziom współczynnika rozwodów w 2003 roku obserwujemy Polsce - 1,3.
Na przestrzeni lat 1992  2003 obserwujemy systematyczny wzrost współczynnika natężenia
rozwodów w Niemczech (z 1,7 w 1992 do 2,6 w 2003) i w mniejszym stopniu w Polsce (z 0,8
w 1992 do 1,3 w 2003) gdzie, jak widać, wartość tego współczynnika kształtowała się na
zdecydowanie niższym poziomie niż w pozostałych branych do porównań krajach. Natomiast
W Wielkiej Brytanii z kolei i na Węgrzech od 2000 roku odnotowano stabilizację
omawianego wskaz
nika (przy wartościach odpowiednio 2,7 2,8 i 2,3 2,5), po pewnej jego
42
5
6
7
8
92
93
94
9
9
9
9
99
00
01
02
03
9
9
9
19
19
19
1
1
1
19
19
20
20
20
20
obniżce w poprzednim okresie (1992  2000) - w przypadku pierwszego i pewnej podwyżce
w tym samym okresie  w przypadku drugiego z tych krajów.
Tabl. 1.8.1. Współczynnik natężenia rozwodów w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach
1992 2003
1992 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
rozwody na 1000 ludności
Czechy 2,8 3,0 3,2 3,2 3,1 2,3 2,9 3,1 3,1 3,2
Francja 1,9 2,1 2,0 2,0 2,0 2,0 . 1,9 2,1 2,1
Niemcy 1,7 2,1 2,1 2,3 2,3 2,3 2,4 2,4 2,5 2,6
Polska 0,8 1,0 1,0 1,1 1,2 1,1 1,1 1,2 1,2 1,3
Węgry 2,1 2,4 2,2 2,4 2,5 2,5 2,3 2,4 2,5 2,5
Wielka Brytania 3,0 2,9 2,9 2,7 2,7 2,7 2,6 2,6 2,7 2,8
y
r ó d ł o: Eurostat.
Uwagi metodologiczne
Współczynnik natężenia rozwodów oblicza się ze wzoru:
Rt
WR = Å"1000
Lt
gdzie:
WR - współczynnik natężenia rozwodów,
Rt - liczba rozwodów w roku t,
Lt - liczba ludności w roku t.
W Polsce informacje o rozwodzie gromadzone sÄ… na formularzu D-R1  Karta
statystyczna dotycząca prawomocnego orzeczenia rozwodu , według miejsca zamieszkania
osoby wnoszącej powództwo.
y
r ó d ł o: Augustyniak H., Statystyka opisowa z elementami demografii.; Ars boni et aequi, Poznań
2003, s. 204.
43
 44
1.9. Ludność zamieszkująca miasta
Wskaz
nik ludności miejskiej (poziom urbanizacji) jest to procentowy udział liczby
ludności zamieszkującej miasta w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w danym roku.
%
94
Kraje:
90
86
Czechy
82
Francja
78
Niemcy
74
Polska
70
Węgry
66 Wielka Brytania
62
58
Rys. 1.9.1. Udział procentowy ludności miejskiej w ludności ogółem w wybranych krajach
Unii Europejskiej w latach 1990 2002
y
r ó d ł o: Health For All Database, WHO 2005.
Poziom wskaz
nika urbanizacji w przeciągu całego branego pod uwagę okresu utrzymywał się
w każdym z porównywanych krajów na prawie jednakowym dla każdego z nich poziomie,
różnicując te kraje na trzy grupy: grupę o najwyższym odsetku ludności miejskiej - Wielka Brytania
(w granicach 89%-90%) i Niemcy (87%-88%), grupę charakteryzującą się średnim poziomem
odsetka ludności miejskiej  Francja (74%-76%) oraz Czechy (75%-74%) oraz grupę o
zdecydowanie niższym od pozostałych odsetku ludności miejskiej - Węgry (64%-65%) i Polska
(62%).
