Anselm Griin OSB

Mężczyźni w poszukiwaniu własnej tożsamości
Edycja Świętego Pawła, 2005

Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z: Pismo Święte Starego i Nowego
Testamentu, wyd. V, Pallottinum, Poznań 2000.

Spis treści
Przedmowa do wydania polskiego
Wstęp
1. Adam: mężczyzna i kobieta
2. Abraham: pielgrzym
3. Izaak: ten, który nie miał ojca
4. Jakub: ojciec
5. Józef: mag
6. Mojżesz: przywódca
7. Samson: wojownik
8. Dawid: król
9. Salomon: kochanek
10. Jeremiasz: męczennik
11. Eliasz: prorok
12. Hiob: cierpiący sprawiedliwy
13. Jonasz: szelma
14. Święty Piotr: skała
15. Święty Paweł: misjonarz
16. Święty Jan Chrzciciel: mężczyzna dziki
17. Święty Jan: przyjaciel i mędrzec
18. Jezus: uzdrowiciel
Podsumowanie: drogi stawania się mężczyzną


Przedmowa do wydania polskiego

Każdy z nas wyraża siebie za pośrednictwem płci. Bycie mężczyzną lub
kobietą to nie jedna z wielu cech człowieka, ale to całościowy sposób
istnienia i funkcjonowania. Płciowość wpływa na naszą cielesność i
emocjonalność, na sposoby myślenia i przeżywania, na nasz kontakt z samym
sobą, z drugim człowiekiem i z Bogiem. Jeśli ktoś jest niedojrzały w byciu
kobietą lub mężczyzną, to jest niedojrzały jako człowiek.
Pismo Święte odsłania tajemnicę ludzkiej płciowości w opisie stworzenia.
Kobieta i mężczyzna mają jednakową godność i są powołani do świętości. Bez
kobiety mężczyzna pozostawałby osamotniony w świecie rzeczy i zwierząt.
Kobieta wprowadza go w świat osób i więzi, w świat dialogu. Właśnie dlatego
ona pierwsza jest zaatakowana przez szatana, który wie, że nie zwycięży
mężczyzny, dopóki żyje w obecności dojrzałej kobiety.
Książka Anselma Griina ukazuje główne wymiary bycia mężczyzną, które Autor
nazywa archetypami. Zagrożeniem dla mężczyzny są postawy skrajne. Pierwsza
z nich to ucieczka od jakiegoś istotnego wymiaru bycia mężczyzną, a druga
to utożsamienie się z jednym tylko wymiarem. Dojrzała integracja sprawia,
że mężczyzna uczy się dojrzale kochać i ofiarnie pracować. Walka i miłość,
o których mowa w tytule, to zdolność mężczyzny do twórczego zaangażowania
się na rzecz dobra, prawdy i piękna. Dojrzały mężczyzna nie jest ani
naiwny, ani okrutny. Jest dzielnym wojownikiem w dobrej sprawie.
Potrafi integrować umysł i serce, dobroć i twardość, miłość i aktywność.
Analizując cechy mężczyzny, Anselm Griin odwołuje się do osiemnastu postaci
biblijnych, począwszy od Adama, a skończywszy na Jezusie Chrystusie.
Portrety tych postaci mogą czasami zaskakiwać czytelnika, lecz ewentualna
jednostronność prezentacji wynika stąd, że Autor usiłuje wydobyć to, co w
danej postaci najbardziej specyficzne i co dla mężczyzny może stanowić
podstawę refleksji oraz pracy nad sobą.
Odwołanie się do Biblii gwarantuje realistyczne i całościowe spojrzenie na
proces stawania się mężczyzną. Istotne w tym procesie jest spotkanie z
Bogiem oraz dojrzała postawa wobec kobiet. Mężczyzna okaleczony chowa się
przed Bogiem, a do kobiet odnosi się z lękiem lub pogardą. Anselm Griin
zauważa, że "mężczyzna najwyraźniej staje się w pełni mężczyzną dopiero
wtedy, gdy uzna kobietę za równą sobie i kiedy pozwoli jej się inspirować".
Książka Anselma Griina to pożyteczny przewodnik w procesie stawania się
dojrzałym mężczyzną. Autor książki nie zawsze podpowiada gotowe rozwiązania
w tym względzie, ale sygnalizuje problemy i zadania, które z pewnością są
istotne i aktualne. Dojrzały mężczyzna nie musi być ucieleśnieniem jakiegoś
ideału męskości, lecz osobą, która żyje w obecności Boga i która z odwagą
odpowiada na Jego wezwanie. Anselm Griin podkreśla, że "ze stawaniem się
mężczyzną wiąże się bycie ojcem, niezależnie od tego, czy jest się ojcem
biologicznym dla synów i córek, czy chodzi tu o ojcostwo duchowe. Być ojcem
oznacza wspierać kogoś, przekazywać mu radość życia, dawać mu oparcie tak,
by odważył się wziąć swój los we własne ręce".
Prezentowana książka dotyka problemu rzadko poruszanego w innych
publikacjach. Warto, by po nią sięgnęły także kobiety, by lepiej rozumieć
mężczyzn oraz skuteczniej ich wspierać w odnajdywaniu męskiej tożsamości i
siły. Ostatecznym wzorcem w formacji mężczyzn jest Jezus Chrystus - Syn
Boży, który przyjął ludzką naturę jako mężczyzna. Każdy dojrzały mężczyzna
to odbicie obrazu Boga w potrójnej miłości: do Boga, do człowieka i do
samego siebie. To przedłużenie człowieczeństwa Chrystusa. To podjęcie daru
życia z miłością i entuzjazmem, ze stanowczością i odwagą. To naśladowanie
Chrystusa i dzielenie się Jego uzdrawiającą miłością.
ks. Marek Dziewiecki


Wstęp

Przed około dwudziestoma laty wielu mężczyzn w Niemczech zaczęło
zastanawiać się nad kwestią tożsamości mężczyzny. Ruch feministyczny
wzmocnił poczucie świadomości kobiet, co odebrało mężczyznom poczucie
pewności siebie. Część z nich zaczęła zastanawiać się, kim naprawdę są. Czy
są tylko patriarchami, którzy chcieliby zachować stary, ustalony porządek
rzeczy? Czy może są macho, wyśmiewanymi przez kobiety w karykaturach? A
może są "miękkimi" mężczyznami, którzy nie są traktowanymi poważnie ani
przez mężczyzn, ani przez kobiety? W tej książce chciałbym, na podstawie
biblijnych postaci mężczyzn, pokazać dzisiejszym mężczyznom drogę do
odnalezienia własnej tożsamości. Chodzi mi przy tym o dwie kwestie, dwa
bieguny: o walkę i o miłość. Temu, kto tylko walczy, grozi to, że stanie
się twardym i nieczułym. Ten, kto tylko kocha, ma skłonności do okazywania
wyłącznie delikatnej i czułej strony swojej natury. Tymczasem do mężczyzny
przynależą te dwie zdolności. Będąc wojownikiem, jest zdolny do miłości.
Jego miłość potrzebuje jakości zdobywcy i obrońcy. A prowadzona przez niego
walka potrzebuje miłości, żeby nie stał się fanatyczny i zaciekły.
W ostatnich latach w Niemczech powstało wiele męskich grup, których
członkowie rozmawiają o tym, czym jest dla nich bycie mężczyzną. Takie
grupy istnieją w kręgach Kościoła katolickiego i ewangelickiego, a także w
środowisku terapeutów, którzy zapraszają mężczyzn do wspólnego wydobywania
i rozwijania ich męskiej energii. Najwyraźniej wśród mężczyzn istnieje duża
potrzeba przebywania między sobą. W męskim gronie mężczyźni mają odwagę
pokazać swoją niepewność, obawy i słabości. W takich męskich grupach nie
mają potrzeby imponowania, która bardzo szybko uwidacznia się, gdy tylko
pojawiają się kobiety. W moich kursach uczestniczy zazwyczaj więcej kobiet
niż mężczyzn. Chętnie pracuję z kobietami, ponieważ mają one głębokie
wyczucie spraw duchowych i psychologicznych. Ale kiedy pracuję z męskimi
grupami, także czuję, że może w nich powstać specyficzna, męska jakość.
Kiedy mężczyźni odłożą swoje stare role na bok i szczerze otworzą się na
siebie nawzajem, wówczas sala napełnia się męską siłą i energią.
Od 12 lat towarzyszę księżom i osobom konsekrowanym, mężczyznom i kobietom,
podczas spotkań w domu rekolekcyjnym w Miinsterschwarzach. W ostatnim
czasie także terapeuci zaczęli tam organizować weekendowe spotkania dla
mężczyzn i kobiet. Są one niezwykle inspirujące i nie chodzi o
wartościowanie, lecz o doświadczenie pełni swojej płci.
Podczas kursu dla młodzieży, który odbył się w Miinsterschwarzach w
Sylwestra (na przełomie 2002 i 2003 roku), ojciec Maurycy prowadził grupę
męską. Była to pierwsza tego rodzaju grupa na kursach dla młodzieży -
zazwyczaj w kursach uczestniczy większość kobiet. Okazało się, że było to
ważne doświadczenie dla młodych mężczyzn w wieku 16-30 lat. Widać było
wyraźnie, że potrzebują być w swoim gronie, rozmawiać o swoich mocnych
stronach, których większość z nich nie zauważa, a być może także okazać się
słabymi przed sobą nawzajem. Szczerze rozmawiano o seksualności, o obawach,
że w konfrontacji z kobietami nie okażą się dostatecznie dobrzy, jak
również o obawach związanych z akceptacją i przyznawaniem się do swojej
męskości. Doświadczenie tej grupy pokazało wyraźnie, jak mało zaufania do
siebie mają dziś młodzi ludzie, jak niewiele się po sobie spodziewają. Mają
być zawsze dobrzy i mili dla kobiet, przez co zapominają, że są
mężczyznami. Obawiają się wkroczyć do akcji, walczyć o siebie, przejąć
inicjatywę. Czują, że czegoś im brakuje. Ale często nie wiedzą, jak
odnaleźć swoją prawdziwą męskość, nie wpadając w rolę macho ani nie stając
się "miękkim" mężczyzną.
Moje książki są czytane częściej przez kobiety. W tej książce jako
mężczyzna chcę się zwrócić do mężczyzn. Od 39 lat żyję w typowo męskiej
grupie, tj. we wspólnocie zakonnej, wraz z niemal stoma mężczyznami. Taka
męska grupa ma swoją specyficzną jakość, ale także nie jest wolna od
zagrożeń i jednostronności. Kiedy mężczyźni razem udają się na
poszukiwanie, wówczas powstaje duża siła. Otwierają sobie nawzajem oczy na
prawdziwe problemy naszego świata. I są gotowi zakasać rękawy i podjąć
zadania, które na nich czekają. Męskim wspólnotom zagraża utrata
wrażliwości na siebie nawzajem oraz życie i praca w pojedynkę i na własny
rachunek. Często do zakonu wstępują mężczyźni, którzy nie mieli ojca. W
klasztorze albo szukają kogoś, kto będzie im matkować, co pomoże im oderwać
się i uwolnić od własnej matki, albo tęsknią za prawdziwym ojcem, przy
którym będą mogli wyrosnąć na prawdziwego mężczyznę. W ten sposób wspólnota
zakonna odzwierciedla problemy naszego społeczeństwa. Aleksander
Mitscherlich wprowadził do naszego słownika pojęcie społeczeństwa
pozbawionego ojca. Problem polega na tym, że w dzisiejszych czasach wielu
mężczyzn pozbawionych ojca poszukuje ojców zastępczych. Niektórzy mają
skłonności do podporządkowywania się silnym mężczyznom i zaślepienia
demonstrowaną przez nich siłą. Nasze społeczeństwo potrzebuje dziś ojców,
którzy będą wskazywali kierunek i stanowili oparcie dla młodych mężczyzn, i
którzy spowodują w nich rozwój ich własnej, męskiej energii.
W mojej wspólnocie zakonnej doświadczyłem prawdziwego ojcostwa. Kiedy męska
społeczność klasztoru jest za bardzo zdominowana przez matczyną energię, to
zakonnicy zbytnio przywiązują się do siebie. Nie emanują żadną siłą. Dzięki
Bogu, w naszej wspólnocie doświadczam męskiej energii ojców. Kiedy
mężczyźni wspólnie walczą o to, jakich odpowiedzi udzielić na problemy
naszych czasów, wówczas powstaje duży potencjał kreatywności. Nabierają oni
chęci do zaangażowania i zrobienia czegoś dla społeczeństwa. Tworzą wizje i
mają odwagę przekształcać je w czyny. Czuję, że z moją własną kreatywnością
mogę uczestniczyć w potencjale, który wytwarza męska wspólnota. Książka ta
powstała na podstawie mojego doświadczenia bycia mężczyzną, a także rozmów
z innymi mężczyznami. Mam nadzieję, że przez to, co napiszę, wielu panów
nabierze chęci i odwagi do poszukiwania własnej drogi do bycia mężczyzną.
Istnieją dwa wizerunki mężczyzny, które zniekształcają jego istotę. Z
jednej strony jest to wyobrażenie macho, który ma potrzebę przechwalania
się swoją męskością, który pragnie zaimponować kobietom i chełpi się swoją
potencją. Macho tak naprawdę jest bojaźliwym, pozbawionym pewności siebie
człowiekiem, który buduje swoją wartość, odmawiając wartości kobietom. Inny
obraz, który jest tak samo niewłaściwy, to obraz "miękkiego" mężczyzny. C.
G. Jung zachęcał mężczyzn do tego, by zintegrowali w sobie swoją anima, tj.
żeńską stronę swojej duszy. Niektórzy mężczyźni jednak potraktowali to tak
poważnie, że zapomnieli, co to znaczy być mężczyzną. Walter Hollstein,
socjolog, który zastanawiał się nad tożsamością mężczyzny, uważa, że od
kogoś "miękkiego" nie promieniuje energia, że nie jest on twórczy. Ktoś
taki "jest nie tylko nudnym, pozbawionym energii partnerem dla kobiety,
lecz także jest sterylny pod względem społecznym. Nie emanuje z niego żadna
energia, nie podejmuje on dyskusji, nie okazuje emocji, nie proponuje
żadnych innowacji". W poradniach amerykańskich psychologów takie osoby
skarżą się na brak siły. Czują, że nie zdążają do żadnego celu i
permanentnie cierpią z powodu poczucia braku tożsamości. Pozwalają na to,
by ich potrzeby załatwiało za nich społeczeństwo, zamiast wpływać na życie
społeczne dzięki własnemu nowatorstwu, odpowiedzialności i odwadze.
Przez 25 lat zajmowałem się pracą z młodzieżą. Na moje sylwestrowe i
wielkanocne kursy przyjeżdżało ponad 250 osób -młodzież i dorośli. Jedną
trzecią z nich stanowili młodzi mężczyźni. Dużo z nimi rozmawiałem. Miałem
wrażenie, że na te kursy nie przyjeżdżali silni mężczyźni, lecz raczej
cierpiący na brak poczucia własnej wartości, zablokowani i niejednokrotnie
bliscy depresji. Na kursach szukali drogi własnego rozwoju, sposobu
lepszego kształtowania swojego życia. Duchowa droga stanowiła dla nich
obietnicę tego, że staną się spokojniejsi wewnętrznie. Szukali duchowości,
która ich uspokoi, a nie wyzwoli w nich siłę i skłoni do podejmowania
wyzwań. Agresywni mężczyźni, chcący zmieniać świat, rzadko interesują się
duchowością i raczej nie pojawiają się na takich kursach. Kościół także nie
jest dla nich zbyt pociągający. A przecież Kościół potrzebuje mężczyzn
aktywnych. I odwrotnie: mężczyznom silnym dobrze zrobiłaby duchowość,
dzięki której mogliby doświadczyć swojej prawdziwej istoty. Ale ci
mężczyźni szukają duchowości, która odpowiada ich męskości, która budzi w
nich ich energię i prowadzi ich tam, gdzie warto jej użyć. Biblia opowiada
nam o silnych mężczyznach. Nie są to postacie podobne do duchowych guru. Są
to ludzie pokazani tak, jak naprawdę żyli, wraz z popełnianymi przez nich
błędami i grzechami. Ale przy tym szli swoją drogą przed Bogiem i z Bogiem.
Udawali się w uciążliwą drogę stawania się mężczyzną.
W tej książce chcę pokazać 18 postaci biblijnych mężczyzn, którzy mogą
dodać sił dzisiejszemu mężczyźnie. Kiedy przyglądam się tym postaciom,
czuję, jak wiele energii w nich tkwiło. Każdy z nich szedł indywidualną
drogą. Żaden z nich na początku swojej drogi nie był doskonały. Każdy
musiał się uczyć na własnych błędach i doświadczał swoich ciemnych stron.
Mimo to ci mężczyźni są dla mnie wzorami. Wielu psychologów ubolewa nad
tym, że w dzisiejszych czasach nie ma męskich autorytetów. Nie są nimi
politycy, gwiazdorzy filmowi ani sportowcy. Mam nadzieję, że każdy
mężczyzna odkryje w tych 18 postaciach wzorce dla siebie. Na pewno nie
odnajdzie się we wszystkich. Książka przedstawia biblijne postacie tylko z
tej perspektywy, która wydawała mi się najważniejsza i na tej podstawie
przypisuję ją do odpowiedniego archetypu. Kolejność przedstawiania postaci
jest związana z chronologią biblijną. Czytelnik może jednak czytać książkę
w innej kolejności - tj. według postaci, które go najbardziej interesują.
Jeden czytelnik woli zacząć od "dzikiego człowieka", jakim był Jan
Chrzciciel, albo od walecznego Samsona. Inny woli zacząć od kochanka. Od
indywidualnej sytuacji zależy to, jaki mężczyzna ze swoim archetypem w tej
chwili najbardziej do mnie przemawia.
Archetypowe obrazy według C. G. Junga mają tę zdolność, że dzięki nim
spotykamy się z potencjałem, który w nas tkwi. Poruszają nas, dzięki czemu
dochodzimy coraz bliżej do istoty samych siebie. Każdy archetypowy obraz ma
w sobie potencjał rozwoju. Każdy z 18 archetypów odnosi się także do
kobiet. Także kobieta jest przywódcą. Jest królową i kobietą dziką. Kobiety
ucieleśniają archetypy we właściwy sobie sposób. Po części te same
archetypy pasują zarówno do mężczyzn, jak i do kobiet. Jednakże kobiety
mają własne archetypy. Mam nadzieję, że kiedyś uda mi się - razem z siostrą
- napisać książkę przeznaczoną tylko dla kobiet.
Żadnego mężczyzny nie da się określić według jednego archetypu. Każdy ma
różne doświadczenia w swoim życiu. W każdym archetyp kształtuje się i
rozwija w inny sposób. Dlatego ważne dla mnie jest to, by każdej z
biblijnych postaci przyjrzeć się w kontekście jej historii życia i rozwoju.
Bardzo pomocny jest fakt, że Biblia nie opisuje doskonałych mężczyzn. We
wszystkich wielkich bezlitośnie odkrywa ich słabości i ciemne strony. To
jest pocieszające dla czytelnika, bo mężczyźni w Biblii nie są wolni od
konfliktów ani zagrożeń. Ciągle popadają w pułapkę własnych skłonności albo
ulegają pokusie dostosowania się do otoczenia. Mężczyzna kształtuje się
właśnie w tym byciu raz na górze, raz na dole, w doświadczaniu siły i
słabości, jasnych i ciemnych stron, miłości i nienawiści. On szuka
konfliktu i walki. Nie znosi zbyt pewnych dróg. Biblia pokazuje nam drogi
stawania się mężczyzną, które są pełne niebezpieczeństw i przygód. A ja mam
nadzieję, że te drogi przemówią do mężczyzn i wzbudzą tkwiącą w nich
energię.



