Przedmiot i zadania
demografii
Demografia
Demografia  jest nauką traktującą o
prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych
warunkach gospodarczych i społecznych badanego
terytorium, zajmuje się statystyczno  analitycznym
opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem i
oceną zmian wynikających z dotychczasowego i
przewidywanego ruchu wędrówkowego.
Jerzy Zdzisław Holzer   Demografia
Nazwa dyscypliny pochodzi od dwóch
greckich słów:
Demos  ludność,
Grapho  piszę.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
Zbiorowości ludzkie możemy badać pod
względem cech ilościowych oraz
jakościowych.
n
Cechy ilościowe to cechy w stosunkowo
łatwy sposób możliwe do zmierzenia i
wyrażenia w stosownych jednostkach.
n
Cechy jakościowe to cechy niemierzalne
lub trudno mierzalne (najczęściej nie
posiadające miana).
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
W demografii do cech:
n
ilościowych zalicza się np. liczba urodzeń,
liczba zgonów liczba zawieranych
małżeństw, migracje itp.
n
jakościowych zalicza się np. zagadnienia
dziedziczenia cech fizycznych i
psychicznych, charakter oraz moralność
jednostek i zbiorowości.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
Uwzględniając podaną powyżej klasyfikację
cech możemy mówić o:
n
Demografii ilościowej
n
Demografii jakościowej
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
Dodatkowo możemy wyodrębnić następujące
działy demografii:
n
Demografia matematyczna (demometria) 
traktująca o problemie metod pomiaru
zjawisk demograficznych w drodze
aplikacji skomplikowanych metod
matematycznych, ekonometrycznych i
statystycznych.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Demografia opisowa  traktuje o naukowym
opisie zjawisk demograficznych
n
Demografia analityczna  ustalająca
prawidłowości procesów demograficznych i
umożliwiająca dokonywanie prognoz
demograficznych.
n
Demografia ekonomiczna i społeczna  podejmuje
analizę wzajemnych związków i zależności
procesów ekonomicznych i społecznych od
zjawisk ludnościowych.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Demografia historyczna  podejmuję analizę
zjawisk demograficznych należących do
przeszłości, tj. w okresach minionych,
przedstatystycznych oraz tych, dla których dane są
niepełne lub z
ródła informacji są nie do końca
potwierdzone.
n
Demografia porównawcza  bada różnice
występujące w stanie, strukturze i ruchach
populacji ludzkich w zależności od różnicujących
je czynników.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Demografia potencjalna  rozpatruje zjawiska
demograficzne, przyjmując za jednostkę liczenia
nie osobę, a tzw. Osobo-rok. Dla każdego
człowieka skonstruowano swoistą  wagę
pomiaru i oceny procesów demograficznych,
zależną od jego płci i ewentualnie innych cech.
n
Demografia teoretyczna  zajmuje się
wyjaśnianiem lub przewidywaniem przebiegu
zjawisk demograficznych i prezentacją ich
następstw.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
Do podstawowych pojęć wykorzystywanych
w demografii zaliczamy:
n
Płeć  w demografii wiąże się się ze
zbiorem cech biologicznych organizmu
człowieka warunkujących jego zdolność do
prokreacji. Zdolność do wytwarzania gamet
żeńskich charakteryzuje kobiety, zdolność
do wytwarzania gamet męskich zaś
mężczyzn.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Wiek  oznacza czas, jaki upłynął od momentu
porodu osobnika do momentu obserwacji, określa
się go zwykle w ukończonych latach życia.
n
Stan cywilny  jest cechą demograficzną
różnicującą członków populacji dojrzałych do
prokreacji, zwykle na podstawie kryteriów
prawnych. Określa rodzaj związku, jaki łączy
osobnika dorosłego danej płci z innym dorosłym
osobnikiem płci przeciwnej.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Przynależność do kohorty  jest cechą
członków populacji, którzy doświadczyli
określonego zdarzenia inicjującego proces
ludnościowy w tej samej jednostce czasu,
np. przynależność do kohorty urodzonych
w 2006 roku oznacza, że członkowie tej
kohorty urodzili się w 2006 roku (od 1
stycznia do 31 grudnia tego roku).