Tabl. 1.9.1. Udział ludności miejskiej w ludności ogółem w wybranych krajach Unii Europejskiej
w latach 1990 2002
45
1
2
3
4
5
7
8
9
0
1
90
96
02
9
99
99
9
99
99
99
0
1
1
1
199
199
199
1
1
1
1
200
200
2
1990 1995 1997 1998 1999 2000 2001 2002
K r a j e
w %
Czechy 79 75 75 75 75 75 75 74
Francja 74 75 75 75 75 75 76 76
Niemcy 84 87 87 87 87 88 88 88
Polskaa 62 62 62 62 62 62 62 62
Węgry 61 65 64 64 64 65 65 65
Wielka Brytania 89 89 89 89 89 89 90 89
a Dane według roczników statystycznych GUS.
y
r ó d ł o: Health For All Database, WHO 2005.
Uwagi metodologiczne
Udział ludności zamieszkującej miasta w ludności ogółem oblicza się za pomocą
wzoru:
Lm
Wsklzm = Å"100
Lt
gdzie:
Wsklzm - wskaz
nik udziału ludności miejskiej (poziom urbanizacji),
Lm - liczba ludności zamieszkującej miasta w roku t,
Lt - liczba ludności ogółem w roku t.
y
ródłem danych w Polsce jest bilans stanu i struktury ludności opracowywany przez GUS.
46
1.10. Wykształcenie wyższe
Wskaz
nik wykształcenia wyższego jest to procentowy udział liczby ludności posiadającej
dyplom wyższej uczelni w ogólnej liczbie ludności w wieku 25  64 lata.
%
20
Kraje:
18
Czechy
16 Francja
Niemcy
14
Polska
12
Węgry
10
Wlk. Brytania
8
Rys. 1.10.1. Wskaz
nik ludności posiadającej wyższe wykształcenie w wybranych krajach
Unii Europejskiej w latach 1994 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
W Europie  nie tylko w analizowanych krajach wystąpiła tendencja wzrostowa odsetka
osób posiadających wyższe wykształcenie.
Najwyższe wartości udziału osób z wykształceniem wyższym wśród analizowanych
krajów, odnotowano w Wielkiej Brytanii (19,3%) i na Węgrzech (15,3%). W Polsce od końca
lat 90. występował wyraz
ny wzrost omawianego wskaz
nika -z 10% w 1994 r. do ponad 14%
w 2003 r.. Podobny wzrost wskaz
nika zaobserwowano we Francji i w Wielkiej Brytanii.
Najniższy wskaz
nik wykształcenia wyższego, wśród analizowanych krajów, wystąpił w
Czechach (ok. 12% w 2003 r.) i tu również najsłabsza była dynamika przyrostu.
47
4
6
7
9
0
1
2
3
95
98
9
99
9
99
00
00
199
1
1
199
1
1
2
200
2
200
Tabl. 1.10.1. Wskaz
nik ludności posiadającej wyższe wykształcenie w wybranych krajach
Unii Europejskiej w latach 1995 2003
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
w %
Czechy 11,0 10,0 10,6 10,4 10,8 11 11,1 11,9 11,7
Francja 9,4 9,7 10,3 10,5 11,0 11,4 11,9 12,4 14,2
Niemcy 13,0 13,0 13,5 14,0 13,0 13,4 13,5 13,5 14,1
Polska 10,0 10,0 10,2 10,9 11,3 11,4 11,9 12,6 14,2
Węgry . 13,0 12,2 13,2 13,5 14,0 14,0 14,2 15,3
Wielka Brytania 14,3 14,4 14,9 15,4 16,6 17,4 17,8 18,6 19,3
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Uwagi metodologiczne
Wskaz
nik wykształcenia wyższego obliczany jest według wzoru:
LLww
t
Wskwykszt = Å"100
Lt
gdzie:
Wskwykszt - wskaz
nik wykształcenia wyższego,
LLww - liczba ludności posiadającej wyższe wykształcenie w roku t,
t
Lt - liczba ludności w wieku 25 64 lata w roku t.
y
ródłem danych w Polsce o poziomie wykształcenia są wyniki spisów powszechnych
ludności opracowywane przez Główny Urząd Statystyczny oraz dane o charakterze
szacunkowym z lat między spisami.