1. Adam: mężczyzna i kobieta

Adam pierwotnie nie oznaczał mężczyzny tylko człowieka. Bóg uformował
człowieka z prochu ziemi. Adam pochodzi od "adama" (gleba, ziemia).
Człowiek ma zatem bardzo ścisły związek z ziemią. Powstał z ziemi i przez
śmierć wróci do ziemi. Ale do ziemi doszło jeszcze tchnienie życia, które
Bóg tchnął w nozdrza Adama. A zatem jednocześnie jest coś Boskiego w
człowieku. Pismo Święte podaje dwa opisy stworzenia. Pierwszy z nich
znajduje się w 2. rozdziale Księgi Rodzaju. Według niego, Bóg najpierw
stworzył ziemię, ale ta nie rodziła jeszcze owoców. Wtedy Bóg uformował z
ziemi człowieka i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, "wskutek czego
stał się człowiek istotą żywą" (Rdz 2, 7). Potem Bóg zasadził ogród dla
człowieka, żeby ten mógł cieszyć się z drzew i ich owoców. Jednocześnie
otrzymał on zadanie uprawiania tego ogrodu. Jednak człowiek czuł się
samotny. Bóg stworzył więc wszelkie zwierzęta i przyprowadził je do
człowieka. Ten nazwał je wszystkie, "ale nie znalazła się pomoc odpowiednia
dla mężczyzny" (Rdz 2, 20). Wtedy Bóg z żebra Adama stworzył kobietę. O
niej to Adam powiedział: "Ta dopiero jest kością z moich kości i ciałem z
ciała mego! Ta będzie się zwała niewiastą (iszsza), bo ta z mężczyzny (isz)
została wzięta. Dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i
łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem.
Chociaż mężczyzna i jego żona byli nadzy, nie odczuwali wobec siebie
wstydu" (Rdz 2, 23-25).
W tej historii fascynuje mnie związek mężczyzny i kobiety. Obydwoje tworzą
wewnętrzną jedność. Mężczyzna tęskni za kobietą. Dociera do pełni samego
siebie dopiero w dobrej relacji z kobietą. Mężczyzna i kobieta uzupełniają
się nawzajem. W tej książce piszę tylko o mężczyznach. Ale nie mogę o nich
pisać, nie uwzględniając ich relacji z kobietami. W historii Adama i Ewy
widać wyraźnie nie tylko ich wewnętrzną jedność i przynależność, lecz także
przyczyny walki między płciami, która przewija się przez całą historię
ludzkości. Mężczyzna najwyraźniej staje się w pełni mężczyzną dopiero
wtedy, gdy uzna kobietę za równą sobie i kiedy pozwoli jej się inspirować.
Jest do tego zdolny tylko wówczas, gdy ma kontakt z kobietą w sobie, z
anima - kobiecą stroną ludzkiej duszy, jak ją nazywa C. G. Jung.
Adam i Ewa są nadzy, ale nie wstydzą się siebie nawzajem. Mają dla siebie
szacunek i nie kryją się przed sobą. Nie muszą udowadniać siły, imponować
sobie ani się wzajemnie obwiniać. Ale ten harmonijny stan nie trwa długo.
Biblia opowiada słynną historię o wężu, który skusił Ewę. Wąż nalega, aby
Ewa zjadła owoce z drzewa, z którego Bóg zabronił im jeść. To stary temat,
który pojawia się w wielu baśniach. Kobiecie nie wolno wchodzić do jakiegoś
pomieszczenia i właśnie ten zakaz kusi ją, żeby wejść, co powoduje
nieszczęście. Ale w bajkach motyw przekroczenia zakazu jest traktowany jako
krok w kierunku rozwoju wydarzeń.
Biblia opisuje w ten sposób nie postęp, ale cofanie się. Ewa "zerwała zatem
z niego owoc, skosztowała i dała swemu mężowi, który był z nią, a on zjadł.
A wtedy otworzyły się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy; spletli więc
gałązki figowe i zrobili sobie przepaski. Gdy zaś mężczyzna i jego żona
usłyszeli kroki Pana Boga przechadzającego się po ogrodzie w porze,
kiedy był powiew wiatru, skryli się przed Panem Bogiem wśród drzew ogrodu"
(Rdz 3, 6-8). Różnie można interpretować tę historię. Patrząc od strony
psychologicznej, przekonująca jest dla mnie interpretacja C. G. Junga,
który uważa zjedzenie owoców z drzewa poznania za akt uświadomienia. A
zatem jest to dla Adama i Ewy konieczny krok na drodze ku stawaniu się
człowiekiem. Człowiek wytrąca się z rajskiego stanu i poznaje swoje jasne i
ciemne strony. Od tej chwili jest zdolny do rozróżniania dobra i zła.
W tej historii najbardziej interesujące jest to, że mężczyzna spycha własną
winę na kobietę i kryje się przed nią i przed Bogiem. Według mnie, tu leży
przyczyna odwiecznego konfliktu między płciami, która trwa do dzisiaj -
mimo uświadomienia i równouprawnienia. Bóg zapytał Adama: "Gdzie jesteś?"
(Rdz 3,9). Adam odpowiedział: "Usłyszałem Twój głos w ogrodzie,
przestraszyłem się, bo jestem nagi, i ukryłem się" (Rdz 3, 10). Adam boi
się pokazać Bogu i kryje się przed nim. Przez to mówi o czymś bardzo
ważnym, co go dotyczy. Mężczyznom trudno jest znieść prawdę o sobie samych
i pokazać ją Bogu. Chętniej kryją się za swoją fasadą. Pytanie Boga jest
dzisiaj bardziej aktualne niż kiedykolwiek. Każdy mężczyzna powinien
pozwolić na to, by Bóg zadał mu to pytanie: "Gdzie jesteś? Czy jesteś przy
sobie? Czy naprawdę jesteś sobą? Gdzie są twoje myśli? Czy możesz wytrzymać
ze sobą takim, jaki jesteś?". Mężczyzna może stać się prawdziwy tylko
wtedy, gdy zadaje sobie te pytania. Dla mnie to pytanie Boga jest
decydującą kwestią w męskiej inicjacji, w ćwiczeniu się w byciu mężczyzną.
Muszę zadawać sobie pytanie, gdzie jestem, jaki jestem i kim jestem. Muszę
przestać się kryć. Tylko wtedy, gdy się odważę wyrazić zgodę na moją
nagość, przyjąć siebie takiego, jaki teraz jestem - rozdarty, silny i
słaby, pełen namiętności, a jednocześnie tchórzliwy i robiący uniki -
dojrzeję do bycia mężczyzną w pełni.
Kiedy Bóg zapytał Adama, czy zjadł zakazany owoc, Adam zepchnął winę na
Ewę: "Niewiasta, którą postawiłeś przy mnie, dała mi owoc z tego drzewa i
zjadłem" (Rdz 3, 12). Również ta cecha jest charakterystyczna dla
niektórych mężczyzn. Wypierają się własnej winy, zrzucając ją na innych. W
końcu Adam przypisuje winę samemu Bogu. To przecież On dał mu kobietę. On
sam nic na to nie poradzi. A zatem broni się przed wzięciem
odpowiedzialności za swoje działanie. Mężczyzna tęskni za kobietą. Ale
najwyraźniej ma także zakodowany w sobie lęk przed nią. Dlatego musi
przypisywać jej winę, gdy coś w nim zaczyna szwankować. Mężczyzna odczuwa
tęsknotę za kobietą. Sam w sobie jest jednością dopiero wówczas, gdy
stanowi jedno ciało z kobietą. A jednocześnie w relacji z kobietą
doświadcza rozdarcia wewnętrznego. To rozdarcie skłania go do uważania jej
za winną.
Już w tym krótkim opowiadaniu pobrzmiewa długa historia walki płci,
przewijająca się przez całą historię ludzkości. Na przemian fascynacja i
przypisywanie winy, walka o władzę, zranienia i obawy przed sobą nawzajem
tworzą relację mężczyzny i kobiety. W procesie stawania się mężczyzną ważne
jest to, by mężczyzna przezwyciężał nieuświadomiony lęk przed kobietą i
pogodził się ze swoją anima. C. G. Jung postrzega integrację anima jako
decydujący krok w rozwoju mężczyzny i jednocześnie decydujący krok w
kierunku zaprzestania przenoszenia swoich problemów na kobietę i obwiniania
jej za nie.
Według opisu stworzenia, z 1. rozdziału Księgi Rodzaju, Bóg powołał
człowieka do istnienia szóstego dnia. "A wreszcie Bóg rzekł: "Uczyńmy
człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam". (...) Stworzył więc Bóg człowieka
na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę"
(Rdz 1, 26-27). A zatem człowiek w swojej dwoistości, jako mężczyzna i
kobieta, jest obrazem Boga. Greccy Ojcowie Kościoła dużo uwagi poświęcili
tym dwóm wersom z Księgi Rodzaju: 1, 26 i 1, 27. Przetłumaczyli użyte w tym
opisie hebrajskie słowa oznaczające obraz, odbicie, kopię i podobieństwo
(selem i demut), na swój język za pomocą pojęć "eikon" (obraz) i
"homoiosis" (podobieństwo, porównanie) i stworzyli własną teologię na ten
temat. Człowiek został stworzony pierwotnie na obraz Boga. Jego zadanie
polega na tym, by stawać się coraz bardziej podobnym do Boga. Pojęcie
podobieństwa opisuje więc cel człowieka. Człowiek powinien naśladować Boga
i stawać się takim, jaki jest Bóg. To jest właściwe powołanie człowieka. W
tym jest dla mnie widoczna istotna cecha mężczyzny. Każdy mężczyzna jest
podobny do Stwórcy. Jego zadanie polega na tym, żeby stawał się coraz
bardziej podobny do Boga. Jednocześnie z tych zdań z Księgi Rodzaju (1)
wynika dla mnie jednoznacznie, że mężczyzna może się stawać podobny do Boga
tylko wtedy, gdy wyjaśni swoją relację z kobietą i tak ją ukształtuje, jak
pierwotnie zaplanował to Bóg: nie podporządkowanie, ale taka sama wartość,
nie pogarda, lecz szacunek, nie występowanie przeciwko sobie, ale bycie ze
sobą, nie podział, tylko stawanie się jednością.
Chcę zająć się tylko jednym aspektem bycia mężczyzną, który wydaje mi się
ważny w tym opisie stworzenia. W swoim odniesieniu do kobiety mężczyzna
czuje się zawsze istotą seksualną. Nie mogę pisać o stawaniu się mężczyzną,
pomijając męską seksualność. Mężczyźni nie dowierzają Kościołowi, że może
im pomóc w kształtowaniu ich seksualności. Zbyt często doświadczali tego,
że w Kościele źle się mówi o seksualności albo że Kościół chciałby jak
najbardziej ją ograniczyć. Mężczyźni chcieliby otwarcie rozmawiać o swojej
seksualności. Nienawidzą moralizowania, które często wkrada się do
kościelnych poglądów na ten temat. Tymczasem Biblia mówi
w sposób nieskrępowany o męskiej seksualności. Język biblijny nie jest
nasycony rzymską moralnością seksualną.
U Adama seksualność wyraża się w jego tęsknocie za tym, by stać się jednym
ciałem z kobietą. Mężczyzna i kobieta są nadzy, ale nie wstydzą się siebie.
Adam ma więc zdrowy stosunek do swojej seksualności. Dopiero po historii z
zerwanym owocem zaczyna się wstydzić swojej nagości. Tutaj widać
ambiwalentny stosunek wielu mężczyzn do własnej seksualności. Z jednej
strony niektórzy mężczyźni nieustannie kręcą się wokół swojej potencji.
Ciągle muszą przechwalać się swoimi przygodami seksualnymi. Ale za tymi
przechwałkami kryje się przede wszystkim głęboka niepewność co do swojej
seksualności. Kiedy mężczyźni są w swoim gronie, czasami udaje im się
szczerze porozmawiać na ten temat. Młodzi mężczyźni nie wiedzą, co zrobić z
nadmierną energią seksualną. Odbierają seksualność jako źródło siły i
chęci. Ale ich wychowanie często nie pozwala im na to, by żyć tą energią.
Seksualność jest czymś, o czym nie mówi się głośno i otwarcie. Tymczasem
mężczyźni potrzebują wymiany doświadczeń na temat seksualności. Jeśli mają
taką możliwość, to nabierają odwagi, by powiedzieć o swoich obawach
związanych z seksualnością - że nie są wystarczająco dobrzy, żeby sprostać
oczekiwaniom kobiety. Albo mówią o swoich problemach z masturbacją. Mimo
uświadomienia często nie wiedzą, co z tym zrobić. Według statystyk 98%
mężczyzn praktykuje samogwałt - jedni częściej, drudzy rzadziej. A mimo to
nie mają odwagi o tym mówić. Dla jednych jest to związane z poczuciem winy,
dla innych oznacza przyznanie się do tego, że relacja z kobietą nie daje im
całkowitego spełnienia ich seksualności. Ważne jest, by przyjrzeć się
samogwałtowi jako próbie radzenia sobie z własną seksualnością. Dopiero
wtedy można zacząć rozmawiać o tym, czy nie ma innych sposobów obchodzenia
się z własną seksualnością. Im starsi mężczyźni, tym częściej odkrywają oni
twórczość jako inny kanał, w który można skierować swoją seksualność. Dla
innych jest to duchowość, w którą wpływa ich seksualność. Dla Zygmunta
Freuda seksualność jest ważnym impulsem dla rozwoju kultury. Seksualność
jest zawsze drogą, na której można doświadczyć swojego ciała, spotkać się
ze swoim ciałem, odczuwać siebie wszystkimi zmysłami. Seksualność jest
także źródłem, z którego wypływa erotyczna siła, by płynąć dalej we
wszystkich relacjach. Ona chroni przed nudnymi relacjami. Wnosi żywotność,
witalność i koloryt. Płynie tam, gdzie chce, i pozwala cieszyć się erosem,
który pojawia się między partnerami. Dla mężczyzny ważna jest konfrontacja
z własną seksualnością. Mężczyzna musi sobie jasno uświadomić, czy jest
hetero- czy homoseksualistą. Niektórzy mężczyźni są biseksualni.
Uświadomienie sobie własnej seksualności jest decydujące dla zaakceptowania
siebie jako mężczyzny. Ważne jest, byśmy odłożyli na bok wszelkie oceny.
Każdy mężczyzna, niezależnie od tego, czy hetero-czy homoseksualista, ma
swoją wartość i swoje mocne strony, a także słabości. Mężczyźni
homoseksualni w ostatnich latach intensywniej poszukują swojej tożsamości
niż mężczyźni heteroseksualni. Zamiast usprawiedliwiać - jak to jest
praktykowane w niektórych kręgach społecznych - cieszą się swoją męskością.
Są świadomi swojego ciała i wyrażają siebie i swoją istotę we własnym
ciele. Często mają rozwinięty zmysł estetyczny i są bardzo otwarci na
duchowość. Pisząc w tej książce o byciu mężczyzną, mam na myśli mężczyzn
hetero- i homo-seksualnych. Przy tym jestem świadomy tego, że wielu
homoseksualistów czuje się zranionych przez Kościół. Często słyszą, że
homoseksualizm jest sprzeczny z naturą. Przyczyna homoseksualizmu może być
różna: może tkwić w wychowaniu, w zbyt silnym związku emocjonalnym z matką
albo w genetycznych uwarunkowaniach. Ostatecznie nigdy nie można
stwierdzić, dlaczego mężczyzna albo kobieta są homoseksualistami.
Decydujące jest to, w jaki sposób homoseksualista odnosi się do swoich
skłonności i czy zrobi wszystko, co w jego mocy, by wynikło z tego coś
dobrego. Oznacza to także, że stara się przeżywać swój homoseksualizm w
sposób godny człowieka.
W raju Adam i Ewa nie wstydzą się przed sobą swojej nagości. Po tym, jak
zgrzeszyli, poznają, że są nadzy. Adam ukrywa się ze strachu przed Bogiem.
Ze wstydu oboje robią sobie przepaski z liści figowych. Na temat wstydu
wiele cennych rzeczy napisali przede wszystkim psychologowie. Wstyd oznacza
nieśmiałość przed pokazaniem się takim, jakim się jest. Istotnym aspektem
wstydu jest wstyd seksualny. Człowiek krępuje się swojej nagości i chciałby
ją przykryć. Wstyd zawsze jest związany z potrzebą ochrony. Chronimy się
przed pożądliwym wzrokiem innych. Ale wstyd jest także oznaką tego, że nie
zaakceptowaliśmy siebie w swojej nagości. Chcemy się ukryć przed sobą
samym, przed Bogiem i przed innymi. Kiedy mężczyźni pozbędą się wstydu
przed sobą nawzajem i pokażą się takimi, jakimi są, wówczas powstaje duże
zaufanie. Wtedy mogą się zgodzić na siebie takich, jakimi są. Nie
potrzebują się ubierać w stroje, które służą wyłącznie imponowaniu innym.
Zyskują odwagę pokazania się ze swoją wrażliwością na zranienia.
Seksualność przy całym swoim pięknie i fascynacji wiąże się także ze
zranieniami. Kiedy ktoś stroi sobie żarty z seksualności drugiej osoby,
rani ją bardzo dotkliwie. Spotkałem się z takimi grupami męskimi, w których
bardzo szczerze rozmawiano o seksualności i traktowano siebie nawzajem z
wielkim szacunkiem. Wtedy można było doświadczyć czegoś podobnego do
sytuacji w raju. Wszyscy, "chociaż byli nadzy, nie odczuwali wobec siebie
wstydu" (Rdz 2, 25).
Biologia męskiej seksualności ma bardzo duże znaczenie. Mężczyzna jest tym,
który nosi w sobie nasienie. Nasienie dąży do tego, by wypłynąć i spłodzić
dziecko. Mężczyzna istotnie jest twórczy. Jego seksualność jest twórczą
energią. Mężczyzna chce zostać ojcem w sensie biologicznym i chce spłodzić
dziecko albo czyni to w sposób duchowy. Erik Ericson mówi o
"generatywności" (sile płodzenia). Mężczyzna dopiero wtedy czuje się dobrze
w swojej skórze, gdy coś z niego wyjdzie. Dla mnie pisanie jest tą
dziedziną, która umożliwia mi wypłynięcie twórczej energii. Dla innych
będzie to malarstwo albo praca społeczna. Bez "fallicznej energii"
mężczyzna staje się statyczny. Nic od niego nie wychodzi. Żeby stać się
mężczyzną, muszę się nauczyć w dobry sposób obchodzić się ze swoją
seksualnością. Ten proces odbywa się zawsze przez popełnianie błędów i
pomyłek. Muszę znaleźć swoją indywidualną drogę, na której nauczę się
integrować moją seksualność z moją koncepcją życia. Nie chodzi tu o to, by
chełpić się swoją seksualnością. Za tym najczęściej kryje się ogromne
poczucie niepewności. Jean Vanier, założyciel Arki, wspólnoty życia, którą
tworzą ludzie sprawni i niepełnosprawni, powiedział kiedyś do Roberta
Rohra, że zrozumiał, "iż praktycznie każdy człowiek żyjący w zachodnim
świecie cierpi na dwa podstawowe problemy: zaburzenia seksualne i głęboko
zakorzeniony problem braku autorytetu" (Rohr, Dziki człowiek, 1959).
Przypuszczalnie problemy te są ze sobą związane. Ponieważ wielu mężczyzn
nie zostało w odpowiedni sposób wprowadzonych przez własnych ojców w swoją
seksualność, teraz nie wiedzą, jak się z nią obchodzić. Między nimi a ich
ojcami nie powstała rzeczywista relacja. Mężczyźni, którzy noszą w sobie
ranę spowodowaną brakiem ojca, mają problemy z autorytetami. Rozmawiałem z
wieloma mężczyznami, którzy dokonali wielkich rzeczy. W szczerej rozmowie
zawsze w końcu pojawi się temat seksualności. Jest ona dla mężczyzn czymś
fascynującym. Ale jednocześnie jest ona czymś bardzo kruchym. Często nie
wygląda tak, jak byśmy sobie tego życzyli. Jeśli potrafimy o tym szczerze
ze sobą rozmawiać, wówczas pojawia się światło w seksualności ukrytej przed
nami samymi i innymi ludźmi. I wtedy uczymy się stosownie się z nią
obchodzić.


2. Abraham: pielgrzym

Abraham jest uważany za ojca wiary. Jego wiara objawia się tym, że jest
gotowy do porzucenia swojego kraju, krewnych i domu rodzinnego. To potrójne
wyjście w życiu zakonnym jest obrazem nie tylko drogi wiary, lecz także
drogi stawania się człowiekiem. Ten, kto chce dotrzeć do swojej prawdziwej
istoty, musi porzucić wszystkie zależności i związki, w pierwszym rzędzie
zależność od ojca i matki. Bez ojca i matki nie można w pełni dojrzeć do
bycia człowiekiem, ale nie można też się nim stać, nie odrywając się od
nich. Kto jako dorosły ciągle jest związany ze swoimi rodzicami, ten nigdy
nie będzie żył własnym życiem. Nie chodzi tu o zewnętrzne oddzielenie w
postaci opuszczenia domu rodzinnego, lecz o wewnętrzne uwolnienie od
uwewnętrznionych postaci rodziców. Jeśli syn jest nadal bardzo związany z
matką, to nigdy nie odnajdzie swojej prawdziwej męskości. W relacji z
kobietami zawsze będzie szukał matki, która go będzie rozpieszczała. Nie
jest zdolny do prawdziwego partnerstwa. Mężczyzna, który musi udowadniać
ojcu, że jest tak samo silny i potrafi osiągnąć tyle samo, co on, nigdy nie
znajdzie swojej ścieżki życia. Zawsze będzie tylko kopiował ojca i w końcu
zostanie z niczym. Nie będzie dla innych błogosławieństwem. Będzie próbował
odreagować swój "problem ojca" w pracy i w stosunkach z innymi. Nie będzie
zdolny do prawdziwego spotkania z ludźmi. Będzie ich wykorzystywał do tego,
by przeżyć do końca i odreagować swój kompleks ojca.
Drugie wyjście zakonnicy rozumieją jako porzucenie uczuć z przeszłości.
Niektórzy mężczyźni idealizują swoje dzieciństwo. Marzą o świętach Bożego
Narodzenia, które przeżywali w domu rodzinnym, o poczuciu bezpieczeństwa,
które mieli przy matce. Są ukierunkowani na przeszłość. Ciągle tęsknią za -
jak im się wydaje - cudownym czasem dzieciństwa. Często jako ojcowie chcą
odtworzyć tę atmosferę i są rozczarowani, gdy dzieci nie doceniają ich
starań. Nawet jeśli jesteśmy wdzięczni naszym rodzicom za wspaniałe
dzieciństwo, musimy uwolnić się zarówno od tego, co nas bolało, jak i od
tego, dzięki czemu w przeszłości czuliśmy się szczęśliwi. W przeciwnym
razie całe życie strawimy na próbie odtworzenia tych uczuć. Nie będziemy
otwarci na to, co czeka nas w naszym życiu. Rozstanie z uczuciami z
przeszłości oznacza, że zostawiamy za sobą także zranienia, przestajemy
czynić innych odpowiedzialnymi za nasze życie i przejmujemy
odpowiedzialność za siebie samych. Tylko w ten sposób będziemy zdolni do
tego, by żyć teraźniejszością, tym, co przynosi dana chwila i podjąć
wyzwania, jakie stawia przed nami życie.
Po trzecie, mężczyzna ma rozstać się z tym, co widzialne. Droga stawania
się człowiekiem jest także drogą duchową. Chodzi o to, by rozstać się ze
wszystkim, w czym się zadomowiłem i dobrze urządziłem - z poczuciem
sukcesu, więzami posiadania, dobrą opinią, na którą sobie zapracowałem.
Nasze życie jest ciągłym byciem w ruchu. Nie możemy się zatrzymać ani mocno
uchwycić tego, co już osiągnęliśmy. Mężczyźni ciągle znajdują się w
niebezpieczeństwie spoczywania na laurach albo trzymania się kurczowo tego,
co zewnętrzne, gdy trzeba pójść wewnętrzną drogą. Kobiety o wiele bardziej
dopuszczają do siebie wewnętrzny świat uczuć. Mężczyźni
często uważają, że niepotrzebne im są marzenia ani wewnętrzne przeczucia.
Wystarczy, że będą dobrze funkcjonować na zewnątrz. Ale takie
funkcjonowanie jest okupione wewnętrznym zastojem. W pewnym momencie nie da
się tak dalej żyć. Kostnieją, stają się twardzi i nie mają miłosierdzia dla
siebie i innych.
Biblia nie przedstawia Abrahama jako ideału mężczyzny. Pokazuje także jego
ciemne strony. Kiedy bajki albo mity przedstawiają bohaterską drogę
mężczyzny, to ta droga prowadzi także do spotkania z jego własnymi ciemnymi
stronami. I bohater często zawodzi. Popełnia błędy. Biblia, opisując drogę
dojrzewania Abrahama, zestawia ze sobą poszczególne sceny. W tych scenach
możemy obserwować jego wewnętrzny rozwój. Widzimy różnorodne zagrożenia, na
które narażony jest Abraham. Jest on pielgrzymem, który uczy się na błędach
i pomyłkach. W ten sposób staje się prawzorem wiary i ojcem, o którym lud
Izraela ciągle opowiada i który jest dla niego odniesieniem.
Ciemna strona jest widoczna u Abrahama przede wszystkim w jego stosunku do
żony Sary i jej służącej Hagar. W tamtych czasach normalne i dozwolone było
to, że mężczyzna miał dwie żony. Sara sama prosi Abrahama, żeby poszedł do
jej służącej, ponieważ ona nie może mieć dzieci. Tu wyłania się kolejny
problem: Sara - pani - jest kobietą równą mężowi urodzeniem. Hagar jest
służącą. Niektórzy mężczyźni chętniej żenią się z niewolnicami niż z
paniami, boją się, że pani będą musieli być podlegli. Abraham wykorzystuje
swoją żonę, przedstawiając ją w Egipcie jako swoją siostrę. Czyni to,
ryzykując, że faraon zechce ją poślubić. Jak długo używa żony do swoich
celów, ta nie może obdarzyć go synem. Dopiero kiedy Abrahama odwiedzają
trzej mężczyźni I dają mu poczucie bezpieczeństwa, staje się on zdolny by
spłodzić z Sarą syna. Sara nie wierzy, że jest
to możliwe. Sądziła, że Abraham jest zbyt stary, by spłodzić dziecko.
W dzisiejszych czasach jest to problem dla coraz większej liczby mężczyzn.
Biolodzy stwierdzili, że nasienie męskie jest coraz mniej płodne. Wielu
mężczyzn cierpi na impotencję. Abraham najpierw potrzebuje męskiej energii
trzech mężczyzn, żeby stać się płodnym. Dlatego mężczyźni potrzebują
towarzystwa mężczyzn, którzy ich umocnią i pomogą spotkać się z własną
siłą.
Na życzenie Sary, Abraham wypędza Hagar i jej syna Izmaela, którego z nią
spłodził. Nie tylko ich nie wspiera, ale wyrządza im krzywdę. Jest zbyt
tchórzliwy, by przy nich trwać i nie wyprzeć się ich. Ten, kto nauczy się
być tylko pielgrzymem, nie potrafi być odpowiedzialny za własną żonę i
dzieci. Wskazuje na to - szokująca dla wielu - historia o ofierze Izaaka.
Abraham porzucił i wyrzekł się swojego syna Izmaela i właśnie zamierza
złożyć na ołtarzu w ofierze swojego syna Izaaka. Ale Anioł Pański
powstrzymuje go przed uczynieniem tego. Obydwaj synowie cierpią z powodu
opuszczenia przez ojca. Pielgrzym nie daje dzieciom oparcia, którego
potrzebują. Ten, kto jest tylko w drodze, broni się przed
odpowiedzialnością za rodzinę czy grupę. Często spotykam mężczyzn, którzy
uważają, że są na duchowej drodze. Ale zupełnie nie zauważają, jak bardzo
nieodpowiedzialni są wobec innych ludzi, którzy są obok nich. To jest
ciemna strona pielgrzyma - to, że od ciągłej wędrówki staje się ślepy na
potrzeby ludzi żyjących u jego boku.
Różnie można interpretować ofiarowanie Izaaka przez ojca. Jedna z
interpretacji mówi, że to nie Bóg nakazał Abrahamowi ofiarowanie syna, lecz
jego chory obraz Boga. Anioł Pański przeszkodził Abrahamowi w złożeniu syna
w ofierze. Nauczył go innego obrazu Boga. Można tę scenę rozumieć także
jako scenę psychologiczną. Wtedy ta historia wyrażałaby to, że niektórzy
ojcowie mają tendencje do niszczenia swoich synów. Ojciec czasami traktuje
swojego syna jak rywala w relacji do żony, która bardziej interesuje się
synem niż mężem. Może też być tak, że syn przypomina ojcu o własnych
niespełnionych marzeniach albo o wszystkim, co on sam w sobie stłumił. Może
to prowadzić do odrzucenia syna, które często wyraża się w fizycznej
przemocy wobec niego. Kiedyś pewien chłopiec opowiadał mi o tym, że ojciec
by go zabił, gdyby nie interwencja matki. W mitach greckich znany jest
motyw niszczenia syna przez ojca. Kronos, Tytan o największej władzy na
ziemi, spłodził ze swoją siostrą Reą bóstwa Olimpu: Zeusa, Hadesa,
Posejdona, Hestię, Demeter i Herę. Zaraz po urodzeniu połykał je wszystkie,
ponieważ bał się tego, że zgodnie z proroctwem zostanie pozbawiony tronu
przez własnego syna. Tylko Zeusa nie mógł połknąć, ponieważ Rea użyła
podstępu i podała mu kamień owinięty w pieluszkę. Patrząc z punktu widzenia
analizy psychologicznej współczesnego mężczyzny, możemy porównać ofiarę
Izaaka z greckim mitem. W tym kontekście obawa przed zdetronizowaniem przez
własnego syna popycha ojca do złożenia go w ofierze. Mit jest ciągle
aktualny. Także w dzisiejszych czasach niektórzy ojcowie boją się tego, że
zostaną zdetronizowani przez własnych synów, i dlatego nie są w stanie ich
wspierać.
Być może gotowość do złożenia Izaaka w ofierze jest również wyrazem tego,
że Abraham chciał się zemścić na Sarze. To ona zmusiła Abrahama do
wypędzenia jego syna Izmaela. Dlatego ojciec chce teraz złożyć w ofierze
ukochanego syna Sary. Znam wielu ojców, którzy nie mogą ścierpieć
ukochanych synków mam. Ponieważ nie są męscy, ich ojcowie zwracają się
przeciwko nim. To jest jak złożenie w ofierze. Takim synom trudno jest
znaleźć swoją męską tożsamość. W ten sposób jeszcze bardziej są kierowani w
ramiona matki. Ale w ostatecznym rozrachunku jest to dla nich śmierć w
znaczeniu unicestwienia dużej części pierwiastka męskości. Abraham jest
ślepy - nie widzi tego, co zamierza zrobić. Najbardziej niebezpieczną
ślepotą, która może zawładnąć mężczyzną, jest religijne uzasadnianie swoich
błędnych czynów. Abraham uważa, że to Bóg żąda od niego tej ofiary. Bogiem
usprawiedliwia i zasłania swoją agresję wobec syna. Takie religijne
uzasadnienie swoich uprzedzeń często zauważamy w relacji między ojcem i
synem. W takiej relacji ojciec uważa, że musi karcić swojego syna, bo taka
jest wola Boża. W przeciwnym razie syn nie nauczy się dyscypliny. Niełatwo
jest zapanować nad własnymi interpretacjami pojęć i zachowań religijnych.
Czasami naprawdę potrzeba anioła, który złapie ojca za rękę i przeszkodzi
mu w złożeniu ofiary z własnego syna.
Abraham, porzucając swoją ojczyznę, nie wyruszył jeden tylko raz, na
początku swojego powołania. Musiał wyruszać w drogę przez całe swoje życie.
Musiał porzucać obrazy siebie samego, które sam stwarzał. Abraham był
dzielnym wojownikiem, ale gdy chodziło o jego życie, stawał się
wyrachowanym tchórzem. Wykorzystywał nawet swoją żonę, żeby tylko ochronić
siebie. Musiał rozstać się z obrazem swojej żony (i w ogóle kobiet), jakie
sobie stworzył. Mężczyzna może dojrzeć do męskości tylko wtedy, gdy uwolni
się od infantylnych obrazów kobiety i zobaczy w niej równorzędną partnerkę.
Abraham musiał rozstać się z obrazami Boga, jakie sobie stworzył. Bóg nie
jest Bogiem żądającym ofiary, lecz tym, który pragnie naszego serca i
naszej miłości. Przede wszystkim Bóg nie chce ofiary z syna. Syn oznacza
tutaj nie tylko syna biologicznego, lecz także to, co nowe w mężczyźnie,
wewnętrzne dziecko, to, co pierwotne i autentyczne, co chce się w nim
przebić. Żebym mógł w pełni stać się sobą, muszę rozstać się z obrazem
Boga, który wciska mnie w pewien określony schemat. Muszę rozstać się z
obrazem Boga skostniałego i o twardym sercu, żeby prawdziwy Bóg życia miał
we mnie przestrzeń i mógł kierować moim życiem.
Abraham ucieleśnia dla mnie archetypowy obraz pielgrzyma. "Pielgrzym jest
archetypem zmian, figurą występującą w psychice, gdy nadchodzi czas
wyruszania w drogę i szukania nowego świata" (Arnold, 125). Pielgrzym
wyznaje, że nie zna odpowiedzi na najważniejsze pytania dotyczące jego
życia. Udaje się na wędrówkę, żeby znaleźć odpowiedź na swoje wątpliwości.
Od czasu do czasu archetyp pielgrzyma ogarnia mężczyznę. Wówczas, tak jak
Abraham, porzuca on wszystko, co znane i swojskie. W średniowieczu ruch
pielgrzymkowy był niezwykle popularny. Wielu mężczyzn udawało się na
pielgrzymkę do Santiago de Compostela. Pielgrzymka ta stała się tak ważna
dla wielu mężczyzn, że panowie zaczęli zabraniać swoim poddanym
uczestniczenia w niej. Dzisiaj przeżywamy renesans pielgrzymowania. Na
drodze do grobu św. Jakuba znów pojawiło się mnóstwo mężczyzn i kobiet z
wielu krajów. Udają się w drogę, żeby zaspokoić swoją wewnętrzną tęsknotę.
Mężczyzna musi zetknąć się z archetypem pielgrzyma i od czasu do czasu musi
się udać w drogę, żeby pozostawić za sobą to, co znane i już osiągnięte. W
przeciwnym razie kostnieje wewnętrznie, traci swoją energię na to, by
utrzymać status quo i z lękiem czuwać nad tym, żeby wszystko zostało po
staremu. Do tego, żeby być pełnym wigoru i sił witalnych, mężczyzna
potrzebuje w sobie pielgrzyma. Tylko w ten sposób pozostaje w drodze,
zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Nie bez przyczyny liczni autorzy
religijni opisywali duchową drogę jako drogę pielgrzymowania. Ten, kto chce
duchowo pozostać żywotny, musi się udać w drogę - pielgrzymować ku Bogu.
Nie posiada Boga. Wychodzi Bogu naprzeciw. W drodze doświadczy, w wędrówce
pozna, przez znaki dokona przemiany, żeby Bóg mógł coraz pełniej w nim
zamieszkać.
Wędrówka albo bieg może być dla mężczyzny dobrą drogą do wewnętrznego
uwolnienia od trosk i problemów, które go przygniatają w pracy. Może on
uwolnić się od przymusu, emocji, które go wzburzają. Soren Kierkegaard
powiedział, że nie zna takiego smutku, od którego nie można byłoby się
uwolnić w drodze. Jedni mężczyźni wyruszają w drogę ku wolności, nie
ruszając się z miejsca, medytując, i w ten sposób "odpuszczają sobie"
wszystko, rozstają się z tym, do czego są przywiązani. Inni wolą wędrówkę.
Szukają ruchu, żeby wewnętrznie pozostać w drodze. Niezależnie od tego,
jaki sposób pielgrzymowania się wybierze, decydujące jest to, że jest się w
drodze i zadaje się pytanie: "Dokąd idziemy? -Wciąż do domu" - jak napisał
poeta niemiecki Novalis. Ale pielgrzym musi być świadomy swoich ciemnych
stron. W przeciwnym razie będzie unikał odpowiedzialności za ludzi, którzy
zostali mu powierzeni. Wtedy wokół niego będą tylko opuszczone i osierocone
dzieci.