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Przynależność terytorialna  jest cechą jednostek
populacji przypisującą im określone miejsce
zamieszkania, głównie na podstawie kryterium
administracyjnego, rzadziej geograficznego lub
etnicznego.
n
Zawarcie małżeństwa  to akt otworzenia rodziny
przez mężczyznę i kobietę, m.in. W celu
prokreacji oraz oraz wychowania potomstwa we
wspólnym gospodarstwie domowym.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Rozwiązanie małżeństwa  stanowi finał trwania
związku małżeńskiego. Może nastąpić w wyniku
następujących zdarzeń:

Rozwód,

Separacja,

Zgon.
n
Ciąża  jest skutkiem poczęcia, czyli zapłodnienia
kobiety przez mężczyznę, a więc pośrednio
związku między nimi, w tym związku
partnerskiego a zwłaszcza małżeństwa.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Poród  to narodziny, choć zgodnie z prawem i
tradycją wielu społeczeństw tylko w przypadku
żywo urodzonego dziecka traktuje się je jako
narodziny człowieka, czyli podstawowe zdarzenie
demograficzne.
n
Urodzenie żywe  stanowi fundamentalne (obok
zgonu) zdarzenie demograficzne. Powoduje
wzrost liczebności o jedną (lub więcej w
przypadku urodzenia bliz
niaczego) osobę.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Od 1994 roku w Polsce jako urodzenie żywe
traktuje się fakt wykazywania jakichkolwiek
oznak życia (czynność serca, skurcze mięśni
szkieletowych, tętnienie pępowiny) przez płód
całkowicie wydobyty z ustroju matki po ciąży w
wyniku porodu.
n
Zgon  czyli śmierć człowieka, stanowi
fundamentalne (obok urodzenia) zdarzenie
demograficzne, powoduje on zmniejszenie stanu
populacji o jedną osobę, z przyczyn o charakterze
biologicznym, wenątrzpopulacyjnym.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Starzenie się populacji  to zmiana profilu
struktury populacji według wieku i płci,
oznacza długofalowy proces zwiększania
się udziału ludności w starszym wieku w
całej populacji, kosztem udziału osób
młodych. Jest to proces złożony, na który
istotny wpływ wywierają trzy inne procesy
tj. rozrodczości, umieralności i migracji.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Urbanizacja  stanowi długofalowy proces
społeczny oznaczający zwiększanie się liczby
miast, ich terytoriów oraz liczby osób w nich
zamieszkujących. Jest połączony zwykle ze
zmniejszaniem się ilości osób zamieszkujących na
wsi.
n
Małżeńskość  to proces tworzenia się i rozpadu
związków małżeńskich. Obejmuje wzorce
małżeństwa i rozwodu (niekiedy także separacji),
tzn. intensywność tych zjawisk, ich zmiany i
zróżnicowanie demograficzne np. według wieku i
płci.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Rozrodczość  jest procesem odtwarzania stanu
populacji w wyniku strumienia urodzeń. W
konsekwencji rozrodczości przybywa jedynie
członków najmłodszej części populacji.
n
Umieralność  to proces, w wyniku którego na
skutek strumienia zgonów następuje ubytek stanu
populacji. Ubytek ten zachodzi wśród wszystkich
kategorii wiekowych populacji, choć jego skala
może być między nimi zróżnicowana.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Mobilność terytorialna  oznacza proces
przemieszczeń ludności między
jednostkami terytorialnymi wewnątrz
obszaru zamieszkiwanego przez daną
populację lub między terenami
zamieszkiwanymi przez tą populację a
innymi terenami.
Demografia  podstawowe
definicje i pojęcia
n
Reprodukcja ludności  stanowi proces
odtwarzania w czasie stanu liczebnego oraz
struktury demograficznej populacji. W
populacji zamkniętej (w której nie
występuje migracja) to reprodukcja stanowi
o stanie liczebnym i strukturze populacji.