48
1.11. Poziom bezrobocia
Stopa bezrobocia jest to stosunek liczby bezrobotnych (w wieku 15 74 lata) do liczby
cywilnej ludności aktywnej zawodowo w danym okresie.
%
Kraje:
20
Czechy
Francja
16
Niemcy
12
Polska
8
Węgry
4
Wlk.
Brytania
0
Rys. 1.11.1. Stopa bezrobocia w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: Health For All Database, WHO 2005; Rocznik Statystyczny RP 2004, GUS, Warszawa
2004.
Wśród prezentowanych krajów Unii Europejskiej najwyższe bezrobocie odnotowujemy
w Polsce. Po spadku stopy bezrobocia z 13,2% do 10,5% w latach 1995  1998, obserwowaliśmy
tu wzrost stopy bezrobocia z 13,2% do 16,0% w latach 1995 2000, utrzymujący się również w
latach następnych i osiągający w 2003 r. poziom 19,6%.
Stopa bezrobocia w pozostałych z porównywanych krajów w 2003 roku przybierała wartości w
granicach 4,8% (Wielka Brytania) i 9,9% (Niemcy). W przypadku trzech krajów starej Unii
obserwujemy, że wartości omawianego wskaz
nika dla każdego z tych krajów mieszczą się w
przedziale +_ 5 punktów procentowych i wspólnie po okresie niewielkiego wzrostu w w pierwszej
połowie lat 90, ulegały potem obniżeniu (trochę wcześniejszemu w Wielkiej Brytanii) zahamowanemu
w roku 2001.
W Czechach i na Węgrzech natomiast wzrost bezrobocia w pierwszej połowie lat 90. był znacznie
silniejszy, przy znacznie niższym poziomie wyjściowym - znacznie poniżej 4%.
49
0
2
3
4
5
7
8
9
0
2
9
9
9
9
9
9
9
0
991
99
996
00
001
19
1
19
19
19
1
1
19
19
19
2
2
20
2003
Tabl. 1.11.1. Stopa bezrobocia w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
w %
Czechy 0,7 4,0 3,9 4,8 6,5 8,7 8,8 8,1 7,3 7,8
Francja 9,1 11,4 11,9 12,1 11,6 11,5 9,7 8,5 8,7 9,7
Niemcy 4,8 8,1 8,7 9,7 9,6 8,9 7,9 7,8 8,5 9,9
Polska . 13,2 12,3 11,1 10,5 12,4 16,0 18,2 19,9 19,6
Węgry . 9,9 9,6 8,7 7,8 7,0 6,4 5,7 5,8 5,9
Wielka Brytania 6,9 8,7 8,2 7,0 6,2 6,1 5,6 4,7 5,0 4,8
y
r ó d ł o: OECD Heath Date June 2005; Rocznik Statystyczny RP 2004, GUS, Warszawa 2004.
Uwagi metodologiczne
StopÄ™ bezrobocia wylicza siÄ™ na podstawie wzoru:
Lb
t
Wb = Å"100
az
L
15+
t
gdzie:
Wb - wskaz
nik bezrobocia,
Lb - liczba bezrobotnych w wieku 15  74 lata w roku t,
t
az
L - liczba cywilnej ludności aktywnej zawodowo ogółem w roku t.
15+
t
y
ródłem danych w Polsce o bezrobociu rejestrowanym jest formularz MPiPS-01
 Sprawozdanie o rynku pracy z załącznikami (MPiPS-02, MPiPS-07), natomiast w tym
opracowaniu z
ródłem danych w analizowanych krajach, w tym i w Polsce, są wyniki
reprezentacyjnego badania aktywności ekonomicznej ludności  BAEL dotyczącego osób
w wieku 15  74 lata uznanych za bezrobotne.