3. Izaak: ten, który nie miał ojca

Izaak jest synem wielkiego Abrahama. Tacy ojcowie to mężczyźni będący na
świeczniku, bardzo widoczni w życiu publicznym, którzy rzadko bywają w
domu. Ich synowie czują się tak, jakby nie mieli ojców. Synom wielkich
ojców zawsze jest ciężko. Z gazet dowiadują się o tym, jak wielcy są ich
ojcowie. Ale w domu raczej doświadczają ich słabości. W rodzinie widać ich
ciemne strony. Kiedy ojciec żyje archetypem pielgrzyma, to syn nie znajduje
w nim oparcia. Dlatego często szuka dla siebie "innej ojczyzny". Zamiast
udawać się w drogę, szuka bezpiecznego domu, stałych norm, żeby się ich
mocno uchwycić. Żyje w cieniu swojego ojca. Mężczyźni pozbawieni ojca
szukają w religii przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa i spełnienia
infantylnych marzeń o raju utraconym. Kiedy przyglądam się młodym
mężczyznom przyjeżdżającym na nasze kursy dla młodzieży, widzę, że jest
wśród nich wielu osieroconych i to nie w dosłownym tego słowa znaczeniu.
Przyjeżdżają pełni tęsknoty za "ojczyzną". Marzą o tym, żeby znaleźć drogę
do domu. Ale często zamiast konfrontować się ze swoją religijnością,
tworzyć ją i kształtować, szukają w niej do ucieczki od rzeczywistości.
Odnajdują się w postaci Izaaka. On pozwala im na spojrzenie na siebie jako
na słabego człowieka i na znalezienie drogi prowadzącej do określenia
swojej męskiej tożsamości. Mężczyźni pozbawieni ojca często
szukają silnych mężczyzn, żeby się na nich oprzeć. Jeśli trafią na
właściwych mężczyzn, odnajdą swoją drogę. Jeśli jednak uzależnią się,
pobiegną za swoim guru i zagubią się na drodze poszukiwania własnej
tożsamości.
Izaak nie jest najsilniejszym z patriarchów. Blado wypada przy Abrahamie i
Jakubie. Można sobie wyobrazić, jak bardzo zraniła go agresja ojca, która
prawie go zabiła. Próba złożenia Izaaka w ofierze z pewnością zaburzyła
relację Abrahama i Izaaka. Izaak jest tym zbyt przybity, żeby stanąć na
własnych nogach. Wiedzie żywot pasywny i pozbawiony siły. Ojcowie Kościoła
nie zwrócili uwagi na ten aspekt. Raczej wyidealizowali Izaaka. Uważali, że
zgodził się na złożenie siebie w ofierze. I że jest wzorem dla Jezusa,
którego Ojciec poświęcił za nas. Biblia nie idealizuje tak tego zdarzenia.
Raczej opisuje Izaaka jako mężczyznę, który nie wie za bardzo, kim
właściwie jest. Na pewno jest człowiekiem głęboko zranionym brakiem ojca.
Nie doświadczył wsparcia, którego potrzebował, żeby stworzyć swoją
tożsamość pełną siły. Mężczyźni, którzy jako dzieci doświadczyli
traumatycznego opuszczenia, często "czepiają się" sztywnych norm. Stają się
konserwatywni, trzymają się jasnych zasad, żeby w ten sposób zrównoważyć
swój lęk przed opuszczeniem. Lecz w ten sposób jedynie osiągają
niepopularność, narażają się wszystkim i wszędzie. Stają się niezdolni do
prawdziwych relacji.
Ale wróćmy do Biblii. Izaak nie wyrusza sam na poszukiwanie przyszłej żony.
To ojciec zleca swojemu słudze, by pojechał do jego dawnego kraju i znalazł
tam żonę dla Izaaka. I to sługa przywozi Izaakowi Rebekę. "Wziąwszy Rebekę
za żonę, Izaak miłował ją, bo była mu pociechą po matce" (Rdz 24, 67).
Najwyraźniej Izaak był bardzo związany ze swoją matką. Rebeka zastępuje mu
matkę. To jest zabójcze dla relacji mężczyzny i kobiety. Kiedy mężczyzna
jest jeszcze związany ze swoją matką, nie może stworzyć udanego
związku z kobietą i ona przy nim nie może stać się prawdziwą partnerką.
Historia Izaaka pokazuje, że między nim a jego żoną i synami nie było
prawdziwej rodzinnej relacji. Rebeka urodziła Izaakowi bliźnięta, Ezawa i
Jakuba. Jako pierwszy łono matki opuścił Ezaw, ale Jakub mocno trzymał się
jego pięty. Dlatego został nazwany imieniem Jakub ("trzymający za piętę").
Ezaw chętnie przebywał na otwartej przestrzeni, był myśliwym. Natomiast
Jakub chętniej przebywał w namiotach. Izaak wolał Ezawa, Rebeka - Jakuba.
Ezaw był więc ukochanym synem ojca, a Jakub - matki. Izaak kochał w swoim
synu to, czym nie odważył się żyć: dzikość, zapalczywość, niesforność, to,
co silne i waleczne. Rebeka natomiast kochała Jakuba, ponieważ był
przebiegły i inteligentny. Kochając Jakuba, uczestniczyła w rozwijaniu jego
umiejętności i zdolności. Użyła Jakuba do przeprowadzenia swojej woli,
która była sprzeczna z wolą Izaaka. Najwidoczniej relacja Izaaka i Rebeki
nie była szczera. Izaak pozwolił na to, by Rebeka nim manipulowała. Ale
kiedy Izaak został przez głód zmuszony do wyruszenia w nieznane, do Geraru,
postąpił tak, jak jego ojciec Abraham. Ze względu na własne bezpieczeństwo
powiedział, że jego żona jest jego siostrą. Na zewnątrz decydował za swoją
żonę, natomiast w domu panowała Rebeka. Tak się często dzieje - mężczyźni,
którzy na zewnątrz chwalą się swoimi ładnymi żonami, w domu są im
podporządkowani.
Izaak wzbogacił się w Gerarze, więc Filistyni zaczęli mu zazdrościć i
dlatego zasypali mu studnie, które wykopał jego ojciec Abraham. Tak więc
Izaak nie miał dostępu do studni swojego ojca. Odtąd nie mógł pić ze źródeł
ojca. Nie miał udziału w sile swojego ojca. Być może to matka, Sara,
podrywała autorytet ojca i w ten sposób uniemożliwiła synowi
identyfikowanie się z nim. Znam takich synów, którzy gardzą swoimi ojcami,
ponieważ patrzą na nich oczami matki, które przedstawiają ich jako
uosobienie zawodności i seksualnych żądz. Taka deprecjacja ojca obniża
wartość własnej męskości syna. W takiej sytuacji siła życiowa ojca nie może
udzielić się synom i przez to ich życie jest niepełne.
Słudzy Izaaka próbują odkopać zasypane studnie. Ale ciągle dochodzi do
kłótni z pasterzami z Geraru. Dopiero gdy Izaak zawiera przymierze z królem
Filistynów, Abimelekiem, jego słudzy wykopują studnię, o którą już nie
toczą się spory. Teraz Izaak ma dostęp do własnego źródła. Przymierze z
Abimelekiem pokazuje, że pogodził się z tym, co było w nim wrogie. Sam
uczynił krok i już nie musi czerpać z dziedzictwa po ojcu. Wziął życie w
swoje ręce, nawet jeśli sprowadzało się to tylko do zawarcia przymierza z
Abimelekiem.
Kiedy Izaak zestarzał się i światło jego oczu zgasło, polecił swojemu
synowi Ezawowi, by ten przygotował mu potrawę z upolowanej zwierzyny. Wtedy
udzieli mu błogosławieństwa. Rebeka usłyszała to i wtajemniczyła Jakuba w
swoje plany. Ona przygotowała jedzenie, które Jakub miał podać ojcu. Żeby
Izaak nie zauważył oszustwa, matka owinęła ręce i szyję Jakuba skórkami
koźlęcymi. Bo Ezaw był mocno owłosiony, w przeciwieństwie do Jakuba. W ten
sposób Jakub z pomocą matki podstępnie wykrada błogosławieństwo ojca, które
należało się pierworodnemu Ezawowi. Ojciec w scenie mówiącej o
błogosławieństwie udzielanym pierworodnemu okazuje się być bezsilny. Nie
jest panem w swoim domu. Staje się pomocnikiem żony w spełnieniu jej
planów. Rebeka radzi Jakubowi, żeby uciekał. Planuje i organizuje wszystko
za niego. Jakub udaje się w drogę z błogosławieństwem Izaaka i ma się
ubiegać o rękę córki Labana, jej brata. W ten sposób Izaak traci obydwu
synów. Ezaw jest na niego zły, ponieważ wybrał i pobłogosławił jego brata,
a Jakub go opuścił. Dopiero na krótko przed śmiercią Izaaka synowie wracają
do niego, żeby go pogrzebać.
Izaak powtarza swoim życiem to, co zrobił mu ojciec. Pozostaje w roli
ofiary, którą to rolę przyporządkował mu Abraham. Nie on kształtuje swoje
życie, lecz jest zmuszany przez żonę, by robił to, czego ona chce. Ale
będąc ofiarą, jednocześnie staje się sprawcą. Rani swojego ukochanego syna
Ezawa, a tym samym i siebie. Jego synowie rozstają się w gniewie. Nie tylko
Izaak jest złożony w ofierze przez Abrahama. Sara zmusiła także jego ojca,
żeby wypędził Izmaela. Izmael jest cieniem Izaaka. Wraz z wypędzeniem
Izmaela została unicestwiona także część jego samego. W ten sposób Izaak
doświadcza podwójnego opuszczenia: wypędzenia brata i złożenia siebie w
ofierze. I to się teraz powtarza w życiu Izaaka. Jego synowie się
rozpraszają, tak jak Izaak i Izmael oddalili się od siebie i stali się
sobie obcy, by w końcu stać się wrogami -Żydami i Arabami.
Izaak musi przejść bolesny proces dojrzewania i nauki. Musi nauczyć się
bycia ojcem, by wspierać swoich synów. Musi zapomnieć o własnej historii,
zamiast ją powtarzać. Musi się nauczyć żyć własnym życiem. Tylko w ten
sposób będzie zdolny do tego, by pobłogosławić swoich synów. Biblia nie
opisuje tego procesu. Ale kiedy Izaak umiera, dożywszy późnej starości,
jego obaj synowie godzą się ze sobą i wspólnie go grzebią (Rdz 35, 29). W
pojednaniu synów wyraża się pojednanie wewnętrzne, które dokonało się w
Izaaku: pokój między osieroconym chłopcem i starym człowiekiem.
Dla mnie pozbawiony ojca Izaak reprezentuje archetyp osieroconego
mężczyzny, jaki opisuje Heribert Fischedick. Osierocony mężczyzna tęskni za
utraconym rajem. Traktuje swoją żonę jak matkę, która ma mu przede
wszystkim dać poczucie bezpieczeństwa. Nie jest zdolny do stworzenia
prawdziwej relacji. Osieroceni mężczyźni często żyją w świecie pełnym
iluzji, które stwarzają sobie na temat rzeczywistości. Trudność sprawia im
konfrontacja z życiem, które niesie ze sobą różne konflikty. Każdy konflikt
odbierają jako zagrażający im i przypominający o tym, że nie są już w raju,
tylko że dawno zostali z niego wypędzeni. Osierocony mężczyzna potrzebuje
czasu i miejsca do opłakiwania swojego losu i do skargi . Osieroceni
mężczyźni oczekują od innych tego, że zostaną zrozumiani i zaakceptowani.
Często są to tak wielkie oczekiwania, że inni czują, że to ich przerasta.
Dlatego osierocony mężczyzna musi się nauczyć, że "ból i cierpienie należy
przyjąć jako część rzeczywistości i zaakceptować wiele małych śmierci w
życiu" .
Duchowość mężczyzny pozbawionego ojca jest naznaczona wielką tęsknotą za
poczuciem bezpieczeństwa i wybawieniem. Ale jakże często ta duchowość nosi
znamiona infantylności. Zamiast zmierzyć się z życiem i z problemami, jakie
ono ze sobą niesie, mężczyzna oczekuje od Boga rozwiązania wszystkich
problemów. Ma tendencje do wypierania bólu z życia i unikania go. Bóg jest
tym, który ma go natychmiast obdarzyć pokojem i radością. Ale ten zbyt
wielki optymizm jest tylko odwrotną stroną pesymistycznej wizji samego
siebie i świata. Taki mężczyzna zamyka oczy na niesprawiedliwość tego
świata i ucieka do swojego bezpiecznego świata. Mężczyźni pozbawieni ojca
szukają guru, który staje się dla nich nietykalną postacią wybawiciela.
Tworzą sobie lepszy świat, w którym czują się dobrze. Ale wtedy nie emanują
żadną siłą. Tylko wtedy, gdy osieroceni mężczyźni staną oko w oko z
opuszczonym chłopcem i powstaną w nich ojcowskie uczucia do niego, mogą
przełamać powtarzanie wzorców hamujących ich rozwój, a rana może zmienić
się w perłę. Osieroceni mężczyźni, którzy nie uciekali przed swoim
poczuciem opuszczenia, bywają dobrymi duszpasterzami i terapeutami.
Potrafią się wczuć w to, co czują opuszczeni ludzie. Nie wpadają jednak w
pułapkę obdarowywania poczuciem bezpieczeństwa, czego oczekują ludzie
podobni do nich, lecz wskażują drogę do ich własnego serca, w którym sami
dotrą najbliżej siebie.
Izaak jest obrazem "miękkiego" mężczyzny, który cierpi z powodu braku
własnej siły. Mężczyzna opuszczony przez własnego ojca, który nie znalazł
ojca zastępczego, przy którym mógłby odkrywać swoją tożsamość, w swoim
zachowaniu kieruje się kobietami-wzorcami. Przejmuje te wzorce dla swojego
życia. Społeczeństwo staje się dla niego zastępczą matką. Zamiast wpływać
na społeczeństwo i je kształtować, używa go do zaspokajania własnych
potrzeb. Walter Hollstein uważa, że z powodu wielu "miękkich" mężczyzn
nasze społeczeństwo stało się "niemęskie i pseudomatczyne: daje ochronę,
bezpieczeństwo, administrację, zasady, kontrolę, opiekę i utrzymanie
niemalże w ograniczającym, niszczącym wymiarze" . Ale w naszych czasach są
potrzebne wartości męskie w pozytywnym sensie, takie jak odpowiedzialność i
pionierstwo. Na przykładzie Izaaka widać, że "niemęski mężczyzna nie jest
dla kobiet wyzwaniem" . Mężczyzna nic nie może poradzić na to, że został
opuszczony przez swojego ojca. Ale może stanąć w prawdzie, zmierzyć się z
tym opuszczeniem i przejąć odpowiedzialność za siebie samego. Musi się
nauczyć być blisko siebie samego, w zgodzie i prawdzie z samym sobą,
zamiast ciągle opuszczać siebie i uciekać przed własną męskością. Izaak
jest wyzwaniem dla współczesnego mężczyzny. Pokazuje mu, że powinien
pogodzić się ze swoją wrażliwością na zranienia i ze swoim opuszczeniem,
wyjść z roli ofiary, żeby - tak jak Izaak pod koniec swojego życia - stać
się błogosławieństwem dla innych.
W dzisiejszych czasach wielu mężczyzn ma za sobą doświadczenie braku ojca.
Cierpią z tego powodu, że nie mieli ojca, który by ich wspierał. Mają
skłonności do całkowitego poświęcenia się dla firmy czy grupy. W ten sposób
składają w ofierze także własne siły. Brakuje im męskiej energii, żeby
wpłynąć na kształt czegoś, by stawić opór ogólnym tendencjom w
społeczeństwie, w którym dominuje typ matki przyciągającej wszystko do
siebie. Mężczyźni, którzy nie mieli ojca, często uciekają w rolę ofiary.
Czują się ofiarami swoich rodziców, ofiarami społeczeństwa. Bronią się
przed przyjęciem odpowiedzialności za swoje życie. Identyfikując się z rolą
ofiary, jednocześnie stają się sprawcami. Używają innych do zaspokojenia
swoich potrzeb, zamiast samodzielnie się o to zatroszczyć. Osieroceni
mężczyźni potrzebują ojców, żeby mogli doświadczyć swojej męskiej siły.
Tylko wtedy staną się błogosławieństwem dla społeczeństwa. Tylko wtedy będą
współtworzyć to społeczeństwo, zamiast pozwalać mu się kształtować.
Mężczyźni pozbawieni ojca ciągle ranią sami siebie. Mają zbyt mało siły,
żeby angażować się w sprawy świata i wymyślać nowe idee. Brakuje im odwagi,
żeby dzielnie zmierzyć się z problemami. Kierują się raczej oczekiwaniami
innych, dążąc do tego, by być lubianymi przez wielu. W dzisiejszych czasach
potrzeba mężczyzn, którzy w dobry sposób ucieleśnią ojcowską energię i
posiądą odwagę dążenia do rozwiązań, które naprawdę byłyby pomocne, nawet
jeśli nie zawsze zyskają aprobatę i poklask.