Demografia  ruch naturalny
n
Przybycie migranta  to zdarzenie o
podobnym do urodzenia znaczeniu
demograficznym. Oznacza zwiększenie się
liczebności populacji o jedną osobę.
n
Wyjazd migranta  oznacza opuszczenie
przez niego obszaru na którym
zamieszkiwał. W demografii ma znaczenie
podobne do zgonu, konsekwencją jest
zmniejszenie stanu populacji o jedną osobę.
Demografia jako interdyscyplinarna
dziedzina nauki
Badania demograficzne
Przedmiotem badań demograficznych są
zjawiska masowe występujące w
zbiorowościach ludzi zamieszkujących dane
terytorium.
Metodologia badań demograficznych jest
zbliżona do metodologii wykorzystywanej w
badaniach statystycznych.
Badania demograficzne
W badaniu możemy wyodrębnić następujące
etapy:
n
Zgromadzenie danych statystycznych (w tym
przypadku danych ludnościowych) przy
wykorzystaniu dostępnych z
ródeł,
n
Analiza zgromadzonych danych za pomocą
dostępnych metod,
n
Sformułowanie wniosków płynących z badania, i
na ich podstawie możliwych sposobów poprawy
sytuacji.
y
ródła oraz charakterystyka
danych ludnościowych
Podstawą rzetelnie przeprowadzonych
badań jest pełna, wiarygodna i dokładna
informacja statystyczna. W demografii
wykorzystujemy szereg z
ródeł danych
ludnościowych, możemy do nich zaliczyć:
n
Spisy ludnościowe,
n
Bieżącą ewidencję ludności,
n
Badania pełne lub częściowe
(reprezentacyjne).
y
ródła oraz charakterystyka
danych ludnościowych
n
Specjalne badania monograficzne,
szacunkowe,
n
Materiały wtórne.
y
ródła danych o demografii
n
Spis powszechny  to pełne badanie
statystyczne, ustalające stan liczebny i
strukturę ludności według określonych
cech, w określonym momencie czasu, na
określonym terytorium, w drodze
bezpośredniego i indywidualnego uzyskania
informacji o wszystkich jednostkach
podlegających badaniu.
y
ródła danych
n
Bieżąca ewidencja ludności opiera się na
prawno  administracyjnych obowiązkach
obywatela i instytucji państwowych w
zakresie rejestrowania zdarzeń
demograficznych.
n
Badanie pełne  polega na zebraniu i
wykorzystaniu informacji dotyczących
wszystkich jednostek statystycznych
badanej zbiorowości.
y
ródła danych
n
Badania reprezentacyjne  ograniczają się do
wybrania (wytypowania) z góry założonej lub
tylko dostępnej części jednostek statystycznych,
badanej zbiorowości.
n
Badanie monograficzne  jest badaniem wybranej
(wiodącej lub typowej) indywidualnej jednostki
statystycznej, o której sądzimy, że wyniki analizy
pozwolą na uogólnienie w stosunku do
pozostałych jednostek populacji (czy
subpopulacji).
y
ródła danych
n
Badania szacunkowe  mają miejsce wówczas,
gdy mamy do czynienia z niepełną informacją
statystyczną. Wykorzystywane są w tym
przypadku statystyczno  ekonometryczne metody
uzupełniania brakujących informacji np. w oparciu
o analizę tendencji rozwojowej.
n
Badania anamnestyczne  polegają na
uzyskiwaniu subiektywnej informacji o
zdarzeniach demograficznych za dłuższy okres w
drodze wywiadu lub ankiety.
Powszechny spis ludnościowy
W zależności od przyjętych założeń możemy
wyodrębnić następujące typy spisów ludnościowych:
n
Imienny spis powszechny  jest pełnym badaniem
statystycznym, w którym każdą osobę spisuje się
oddzielnie.
n
Sumaryczny spis powszechny  polega na
spisywaniu osób zamieszkujących mieszkanie (lub
stanowiących jedno gospodarstwo domowe).