50
1.12. Wynagrodzenia
Przeciętne wynagrodzenia w jednostkach parytetu siły nabywczej  PPP, w USD
na 1 mieszkańca.
Wynagrodzenie na
1 mieszkańca w USD
wg PPP
Kraje:
16000
Czechy
14000
Francja
12000
Niemcy
10000
Polska
8000
Węgry
6000
Wlk. Brytania
4000
2000
Rys. 1.12.1. Przeciętne wynagrodzenie roczne na 1 mieszkańca w USD wg PPP w wybranych
krajach Unii Europejskiej w latach 1990 2003
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
W latach 1990 2003 przeciętne wynagrodzenie roczne w jednostkach parytetu siły
nabywczej (Purchasing Power Parities), w analizowanych krajach wzrastało, lecz widać
wyraz
ną różnicę w poziomie wynagrodzeń między nowymi krajami członkowskimi Unii a
krajami starej Unii, sięgającą dwu- i trzykrotności.
Polska charakteryzuje się najniższym wskaz
nikiem przeciętnego wynagrodzenia, wyrażonego
w USD w przeliczeniu na jednostki PPP na 1 mieszkańca. W 2003 r. wyniosło ono 4669 $.
Dla porównania w Czechach wynagrodzenie to wyniosło 7680 $, a na Węgrzech 6980 $.
W 2003 r. najwyższe wartości tego wskaz
nika odnotowano w Wielkiej Brytanii
(16709 $), we Francji (15106 $) oraz w Niemczech (14415 $), choć tam w 1991 r.
odnotowano chwilowy spadek, w pierwszym okresie po zjednoczeniu obu państw
niemieckich.
51
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
0
9
9
9
9
9
9
9
9
0
0
0
99
99
00
19
19
19
1
1
19
19
19
19
19
20
2
20
20
Tabl. 1.12.1. Przeciętne wynagrodzenie roczne na 1 mieszkańca w wybranych krajach Unii
Europejskiej w latach 1990 2003
1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
K r a j e
w USD wg PPP
Czechy . 5527 6104 6257 5998 6085 6279 6651 7401 7680
Francja 9613 11127 11495 11975 12406 12921 13697 14544 14983 15106
Niemcy 11106 11925 12195 12243 12500 12849 13636 13956 14289 14415
Polska . 3004 3383 3725 3959 4146 4343 4714 4716 4669
Węgry . 4247 4305 4476 4741 4804 5284 6061 6616 6980
Wielka Brytania 9284 10611 11020 11780 12411 12933 14089 15349 16331 16709
y
r ó d ł o: OECD Health Data, June 2005.
Uwagi metodologiczne
Wynagrodzenia obejmują wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze bądz

ich ekwiwalenty należne pracownikom z tytułu pracy.
Jednostki parytetu siły nabywczej PPP (Purchasing Power Parities) stanowią takie
przeliczniki walut poszczególnych krajów, które wyrównują dysproporcje wartości pomiędzy
nimi, wynikające z różnych poziomów cen. Różnice te są efektem odmiennych kosztów
produkcji, w tym kosztów pracy, a utrwalane są przez tworzenie barier przepływu towarów
i usług (opłaty graniczne, koszty transportu).
Przeliczenie wynagrodzeń w jednostkach parytetu siły nabywczej (PPP) umożliwia
porównanie wartości wynagrodzeń (usunięte zostają dysproporcje wynikające z różnic
w wysokości cen). Zatem wynagrodzenia, podawane w PPP, ukazują rzeczywistą siłę
nabywczą zarobków społeczeństwa w danym kraju.
y
ródłem danych w Polsce są badania statystyczne o zatrudnieniu i wynagrodzeniach
prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny.
52
 53