4. Jakub: ojciec

Jakub był synem bardziej kochanym przez matkę. Czy może stać się ojcem?
Biblia pokazuje nam rozwój Jakuba i jego drogę, na której porzuca swoją
rolę człowieka przebiegłego i człowieka sukcesu i dojrzewa do bycia ojcem.
Na tej drodze doświadcza wielu ciemnych stron życia. Pierwszy krok na tej
drodze stanowi ucieczka ze strefy wpływów matki. Jakub ucieka przed swoim
bratem. Ostatecznie ucieka przed swoim cieniem. Ale ta ucieczka uwalnia go
od przywiązania do matki i doprowadza w końcu do prawdy o sobie samym.
Podczas tej ucieczki Jakub doświadcza Boga w sposób, który nim wstrząsa do
głębi. Ma sen o drabinie do nieba, po której aniołowie wchodzą i schodzą.
Na szczycie stoi Bóg i daje mu obietnicę, że jego życie będzie udane: "Ja
jestem z tobą i będę cię strzegł, gdziekolwiek się udasz; a potem sprowadzę
cię do tego kraju. Bo nie opuszczę cię, dopóki nie spełnię tego, co ci
obiecuję" (Rdz 28, 15). W ten sposób Jakub po raz pierwszy spotyka się z
tym, co w nim nieuświadomione. Czuje, że istnieje coś więcej niż rozum,
dzięki czemu można iść przez życie. W głębi jego serca Bóg mówi do niego i
mu błogosławi. To doświadczenie Boga udzielającego błogosławieństwa jest
pierwszym krokiem do jego przemiany. Teraz zaczyna rozumieć, że nie
wszystko od niego zależy, że nie wszystko zależy od jego woli i sprytu. To,
czy życie będzie udane, zależy od Bożego błogosławieństwa. Jeśli zawierzy
Bogu, to znajdzie swoją drogę.
Kiedy Jakub po 14 latach służby u Labana udał się w drogę do domu wraz ze
swoimi dwiema żonami, synami i wszystkim, co posiadał, dowiedział się, że
jego brat Ezaw idzie mu naprzeciw. Teraz poczuł, że musi się skonfrontować
ze swoim cieniem. Zaczyna się bać i chciałby za pomocą prezentów pozytywnie
nastawić do siebie brata. Ale wszelkie ludzkie próby uśmierzenia gniewu
brata byłyby próżne, gdyby Jakub nie spotkał się z własnym cieniem.
Dochodzi do tego w nocnej walce z tajemniczym mężczyzną (Rdz 32, 23-33).
Tym razem Jakub nie może uniknąć konfrontacji. Musi zmierzyć się z prawdą o
sobie samym. Przeprowadza swoje żony i dzieci, i cały swój dobytek przez
bród potoku Jabbok. "Gdy zaś wrócił i został sam jeden, ktoś zmagał się z
nim aż do wschodu jutrzenki, a widząc, że nie może go pokonać, dotknął jego
stawu biodrowego i wywichnął Jakubowi ten staw podczas zmagania się z nim.
A wreszcie rzekł: "Nie puszczę cię, dopóki mi nie pobłogosławisz!" (Rdz 32,
25-27). Jest to walka na śmierć i życie. Przed tą walką Jakub już nie
próbuje uciekać. Staje do niej i otrzymuje błogosławieństwo od tajemniczej
postaci, która na początku miała do niego tak wrogie nastawienie. To
błogosławieństwo uzdalnia go do spotkania z bratem bez lęku.
Mężczyźni, którzy uważają, że obejdą się w życiu bez walki, zatrzymują się
na drodze swojego rozwoju. Życie jest walką. Każdy na swojej drodze
stawania się mężczyzną spotyka się z własnym cieniem. Spotkanie z tym
cieniem nie należy do przyjemności. Bajki często mówią o tym, że jest to
walka na śmierć i życie. Na początku wcale nie jest pewne, czy bohater
wyjdzie z niej zwycięsko. Jakub też nie zwycięża. Ale jego przeciwnik
okazuje się być aniołem Bożym i jako taki daje mu się rozpoznać. Przez tego
anioła Bóg daje Jakubowi błogosławieństwo i nowe imię. Odtąd nie będzie się
już nazywał Jakub ("oszust"), lecz Izrael ("ten, który kłócił się z
Bogiem"). W swoim cieniu Jakub spotkał się z samym sobą. Ale cień także go
zranił: z powodu uderzenia w biodro już zawsze będzie utykał. Dlatego musi
wolniej i uważniej iść przez życie. Musi godzić się z tym, czego
doświadczy. Właśnie jako ranny w walce wojownik Jakub stanie się ojcem rodu
Izraela. Widać nikt nie może zostać prawdziwym ojcem, jeśli nie walczył ze
swoim cieniem. Ten, kto uważa, że może spokojnie przejść przez życie, nie
konfrontując się z własnym cieniem, będzie przenosił swój cień na własne
dzieci. Nie będzie potrafił zobaczyć ich takimi, jakimi są w
rzeczywistości. Raczej będzie ich postrzegał przez pryzmat swoich
stłumionych potrzeb i namiętności.
Rozmawiałem z wieloma mężczyznami, którzy nie doświadczyli wsparcia od
ojca. Raczej czuli, że stara się ich złamać. Ojciec widział w nich wszystko
to, na co sam sobie nie pozwalał. Zamiast walczyć ze sobą samym, zwalczał w
swoim synu to, co sam w sobie stłumił. Ta walka nie stała się źródłem
błogosławieństwa, lecz przekleństwem. Nie służyła życiu, lecz śmierci.
Synowie ojców, którzy unikali konfrontacji z własnym cieniem, nie potrafią
stworzyć w sobie pozytywnej męskości. Albo będą gwałtownie odreagowywali
nienawiść do ojca, albo długo będą cierpieć i leczyć się ze swojej
słabości. Nigdy nie staną na nogi. Nie są też w stanie przyjąć wyzwania,
jakie stawia przed nimi życie.
Na przykładzie Jakuba Biblia pokazuje nam, że są dwa sposoby spotkania z
własnym cieniem. Pierwszy sposób to walka z cieniem. Drugi sposób polega na
tym, żeby pokornie skłonić się przed cieniem i uznać go. Kiedy Jakub
spotkał się ze swoim bratem Ezawem, najpierw siedmiokrotnie oddał mu
pokłon. Wtedy Ezaw wyszedł mu naprzeciw, objął go i pocałował. Rozpłakali
się obaj. Jakub powiedział: "Gdym ujrzał twe oblicze, było ono jakby
obliczem istoty nadziemskiej i okazałeś mi wielką życzliwość" (Rdz 33, 10).
Ciekawe jest to, że w obydwu sposobach spotkania z cieniem, za każdym razem
w cieniu można rozpoznać Boga. Zarówno podczas walki, jak i w pokłonie
przed cieniem Jakub przeczuwa, że w ciemności spotyka się z nim sam Bóg
pełen tajemnic. Ostatecznie nie chodzi o "psychologiczne rozpracowanie"
cienia, lecz o inny obraz Boga. Ten, kto spotka się z własnym cieniem, nie
zadowoli się odtąd nazbyt pięknym i gładkim obrazem Boga. Niektórym
mężczyznom Bóg wydaje się obcy, ponieważ nauczono go obrazu Boga miłego i
ciepłego. Wielu mężczyzn nie interesuje się duchowością, ponieważ taka
droga jest dla nich zbyt łagodna i nie przemawia do ich walecznej natury.
Biblia pokazuje nam Boga, który wchodzi do otchłani ludzkiej duszy, który
dotyka człowieka w jego gotowości do walki. Bóg nie spotyka się z nami
tylko wtedy, gdy idziemy w światłości, lecz także w ciemności - nie tylko w
spokoju, lecz także w walce. Bóg nie jest tylko delikatny, lecz dla naszego
dobra potrafi także zmusić nas do walki. Ten, kto podejmie tę walkę, a
także ryzyko zranienia, ten dopiero prawdziwie stanie się mężczyzną. I -
tak jak Jakub - stanie się ojcem. Nie tylko ojcem biologicznym, lecz przede
wszystkim ojcem duchowym. To dlatego Ojcowie pustyni widzieli w Jakubie
przykład dla siebie. Bo tak jak Jakub walczyli ze swoją ciemną stroną, z
demonami i stawili im opór.
Dużą pokusę dla współczesnego mężczyzny stanowi zaufanie tylko własnemu
rozumowi i woli i schodzenie z drogi wszystkiemu, co nieuświadomione.
Często na tej drodze mężczyzna odnosi sukces. Jednakże może on stać się
pułapką. Ten, kto odniósł sukces, uznaje, że nie ma potrzeby, aby zmierzył
się ze swoim cieniem. C. G. Jung napisał, że największym wrogiem przemiany
jest sukces. Ten, kto zawsze odnosi sukcesy, uważa, że wszystko jest w
porządku. Kiedy żona odkryje ciemne strony męża, ten zaczyna się bronić.
Zupełnie nie rozumie, o co jej chodzi. Uważa, że to ona ma problemy,
przecież on jest zadowolony. Ale czasami agresywne reakcje na krytyczne
uwagi żony wskazują na to, że mężczyzna nie jest tak pewny siebie, jak to
pokazuje na zewnątrz. Mężczyźni są podszyci lękiem, że ktoś mógłby zdrapać
ten piękny lakier z ich wizerunku człowieka sukcesu. W pewnym momencie
jednak ta strategia przestaje wystarczać. Rozum wraz ze sprytem nie
wystarczą, gdy dzieci zaczną iść nie w tym kierunku, w jakim by się
chciało, gdy ciało zareaguje chorobą albo gdy psychika odmówi współpracy i
człowieka sukcesu nagle dopada bezsenność lub dręczą go napady paniki.
Przez spotkanie ze swoim cieniem Jakub staje się zdolny do stania się
ojcem. Jest uważany za ojca narodu Izraela. Biblia nie mówi zbyt wiele o
tym, jakim ojcem był Jakub. Z opisu wydarzeń, kiedy pracował u Labana,
można odnieść wrażenie, że kobiety chciały mieć z nim jak najwięcej synów.
Rachela powiedziała do Jakuba: "Spraw, abym miała dzieci; bo inaczej
przyjdzie mi umrzeć!" (Rdz 30, 1). Jakub ma spłodzić dzieci z dwiema żonami
i ich służącymi. Ale nie widać u niego ojcowskich uczuć. Tylko w przypadku
dwóch ostatnich synów, którzy urodzili mu się na starość, jest mowa o jego
miłości do nich: "Izrael miłował Józefa najbardziej ze wszystkich swych
synów, gdyż urodził mu się on w podeszłych jego latach" (Rdz 37, 3).
Ponieważ Izrael wyróżniał Józefa spośród braci, ci znienawidzili go do tego
stopnia, że postanowili go zabić. Opierając się na tym, co nam przekazuje
Biblia, nie można mówić tu o ojcowskiej idylli. Izrael (Jakub) musi raczej
przejść przez bolesne doświadczenia, żeby stać się ojcem dla wszystkich
swoich synów i stać się dla nich źródłem błogosławieństwa. Józef zostaje
sprzedany do Egiptu. Jakub musi rozstać się także z Beniaminem, swoim
najmłodszym synem, i pozwolić mu pójść do Egiptu razem z braćmi. Dopiero
gdy bracia pojednają się z Józefem, Izrael stanie się ojcem w równym
stopniu dla wszystkich.
Z punktu widzenia psychologii, ojciec jest tym, który daje oparcie
dzieciom, który stwarza dla nich zaplecze i zabezpiecza tyły, żeby mogły
odważyć się żyć własnym życiem i wziąć je w swoje ręce. Ojciec nie
zatrzymuje dzieci przy sobie, lecz wysyła je w świat, żeby mogły żyć
własnym życiem. Ale jest dla nich zawsze dostępny, gdy go potrzebują. Mogą
do niego wrócić. Mogą się na nim oprzeć. Kiedy im się coś nie powiedzie,
nie gani ich, ale wspiera i umacnia. Stoi przy nich, gdy zostaną
zaatakowane. Dla synów jest źródłem męskiej energii. Właśnie w dzisiejszych
czasach wielu synów tęskni za takim ojcem. Bez niego nie potrafią rozwinąć
swojej męskiej tożsamości. Często synowie ścierają się z ojcem i buntują
się przeciwko niemu, jeśli jest zbyt twardy, wymaga od nich zbyt dużego
posłuszeństwa albo jego oczekiwania ich przerastają. Ale ten bunt
nierozerwalnie łączy się ze stawaniem się mężczyzną. Tylko gdy mam dystans
do ojca, mogę odkryć dobre korzenie, które mam w nim.
Ja jestem wdzięczny za to, czego mogłem doświadczyć w kontakcie z moim
ojcem. On bardzo wcześnie stracił rodziców. Wychował się w protestanckim
Zagłębiu Ruhry, pracował w biurze kopalni. Nie podobało mu się to, że
musiał pracować w dni, w które przypadały katolickie święta kościelne. Z
tego powodu po prostu wyprowadził się do katolickiego Monachium, nie mając
żadnego zabezpieczenia. Nie miał pieniędzy, ale walczył o przetrwanie i
otworzył swój sklep. Kiedy o tym opowiadał, zawsze mi imponował. Po jego
śmierci moja siostra znalazła jego pamiętniki, które pisał w pierwszych
latach po przeprowadzce do Monachium. Kiedy je czytałem, zrozumiałem, w
jakim trudzie musiał szukać sam siebie i jak wiele rozczarowań przeżył na
tej drodze. Ojciec był zawsze blisko. Jego sklep mieścił się w naszym domu.
Dlatego zawsze mógł jadać z nami posiłki. Kiedy graliśmy z kolegami w piłkę
nożną i kłóciliśmy się, gdy przegrywaliśmy, wychodził ze sklepu. Nie
krzyczał na nas, tylko kazał nam ustawić się w dwóch szeregach. Potem mówił
nam o prawdziwym duchu rywalizacji w sporcie. Na koniec musieliśmy sobie
podać ręce i krzyknąć: "Hip, hip, hura!". Zawsze nas tym rozbrajał, toteż
nasze mecze zazwyczaj kończyły się w dobrej atmosferze. W ten sposób sprawa
była załatwiona. Dzisiaj niewielu ojców zajmuje się kłótniami swoich
dzieci. Kłopotliwe sytuacje zostawiają na ogół do rozwiązania matkom, sami
zaś zajmują się swoją pracą. Kiedy wspominam mojego ojca, jestem mu
wdzięczny za to, że zajmował się nami i naszymi kłótniami bez moralizowania
i bez robienia nam wyrzutów. Traktował je raczej jako okazję do nauczenia
nas tego, że sportowiec musi nauczyć się przegrywać i mimo przegranej
zachowywać się fair wobec przeciwnika.
Ponieważ mój ojciec musiał pokonać w życiu wiele trudności, dawał nam
swobodę, gdy mieliśmy ochotę na jakąś eskapadę. Nigdy się nie bał, gdy
wybraliśmy się na dwa tygodnie w Alpy z rowerami i plecakami. Zawsze, gdy
coś zaplanowaliśmy, popierał nasze plany. Nigdy nie starał się nas
zniechęcać ani nie wyrażał swoich wątpliwości. Raczej był dumny z tego, że
bierzemy coś w swoje ręce i że wymyśliliśmy coś, co innym wydawało się
nierealne. Jako dzieci mieliśmy najdziksze pomysły. Kiedy miałem 7 lat, w
naszym ogrodzie zrobiliśmy z bratem staw hodowlany. Ponieważ ryby nie
mogłyby przeżyć w nim zimy, zimowały w naszej wannie. Rodzina całymi
tygodniami nie mogła się wykąpać. Do dziś dziwię się, że ojciec wykazywał
zrozumienie dla takich pomysłów. Poza moim starszym rodzeństwem nikt się
przeciwko temu nie buntował. Ojciec w czasie I wojny światowej był
marynarzem. Zawsze był zachwycony, kiedy w jeziorze złowiliśmy ryby i
przenosiliśmy je potem do naszego stawu.
Kiedyś ze znalezionych gdzieś desek zbiłem ławkę. Kiedy była już gotowa, z
dumą pokazałem ją mojemu ojcu. On usiadł na niej. I od razu się pod nim
załamała. Wszyscy zaczęli się śmiać. Pierwsza próba się nie powiodła. Ale
to nie powstrzymało mnie przed realizacją kolejnych pomysłów. Ojciec, który
wspiera swoje dzieci, sprawia, że są one twórcze i potrafią cieszyć się
życiem. My nigdy się nie nudziliśmy. Zawsze mieliśmy mnóstwo pomysłów, w co
będziemy się bawić i co moglibyśmy zrobić. Kiedy później, w okresie
dojrzewania, dyskutowaliśmy z nim, bo mieliśmy inne zdanie, nigdy uparcie
nie obstawał przy swoim. Kiedy swoimi argumentami przypieraliśmy go do
muru, zaczynał się śmiać. W ten sposób zmniejszał powagę dyskusji i kończył
ją tak, że nikt nie czuł się przegrany. Także my przestawaliśmy traktować
nasze własne argumenty śmiertelnie serio.
Jak w każdym archetypie, także w obrazie ojca tkwi wiele siły - ale także
zagrożenie. Kto jako ojciec nie daje dzieciom swobody, praktykuje
patriarchalny styl przewodzenia i uważa, że o wszystkim może decydować, ten
zniekształca prawdziwy obraz ojca. Myli go z nieomylnością i autorytarnym
dowodzeniem. Autorytarny staje się tylko ten, kto nie ma stabilnego
"kręgosłupa". Ponieważ tak naprawdę boi się konfliktów, ciągle musi walić
pięścią w stół i udowadniać swój autorytet. To jednak nie jest prawdziwie
męska postawa, lecz zniekształcony obraz mężczyzny. Za tym kryje się lęk
przed zdetronizowaniem i zakwestionowaniem jego nieomylności. Mężczyźni,
którzy nie mieli pozytywnego doświadczenia ojca, są nieufni. Mają wrażenie,
że stale muszą się wykazywać i udowadniać swoją wartość. Ponieważ nie mogą
odpocząć w sobie samych, ciągle czują się zmuszeni do aktywności - po to,
by udowodnić, jak wiele męskiej siły w nich tkwi. Ale ta siła bez dobrego
doświadczenia ojca najczęściej działa destrukcyjnie. Nie buduje, ponieważ
jest narcystyczna.
Nie chodzi o chęć stworzenia czegoś, lecz o wewnętrzną potrzebę sprawdzenia
się, udowodnienia swojej wartości, po to, by być wreszcie zauważonym przez
ojca. Także w polityce można zauważyć, jak destrukcyjnie na człowieka
wpływa brak ojca. Do odreagowania ran spowodowanych brakiem ojca używa się
całego narodu.
Ze stawaniem się mężczyzną wiąże się bycie ojcem, niezależnie od tego, czy
jest się ojcem biologicznym dla synów i córek, czy chodzi tylko o ojcostwo
duchowe. Być ojcem oznacza wspierać kogoś, przekazywać mu radość życia,
dawać mu oparcie, by odważył się wziąć los w swoje ręce. Kiedy ojciec jest
blisko, synowie i córki mają odwagę popełniać błędy. Wiedzą, że ojciec ich
za to nie będzie winił. Mogą do niego przyjść, kiedy zbłądzą. Ojciec nie
zatrzymuje swoich dzieci. Wypuszcza je w świat, ale trwa przy nich. Dzieci
wiedzą, że zawsze mogą wrócić, żeby znaleźć w nim oparcie, pomoc i
pocieszenie, gdy będą tego potrzebowały.
Wielu mężczyzn oddających się całkowicie tylko sprawom zawodowym, broni się
przed rolą ojca. Potrafią wprawdzie poprowadzić firmę, ale nie potrafią
stworzyć relacji z własnymi dziećmi. W konfrontacji z dziećmi taki
mężczyzna czuje, że nie może się ukryć za swoją rolą. Dzieci przypominają
mu o jego własnych ciemnych stronach. One nie podziwiają biznesmena, który
odniósł sukces. Są wyzwaniem dla niego jako człowieka. Ojcem staje się
tylko ten, kto pozwoli, by dzieci pokazały mu jego ciemne strony.
Konfrontacja z własną bezsilnością i ciemną stroną siebie samego jest
warunkiem bliskości z dziećmi i wspierania ich w chwilach, gdy coś im się
nie uda, gdy zawiodą. Wielu mężczyzn uważa, że uda im się w domu powielić
stosowanie przepisu na sukces, który odnieśli w pracy. Ale to się nie
udaje. W firmie pożądana jest szybkość i oszczędność czasu. Rodzina
oczekuje tego, że ojciec będzie miał dla niej czas.
Pewien biznesmen opowiadał mi kiedyś, że zbyt dużo próbuje zrobić z dziećmi
w zbyt krótkim czasie, który dla nich ma. Wydawało mu się, że musi
wykorzystać ten czas jak najefektywniej, a dzieci wcale tego nie chciały.
One pragnęły tylko tego, by ojciec był z nimi, żeby się z nimi pobawił i
żeby miał dla nich czas. Nie chciały, żeby traktował je jak wyczynowców,
lecz żeby potraktował je poważnie.
W naszych czasach są potrzebni mężczyźni świadomi swojego ojcostwa. Już w
60. latach ubiegłego stulecia Aleksander Mitscherlich mówił o
społeczeństwie pozbawionym ojców. Wielu ojców wtedy poległo na wojnie. Ale
także dzisiaj psychologowie mówią o braku ojców. Wielu ojców nie
uczestniczy w wychowaniu dzieci, nie wspiera ich. Są niezadowoleni, że
dzieci rozwijają się inaczej, niż to sobie wyobrażali. Powierzają
wychowanie dzieci matkom. Nie chcą się ciągle konfrontować ze swoimi
dziećmi. Ale dzieci potrzebują ojcowskiej energii, żeby mogły wzrastać.
Chcą widzieć mężczyznę, z którym się walczy, a nie biznesmena, który swoją
energię kieruje na zewnątrz, a w rodzinie chce mieć tylko spokój.
Nie tylko rodzina potrzebuje ojca, lecz także społeczeństwo. Ojciec jest
potrzebny nie tylko swoim dzieciom. Przejmuje także odpowiedzialność za
tych, którym się nie powiodło, którzy czują się osieroceni i opuszczeni,
którzy znaleźli się na marginesie społeczeństwa. Ojciec jest tym, który nie
traci głowy, gdy w rodzinie źle się dzieje. Nie unika odpowiedzialności.
Nie stawia siebie ponad rodziną. Staje przed tymi, którzy sami nie mają
mocnego kręgosłupa. Wielu księży przejmuje rolę ojca wobec innych ludzi.
Nieprzypadkowo o zakonnikach mówimy, że są "ojcami". Stają się oni ojcami
dla tych, którzy czują się zagubieni. Towarzyszą im na ich drodze. Dają
oparcie, nie uzależniając od siebie. Osobiście obserwuję ogromną tęsknotę
za ojcem, któremu można zaufać. Czasami spotykam się z tak ogromnymi
oczekiwaniami wobec mnie, że nie jestem w stanie im sprostać. Właśnie w
tych przeniesieniach widzę brak doświadczenia ojca i tęsknotę za oparciem w
nim. Często ludzie niemający doświadczenia ojca wpadają w ręce tych, którzy
udają, że są dla nich jak ojcowie, ale w rzeczywistości nimi nie są.
Podporządkowują sobie tych ludzi i kierują nimi, zamiast im pomagać w
znalezieniu ich własnej drogi i doświadczeniu ich męskiej energii.
Podsumowując, można powiedzieć, że dla ojca charakterystyczne są dwie
postawy: zdecydowanie i wielkoduszność. Ojcowie działają wtedy, gdy tego
wymaga sytuacja. Podejmują decyzje, zamiast odsuwać od siebie wszystkie
problemy. W wielu firmach, gremiach i grupach brakuje dzisiaj mężczyzn o
ojcowskich cechach, którzy nie tracą zimnej krwi, przejmują
odpowiedzialność i podejmują decyzje. Wielu mężczyzn niechętnie podejmuje
decyzje, z obawy, że mogliby popełnić błąd. Ale wtedy nie wychodzi od nich
żadna nowa inicjatywa. Boją się konfliktów i nie przyczyniają się do
wyjaśnienia trudnych sytuacji. Drugą postawą jest wielkoduszność. Obdarzeni
nią ojcowie nie są małostkowi i ograniczeni. Mają wielkie serce. Wierzą w
dzieci albo w tych, którym towarzyszą. Spodziewają się wiele po nich.
Takich ojców o wielkich sercach potrzeba w naszych czasach. Jestem
wdzięczny Bogu za dar takiego ojca.