Powszechny spis ludnościowy
n
Spis ewidencyjny  wykorzystuje dane zawarte w
bieżącej ewidencji ludności i może wystąpić w
postaci ujmującej całą ludność kraju (lub jej
część), umieszczoną w rejestrach mieszkańców
zameldowaną na pobyt stały lub czasowy.
n
Spis reprezentacyjny  zwany także mikrospisem
jest przeprowadzany między spisami, dotyczy
wybranej jednostki administracyjnej kraju
Powszechny spis ludnościowy
n
Spis próbny  poprzedza mniej więcej o
dwa lata spis powszechny. Przeprowadzany
jest w celu weryfikacji narzędzi
badawczych spisu.
Zasady spisu powszechnego
n
Centralizacja  zarządzenie spisu jest decyzją
rządu. (Prezes GUS jest jednocześnie Generalnym
Komisarzem Spisowym).
n
Powszechność  dane spisu obejmują wszystkich
obywateli kraju.
n
Bezpośredniość  informacja statystyczna jest
uzyskiwana w drodze bezpośredniego, osobistego
kontaktu rachmistrza spisowego ze spisywaną
osobą.
Zasady spisu powszechnego
n
Imienność  każda osoba zamieszkująca
mieszkanie spisywana jest oddzielnie, z imienia,
nazwiska oraz badanych cech.
n
Jednoczesność  badanie przeprowadzone jest w
jednym (ściśle określonym momencie) na terenie
całego kraju.
n
Statystyczne ujęcie wyników  wyniki spisów są
ujmowane w zestawienia zbiorcze i publikowane
zgodnie z ogólnokrajowymi zasadami.
Zasady spisu powszechnego
n
Regularność i komparatywność  zgodnie z
zaleceniami ONZ spisy powszechne należy
przeprowadzać minimum raz na 10 lat, w
terminie umożliwiającym międzynarodową
porównywalność wyników.
n
Obowiązek zachowania tajemnicy spisowej
 dane indywidualne (a w szczególności
osobowe) nie mogą być wykorzystane do
innych celów.
Struktura ludności
Do podstawowych struktur
demograficznych zaliczamy:
n
Strukturę ludności według płci i wieku,
n
Strukturę ludności według stanu cywilnego
i rodzinnego,
n
Strukturę zawodową ludności.
Struktura według płci i wieku
Struktura ta stanowi podstawę wszelkich
analiz i dociekań demograficznych.
Znajomość występujących występujących w
niej tendencji pozwala na ocenę potencjału
demograficznego obszarów, których dotyczy,
a także tendencji rozwojowych.
Najbardziej znanym, graficznym
przedstawieniem struktury według płci i
wieku jest piramida wieku
Struktura według płci i wieku
Wyróżniamy następujące trzy struktury
modelowe:
n
Strukturę progresywną  cechą charakterystyczną
tej struktury jest jej klasyczny kształt piramidy,
której szeroka podstawa informuje o licznych
rocznikach dzieci i młodzieży (duża liczebność
najmłodszych kohort). Tego typy struktury są
charakterystyczne dla eksplozji demograficznych.
Struktura progresywna
Struktura według płci i wieku
n
Strukturę zastojową  obrazuje ona sytuację
wymieralności pokoleń. Zbliżone są pod
względem wartości wskaz
nik urodzeń i
zgonów, co przesądza o zerowym
przyroście naturalnym i tendencji do
starzenia się populacji.
Struktura zastojowa
Struktura według płci i wieku
n
Strukturę regresywną  obrazuje typ
ludności starej oraz zawiera w sobie
niebezpieczeństwo wystąpienia zjawiska
depopulacji
Struktura regresywna
Struktury modelowe
Zmiana struktury w czasie
Dziękujemy za uwagę!
Opracowały:
Małgorzata Pudelko
Władysława Rutowicz