5. Józef: mag

Jakub był ukochanym synem matki. Józef był synem wyróżnianym przez ojca. To
wywołuje zazdrość, a nawet nienawiść braci. Józef czuje się kimś
szczególnym. Opowiada swoim braciom sen, w którym wraz z braćmi wiązał
snopy na polu. Jego snop się wyprostował, a snopy braci go otoczyły i
oddały mu pokłon. Bracia odpowiedzieli na jego sen: "Czyż miałbyś jako król
panować nad nami i rządzić nami jak władca?. I jeszcze bardziej go
nienawidzili z powodu jego snów i wypowiedzi" (Rdz 37,8). A więc nie tylko
miłość ojca wywołuje zazdrość braci, lecz także zachowanie Józefa, który
pławi się w poczuciu, że jest kimś szczególnym, ulubieńcem ojca, który
dostaje wszystko, czego zapragnie. Józef wywołuje agresję braci, ponieważ
się nie dostosowuje, tylko wierzy w swoje sny. Ma jeszcze jedno źródło, z
którego może czerpać życie: świat wewnętrznej inspiracji. Jest to świat
maga.
Kiedy Józef na polecenie ojca zanosi jedzenie braciom pasącym bydło, ci
postanawiają go zabić. Jednak Ruben, najstarszy syn, ujmuje się za swoim
bratem. Chce go ocalić i oddać ojcu. Dzięki jego wstawiennictwu bracia
rezygnują z zamiaru zabicia Józefa i wrzucają go do wyschniętej studni.
Kiedy widzą przechodzącą karawanę kupców, Juda proponuje, żeby sprzedać
Józefa. Okazuje się, że kupcy to Izmaelici, potomkowie Izmaela, brata
Izaaka. Józef, ulubieniec Jakuba, wpada w ręce Izmaela, brata jego dziadka,
który został wypędzony na pustynię. Można powiedzieć, że tajemnice związane
z historią jego rodziny tutaj go doganiają. Na wierzch wychodzą
niedokończone, nieprzepracowane ciemne strony jego własnej historii i
domagają się zakończenia. Józef musi najpierw z mozołem uwolnić się od
cienia własnej rodziny. Ale najpierw ten syn, któremu przypadły w udziale
wszystkie dobrodziejstwa dane przez ojca, musi doświadczyć własnej
bezsilności, lęku i opuszczenia. W ciemnej studni czuje się opuszczony i
wydany na śmierć. Izmaelici, którym bracia sprzedają Józefa, zawożą go do
Egiptu i sprzedają Potifarowi, urzędnikowi na dworze faraona. Początkowo
Józefowi wszystko się udaje, ponieważ jest z nim Bóg. Potifar darzy go
życzliwością i powierza mu cały swój majątek. Ale szczęście nie trwa długo.
Żona urzędnika nalega, by został jej kochankiem. Józef jej odmawia, bo
oznaczałoby to dla niego oszukiwanie swojego pana i grzech przeciwko Bogu.
A kiedy żona Potifara chwyta go za płaszcz, żądając, by się z nią przespał,
Józef ucieka. Wówczas żona Potifara oskarża go o molestowanie i jako dowód
pokazuje jego płaszcz. Wtedy Potifar wpada w gniew i wtrąca Józefa do
więzienia. I znowu Józef doświadcza opuszczenia i ciemności. Ale Bóg nadal
jest z nim.
W więzieniu Józef interpretuje sny dwóm współwięźniom. Obydwaj doznają
takiego losu, jaki im przepowiedział Józef na podstawie ich snów.
Przełożony nadwornych piekarzy zostaje powieszony na drzewie, a przełożony
podczaszych zostaje przywrócony na dawny urząd. Po dwu latach faraon ma
sen, którego nie rozumie. Także mędrcy i wróżbici egipscy nie potrafią
wyjaśnić tego snu. Wtedy przełożony podczaszych przypomniał sobie o Józefie
i opowiedział faraonowi o jego umiejętności wyjaśniania snów. Faraon
polecił przywołać Józefa, żeby ten wyjaśnił mu jego sen. Józef zaś
powiedział:. "Nie ja, lecz Bóg da pomyślną odpowiedź tobie, o faraonie"
(Rdz 41, 16). Na podstawie snów Józef przepowiedział faraonowi siedem
tłustych i siedem chudych lat. I poradził mu budowanie spichlerzy, w
których będzie można przechowywać plony tłustych lat i w ten sposób
przetrwać lata chude. Faraon ustanowił Józefa zarządcą swojego królestwa.
Powiedział do swoich dworzan: "Czyż będziemy mogli znaleźć podobnego mu
człowieka, który miałby tak jak on ducha Bożego?" (Rdz 41, 38). W ten
sposób Józef stał się człowiekiem o największej władzy w Egipcie. Jego
nieszczęście zmieniło się w nowe szczęście. Ponieważ znał się na snach i
ponieważ spoczywało na nim błogosławieństwo Boże, wszystko mu się udawało.
Podczas gdy cały świat głodował, Józef, mag, mógł czerpać z pełnych
spiżarni.
Ponieważ klęska głodu dotknęła także Kanaan, bracia Józefa udają się do
Egiptu, żeby tam kupić zboże na chleb. Józef rozpoznaje swoich braci, ale
sam nie daje się rozpoznać. Daje im zboże pod warunkiem, że przywiozą ze
sobą najmłodszego brata. Jakub nie chce się na to zgodzić, ponieważ boi
się, że Beniamin zginie. Ale kiedy głód staje się coraz bardziej
dokuczliwy, Juda bierze na siebie odpowiedzialność za Beniamina i
zobowiązuje się do przywiezienia go z powrotem. Bracia znowu spotykają się
z Józefem. Józef znowu wystawia ich na próbę. Kazał napełnić ich torby
zbożem, a do torby Beniamina kazał włożyć swój srebrny puchar. Potem
nakazał przełożonemu swojego domu pójść za nimi. Beniamin ma zostać jego
niewolnikiem. Kiedy Juda wstawia się za nim, Józef nie może się już
powstrzymać i daje się rozpoznać. Płacząc mówi: "Ja jestem Józef, brat
wasz, to ja jestem tym, którego sprzedaliście do Egiptu. Ale teraz nie
smućcie się i nie wyrzucajcie sobie, żeście mnie sprzedali. Bo dla waszego
ocalenia od śmierci Bóg wysłał mnie tu przed wami" (Rdz 45, 4n). Józef
jedna się ze swoimi braćmi. W swoim losie zobaczył plan i dzieło samego
Boga. Bóg zmienił zło w dobro. Pragnienie śmierci Bóg
zmienił w błogosławieństwo dla całej rodziny. Józef nie jest zgorzkniały z
powodu krzywd, jakie wyrządzili mu bracia. Może się z nimi pojednać,
ponieważ czuje, że Bóg go chroni i mu błogosławi. Już w snach, które miał w
dzieciństwie, otrzymał obietnicę, że jego życie będzie udane. Te sny w
doświadczeniu opuszczenia w studni i w egipskim więzieniu pozwalały mu
wierzyć, że Bóg go nie opuści. Ukochany syn ojca nie mógł już liczyć na
jego pomoc, bo ojciec był daleko. Ale Józef odkrył Boga jako swojego ojca,
Jemu się powierzył i On go przeprowadził przez wszystkie życiowe
zawirowania.
Józef słucha snów i umie je interpretować. Wykazuje się szczególnym
uzdolnieniem, które staje się dla niego błogosławieństwem. Zyskuje władzę
nad całym krajem. Kiedy spotyka się z braćmi, okazuje swoje uczucia.
Przestaje stwarzać pozory tego, który ma władzę. Płacząc, całuje wszystkich
swoich braci. Teraz nie czuje się kimś szczególnym, lecz jest jednym z
braci. Można powiedzieć, że teraz staje się zdolny do nawiązania relacji.
Nie jest już ukochanym synem, który się wywyższa nad braci, lecz tym, który
rzuca się im w ramiona i staje się z nimi "jedno". Nowy stosunek do braci
prowadzi do tego, że faraon zaprasza całą jego rodzinę do zamieszkania w
Egipcie. W ten sposób Izraelici osiedlają się w Egipcie na 400 lat. Tak
więc los Józefa wpływa na przyszłe losy całego narodu.
Józef to obraz mężczyzny, który nie ogranicza się do zawodowego sukcesu,
lecz jednocześnie słucha swoich słów i okazuje uczucia. Nie identyfikuje
się z rolą władcy, lecz schodzi z tronu i staje się bratem między braćmi.
Józef osiągnął tę mądrość, dlatego że przeszedł przez doświadczenie
opuszczenia, bezsilności, samotności i ciemności. Przeszedł typową drogę,
jaką przechodzą bohaterowie w baśniach. Każdy mężczyzna musi przejść przez
niebezpieczeństwa, musi porzucić siebie i wszystkie swoje plany, gdy
znajdzie się w sytuacji bez wyjścia, żeby mógł powierzyć siebie Bogu. Nie
on sam jest autorem sukcesu, lecz cały powierza się Bogu. A Boża opieka
jest gwarantem tego, że jego życie będzie udane, nawet jeśli to, czego
doświadcza, bardziej wygląda na porażkę niż na sukces.
Józef urzeczywistnia wiele obrazów człowieka. Interpretuje sny, jest
politykiem i organizatorem. Ja chciałbym przyjrzeć się w nim archetypowi
maga. "Mag stoi na własnych nogach na gruncie tego świata i jest wyposażony
w dary wszechświata. Zna odwieczne prawa stawania się i przemijania,
porządku stworzenia i urzeczywistnia na ziemi to, co poznał i zrozumiał.
Jest zdolny, by przejrzeć to, jak jawi się świat i rozpoznać prawdziwą
rzeczywistość" . Mag opanował sztukę kształtowania świata na podstawie
wiedzy o tym, co nie pochodzi z tego świata, tego co Boskie. Mag widzi
porządek we wszystkim. Charakteryzuje się wewnętrzną jasnością,
klarownością. Józef kształtuje świat na podstawie wiedzy o snach, w których
Bóg pokazuje mu tło wszelkiej rzeczywistości. Kieruje polityką Egiptu nie
na podstawie racjonalnych przemyśleń, lecz na podstawie snów, które
interpretuje z Bożą pomocą. Mag jest wtajemniczony w najgłębsze tajemnice
tego świata. Ma kontakt z Bogiem. Dzięki tej wewnętrznej zażyłości z Bogiem
może kształtować świat według woli Bożej. Przy całym zanurzeniu w świecie
nigdy nie zapomina o mistycznym wymiarze swojego życia.
Jak w każdym archetypie także w archetypie maga istnieje wiele
niebezpieczeństw. Jeśli ktoś chce zetknąć się z magiem w sobie, musi być
bardzo ostrożny. Zawsze będzie potrzebował dystansu. Jeśli się
zidentyfikuje z tym archetypem, to zacznie się wywyższać nad innych.
Poczuje się źródłem wielkiej magii, a nie jej narzędziem. Tego rodzaju
wywyższenie własnego ego prowadzi do traktowania siebie jako typowego guru,
który posiada wielkie talenty i przywiązuje ludzi do siebie przez to, czym
emanuje - jest jednak ślepy na własne ciemne strony. Jeśli ktoś nie ma
dystansu do maga w sobie, to przez swoją magię zwodzi innych i ich niszczy.
W ten sposób dopuszcza się duchowego nadużycia. Duchowa arogancja i
wywyższanie własnego ego stanowi wielką pokusę dla każdego kapłana,
terapeuty i kaznodziei telewizyjnego.
Mężczyźni, którzy dzisiaj zajmują kierownicze stanowiska, czują, że
potrzeba im umiejętności maga. Nie są w stanie prowadzić dużego
przedsiębiorstwa jedynie z pomocą rozumu. Potrzebują kontaktu z wewnętrznym
źródłem, z Boskim źródłem inspiracji twórczości. Muszą się zetknąć z
archetypem maga, "który mobilizuje w mężczyźnie źródła wewnętrznej
świadomości" . Archetyp maga otwiera potencjał inspiracji twórczości,
możliwości własnych, które kryją się w duszy. Mężczyźni, którzy patrzą
tylko na to co zewnętrzne, którzy wszystko obliczają i organizują, nie
wykorzystują wewnętrznego potencjału swojej duszy. Kto jednak znajdzie
dostęp do maga w sobie, ten nie będzie działał tylko głową, lecz podąży za
natchnieniem wewnętrznym, które jest bardziej owocne dla codzienności i
pracy niż racjonalne przemyślenia.
Pozostaje kwestia, jak dotrzeć do wewnętrznego maga w sobie. Historia
Józefa pokazuje, że stosunek do ojca jest istotnym źródłem, z jakiego
czerpie mag. Józef jest ukochanym synem ojca. Gdy byłem dzieckiem, mój
ojciec z zachwytem pokazywał nam gwiazdy i gwiazdozbiory. Wtedy oglądaliśmy
część tajemnic świata. Kiedy chodziliśmy z nim po lesie, opowiadał nam o
pięknie drzew. Moja najmłodsza siostra była tym najmniej zainteresowana.
Chciała tylko dojść do najbliższego kiosku, żeby ojciec kupił jej coś
słodkiego. Ale mój ojciec się tym nie zrażał i nadal opowiadał nam o
pięknie stworzenia. Także on wprowadził nas w tajniki liturgii. Kiedy
opowiadał o znaczeniu świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy, czułem, że
tajemnica Boga, który stał się Człowiekiem i tajemnica naszego zbawienia
poruszała jego serce. Kiedy byłem w internacie, zawsze do mnie pisał - nie
tylko o tym, co się działo w domu, lecz także o swoim rozumieniu Boga i
świata. Kiedy byłem w nowicjacie, napisał do mnie: "Istota chrześcijaństwa
polega na miłości. Ten, kto to pojął, temu łatwo przyjdzie miłością
odpowiedzieć na miłość Boga i ludzi". Od mojego ojca zaraziłem się
upodobaniem do rozmyślania. Nie chodzi tu o to, by dużo wiedzieć, ale
poznać podstawy i sens istnienia. Mój ojciec bardzo lubił czytać i
rozmyślać. Musiał stworzyć swoją egzystencję z niczego. Mimo to nigdy nie
wystarczało mu zajmowanie się tylko tym, co zewnętrzne. Niezależnie od
tego, czy to był Sylwester, czy święta rodzinne, ojciec zawsze mówił nam o
tym, co najistotniejsze, o co chodzi w naszym życiu - o życie z Boga i z
Bogiem. Mag ma rozwiniętą intuicję nie dzięki sobie samemu. Otrzymał ją od
Boga. To, co może zrobić, to zaufać swoim snom. Wszyscy mamy w sobie coś z
maga. Tak jak Józef powinniśmy wierzyć, że w snach Bóg mówi do nas.
Powinniśmy więc szukać kontaktu z wewnętrznym światem ducha, który jest w
nas. Ważną drogą w tym kierunku jest medytacja, która pozwala nam spotkać
się z wewnętrzną przestrzenią milczenia. Tam, gdzie żaden człowiek nie ma
dostępu, gdzie nasze troski i zmartwienia nie mogą przeniknąć, tam -
przeczuwamy -właśnie wytryska w nas źródło Ducha Bożego, źródło, które
nigdy nie wysycha, ponieważ jest Boskie. Do kształtowania tego świata
potrzebne jest nam miejsce poza tym światem, potrzeba wewnętrznej
przestrzeni, nad którą ten świat nie ma władzy. Tam zyskujemy dystans
wewnętrzny, dzięki któremu możemy wznieść się ponad codzienne problemy,
żeby poznać i zrozumieć, o co chodzi w naszym życiu. Dlatego mężczyźni
piastujący kierownicze stanowiska w gospodarce lub polityce szukają dla
siebie duchowych dróg. Pociąga ich mistycyzm. Mistyka nie oznacza
odwrócenia się od tego świata ani ucieczki w głąb siebie, lecz bycie w
świecie, w środku jego spraw, przy jednoczesnym kontaktowaniu się ze sobą i
z tym, co ponad tym światem, co transcendentne - z Bogiem. To doświadczenie
pozwala na łatwiejsze rozwiązywanie problemów bez ryzyka pogrążenia się w
nich.


6. Mojżesz: przywódca

Mojżesz jest typowym przywódcą. Wyprowadza swój lud z niewoli egipskiej ku
wolności Ziemi Obiecanej. Jest tym, który potrafi prowadzić innych. Ale lud
jest także obrazem części jego własnej duszy. Mojżesz jest tym, który
potrafi prowadzić samego siebie. Biblia pokazuje nam drogę, na której uczy
się on prowadzić samego siebie i lud. Mojżesz nie urodził się przywódcą. I
jego przywództwo nie przebiega gładko. Od początku jest dzieckiem
szczególnym, wybranym, na którym spoczywa błogosławieństwo Boże. Faraon
rozkazał zabić wszystkich nowo narodzonych chłopców żydowskich. Kiedy
urodził się Mojżesz, jego matka widziała, jak pięknym jest dzieckiem. Nie
była w stanie go zabić. Ukrywała go przez trzy miesiące. A potem umieściła
go w koszyku i ukryła w sitowiu na brzegu Nilu. Córka faraona znalazła kosz
z płaczącym dzieckiem. Przyjęła je jak własne i dała mu na imię Mojżesz:
"Bo wydobyłam go z wody" (Wj 2,10).
Mojżesz jest obrazem nas wszystkich. Wszyscy jesteśmy porzuconymi dziećmi.
Wzrastamy na obczyźnie, narażeni na niesprawiedliwość i niebezpieczeństwa,
jakie niesie ze sobą życie. Mit o porzuconym dziecku, które ma niezwykłe
zdolności i które pochodzi od Boga, jest szeroko rozpowszechniony:
począwszy od Romulusa i Remusa przez Edypa, Krisznę, Perseusza, Zygfryda,
Buddę, Heraklesa i Gilgamesza do Jezusa, który już jako dziecko musiał
uciekać do Egiptu. Mit pokazuje nam, że wszyscy jesteśmy porzuconymi
dziećmi Boga. Ale kiedy spotkamy się z Boskim dzieckiem w nas, to odkryjemy
nasze właściwe możliwości i powołanie. Nie pozostaniemy do końca zranionymi
dziećmi, którymi jesteśmy. Boskie dziecko w nas oznacza odnowione i
prawdziwe "ja", którego nie da się już zranić i które we wszystkich
niebezpieczeństwach, jakie niesie ze sobą życie, jest bezpieczne w sobie
samym i ochraniane Bożą ręką.
Kiedy Mojżesz był już dorosły, zobaczył, jak Egipcjanin bije Hebrajczyka.
Za to go zabił, a jego ciało zakopał w piasku. Następnego dnia chciał być
rozjemcą w sporze dwóch Hebrajczyków. Wtedy jeden z nich przypomniał mu o
morderstwie. Mojżesz uciekł do kraju Madian i ożenił się z córką
tamtejszego kapłana. Swojego syna nazwał Gerszom ("gość w obcej ziemi, na
pustkowiu, na pustyni"). Mojżesz poniósł porażkę. W obcej ziemi musi wieść
ciężki żywot. Pierwsza próba przejęcia przywództwa była nieudana, bo zaufał
swojej własnej sile. Wtedy jeszcze nie spotkał się ze sobą samym i z własną
niemocą. Stąd wniosek, że przewodzić mogą tylko ci, którzy przynajmniej raz
ponieśli klęskę i którzy w obcej ziemi boleśnie doświadczyli samotności i
braku talentu przywódczego.
Kiedy Mojżesz pasł owce i kozy swojego teścia, "ukazał mu się Anioł Pański
w płomieniu ognia, ze środka krzewu" (Wj 3,2). Z płonącego krzewu przemówił
do niego Bóg: "Napatrzyłem się na udrękę ludu mego w Egipcie (...). Idź
przeto teraz, oto posyłam cię do faraona, i wyprowadź mój lud, Izraelitów,
z Egiptu" (Wj 3, 7. 10). Mojżesz zaczyna się wzbraniać. Najpierw pyta Boga
o Jego Imię. Bóg objawia się jako Jahwe, jako "JESTEM, KTÓRY JESTEM" (Wj
3,14). Wtedy pojawiają się wątpliwości Mojżesza, dotyczące jego samego. Jak
ma przekonać lud? Jahwe pokazuje mu, czym może przekonać lud. W końcu
Mojżesz wskazuje na brak daru wymowy. Bóg zaczyna się gniewać na Mojżesza.
Nakazuje mu wziąć ze sobą swojego brata, Aarona, który będzie jego ustami.
Mojżesz nie jest urodzonym przywódcą, który przejmuje zadania przywódcze z
własnej woli i powołania. Najpierw musi doświadczyć swojej bezsilności,
wątpi w to, czy lud go posłucha. Cierpi z tego powodu, że jego język jest
ociężały. Bóg musi go zmuszać do podjęcia tego zadania. Posyła go do
swojego ludu. I mimo wątpliwości Mojżesza, nie daje się odwieść od zamiaru
powołania właśnie jego na przywódcę. Wielu mężczyzn zajmujących kierownicze
stanowiska w firmie uważa, że są urodzonymi przywódcami. Jednak tacy
mężczyźni często nie liczą się ze swoimi podwładnymi. Jeśli mężczyźni, tak
jak Mojżesz, doświadczą własnej słabości i bezsilności, to stają się zdolni
do prowadzenia innych z większym wyczuciem. Potrafią dostrzec znaczenie i
wartość swoich współpracowników. I wtedy dopiero zaczynają rozumieć, o co
chodzi w kierowaniu innymi.
Zadanie, jakie przyjmuje na siebie Mojżesz, nie jest łatwe. Na początku
udaje mu się przekonać lud dzięki "sztuczkom". Ale kiedy opór faraona staje
się silniejszy, lud zaczyna szemrać. Próba uwolnienia ludu nie odnosi
skutku. Wtedy Mojżesz musi stosować coraz mocniejsze argumenty w
pertraktacjach z faraonem, żeby ten zgodził się na wyjście Izraelitów z
Egiptu. Ale oporu faraona nie da się łatwo pokonać. Tylko dzięki plagom,
które Bóg zesłał na Egipt, faraon dał się namówić na uwolnienie Izraelitów.
Plagi oznaczają opór, jaki stawiają ci, którzy reprezentują stary porządek
- aby wszystko zostało po staremu. Każdy, kto kieruje grupą, firmą czy
wspólnotą, wie, jak trudny do pokonania jest opór. Wtedy wszystko się
zaciemnia. Szarańcza spada na uprawy i wydaje się, że wszystko zniszczy. W
takich chwilach trzeba wielkiego zaufania w posłannictwo Boże, żeby nie dać
się powstrzymać przez ten opór i nie poddać się.
W końcu Mojżeszowi udaje się wyprowadzić lud z Egiptu. Ale faraon nadal go
prześladuje. Lud staje przed Morzem Czerwonym i widzi, że ścigają go
Egipcjanie. Wtedy zaczyna buntować się przeciwko Mojżeszowi: "Cóż za usługę
wyświadczyłeś nam przez to, że wyprowadziłeś nas z Egiptu? Czyż nie
mówiliśmy ci wyraźnie w Egipcie: Zostaw nas w spokoju, chcemy służyć
Egipcjanom" (Wj 14, lin). Trudno jest Mojżeszowi wyprowadzić na wolność
lud, który boi się każdego kroku prowadzącego ku niej i wspomina z
utęsknieniem garnki pełne mięsa, które Izraelici mieli w Egipcie. Ten lud
woli pozostać w niewoli, niż zmierzyć się z niebezpieczeństwami czyhającymi
nań na pustyni. Droga do wolności jest związana z niebezpieczeństwem
śmierci. Także po bezpiecznym przejściu przez Morze Czerwone, w którym giną
prześladujący ich Egipcjanie, ludzie szemrzą przy każdej okazji. Cud
rozstąpienia się wód Morza Czerwonego ich nie przekonał. Mojżesz znów musi
wołać do Boga o pomoc. Cierpi pod brzemieniem tego przywództwa. Skarży się
Bogu: "Co mam uczynić z tym ludem? Niewiele brakuje, a ukamienują mnie!"
(Wj 17, 4).
Bóg pokazuje Mojżeszowi, jak może zaspokoić potrzeby ludu. Kiedy zagrażają
mu Amalekici, nie walczy w pierwszym szeregu, tylko wychodzi na górę i
modli się za lud. Utrzymuje właściwą relację z Bogiem. Wie, że wolność
można osiągnąć tylko z pomocą modlitwy. Jego modlitwa umacnia lud w walce z
Amalekitami. Mojżesz nie tylko jest tym, który się modli. Jest także
sędzią. Przez cały dzień przychodzą do niego ludzie i oczekują, że
rozstrzygnie ich spory i ustanowi prawo. Widzi to jego teść i mówi do
Mojżesza: "Nie jest dobre to, co czynisz. Zamęczysz siebie i lud, który
przy tobie stoi" (Wj 18, 17n). Mojżesz idzie za radą teścia i dzieli
obowiązki kierownicze. Ustanawia sędziami ludzi godnych zaufania. Nie jest
przywiązany do swojej władzy. Czuje, że musi się troszczyć o siebie samego,
jeśli przez dłuższy czas zamierza kierować ludem.
Na górze Synaj Mojżesz otrzymuje nowe zadanie. Staje się prawodawcą i tym,
który wprowadza lud w doświadczenie Boga. Mojżesz wchodzi na górę i tam
spotyka się z Bogiem. Potem opowiada ludowi, co Bóg mu powiedział. Lud ma
się uświęcać i przygotowywać na spotkanie z Panem, które nastąpi trzeciego
dnia. Trzeciego dnia o świcie zaczyna grzmieć i błyskać się. Lud drży ze
strachu. "Mojżesz wyprowadził lud z obozu naprzeciw Boga" (Wj 19,17).
Zadaniem Mojżesza jest więc uświęcenie ludu dla Boga i przygotowanie go na
spotkanie z Nim. Nie wystarczy, żeby Mojżesz przekazywał ludowi to, co Bóg
mu powiedział. Ma on wprowadzić lud w doświadczenie Boga. Jest mystagogiem
(tj. kapłanem), który otwiera ludowi oczy na tajemnicę Boga. Ale Mojżesz
sam wchodzi na górę. Tam otrzymuje przykazania na dwóch kamiennych
tablicach, "napisane palcem Bożym" (Wj 31,18). Podczas gdy Mojżesz przebywa
na górze, lud odchodzi od Boga i robi sobie złotego cielca, obraz bożka
sukcesu i płodności. Doświadcza tego wielu przywódców. Ludzie chętniej
zadowalają się tym, co widzą i co im gwarantuje sukces w krótszym czasie.
Wizje są czymś odległym. Kto wie, co się tam dzieje na górze? Lepiej od
razu zróbmy to, co dla nas dobre i przestańmy się zastanawiać nad dalszą
przyszłością i trudami z nią związanymi. Mojżesz schodzi z góry i widzi lud
tańczący wokół złotego cielca. Wpada we wściekłość i rozbija tablice z
przykazaniami. Próba doprowadzenia ludu do dobrej przyszłości wydaje się
być nieudana.
Ale Bóg nakazuje mu wyciosanie dwóch kamiennych tablic, z którymi ma wejść
ponownie na górę. Mojżesz pozostaje na górze przez czterdzieści dni i nocy.
W tym czasie pości. Potem schodzi, a jego skóra promienieje światłem. "Gdy
Aaron i Izraelici zobaczyli Mojżesza z dala i ujrzeli, że
skóra na jego twarzy promienieje, bali się zbliżyć do niego" (Wj 34,30).
Mojżesz prowadzi z Bogiem rozmowy w zaufaniu, niemalże twarzą w twarz. Jego
twarz zaczyna promienieć, kiedy tylko zaczyna rozmawiać z Bogiem. Musi
wtedy nakładać zasłonę, żeby Izraelici się nie bali. Tu widać inną stronę
postaci Mojżesza. Jest on zaufanym Boga. Może z Nim rozmawiać. Wolno mu
przebywać w Jego obecności. To go zmienia. To czyni z niego świetlistą
postać. I to sprawia, że na nowo staje się autorytetem dla ludu. Mojżesz
jest dla ludu prawodawcą. Ale przykazania, które daje ludowi, nie są
surowymi przepisami, których zadaniem byłoby wodzenie ludzi na pasku.
Pochodzą one raczej z doświadczenia Boga i z doświadczenia własnej słabości
i bezsilności. Mojżesz otrzymuje te przykazania od Boga. Otrzymuje je na
górze, gdzie jest szczególnie blisko Boga. Ten, kto prowadzi innych, musi
się od nich oddalić, żeby na górze doświadczyć bliskości Boga. Potrzebuje
dystansu, żeby móc spojrzeć z góry, dostrzec szerszą perspektywę. Kiedy w
samotności oddaje Bogu siebie i własną niemoc, Bóg nadaje jego działaniom
właściwy kierunek. Wtedy wszystkie jego polecenia nie będą małostkowe, lecz
otworzą ludziom niebo. Najpierw sam musi zostać przemieniony przez Boga i
rozbłysnąć Jego światłem, zanim powie ludziom, czego chce od nich Bóg.
Ponieważ Mojżesz jest tym, który doświadczył Boga i przez to spotkanie z
został wewnętrznie przemieniony, to lud go słucha. Jednak nawet po głębokim
doświadczeniu Boga pod górą Synaj, lud znowu sprzeciwia się Bogu i
Mojżeszowi - zaczyna się użalać nad sobą: "Któż nam da mięsa, abyśmy jedli?
Wspominamy ryby, któreśmy darmo jedli w Egipcie, ogórki, melony, pory,
cebulę i czosnek. Tymczasem tu giniemy, pozbawieni tego wszystkiego. Oczy
nasze nie widzą nic poza manną" (Lb 11,4-6). Mojżesz skarży się Bogu:
"Czemu nie darzysz mnie życzliwością i złożyłeś na mnie cały ciężar tego
ludu? (...) Nie mogę już sam udźwignąć troski o ten lud, już mi nazbyt
ciąży" (Lb 11,11.14).
Mężczyźni zajmujący kierownicze stanowiska dobrze rozumieją tę skargę.
Czasami czują się jak Mojżesz. Odbierają swoje obowiązki jako ciężar.
Pracownicy zdają się nie rozumieć, czego się od nich oczekuje i co chce się
im powiedzieć. Pan nakazuje Mojżeszowi wziąć siedemdziesięciu mężczyzn -
Bóg przekaże im cząstkę tego Ducha, który spoczywa na Mojżeszu, żeby on sam
nie musiał ponosić całej odpowiedzialności. Niektórzy mężczyźni raczej wolą
załamać się pod ciężarem, który niosą, niż rozłożyć ten ciężar na wiele
ramion i wspólnie rozwiązywać problemy.
Mojżesz ciągle musi walczyć z niesprawiedliwością, sprzeciwem i oporem. Do
kraju, który Bóg mu obiecał, wysyła zwiadowców. Ci przynoszą owoce z tego
kraju, ale także wyzwalają w ludziach strach przed olbrzymem, który rzekomo
mieszka w tym kraju i którego nigdy nie uda się im pokonać. Ten, kto
kieruje innymi, często ma do czynienia z ludźmi, którzy występują przeciwko
niemu. Psują wszystkie plany firmy. Widzą we wszystkim tylko to, co
negatywne. Zamiast cieszyć się owocami, które rodzą się w nowym kraju,
patrzą na olbrzymów, którzy stają im na przeszkodzie. Potrzeba dużo
cierpliwości, by mimo to pozostać przy swoich planach i wciąż walczyć z
tymi, którzy się sprzeciwiają. Lud dziesięciokrotnie szemrał przeciwko Bogu
i Mojżeszowi. I Mojżesz zawsze się za nim wstawiał. Prosił Boga o to, by
przebaczył ludowi. Bóg dawał się uprosić. Ale mężczyźni, którzy szemrali,
będą musieli umrzeć na pustyni. Tylko ich dzieci będą oglądały Ziemię
Obiecaną. Dlatego lud będzie błądził po pustyni przez kolejne 38 lat. I
dalej opiera się i buntuje. We wszystkich tych konfliktach Mojżesz nie
poddaje się i za każdym razem wstawia się za swoim ludem. Ale ponieważ on
sam raz zwątpił w to, czy Bóg jest w stanie na pustyni dać wodę ludowi, on
także nie będzie mógł wejść do Ziemi Obiecanej. Musi przekazać przywództwo
komuś innemu. Wstępuje na górę Nebo, żeby zobaczyć kraj, który Bóg obiecał
swojemu ludowi. Potem wyznacza swojego zastępcę, Jozuego, i umiera. Lud
grzebie go w dolinie Moabu. Ale do dzisiaj nikt nie wie, gdzie znajduje się
grób Mojżesza.
Mojżesz jest wielkim prorokiem. Na niego wciąż się powołują. Jest zaufanym
Boga. Tylko on może rozmawiać z Bogiem twarzą w twarz, "jak się rozmawia z
przyjacielem" (Wj 33,11). Ale na koniec Bóg odmawia mu spełnienia,
uwieńczenia dzieła. Wolno mu jedynie zobaczyć kraj, do którego miał
doprowadzić lud. Ale wprowadzi go tam ktoś inny. Mojżesz był przywódcą,
który miał prowadzić lud, łagodzić konflikty, które wciąż wybuchały. Ale
jednocześnie powiedziano o nim: "Mojżesz zaś był człowiekiem bardzo
skromnym, najskromniejszym ze wszystkich ludzi, jacy żyli na ziemi" (Lb 12,
3). Ewagriusz z Pontu przetłumaczył słowo "skromny" jako "łagodny". Dla
niego łagodność Mojżesza powinna być wzorem dla każdego duchowego
przewodnika, towarzysza, który może innych prowadzić ku Bogu dopiero wtedy,
gdy pokona wszystkie swoje namiętności. Łagodność jest oznaką tego, że
człowiek osiągnął wewnętrzny pokój. Skromność, pokora oznaczają raczej
odwagę zobaczenia własnych ciemnych stron. Mojżesz, wielki przywódca, był
jednocześnie skromny i pokorny. Był świadom swoich ograniczeń i słabości.
Nie jest to oczywiste dla mężczyzn, którzy piastują odpowiedzialne
stanowiska. Często tłumią własne słabości, żeby w oczach innych uchodzić za
silnych. Jednak prawdziwa siła polega na tym, by przyznać się do swoich
ciemnych stron i pogodzić się z nimi.
Proces stawania się, który musi przebyć Mojżesz, powinien przejść każdy,
kto prawdziwie chce stać się mężczyzną. Musi nauczyć się ponosić
odpowiedzialność i zmierzyć się z konfliktami, na które będzie narażony w
ramach swojej odpowiedzialności. Musi nauczyć się trwać przy swoim, mimo
oporu "ludu", który w trudnych chwilach zawsze zaczyna szemrać i tęsknić za
matczynymi ramionami. Mojżesz musi się przebić przez regresywną postawę
ludu, marzenia o matczynych ramionach i garnkach pełnych mięsa w Egipcie.
Każdy z nas nosi w sobie tęsknotę za wolnością. Ale jednocześnie boimy się
jej. Chcąc zyskać wolność, musimy pożegnać się z dotychczasowym poczuciem
bezpieczeństwa, z opieką matki albo instytucji spełniających rolę matczyną,
takich jak Kościół czy firma. Stawanie się mężczyzną oznacza podjęcie
ryzyka, przechodzenie przez pustynię, odczuwanie głodu i pragnienia bez
pewności, czy ta droga prowadzi do celu, do Ziemi Obiecanej, w której
mężczyzna w pełni będzie mógł być sobą. Wielu mężczyzn na drodze do
wolności zaczyna tęsknić za powrotem do utraconego raju dzieciństwa. Na
drodze do wolności zostaniemy skonfrontowani z naszymi najgłębszymi
potrzebami, z potrzebą opieki, poczucia bezpieczeństwa i domu. Ale droga do
wolności prowadzi właśnie przez odejście, porzucenie bezpieczeństwa i
zależności. Droga odkrywa głęboko tkwiące w nas lęki. Mojżesz konfrontuje
się ze swoimi obawami i potrzebami, wewnętrznymi oporami i regresywnymi
tendencjami, w modlitwie ciągle zwracając się do Boga i przedstawiając Bogu
swój bunt. Jego modlitwa nie jest zgodą na wszystko, lecz spieraniem się z
Bogiem. Mojżesz walczy z Bogiem, oskarża Go, robi Mu wyrzuty z powodu
ciężaru, jaki Bóg na niego nałożył. Nie poddaje się jednak. Nawet gdy lud
ciągle go rozczarowuje, trwa przy nim i przy obietnicy, którą Bóg dał temu
krnąbrnemu ludowi.
Mojżesz jako przywódca ukazuje istotny aspekt ściśle związany ze stawaniem
się mężczyzną - musi ponosić odpowiedzialność. Ma za zadanie prowadzenie, a
nie czynienie tego, co powiedzą inni. Jako ojciec rodziny mężczyzna ma
zadanie przywódcze. W każdej grupie, w której pracuje, jest jednocześnie
tym, który kieruje, i tym, którym się kieruje. Trzeba odpowiedzieć sobie na
pytanie, jak można się nauczyć być dobrym przywódcą? Nie stajemy się
przywódcą, naśladując innych pełniących tę funkcję. Pierwszy krok polega
raczej na tym, żeby spotkać się z dzieckiem Bożym w nas, z własną
kreatywnością i inspiracją. Musimy się nauczyć zaufać własnym odczuciom.
Drugi krok stanowi szczere, uczciwe spotkanie z samym sobą. Pierwsza próba
przejęcia prowadzenia przez Mojżesza nie powiodła się. Najpierw musi na
obczyźnie doświadczyć własnej bezsilności i ograniczeń. I musi zaczekać, aż
Bóg go wezwie. Nie można uczynić siebie przywódcą. To jest powołanie - nie
tylko przez ludzi, lecz także przez Boga. A potem Mojżesz musi się nauczyć
wprowadzać w życie wolę Bożą - można powiedzieć także: swoją wizję -mimo
oporów i sprzeciwów innych.
Do tego potrzeba spełnienia trzech warunków. Po pierwsze, potrzeba
łagodności albo pokory, tzn. przywódca musi osiągnąć pokój wewnętrzny,
pogodzić się ze sobą, tak by jego ciemne strony nie rzutowały na tych,
którym przewodzi, żeby nie wprowadzały chaosu i nie dezorientowały
prowadzonych. Po drugie, zawsze potrzeba dystansu i rozmowy z Bogiem. W tej
rozmowie nie chodzi o medytację w ciszy, lecz o to, by powiedzieć Bogu o
wszystkich swoich uczuciach, także o złości, lękach, niecierpliwości.
Często modlitwa będzie podobna do krzyku i skargi Mojżesza. Wykrzyczymy
naszą wściekłość i rozczarowanie przed Bogiem. Będziemy się skarżyć i
jęczeć, ale dopiero kiedy wyrazimy nasze uczucia przed Bogiem, mogą one się
zmienić. Wewnętrzny chaos emocjonalny ustąpi. Ten, kto prowadzi innych,
zawsze musi się oczyścić z obciążeń, które spowodowały w nim negatywne
emocje współpracowników. Nie wolno mu dać się wciągnąć w te
zanieczyszczenia. Nie może dać się zarazić szemraniem i rezygnacją.
Trzeci warunek to umiejętne obchodzenie się z agresją. Mojżesz, mimo całej
swej łagodności, czasami jest też agresywny. Roztrzaskuje kamienne tablice
z przykazaniami. Okazuje swoją agresję w rozmowie z Bogiem. Najpierw
odreagowuje ją przed Bogiem, żeby potem móc w odpowiedni sposób obchodzić
się z nią przed ludem. Jego agresja pomaga mu w niezłomnym dążeniu do celu
i pozwala mu trwać, nie poddając się rezygnacji. Ona daje mu siłę do
przezwyciężenia oporu. Agresja obok seksualności jest najważniejszą energią
życiową, z której czerpiemy. Kto wyzbywa się agresji, temu brakuje siły.
To, czy dojrzeje do bycia prawdziwym mężczyzną, czy na zawsze pozostanie
potakującym konformistą, zależy od tego, jak obchodzi się ze swoją agresją.
Słowo "agresja" pochodzi od adgredi, co oznacza "podejść, zbliżać się".
Agresja jest siłą, dzięki której konfrontujemy się z czymś, zamiast tego
unikać. Jest źródłem, z którego czerpie mężczyzna, żeby dokonać tego, co
uznał za słuszne, także wbrew oporom stawianym przez ludzi, którzy
najchętniej zadowalają się tym, co mają w danej chwili. Agresja jest ważnym
impulsem postępu. Nie prowadzi do zniszczenia, lecz do wstawienia się za
czymś. Dąży do ustalenia właściwych proporcji między bliskością a
dystansem. Jeśli jestem agresywny, to jest to często oznaka tego, że ktoś
przekroczył moje granice. Agresja jest siłą pozwalającą mi odgraniczyć się
od innych po to, bym mógł spotkać się ze sobą samym i moimi wewnętrznymi
impulsami. Agresja jest w końcu także energią, dzięki której wprowadzam w
życie pomysły, także wbrew oporom z wewnątrz i z zewnątrz.
Mężczyźni kochają agresję. Wyszukują sobie dyscypliny sportu, w których
będą mogli w dobry sposób spożytkować tkwiącą w nich agresję - np. piłkę
nożną, ręczną, boks, zapasy, jazdę na rowerze czy wyścigi samochodowe.
Zawsze chodzi tu o uregulowane obchodzenie się z agresją. Z agresją wiąże
się uczciwość i gra fair, jeśli nie ma ona oddziaływać
niszcząco. Rywalizuję z innymi, chcę się z nimi zmierzyć, ale nie zamierzam
ich zniszczyć. Dopiero w walce sportowcy odkrywają siłę, która w nich tkwi.
W walce z przeciwnikiem w sporcie mogą wzrastać. Silny przeciwnik
mobilizuje biegacza do jeszcze szybszego biegu. Agresja daje mężczyźnie
siłę do przetrwania i trwania przy swojej wizji, mimo oporów. Ale agresja
potrzebuje także wewnętrznego dystansu. Mojżesz wchodzi na górę, żeby się
wycofać i zobaczyć, gdzie i jak może użyć swojej agresji.
Mojżesz ucieleśnia to, czego Walter Hollstein oczekuje od dzisiejszego
mężczyzny. Uważa on, że mężczyzna powinien rozwijać w sobie prometeizm:
"tworzyć duchowe przygody, perspektywy i utopie i przez nie pokazywać, że
także dzisiaj mężczyźni potrafią tworzyć drogowskazy i pokazywać kierunek;
posługiwać się odwagą w podejściu do problemów, zamiast je przeczekiwać i w
ten sposób stawać się niezdolnym do działania; rezygnować z pozycji siły,
władzy i zaryzykować wolność" . Mojżesz zaangażował się w życie. Mimo
sprzeciwu opornych, poprowadził lud ku wolności. Nie miał cech przywódcy.
Zaufał powołaniu przez Boga w momencie, kiedy czuł się bezwartościowy,
przegrany i pominięty. Nie musimy być urodzonymi przywódcami. Jeśli jak
Mojżesz zdamy się na Bożą pedagogikę i pozwolimy poprowadzić się Panu ku
wolności, to staniemy się mężczyznami zdolnymi poprowadzić innych ku
wolności i życiu.

7. Samson: wojownik

Historia Samsona fascynowała mnie od dawna. W młodości byłem pełen podziwu
dla niemalże niewyczerpanej siły, która tkwiła w tym człowieku, dla jego
odwagi i poczucia wolności, z jakim podchodził do wszelkich zasad. Samson
od urodzenia był poświęcony Bogu. Jego siła pochodzi od Boga i służy
uwolnieniu ludu Izraela spod panowania Filistynów. To Duch Pański jest
siłą, która go popycha to tu, to tam. Samson żeni się z kobietą
filistyńską. Po drodze rozrywa lwa, który stanął naprzeciw niego. Podczas
wesela zadaje gościom zagadkę. Jeśli ci jej nie rozwiążą w ciągu trzech
dni, to będą musieli dać mu trzydzieści tunik i szat ozdobnych. Za namową
płaczącej żony mówi, jakie jest rozwiązanie zagadki, a ta zdradza ją
Filistynom. Aby się zemścić, Samson zabija trzydziestu mężczyzn, zabiera
ich szaty i rozdaje je gościom weselnym. Po czym opuszcza żonę, a jej
ojciec daje ją jego towarzyszowi.
Samson jest nie tylko silny, ale także ma niezwykłe pomysły, jak można
zaszkodzić Filistynom. Łapie trzysta lisów, związuje po dwa ogonami i
między nimi przyczepia po jednej płonącej pochodni. Lisy wbiegają z
pochodniami w zboże, do winnic i na plantacje oliwek. W ten sposób niszczą
wszystkie zbiory. Kiedy ziomkowie go chwytają i oddają w ręce Filistynów,
on rozrywa pęta i zabija Filistynów oślą szczęką. Krótko potem Samson
zakochuje się w Filistynce o imieniu Dalila i poślubia ją. Filistyni
zaklinają ją, żeby dowiedziała się, skąd Samson ma tę nadludzką moc. Samson
trzykrotnie skłamał, dlatego powiedziała do niego: "Jak ty możesz mówić, że
mnie kochasz, skoro serce twoje nie jest ze mną złączone? Oszukałeś mnie
już trzy razy nie wyjaśniwszy mi, w czym tkwi twoja wielka siła. I gdy mu
się tak naprzykrzała, że go przyprawiała o strapienie, a nawet o śmiertelne
wyczerpanie, wówczas otworzył przed nią całe swoje serce i wyznał jej:
"Głowy mojej nie dotknęła nigdy brzytwa, albowiem od łona matki jestem
Bożym nazirejczykiem" (Sdz 16,15-17). Jako nazirejczykowi, czyli
poświęconemu Bogu, zgodnie ze zwyczajem żydowskim nie wolno mu było obcinać
włosów. Dalila uśpiła go na swoich kolanach i obcięła mu włosy - i wtedy
siła go opuściła. Wtedy pojmali go Filistyni i wyłupili mu oczy. Potem
wtrącili go do więzienia. W czasie święta ku czci ich bogów przyprowadzili
go, żeby się zabawić jego kosztem. Ale jemu odrosły włosy. Samson oparł się
o kolumny podpierające konstrukcję domu i zawalił je. Cały domu runął na
niego i wszystkich zebranych. "Tych, których wówczas zabił sam ginąc, było
więcej aniżeli tych, których pozabijał w czasie całego swego życia" (Sdz
16, 30).
We wczesnym Kościele interpretowano pełną przygód historię Samsona w sposób
teologiczny. W Samsonie, którego życie przypomina przygody greckiego herosa
Heraklesa, dopatrywano się wzoru Chrystusa. Tak jak narodzenie Jezusa
zostało objawione Maryi, tak anioł objawił Manoachowi, że urodzi mu się
syn. Ten syn będzie poświęcony Bogu. Jego zwycięstwo nad wrogami jest
porównywane ze zwycięstwem Jezusa, który wrogów pokonuje słowami. Scena, w
której Samson wyrywa wrota bramy miejskiej Gazy, staje się para-bolą
zmartwychwstania Jezusa, przez które kruszy On bramy śmierci. Samson jest
związany i wydrwiony, tak jak Jezus. Jego śmierć, przez którą upadli jego
wrogowie, staje się obrazem śmierci Jezusa na krzyżu, na którym Jezus
uwalnia nas od naszych wrogów. Wczesny Kościół w ten sposób wygładził nieco
to, co gorszące w historii Samsona. To przeinterpretowanie ze strony Ojców
Kościoła można jednak rozumieć także w ten sposób, że w historii Samsona
widzieli oni prawzór naszej drogi stawania się mężczyzną. Ze stawaniem się
mężczyzną nierozerwalnie łączy się przezwyciężanie zła, odrzucenie roli
ofiary, nieuleganie wrogom naszego życia, walka o własne życie. Na tej
drodze musimy także liczyć się z ryzykiem przegranej w walce.
Samson jest typowym wojownikiem. W dzisiejszych czasach trudno nam przyjąć
archetyp wojownika, dlatego że w obydwu wojnach światowych zginęło tak
wielu ludzi i ciągle istnieją wojownicy pogrążający świat w nowych wojnach.
Archetyp wojownika nie jest jednolity. Przykładem jest chociażby grecki bóg
wojny Ares (łac. Mars), który z jednej strony reprezentuje pozytywną męską
siłę, z drugiej zaś, z powodu swojej popędliwości i żądzy walki, cieszy się
najmniejszym poważaniem u bogów Olimpu. Mężczyzna o cechach Aresa "ma
bezpośredni kontakt ze swoimi uczuciami i ciałem" ale może ucieleśniać
także wymykającą się spod kontroli skłonność do kłótni.
W pozytywnym sensie wojownik oznacza tego, kto konfrontuje się ze swoim
lękiem i bierze swój los we własne ręce. Prawdziwy wojownik walczy zawsze o
życie. Nie walczy przeciwko komuś, lecz za ludzi, żeby mogli żyć w pokoju.
Nie urzeczywistniając archetypu wojownika "nigdy nie będziemy zdolni do
życia w pokoju i solidarności w sposób świadomy" . Prawdziwy wojownik
bierze odpowiedzialność za swoje życie. Dystansuje się do oczekiwań innych
wobec siebie. Ale to prowadzi do konfliktów. Wiele osób unika konfliktów,
ponieważ źle im się kojarzą. Jednak żeby się rozwijać, nie możemy schodzić
z drogi konfliktom. W przeciwnym razie będziemy pełni złości i urazy. Złość
będzie się wyładowywała w najmniej odpowiednim momencie. Zygmunt Freud
krytykował metody wychowawcze stosowane w jego czasach za to, że nie
przygotowują młodzieży do odpowiedniego traktowania agresji. Szczególnie w
naszych czasach, w których młodzież wykazuje skłonności do przemocy,
potrzeba stosownych wskazówek, jak obchodzić się z agresją, nie szkodząc
innym. Przemoc nie jest odpowiednim sposobem na obchodzenie się z agresją.
Ten, kto stosuje przemoc, jest opanowany przez agresję, zamiast nad nią
panować. Przemoc stosują tylko ci, którzy oddali innym władzę nad sobą. Ci,
którzy nie potrafili innym postawić granic, chcą zniszczyć tych, którzy ich
wewnętrznie opanowali. W ten sposób niszczą też samych siebie. Ten, kto
stosuje przemoc wobec innych, stosuje ją także wobec siebie. Zabija swoją
duszę.
Samson nie jest wszechmocny. Istnieje takie miejsce, w które można go
zranić. Po obcięciu włosów opuszcza go wszelka siła. Grecy opowiadają o
Achillesie, najdzielniejszym z bohaterów. Jego można było zranić w piętę.
Germanowie mają legendę o Zygfrydzie, którego nie można zranić. Kiedy
jednak kąpie się we krwi smoka, na ramię spada mu listek figowy i rana
zadana w to miejsce jest dla niego śmiertelna. Każdy, kto podejmuje walkę
życia, prędzej czy później odniesie w niej rany. Nasze społeczeństwo lubuje
się w wyszukiwaniu i obnażaniu słabości tych, którzy znajdują się na
świeczniku. Wielu mężczyzn boi się tego, że zostaną odkryte ich czułe
miejsca. Otaczają się swego rodzaju pancerzem. Albo kryją się za fasadą
poprawności. Chodzi im przede wszystkim o to, żeby nie popełniać błędów.
Ale wtedy stają się ubodzy. Nie podejmują żadnego ryzyka, przestają walczyć
w dobrej sprawie z obawy przed tym, że mogą ponieść klęskę i wtedy cały
świat na nich napadnie. Bronią się przed poświęceniem swojego życia dla
sprawiedliwości i pokoju. Prawdziwy mężczyzna nie ukrywa i nie wypiera się
swoich słabości. Z otwartymi ranami walczy dalej, nawet jeżeli jest
atakowany przez opinię publiczną.
Grecy mówią o "agonii", intensywnie odczuwanym bólu mężczyzny. Święty
Łukasz opisuje, jak Jezus był nawiedzony przez agonię na Górze Oliwnej.
Ethelbert Stauffer rozumie przez agonię "obawę o zwycięstwo - w obliczu
zbliżającej się decydującej walki, od której zależy los świata" . Agonia
jest walką na śmierć i życie, oznacza gotowość do zaangażowania się w coś
nawet za cenę życia. Najwyraźniej z byciem mężczyzną wiąże się ryzyko
śmierci jako konsekwencja zaangażowania się po stronie życia. Patrick
Arnold, amerykański jezuita piszący o archetypie wojownika, uważa, że
"mężczyzna musi się nauczyć żyć z agonią - chyba że zdecyduje się pozostać
widzem i spędzić swoje życie jako obserwator, na tarasie, w fotelu bujanym
przy szklance lemoniady w towarzystwie cnotliwych ciotek" . Ten, kto
utożsami się z archetypem wojownika, musi się liczyć z tym, że zostanie
zraniony i że doświadczy lęku. Ale stanie wobec życia wraz z konfliktami,
jakie ono niesie ze sobą. I tylko w ten sposób może stać się źródłem życia,
bo z obserwacji nie wynika nic poza nudą. Wprawdzie obserwatorzy wszystko
wiedzą najlepiej, ale nigdy nie angażują się w sprawy dotyczące życia.
Szczególnie dzisiaj, w czasach zagrożonych terroryzmem i nieustanną groźbą
wojen, trzeba się zastanowić nad archetypem wojownika. Największe
niebezpieczeństwo stanowi to, że emocjonalnie zranieni mężczyźni, "niepewni
własnego znaczenia, wartości i swojej męskości" , identyfikują się z
archetypem wojownika. Od takich wojowników może wyjść jedynie zniszczenie i
nieszczęście. Największym przykazaniem wojownika jest: "nie działać
przemocą i ślepą złością czy z żądzy zemsty" . Jeśli ktoś musi niszczyć
innych, dlatego że sam jest wewnętrznie zniszczony, to nie jest
wojownikiem. Raczej jest zdominowany archetypem wojownika i coraz bardziej
siebie niszczy. Robert Bly uważa, że prawdziwy archetyp wojownika ma wiele
wspólnego z ochroną psychicznych granic. Wojownik stawia granice, których
nie można przekraczać z zewnątrz, chroni się przed zranieniem z zewnątrz.
Archetyp wojownika oznacza także sprzeciw wobec zła. Wskazuje na istotne
cechy mężczyzny: "Odwaga, poświęcenie samego siebie, wytrzymałość,
zręczność i heroiczna równowaga" . Wojownik nigdy nie stosuje przemocy,
lecz walczy o pokój. Bojownicy o pokój, tacy jak Mahatma Gandhi i Martin
Luther King, zrealizowali archetyp wojownika w ten sposób, że nie dopuścili
do tego, by pozostać na pozycji ofiary. Z wielką siłą nawoływali do pokoju
i mimo sprzeciwu wielu, osiągnęli pokój. Przeciwieństwem wojownika nie jest
mediator, rozjemca, a bierna ofiara, która identyfikuje się ze swoją rolą
ofiary i ciągle tylko biadoli nad tym, jak jej źle, ale sama się nie
zaangażuje w walkę o dobro.
Biblijna historia o Samsonie pokazuje nam istotne aspekty wojownika. Jest
on pogromcą lwów, dobrym strategiem i graczem odgadującym zagadki. Potrafi
umiejętnie obchodzić się ze swoją agresją. Walczy nie tylko z pomocą swojej
siły, lecz także inteligencji. Jest to walka posługująca się także grą.
Samson jest mistrzem w uwalnianiu się z pęt. Potrafi rozerwać więzy,
którymi krępują go pobratymcy, żeby oddać go w ręce Filistynów. Nie da się
ująć, ograniczyć czy zdominować nawet przez swoich przyjaciół. Wojownik
jest wolnym mężczyzną, niezależnym od więzów pokrewieństwa. Nikt nie jest w
stanie go spętać. W końcu w walce przeciwko swoim wrogom Samson stawia na
szali własne życie. Potrzeba nam dzisiaj takich mężczyzn, którzy wyła-mią
się z powiązań i grup interesów i będą walczyć w wolności w imię życia.
Być może przyczyna braku zainteresowania mężczyzn duchowością leży w tym,
że zawiera ona zbyt dużo uspokajających elementów, a nie daje możliwości
odkrycia siły wojownika. W czasach powstawania pierwszych wspólnot
zakonnych droga duchowa była rozumiana jako walka. Święty Benedykt z Nursji
mówi o militia Christi, żołnierzach Chrystusowych walczących w służbie
Jezusa. Zachęca mnichów do tego, by schwycili za broń posłuszeństwa, "żeby
służyć (militari) prawdziwemu Królowi, Chrystusowi, Panu" (Reguła św.
Benedykta, prolog 3). Święty Benedykt w tradycji wczesnego Kościoła, która
w nawiązaniu do filozofii stoicyzmu mówi o walce duchowej, jest łączony z
walką z namiętnościami i demonami. Święty Bazyli pisze: "Żołnierz tego
świata wyrusza na wojnę przeciwko widzialnemu wrogowi. Ale przeciwko tobie
nie przestanie walczyć niewidzialny wróg" . Dalej pisze, że nic nie
powstrzyma żołnierza Chrystusowego od "służenia Królowi Chrystusowi". Od
strony psychologicznej można byłoby te słowa zinterpretować w ten sposób:
Mamy służyć swojej prawdziwej istocie, nie dać się sprowadzić z drogi
poszukiwania własnego "ja".
Dla św. Benedykta oczywiste jest to, że właściwa walka toczy się w sercu.
Duchowa walka pociągała wówczas wielu młodych mężczyzn, zwłaszcza tych
silnych. Dzisiaj to raczej mężczyźni skłonni do depresji czują się
pociągani przez duchowość. W naszych czasach przydałaby się taka duchowość,
jaka charakteryzowała pierwszych mnichów. Wtedy więcej mężczyzn poczułoby
się zaproszonych do podjęcia duchowej walki. Ta walka nie jest tylko walką
wewnętrzną, lecz także walką na zewnątrz, ciągłą konfrontacją z wyzwaniami,
jakie stawia przed nami życie. Wojownik trwa. Nie cofa się przed
trudnościami. Benedyktyńska postawa stabilitas oznacza ciągłe trwanie w
życiu zakonnym. Nie chodzi tu o pozostawanie w tym samym miejscu, lecz o
wewnętrzne trwanie, o nieunikanie konfliktów, jakie niesie ze sobą życie.
Kto walcząc trwa - tak rozumieli to pierwsi zakonnicy - ten rozumie ducha
Jezusa. Jezus był także wojownikiem - tym, który nie robił uników, lecz
trwał. Nie stronił od konfliktu, lecz tkwił w nim do samego końca, do
swojej śmierci na krzyżu.
We wczesnym Kościele wielu było świętych, którzy byli żołnierzami, jak np.
św. Jerzy, św. Achacjusz i św. Maurycy. Legendy, które o nich krążą,
podkreślają ich zaangażowanie jako żołnierzy. Byli oni wojownikami, którzy
nie kierowali swojej walecznej natury przeciwko ludziom, lecz używali jej
dla obrony i bezpieczeństwa ludzi. Wojna jest czymś innym niż walka.
Walczymy w sportowych zawodach. Walczymy o nasze cele. W obrazie wojownika
istotną rolę zawsze odgrywa postać wroga. Jest to ktoś czyhający na nasze
życie. Dla pierwszych mnichów święci żołnierze byli wzorami w walce z
demonami, które stawały im na drodze i utrudniały im życie. To dlatego św.
Benedykt rozumiał życie zakonne jako służbę wojenną, jako ciągłą
konfrontację z siłami, które chcą nas zniszczyć.
W średniowieczu istniało zjawisko miłości dworskiej. Rycerze staczali
zażarte pojedynki o kobietę, którą czcili i adorowali. Walkę wiązali z
miłością. Ci rycerze nie byli zawadiakami, lecz łączyli ze sobą walkę,
umiar i dobre obyczaje. Ujmowali się za biednymi. A ich dworska miłość
polegała na tym, że marzyli o szlachetnej damie, nie pragnąc jej zdobyć.
Filozof żydowski Walter Schubart nazywa tę miłość adorującą. Twierdzi, że
"erotyka adorująca powstała w XII wieku razem z szacunkiem dla kobiety
(...). Musiały być to niezwykłe kobiety, skoro rozpalały ówczesnych
mężczyzn aż do uwielbienia, obalając hierarchię, która do tej pory
obowiązywała w relacjach między płciami" . My tymczasem sądzimy, że
wojownik obchodzi się z kobietami w sposób grubiański. W miłości dworskiej
rycerz miał zupełnie inny stosunek do kobiet. Rycerz nie chciał posiadać
kobiety. Kochał ją i opiewał swoją miłość w pięknych pieśniach. Zawsze
jednak zachowywał pełen respektu dystans do uwielbianej kobiety. Nie możemy
w dzisiejszych czasach powielić miłości dworskiej, ale możemy nauczyć się
łączyć w sobie wojownika i kochanka. Jak widać, istnieje związek między
tymi dwoma archetypami. Król Dawid, którym się teraz zajmiemy, łączy w
sobie te dwa obrazy - wojownika i kochanka.

8. Dawid: król

Dawid jest największym wojownikiem w historii Izraela. Jest też największym
królem. Lud ciągle patrzy na niego. Będąc wojownikiem i królem,
jednocześnie był pieśniarzem i poetą. I był także kochankiem. Richard Rohr
uważa, że król Dawid łączy w sobie wszystkie archetypy. Czuje się, że
jednocześnie potrafił walczyć i kochać. Potrafił być twardy, ale umiał też
grać na cytrze i śpiewać. Łączył w sobie te pozorne sprzeczności, to
napięcie, które zostało wyrażone w tytule tej książki. Do męskości
przynależy jednocześnie walka i miłość. Od Dawida możemy się nauczyć, jak
łączyć w sobie te dwa bieguny.
Dawid nie tylko był kochankiem, lecz także przyjacielem. Przyjaźń z
Jonatanem, synem króla Saula, największego wroga Dawida, jest opisana w
Biblii w poruszający sposób. Mężczyźni homoseksualni widzą w tej przyjaźni
między dwoma wojownikami wzór tego, co sami odczuwają. Nie oznacza to, że
Dawid i Jonatan byli homoseksualistami. O tym Biblia nie wspomina. Ale
uczucia, które obydwaj ku sobie żywili, miały przynajmniej homoerotyczne
zabarwienie. To, co było między nimi, to nie koleżeństwo między dwoma
wojownikami, lecz głęboka, emocjonalna przyjaźń. Dawid jako król jest zatem
wszystkim: wojownikiem, kochankiem, przyjacielem, poetą i pieśniarzem. Jak
połączyć te wszystkie cechy Dawida w jedną całość? Przyjrzyjmy się historii
Dawida, tak jak o niej opowiada Biblia. Samuel namaścił Saula na króla. Ale
Saul nie był posłuszny Bogu i dlatego został odrzucony. Bóg polecił
Samuelowi, żeby poszedł do Jessego Betlejemity. Tam Bóg miał mu powiedzieć,
kogo ma namaścić na króla. Okazało się, że namaszczony miał zostać
najmłodszy syn. To namaszczenie odbyło się w tajemnicy. Kiedy Duch Pański
opuścił Saula, ten wpadł w depresję, albo - jak mówi Pismo - "Oto dręczy
cię duch zły" (1 Sm 16,15). Jego słudzy poradzili mu, żeby poszukał
człowieka, który umie grać na cytrze. Człowiek ten miał swą grą wypędzać
złego ducha. W ten sposób Dawid przyszedł na służbę do Saula. I Saul go
polubił. Za każdym razem, kiedy zły duch opanowywał Saula, Dawid zaczynał
mu grać na cytrze. "Wtedy Saul doznawał ulgi, czuł się lepiej, a zły duch
odstępował od niego" (1 Sm 16, 23).
Kiedy Izraelici walczyli przeciwko Filistynom, ich najpotężniejszy
wojownik, Goliat, zażądał, żeby któryś z Izraelitów się z nim zmierzył.
Nikt z Izraelitów nie miał odwagi. Wtedy wystąpił młody Dawid. Wziął swój
kij, znalazł pięć gładkich kamieni i włożył je do swojej torby pasterskiej.
Goliat poczuł się ośmieszony tym, że ten młody chłopiec staje do walki z
nim: "Czyż jestem psem, że przychodzisz do mnie z kijem?" (1 Sm 17, 43).
Ale Dawid rzucił kamieniem, który trafił Goliata w czoło. Goliat padł na
ziemię jak kłoda, a wtedy Dawid odciął mu głowę jego własnym mieczem. Fakt,
że tak młody i nieuzbrojony mężczyzna pokonał doświadczonego wojownika,
fascynował ludzi od dawien dawna. Zaufanie Bogu jest tutaj przeciwstawione
zaufaniu we własne siły. Ale ufność w Bożą pomoc jak najbardziej wzmacnia
zaufanie Dawida we własne siły, dzięki czemu Dawid odważył się bez broni
wyjść naprzeciw uzbrojonemu po zęby wojownikowi. Ten, kto ma oparcie w
Bogu, nie potrzebuje się opancerzać. Może bez broni wystąpić przeciwko
temu, kto z niego drwi i walczy przeciw niemu.
.....Dawid jest witany jako bohater. Saul staje się zazdrosny. Od tej pory
będzie próbował go zabić. Dawid zaprzyjaźnia się z jego synem Jonatanem.
"Pokochał go Jonatan tak jak samego siebie" (1 Sm 18, 1). Pomaga Dawidowi,
kiedy ojciec go prześladuje. Dawid ucieka przed Saulem - dwa razy miał
możliwość zabicia Saula, ale za każdym razem go oszczędził. W końcu Saul i
Jonatan padają w walce przeciwko Filistynom. Dawid zaśpiewał wzruszającą
pieśń żałobną, w której opłakuje śmierć swojego wroga Saula: "O, płaczcie
nad Saulem, córki izraelskie: On was ubierał w prześliczne szkarłaty" (2 Sm
1,24). Pięknie opisuje swoją przyjaźń z Jonatanem: "Żal mi ciebie, mój
bracie, Jonatanie. Tak bardzo byłeś mi drogi! Więcej ceniłem twą miłość
niżeli miłość kobiet" (2 Sm 1, 26). Dawid nie jest twardym wojownikiem.
Walczy o życie. Jest zdolny do przyjaźni. Jego przyjaźń z Jonatanem
pokazuje, ile w nim uczucia i miłości. Kocha nie tylko swoje dwie żony,
Abigail i Achinoam, i kochankę Batszebę, lecz także mężczyznę - Jonatana.
Tę przyjaźń można interpretować jako wzór męskiej relacji. Mężczyźni
homoseksualni czują się głęboko poruszeni tą pieśnią o przyjaźni, którą
Dawid zaśpiewał o Jonatanie. Ale czują i rozumieją ją także mężczyźni
heteroseksualni i kobiety.
Jako król Dawid początkowo odnosił tylko sukcesy. Udało mu się zjednoczyć
naród i obronić go przed wrogami. Wobec rodziny Saula okazuje się łaskawy.
Wydaje się, że Dawid jest doskonałym królem. Ale także i on ma swoje ciemne
strony. Uważa, że jako król może sobie pozwolić na wszystko. A to szybko
się mści. Kiedy z dachu swojego pałacu zobaczył kąpiącą się piękną kobietę,
zapragnął jej. Posłał po nią i przespał się z nią. Kobieta zaszła w ciążę.
Wtedy Dawid polecił przywołać z pola walki jej męża Uriasza. Chciał, żeby
Uriasz spał ze swoją żoną, żeby można było zatuszować ojcostwo dziecka. Ale
Uriasz odmówił. Wtedy Dawid napisał do dowodzącego
Joaba, żeby postawił Uriasza w pierwszym szeregu i zostawił go tam bez
osłony, gdy tylko walka stanie się zażarta. A więc posyła Uriasza na pewną
śmierć. Bóg posyła do Dawida proroka Natana, który wytyka mu jego postępek.
W formie przypowieści pokazuje Dawidowi, że postąpił jak bogacz, który
biednemu zabrał owieczkę i obwieścił mu, że będzie za to ukarany: dziecko,
które Dawid będzie miał z żoną Uriasza, umrze. Prorok mówi mu jeszcze, że
dotknie go nieszczęście we własnym domu. Absalom zabił swojego brata Amnona
za to, że ten zgwałcił jego siostrę. Potem powstaje przeciwko swojemu ojcu.
Każe się obwołać królem, wskutek czego Dawid musi uciekać z Jerozolimy.
Podczas ucieczki przeklina go pewien mężczyzna o imieniu Szimei. Kiedy
towarzysze Dawida chcą go zabić, Dawid nie zgadza się na to, twierdząc:
"Jeżeli on przeklina, to dlatego, że Pan mu powiedział: Przeklinaj
Da-wida!" (2 Sm 1, 24). Dawid, inaczej niż inni królowie, którzy
natychmiast zamykają usta krytykom, pozwala siebie przeklinać. Nie wypiera
się swoich ciemnych stron i błędów. Wie, że nie jest bez skazy, lecz że
nosi na barkach wielką winę.
Absalom wyrusza w pole przeciwko swemu ojcu, żeby go zniszczyć. Ale ludzie
Dawida pobili zbuntowanego syna -Dawid rozkazał, żeby go oszczędzono.
Jednak kiedy Absalom zaczepił się włosami o gałęzie i zawisł na dębie, Joab
zabił go wbrew poleceniu Dawida. Kiedy Dawid dowiedział się o śmierci syna,
głośno go opłakiwał. Dawid powrócił do Jerozolimy jako król. Wyznaczył
swojego syna Salomona na następcę tronu. On zasłynie w świecie z powodu
swojej mądrości. Ale pod koniec życia stanie się zarozumiały i odejdzie od
Boga. Dawid natomiast do końca życia pozostanie królem bojącym się Boga.
Oto jego ostatnie słowa: "Bóg Jakuba przemówił, mówił do mnie On - Skała
Izraela. "Kto sprawiedliwie rządzi człowiekiem, kto rządzi w Bożej bojaźni,
jest jak światło poranka, kiedy wschodzi słońce, bezchmurnego poranka, co
uperla po deszczu ruń ziemi" (2 Sm 23, 3n).
Dawid jest królem, mężczyzną, który kieruje samym sobą i nie pozwala innym
o sobie decydować. Ale proces uczenia się tego jest bolesny. Najpierw
uważa, że jako król może spełnić wszystkie swoje potrzeby. Jeśli pożąda
kobiety, to musi ona zgodzić się na jego żądania. Ale prorok Natan
konfrontuje go z jego niewłaściwym zachowaniem. Dawid nie wypiera się tego,
jak robią to niektórzy politycy, lecz przyznaje się do błędu. Uznaje swoją
winę. Przeżywa żałobę po swoim synu, który musiał umrzeć. Kiedy jednak
Absalom umiera, Dawid myje się i ubiera w nowe szaty. Godzi się na to,
czego Bóg od niego oczekuje. Ten, kto podejmuje walkę życia i bierze
odpowiedzialność za innych, doświadczy także swoich ograniczeń. Spotka się
ze swoim brakiem umiaru i zacznie siebie przeceniać. Ale będzie musiał za
to zapłacić. Dawid nie tylko płynie na fali swojego sukcesu. Musi uciekać
przed własnym synem. Musi patrzeć na to, jak jego synowie walczą przeciwko
sobie. Ze wszystkim, co się dzieje, Dawid zawsze zwraca się do Boga. Jego
pyta o radę. I zwraca się do proroków i kapłanów, nie tylko do polityków.
Można powiedzieć, że szuka rady po stronie duchowej. Zawsze idzie do źródła
Bożego Ducha, żeby pić z mądrości Bożej. Wie, że w oparciu o sam rozum nie
potrafi dobrze sprawować rządów. Potrzeba innego źródła, żeby naprawdę być
odpowiedzialnym za świat.
Ciemną stroną świętego króla, który doprowadził kraj do rozkwitu, jest
tyran, który musi panować nad innymi, żeby zwiększyć poczucie swojej
wartości. Musi umniejszyć innych, żeby uwierzyć w swoją wielkość. Czyny
takich tyranów są naznaczone "taktyką umniejszania, przymusem, manipulacją,
małostkowością i paranoją" . W kraju rządzonym przez tyrana poddani próbują
się osłonić, zamiast podejmować ryzyko. Zamiast kreatywności i twórczości
panuje rygor i porządek. Życie zamiera. Taki archetyp króla stanowi dla
mężczyzny wielką pokusę. Inną pokusą jest uciekanie od wszelkiej
odpowiedzialności i pozostanie wiecznym chłopcem - puer aeternus, jak tę
tendencję nazywa C. G. Jung. Mówi się także o "kompleksie Piotrusia Pana".
Pan był synem greckiego boga Hermesa. Jest to obraz chłopca, który nigdy
nie będzie dorosły. Pan "żyje w morzu możliwości i nie jest gotowy do tego,
żeby się zaangażować w cokolwiek, ponieważ nie chce stracić następnej
możliwości" . Patrick Arnold uważa, że czarujący, pociągający,
powierzchowny i stylizowany na młodzieżowca puer aeternus dobrze się
dzisiaj sprzedaje w kulturze masowej. Kiedy przyjrzymy się wystawom
sklepowym, a później otoczeniu, to zobaczymy nie prawdziwych mężczyzn, lecz
tych, którzy są zrobieni na chłopców. Najwyraźniej nawet reklama ma dzisiaj
problem z pokazaniem prawdziwych mężczyzn. Tendencja ta jest niebezpieczna
nie tylko dla samego procesu stawania się mężczyzną, ale dla naszego
społeczeństwa. Bo wiecznie młodzi chłopcy nie poprowadzą społeczeństwa ku
lepszemu. Bronią się przed wejściem w związki, przed zobowiązaniami i
nadstawianiem swojej głowy. Wieczny młodzieniec jest obrazem mężczyzny
niewtajemniczonego. Kiedy osiągnie wiek średni i zorientuje się, że życie
przeszło obok niego, wpada w typową depresję wieku średniego.
Dawid nie od początku był dojrzałym i wybaczającym królem. Musiał przejść
długą drogę, zmierzyć się z wieloma niebezpieczeństwami, doświadczyć
rozczarowań i intryg, własnych słabości i obaw, żeby w końcu stać się
człowiekiem łagodnym i miłosiernym dla siebie i dla innych. Mimo walk,
które stacza, Dawid jest zdolny do przyjaźni. Okazuje uczucia. Nie kryje
się za pancerzem swojej zbroi. Jest wojownikiem, który przeżywa żałobę po
stracie tych, których kochał. Jest przyjacielem, który nie wypiera się
swojej miłości, pieśniarzem śpiewającym Bogu o tym, czego doświadczył.
Wyraża to, co go porusza. Od młodości gra na cytrze, swoją muzyką potrafi
uzdrowić Saula z depresji. Muzyk i wojownik - to są dla nas dzisiaj dwie
sprzeczności, nie możemy sobie wyobrazić, że można byłoby je połączyć. W
nich jednak widać istotny obraz stawania się mężczyzną. Tylko ten, kto
dopuści w sobie do głosu te dwa bieguny, muzykę i walkę, uczucie i rozum,
osiągnie tę dojrzałość, która charakteryzuje króla Dawida na starość.
Archetyp króla, który widzimy w Dawidzie, oznacza, że mężczyzna żyje
własnym życiem, że nikt inny nie żyje za niego, że żyje w kontakcie i
zgodzie z samym sobą. Król jest tym, kto stwarza porządek w sobie, kto nie
tylko porządkuje zewnętrzne królestwo, lecz także swoje wnętrze, swoją
duszę. Richard Rohr uważa, że najważniejszym zadaniem króla jest
zaprowadzenie porządku i pokoju w tej dziedzinie, w której panuje: "Ludzie
czują się bezpieczni tylko dzięki jego obecności. Ktoś, kto wchodzi do
pomieszczenia i daje grupie poczucie bezpieczeństwa, jest królem" .
W bajkach król jest obrazem człowieka, który integruje wszystkie swoje
duchowe siły. Często występują w nich trzej synowie króla, którzy wyruszają
w drogę, żeby pomóc choremu ojcu. I to zawsze najmłodszy syn przynosi
królowi środek, który jest w stanie go wyleczyć. Trzej synowie symbolizują
trzy sfery w człowieku: ducha, duszę i ciało; rozum, uczucia i popędy;
głowę, serce i brzuch. Obydwaj starsi synowie na swojej drodze często
ponoszą porażki, ponieważ nieodpowiednio obchodzą się ze zwierzętami, które
chcą im pomóc. Trafiają do gospody. Rozpływają się nad swoją wysoką
pozycją, nie starając się wejść na drogę własnego rozwoju. Żeby zostać
królem, muszę przyjąć wszystko, co we mnie jest i pogodzić się nawet z tym,
co we mnie przypomina zwierzę, co niepozorne i dzikie. Król w końcu oddaje
władzę swojemu najmłodszemu synowi i błogosławi go. To także należy do
istoty bycia królem - błogosławienie innym. Wielu młodych mężczyzn tęskni
za tym, żeby ich pobłogosławił starszy mężczyzna, król.
Dla greckiego filozofa Platona królem jest nie tylko ten, kto opanował
kraj, lecz także ten, kto zna ludzkie wzloty i upadki. W nawiązaniu do tego
znaczenia św. Łukasz opisywał Jezusa jako Króla, który właśnie na krzyżu
stał się prawdziwym Królem. Tam doświadczył wszystkich wzlotów i upadków
tego świata. Chrystusowe królestwo inaczej przedstawia Ewangelia według św.
Jana. Królestwo Jezusa nie jest z tego świata. Jest to inna rzeczywistość,
do której świat zewnętrzny nie ma dostępu i nikt nie może go nikomu
odebrać. Jezus ma królewską godność, nad którą żaden człowiek nie ma
władzy. To, co Jezus mówi o sobie, i my możemy o sobie powiedzieć:
"Królestwo moje nie jest z tego świata". Wielu mężczyznom zalecałem, by
przez pewien czas bez przerwy powtarzali sobie to zdanie, chodzili z nim.
Radziłem im, żeby sobie położyli kamień na głowie, który ich zmusi do tego,
żeby trzymali się pro--sto. Następnie mieli powtarzać to zdanie w wielu
życiowych sytuacjach, zwłaszcza w doświadczeniu słabości, umniejszania,
rozczarowania i zranienia. Wtedy zaczynali odczuwać, że jest w nich coś,
czego nie da się zniszczyć. To, co królewskie w nich, pochodzi od Boga, nie
z tego świata, i dlatego świat nie ma do tego dostępu. To uwalnia. Przez to
zdanie docieran do wewnętrznej przestrzeni we mnie, w której króluje
Bóg-Tam ludzka władza nie ma dostępu. Tam głos umniejszający moją wartość
nie ma nade mną władzy.
Wszyscy chrześcijanie są namaszczani na królów podczas chrztu świętego. Tak
więc archetyp króla nierozerwalnie wiąże się z- chrześcijaninem. Bycie
królem oznacza, że nie uważam siebie za mniejszego niż jestem w
rzeczywistości, lecz że wiem o swojej Boskiej godności, że idę na
poszukiwanie wewnętrznej wolności i że podejmuję odpowiedzialność za kraj,
który Bóg mi powierzył. Najczęściej jest to rodzina, firma czy grupa. Jest
to kraj mojej duszy, ze wzlotami i upadkami, z górami i dolinami. Królem
jest tylko ten, kto przestaje innych obarczać odpowiedzialnością za swoją
sytuację i weźmie swoje życie we własne ręce.

9. Salomon: kochanek

Salomon jest przedstawiony w Pierwszej Księdze Królewskiej jako mądry
władca. We śnie Bóg mówi mu, żeby poprosił o to, co chce otrzymać. Salomon
nie prosi o bogactwo, lecz o mądrość: "Racz więc dać Twemu słudze serce
pełne rozsądku do sądzenia Twego ludu i rozróżniania dobra od zła" (1 Krl
3, 9). Bóg mu odpowiada: "Daję ci serce mądre i rozsądne, takie, że
podobnego tobie przed tobą nie było i po tobie nie będzie" (1 Krl 3, 12).
Salomon objawia tę mądrość w przysłowiowych "salomonowych wyrokach". Kiedy
pewnego dnia przyszły do niego dwie kobiety oskarżające się wzajemnie o to,
że jedna drugiej zabrała dziecko, Salomon zdecydował, żeby rozciąć dziecko
na pół i dać każdej z kobiet po połowie. Wtedy jedna z kobiet poprosiła,
żeby oddać dziecko tej drugiej, ale żeby go nie zabijać. Salomon
stwierdził, że to właśnie ona jest prawdziwą matką. I cały lud podziwiał
mądrość Salomona. Także królowa Saby przybyła do Jerozolimy, żeby poznać
jego mądrość. Biblia mówi o nim: "Mądrość Salomona przewyższała mądrość
wszystkich ludzi Wschodu i mądrość Egipcjan" (1 Krl 5, 10). Święty Łukasz
uważa, że mądrość Salomona wypełniła się w Jezusie: "A oto tu jest coś
więcej niż Salomon" (Łk 11, 31). Jezus skupia w sobie całą mądrość Żydów i
Greków, mądrość Wschodu i Zachodu. Stary Testament przypisuje Salomonowi
autorstwo wielu przysłów, psalmów i pieśni. Uważa go za autora Ksiąg:
Przysłów, Koheleta i Pieśni nad Pieśniami. Poza Biblią powstają psalmy i
ody Salomona. Wszystko to świadczy, że traktowano Salomona jako poetę,
który opiewał zarówno mądrość, jak i miłość.
Oprócz tego, że jest mądry, Salomon jest znany z miłości do wielu kobiet:
"Miał siedemset żon-księżniczek i trzysta żon drugorzędnych" (1 Krl 11,3).
Biblia nie robi mu wyrzutów, że miał tak wiele żon. W tamtych czasach było
to normalne. Istniały inne wzorce przeżywania seksualności i erotyki.
Możemy rozumieć tak wielką liczbę żon w sposób symboliczny -mężczyzna może
żywić erotyczne uczucia nie tylko do kobiety, którą poślubił, lecz także do
kobiet, które spotyka na swej drodze. Istotne jest to, jak się obchodzi z
tymi uczuciami - czy chciałby posiadać wszystkie te kobiety, do których coś
czuje, czy w wolności je szanuje i cieszy się ich pięknem i tym, czym
emanują.
Biblia nie wyrzuca Salomonowi-kochankowi tego, że kochał wiele kobiet, lecz
to, że wśród nich było wiele kobiet z obcych kultur, które go zachęcały do
oddawania czci ich bogom. Salomon zlecał budowanie ołtarzy bogom i
boginiom, których czciły jego żony. Można powiedzieć, że miłość do kobiet
stała się przyczyną jego zguby, ponieważ zaczął traktować kobiety jak
boginie. Z chwilą, kiedy zaczynam identyfikować kobietę z archetypowym
obrazem, dostrzegać w niej boginię albo wybawicielkę, staję się niezdolny
do prawdziwej miłości. Wtedy nie kocham kobiety, lecz archetypowy obraz w
niej. Pewnego razu przyszedł do mnie mężczyzna, który powiedział mi, że
jego dziewczyna jest dla niego wybawicielką. Od razu wiedziałem, że ta
relacja nie może być udana. Po krótkim czasie się rozstali. Miłość oznacza,
że kocham kobietę jako kobietę, a nie jak boginię, która uleczy moje rany i
rozwiąże wszystkie problemy.
Czymś, co od początku osłabiło relacje Salomona z kobietami, było to, że
zdobywał je wyłącznie dzięki temu, że był królem. On nie walczył o nie.
Brakowało w nim wojownika, żeby mógł być dobrym kochankiem. Nie realizując
się jako wojownik, mężczyzna nie jest w stanie zdobyć kobiety. Gdy nie ma
duszy wojownika, w miłości brakuje mu namiętności. Dlatego jego miłość
szybko staje się nudna. I wtedy potrzebuje wielu kobiet, ponieważ żadnej
nie potrafi kochać naprawdę.
O Salomonie wiadomo, że "serce jego nie pozostało tak szczere wobec Pana,
Boga jego, jak serce jego ojca, Dawida" (1 Krl 11, 4). Bóg rozgniewał się
na Salomona i zagroził mu odebraniem królestwa. W ten sposób
czterdziestoletnie panowanie Salomona, który zaczynał tak mądrze, kończy
się rozpadem Izraela. Ponieważ Salomon był wewnętrznie rozdarty, rozdarciu
uległo także jego królestwo - na południowe i północne. Dawid zaczynał jako
ktoś mały, a umarł jako mądry władca. Salomon zaczynał jako mądry i bogaty
król, a skończył jako mężczyzna, który dał się podzielić sprzecznym
dążeniom w sobie i dlatego spowodował także podziały wokół siebie. Na tym
polega tragizm tego wielkiego króla. Jest to zjawisko, które w dzisiejszych
czasach obserwujemy dość często. Salomon jest typowym następcą. Nie musi o
nic walczyć. Przejmuje królestwo, które Dawid zbudował i ustabilizował
dzięki ogromnej energii. Salomon w walce i organizowaniu nie dorasta
swojemu ojcu do pięt. Dlatego przerzuca się na dziedzinę duchową i
zaniedbuje królestwo. W ten sposób królestwo podupada. To, co na początku
rozwijało się tak dobrze, rozpada się, dlatego że Salomonowi brakuje
energii wojownika i króla.
Z drugiej strony tylko o Salomonie Biblia mówi, że "Salomon umiłował Pana"
(1 Krl 3, 3). Miłość do kobiet najwyraźniej uzdalniała go do prawdziwej
miłości do Boga. Czystą formę miłości erotycznej Salomon wyraża w pięknych
pieśniach miłosnych, zebranych w księdze Pieśń nad Pieśniami (według
tradycji uważany za ich autora). W tych pieśniach opiewał miłość między
mężczyzną i kobietą jako największy dar, jaki Bóg dał człowiekowi. W
pieśniach tych ukochany i ukochana śpiewają o sobie nawzajem: "O jak piękna
jesteś, przyjaciółko moja, jak piękna, oczy twe jak gołębice! Zaiste piękny
jesteś, miły mój, o jakże uroczy! Łoże nasze z zieleni" (Pnp 1, 15). Cieszą
się swoją miłością pełną erotyki i seksualności. Śpiewają: "Nie budźcie ze
snu, nie rozbudzajcie ukochanej, póki nie zechce sama" (Pnp 2, 7).
Przyjaciel czuje się oczarowany miłością swojej przyjaciółki: "Oczarowałaś
me serce, siostro ma, oblubienico, oczarowałaś me serce jednym spojrzeniem
twych oczu, jednym paciorkiem twych naszyjników. Jak piękna jest miłość
twoja, siostro ma, oblubienico, o ileż słodsza jest miłość twoja od wina"
(Pnp 4, 9n). Oblubienica opiewa swojego oblubieńca: "Usta jego przesłodkie
i cały jest pełen powabu. Taki jest miły mój, taki jest przyjaciel mój,
córki jerozolimskie!" (Pnp 5, 16). Na końcu tych pięknych pieśni miłosnych
znajduje wyraz wielka prawda: "Bo jak śmierć potężna jest miłość, a
zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol, żar jej to żar ognia, płomień
Pański. Wody wielkie nie zdołają ugasić miłości, nie zatopią ich rzeki.
Jeśliby kto oddał za miłość całe bogactwo swego domu, pogardzą nim tylko"
(Pnp 8, 6n). Mężczyźni lubią Pieśń nad Pieśniami, która bez moralizowania
opiewa miłość seksualną między mężczyzną i kobietą. W tej Pieśni czują
wolność i pożądanie, które eros wyzwala w mężczyźnie.
Archetyp kochanka przynależy do dojrzałego mężczyzny. Ale wielu mężczyzn
nie radzi sobie z dopuszczeniem kochanka do siebie, ponieważ wtedy
musieliby otworzyć swoje wnętrze i zrezygnować z kontroli nad sobą.
Kochanek dopuszcza do siebie swoje uczucia, pozwala sobie na odczuwanie.
Przez to odsłania swoje czułe miejsca. Patrick Arnold uważa, że trzeba być
dojrzałym mężczyzną, żeby być kochankiem: "W niedojrzałej albo
narcystycznej osobie kochanek degeneruje się do męczącej romantyczności
parady szlagierów albo patologii uzależnionego typu osobowości, który
określa się mianem "rzepa". Łatwo zranić kogoś, kto się otworzy na miłość.
Ale bez miłości nie można odkryć wewnętrznego bogactwa własnej duszy i
ciała. Miłość sprawia, że w mężczyźnie zaczyna płynąć życie. Z byciem
kochankiem wiąże się nie tylko zdolność do miłości albo otworzenie się na
przyjacielską miłość do mężczyzny. Bycie kochankiem wpływa też na rodzaj
relacji z Bogiem. W liturgii mężczyzna może doświadczyć pełnej namiętności
miłości do Boga. Jeśli całym sercem zatopi się w rytuałach, śpiewach i
ciszy, wtedy rośnie w nim głęboka miłość ku Bogu.
Chrześcijaństwo często rozgraniczało miłość do Boga i namiętną miłość
między mężczyzną i kobietą. Mamy kochać Boga całym sercem. Uważano, że
miłość mężczyzny i kobiety raczej oddala od miłości do Boga. Jednak bez
silnie rozwiniętej erotyki miłość do Boga traci na sile i wyrazistości.
Traci barwność wyobraźni i siłę namiętności. Wielu mężczyzn odwróciło się
od Kościoła, dlatego że nie mogli pogodzić archetypu kochanka, który czuli
w sobie, z rozumieniem miłości i seksualności przez Kościół. Czuli się
zranieni przez Kościół, ponieważ Kościół z seksualnością wiązał poczucie
winy. Z Biblii mężczyzna może nauczyć się zaufania do swojej erotycznej
siły i przyjemności płynącej z seksualności. Jednocześnie Biblia pokazuje
sposoby połączenia erotycznej miłości mężczyzn do kobiet z miłością Bożą.
Mężczyzna w ogromnej potrzebie miłości stale będzie doświadczał tego, że
składa w kobiecie tęsknoty i oczekiwania, które ją przerastają. Miłość do
kobiety wprowadza go ostatecznie na płaszczyznę duchową, prowadzi do Boga,
który jako jedyny jest w stanie zaspokoić tęsknoty mężczyzny. Kiedy
zakochuje się, wówczas doświadcza nie tylko oczarowania całej swojej
istoty. Wtedy spotyka się ze swoimi duchowymi potrzebami. Bez tego
doświadczenia bycia zakochanym relacja mężczyzny do Boga pozostaje sucha,
pusta, skierowana na zwykłe wypełnianie obowiązków. Arnold uważa, że bycie
zakochanym wyzwala duchowe trzęsienie ziemi. Wielu mężczyzn raczej schodzi
temu trzęsieniu z drogi, ponieważ przy tej okazji mogliby stracić kontrolę
nad swoim życiem uczuciowym. Ale nasza relacja z Bogiem staje się namiętna
i serdeczna dopiero wtedy, gdy zaczniemy dopuszczać do siebie zakochanie
się i miłość.
Historia Salomona pokazuje nam także ambiwalencję archetypu kochanka. W
miłości do kobiety mężczyzna doświadcza otwarcia się na to, co
transcendentne. W niej odczuwa część tajemnicy miłości Bożej. Ale kiedy
czyni się bożka z miłości do kobiety, kiedy w kobiecie zaczyna się widzieć
swoją wybawicielkę i boginię, wówczas wchodzi się w niezdrowe uzależnienie.
Prowadzi to do wewnętrznego rozdarcia, jak u Salomona. Miłość do kobiety ma
coś wspólnego z miłością do Boga. Nie wystarczy powiedzieć za
protestanckimi teologami, że małżeństwo jest "wyłącznie sprawą tego
świata", że miłość mężczyzny i kobiety jest sprawą czysto ziemską. W ten
sposób odcina się miłość erotyczną i seksualną od jej Boskich korzeni.
Seksualna miłość jest istotnym źródłem miłości, ale nie można jej mylić z
Bogiem. W przeciwnym razie doprowadzi nas to do bałwochwalstwa.
Biblia nie moralizuje. Nie czyni tego także w przypadku Salomona. Pokazuje
niebezpieczeństwa związane z miłością, ale opiewa jej piękno. W miłości
zawsze będziemy popełniać błędy, tak jak to robił Salomon. Kochanek
przekracza granice i nie stosuje się do przepisów. Salomon sam mówi:
"Miłość wszelki błąd ukrywa" (Prz 10, 12). "Lepiej popełnić błąd, kochając
zbyt mocno, niż nie popełnić żadnego, bo się nie kochało". Także w miłości
uczymy się na błędach i pomyłkach. Czasem nawet cała nasza mądrość nie
uchroni nas przed ślepotą w miłości. Miłość nie tylko obdarowuje nas
radością i ekstazą, oczarowaniem i złączeniem się w jedno, lecz także
smutkiem, samotnością, opuszczeniem, depresją. Wznosi nas na wyżyny i
spycha w doliny namiętności, prowadzi do nieba i do piekła, do światła i
ciemności. Ma w sobie niezwykłą siłę, która potrafi zmienić nasz
samowystarczalny świat. Może uleczyć nasze rany. Tylko ten, kto dopuszcza
obydwie strony miłości, zostanie wprowadzony w tajemnicę prawdziwej
męskości. Mężczyzna, który tylko snuje marzenia o miłości, używa jej jako
ucieczki przed własną rzeczywistością. Mężczyzna, który broni się przed
nią, zamyka się w sobie z obawy przed zmianą, którą miłość mogłaby w nim
dokonać.
Archetyp kochanka stawia mężczyznę przed zadaniem dalszego wzrastania i
dojrzewania. Miłość nie pozwala mężczyźnie na identyfikowanie się ze swoją
rolą. Ten, kto identyfikuje się ze swoją rolą szefa firmy, adwokata albo
profesjonalnego doradcy, czuje się zbyt ważny, żeby pozwolić sobie na
przygodę z miłością. Ale w ten sposób broni się także przed wewnętrznym
rozwojem i dojrzewaniem. Archetyp kochanka nie tylko otwiera mężczyznę na
miłość do kobiety albo przyjaźń z mężczyzną, lecz także na ukochanie
własnej anima. To pojęcie według C. G. Junga jest kobiecą stroną mężczyzny.
Prawdziwy kochanek delikatnie i czule obchodzi się z własną anima. Czuje,
że jest w nim zdolność do miłości, zdolność do obdarzania miłością i do
przyjmowania miłości. I czuje, że tkwi w nim anima godna miłości, która
jest źródłem inspiracji, czułości, współodczuwania i miłości. Bez anima
mężczyzna zasycha w sobie. Tylko jeśli zintegruje swoją anima, w pełni
stanie się mężczyzną.
Niezintegrowana anima objawia się, według Junga, kapryśnością mężczyzny.
Niektóre sekretarki doskonale wiedzą, w jakim humorze dzisiaj jest szef,
czy można mu teraz przedstawić pewne sprawy, czy lepiej nie. Ale sekretarki
wyczuwają także, że w tych humorach zazwyczaj pewnego siebie mężczyzny
ujawniają się jego ciemne strony, które utrudniają mu życie. On nie
zintegrował swojej anima. Dlatego kierują nim humory. Dlatego też uzależnia
się on od kobiet. Pozwala im owijać się wokół palca. Nie potrafi w sposób
dojrzały obchodzić się z kobietami. C. G. Jung nazywa integrację anima
majstersztykiem, który każdy mężczyzna musi wypracować na drodze stawania
się sobą. Jednocześnie uważa, że ta sztuka tak naprawdę udaje się niewielu.
W bajkach zjednoczenie z narzeczoną dokonuje się zawsze na końcu, po
przebyciu bohaterskiej drogi. Prawdziwa miłość jest możliwa dopiero wtedy,
gdy bohater spotka się z własnymi ciemnymi stronami, kiedy zmierzy się z
niebezpieczeństwami i pozwoli Bogu powołać się do zadań, które On mu
przeznaczył. Dzisiaj mężczyźni często ponoszą porażkę w miłości, ponieważ
uważają, że sami z siebie od razu są do niej zdolni. Chcąc, żeby miłość
była udana, potrzeba uczciwego, prawdziwego spotkania z samym sobą i
doświadczenia życiowych wzlotów i upadków.


10. Jeremiasz: męczennik

W proroku Jeremiaszu spotykamy się z innym archetypowym obrazem mężczyzny:
z prorokiem i męczennikiem. Co znaczy być prorokiem opisane jest na
podstawie życia Jeremiasza. Prorok to człowiek mówiący to, co wypływa z
jego wnętrza. Inaczej mówiąc, prorokiem jest ten, kto przekazuje słowo
Boże, który mówi to, co w ciszy swojego serca słyszy od Boga. Słowa te
często różnią się od tego, co się zazwyczaj mówi i co chciałby usłyszeć
ogół. Jeremiasz jest prorokiem cierpiącym. Czuje presję, że musi
przepowiadać niepowodzenia wbrew politycznej euforii. Wie, że jego słowa
doprowadzą do zaburzenia ogólnego nastroju przez wmieszanie ciemnych
dźwięków w okrzyki zwycięstwa. Zbawienie obwieszcza zaś tam, gdzie wszyscy
prawie popadli w depresję. Jeremiasz świadczy całym swoim życiem o tym, co
mówi. We wrogim świecie staje się męczennikiem swojego posłannictwa. To, że
musi występować przeciwko ogólnej opinii, rozdziera jego serce. Czuje się
samotny i jakże często opuszczony przez Boga. Żaden z proroków nie
przeżywał tak wielkiej walki wewnętrznej jak Jeremiasz.
Jeremiasz został powołany przez Boga jako młody chłopiec. Miało to miejsce
w roku 628 przed Chrystusem. W Jerozolimie panował wówczas pobożny król
Jozjasz, który przywrócił i szanował prawo Mojżeszowe. Jeremiasz pochodził
z Anatot, z rodu kapłańskiego. O swoim powołaniu mówi w następujący sposób:
"Pan skierował do mnie następujące słowo: "Za-nim ukształtowałem cię w
łonie matki, znałem cię, nim przyszedłeś na świat, poświęciłem cię,
prorokiem dla narodów ustanowiłem cię". I rzekłem: "Ach, Panie Boże,
przecież nie umiem mówić, bo jestem młodzieńcem!". Pan zaś odpowiedział mi:
"Nie mów: Jestem młodzieńcem, gdyż pójdziesz, do kogokolwiek cię poślę, i
będziesz mówił, cokolwiek tobie polecę" (Jr 1, 4-7). Jeremiasz nie zabiega
o rolę proroka. Został powołany przez Boga wbrew własnym oporom wewnętrznym
i wątpliwościom, czy potrafi mówić. Nie jego predyspozycje sprawiają, że
nadaje się na proroka, lecz powołanie przez Boga. To powołanie Jeremiasz
odczuwa jako bolesne.
Kiedy umarł pobożny król Jozjasz, z którym cały lud wiązał ogromne
nadzieje, na tron wstępuje Jojakim. Sprawuje on rządy w latach 609-597
przed Chrystusem. Jojakim zaprzepaszcza reformy przeprowadzone przez
Jozjasza. Powoli przenikają do ludu pogańskie zwyczaje. Wtedy Jeremiasz
gwałtownie występuje przeciwko nim i przeciwstawia się królowi. Król
zaczyna go prześladować. Jeremiasz, rozczarowany niepowodzeniem swojej
misji, skarży się przed Bogiem, że Ten go opuścił. W lamentacjach i
skargach wyrzuca z siebie swoje zwątpienie: "Biada mi, matko moja, żeś mnie
porodziła, męża skargi i niezgody dla całego kraju. Nie pożyczam ani nie
daję pożyczki, a wszyscy mi złorzeczą. (...) Nigdy nie zasiadałem w wesołym
gronie, by się bawić; pod Twoją ręką siadałem samotny, bo napełniłeś mnie
gniewem. Dlaczego mój ból nie ma granic, a moja rana jest nieuleczalna,
niemożliwa do uzdrowienia? Czy będziesz więc dla mnie jakby zwodniczym
strumieniem, zwodniczą wodą?" (Jr 15, 10. 17n). Jeremiasz czuje się
opuszczony nawet przez swoich krewnych. Jego rodacy są przeciw niemu. Jest
sam przeciw wszystkim. Cierpi z tego powodu, że żyje w niezgodzie z całym
światem. Nie ma w nim nieumiejętności pojednania, która sprawia, że tkwi w
konflikcie ze wszystkimi. To Bóg stawia go poza wszelką wspólnotą. Ale
prorok czuje się także opuszczony przez Boga. Odczuwa Boga, z którego dotąd
czerpał siłę, jako wysychające "zwodnicze źródło". Nie może się na Niego
zdać, zaufać Mu. Jeremiasz oskarża Boga: "Uwiodłeś mnie, Panie, a ja
pozwoliłem się uwieść; ujarzmiłeś mnie i przemogłeś" (Jr 20, 7). Cierpi z
tego powodu, że ciągle musi mówić tylko o przemocy i ucisku. Ale kiedy
tylko spróbował stłamsić w sobie słowa pochodzące od Boga, żeby dopasować
się do tego, co mówią inni, "wtedy zaczął trawić moje serce jakby ogień,
nurtujący w moim ciele. Czyniłem wysiłki, by go stłumić, lecz nie
potrafiłem" (Jr 20,9). Jeremiasz musi mówić, co każe mu wewnętrzny głos,
czy tego chce, czy nie. Jeśli sprzeciwi się Bogu, w sercu czuje płonący
ogień, czego nie jest w stanie wytrzymać. Ale nawet w tych skargach i
zwątpieniu Jeremiasz mocno trzyma się Boga i trwa przy Nim, ponieważ wie,
że: "Pan jest przy mnie jako potężny mocarz; dlatego moi prześladowcy
ustaną i nie zwyciężą" (Jr 20,11).
Głoszenie proroctwa nie sprawia Jeremiaszowi żadnej przyjemności. Głosząc
słowo Boże, nie stawia siebie w centrum uwagi. W dzisiejszych czasach
istnieje wielu samozwańczych proroków. Zupełnie nie zauważają tego, jaką
władzę mają nad ludźmi, głosząc rzekomo prorocze słowa, i jak bardzo chcą w
ten sposób zwrócić uwagę na siebie. Czują się kimś szczególnym, uważając,
że poznali Bożą wolę. Jeremiasz jest przymuszany przez Boga do głoszenia
słów, które Bóg mu powierza. I on poświadcza ich prawdziwość całym swoim
życiem. Życie Jeremiasza nie jest historią człowieka sukcesu. Wprawdzie nie
zostaje razem z innymi Żydami uprowadzony w niewolę za panowania
Nabuchodonozora, w roku 597 przed Chrystusem, ale za króla Sedecjasza
(597-586), podczas oblężenia Jerozolimy zostaje uwięziony z powodu
podejrzenia o zdradę. Jest przetrzymywany w wartowni pałacu królewskiego.
Król rozkazuje w tajemnicy przyprowadzić proroka do siebie i pyta go, czy
ma dla niego słowo od Boga. Jeremiasz przepowiada mu, że zostanie wydany w
ręce króla babilońskiego. Przywódcy skarżą się przed królem na Jeremiasza:
"Niech umrze ten człowiek, bo naprawdę obezwładnia on ręce żołnierzy" (Jr
38, 4). Zarzucano Jeremiaszowi destrukcyjny wpływ na wojsko. W końcu
wrzucono go do cysterny, w której nie było wody, lecz błoto. Jeremiasz
zaczął grzęznąć w błocie. Z tego położenia ratuje go Kuszyta Ebedmelek, a
więc obcokrajowiec. Wtedy król ponownie pyta Jeremiasza o słowo Boże dla
niego. Jeremiasz mu odpowiada: "Jeżeli ci powiem, każesz mnie z pewnością
zabić, jeśli zaś dam tobie radę, nie usłuchasz mnie" (Jr 38, 15). Wprawdzie
Jeremiasz nie został zabity, ale król go nie posłuchał i nie zrobił tego,
co mu radził. W ten sposób jego misja nie powiodła się. Z pewnością
Jeremiasz wolałby powiedzieć królowi coś, co daje nadzieję, ale on może
przekazać tylko to, co mówi mu Bóg. A w ten sposób przeciwstawia się
ogólnemu zdaniu, a mianowicie nastrojom wojennym.
Prorok pociesza w listach Żydów uprowadzonych do niewoli babilońskiej. A
kiedy Jerozolima upadła w roku 586 przed Chrystusem, nadal próbuje udzielić
narodowi wsparcia i pocieszenia. Nie daje się zarazić ogólną depresją, lecz
się jej przeciwstawia. Wie, że teraz słowami pociechy naraża się tak samo,
jak wcześniej proroctwami o upadku. Mimo to są to wspaniałe słowa, które
poruszają nas do dziś: "Ty się jednak nie bój, sługo mój Jakubie -
wyrocznia Pana - i nie lękaj się, Izraelu, bo Ja cię wybawię z dalekiej
ziemi, twoje potomstwo z kraju jego wygnania. Powróci Jakub i będzie
zażywał nie zmąconego niczym pokoju, a nikt go nie będzie trwożył. Ja
bowiem jestem z tobą - wyrocznia Pana - by cię wybawić" (Jr 30, ).
Jeremiasz obiecuje uzdrowienie wszystkim, którzy cierpią z powodu swoich
ran: "Albowiem przywrócę ci zdrowie i z ran cię uleczę" (Jr 30,17). Tym
zaś, którzy są rozproszeni na obczyźnie, którzy czują się opuszczeni przez
Boga, którzy wątpią w Jego działanie, przekazuje słowa Pana: "Ukochałem cię
odwieczną miłością, dlatego też zachowałem dla ciebie łaskawość. Znowu cię
odbuduję i będziesz odbudowana, Dziewico-Izraelu! Przyozdobisz się znów
swymi bębenkami i wyjdziesz wśród tańców pełnych wesela" (Jr 31, 3n).
Jeremiasz jest prorokiem cierpiącym z powodu swego posłannictwa. Czuje w
sobie powołanie do przekazywania słów Boga, innych od panującej opinii.
Przez to jest osamotniony, co przynosi mu jedynie wrogość i nienawiść. Mimo
to Jeremiasz nie może postępować inaczej. W przeciwnym razie działałby
wbrew samemu sobie. Jeremiasz stanowi wyzwanie dla każdego mężczyzny.
Zachęca, by zaufać głosowi Boga w duszy. Bóg mówi do nas przez wewnętrzne
odczucia. Nie mamy żadnej pewności, czy dobrze odbieramy te odczucia. Mimo
to musimy wypowiedzieć, co czujemy, również za cenę odrzucenia przez ludzi.
Ponieważ będę jeszcze w innym miejscu pisał o archetypie proroka, przy
Jeremiaszu ograniczę się tylko do obrazu męczennika. Jak każdy archetyp,
męczennik ma swoje budujące i wartościowe aspekty, ale także niesie ze sobą
pewne niebezpieczeństwa. Zadaniem męczennika jest nauczenie się miłości.
Niebezpieczeństwo polega na tym, że niektórzy męczennicy poświęcają się po
to, by otrzymać miłość. Rezygnują z siebie, zamiast się poświęcić. Dojrzały
męczennik poświęca się dla życia i za ludzi, jednocześnie nie rezygnując z
siebie samego. Jego poświęcenie nie oznacza samozniszczenia, lecz
uwolnienie. Realizuje to, co powiedział Jezus: "Bo kto chce zachować swoje
życie, straci je, a kto straci swe życie z mego powodu, ten je zachowa" (Łk
9, 24). Życie tego, kto kurczowo trzyma się samego siebie, staje się jałowe
i skostniałe. Pełnią życia żyje tylko ten, poświęci się dla życia, kto
stara się sprostać wyzwaniom, które przed nim stoją. Jednak niektórzy źle
rozumieją to poświęcenie. Poświęcają się po to, by otrzymać miłość i
sympatię. Ale wtedy ich ofiara idzie na marne. Tacy męczennicy odbierają
świat jako niesprawiedliwy. Bo nigdy nie otrzymają tego, co w głębi duszy
mają nadzieję dostać. Czują się wykorzystani. Ofiara nie może nikogo
okaleczyć. Nie chodzi o to, żeby poświęcić to, co w nas ważne, lecz o to,
by być wolnym wewnętrznie, tak by móc całkowicie oddać się życiu i miłości.
Dopiero wtedy doświadczymy pełni życia i wewnętrznego spełnienia.
W dzisiejszych czasach archetyp męczennika jest całkowicie zniekształcony
przez próby samobójcze. Młodzi ludzi popełniają samobójstwo po to, by
wciągnąć w swoją śmierć jak najwięcej osób. W tym przypadku męczeństwo nie
służy życiu, lecz jedynie śmierci. Nie wynika ono z umiłowania życia, lecz
z nienawiści do siebie i ludzi. W ostatecznym rozrachunku jest więc ono
wyrazem pogardy dla ludzi i samego siebie. To pesymistyczne postrzeganie
samego siebie popycha samobójcę do męczeństwa. Ponieważ nie oczekuje on
niczego od życia, niszczy samego siebie, a przy tym i innych. Najczęściej
to mężczyźni niszczą samych siebie, wybierając śmierć. Najwyraźniej
istnieje destrukcyjna strona męskości, która nakazuje mężczyźnie zajmować
się śmiercią w sposób chorobliwy. Na niektórych mężczyznach śmierć robi
swoiście imponujące wrażenie. Lubią oglądać programy, w których są
rozstrzeliwani ludzie, albo zajmują się sportami ekstremalnymi, w których
muszą liczyć się z ryzykiem śmierci. Czują, że żyją dopiero przez kontrast
ze śmiercią. Kobiety mają inny stosunek do życia i śmierci. Archetyp
męczennika nie wzmacnia negatywnej tęsknoty mężczyzny za śmiercią.
Prawdziwy męczennik umiera zawsze za życie. Kładzie swoje życie na szali,
dlatego że służy życiu.
Z archetypem męczennika nierozerwalnie łączy się zdolność do cierpienia.
Męczennik "rozumie, że na jego życie składa się cierpienie, którego ani nie
może się wyprzeć, ani przed nim uciec, ani mu całkowicie zapobiec swoją
bojową aktywnością. Cierpienie może się okazać immanentną częścią naszego
wzrostu i dojrzewania". Jeremiasz poddaje się cierpieniu, nie ucieka przed
nim. Ale jednocześnie go nie szuka. Nie można stwierdzić, żeby był
uzależniony od masochistycznego dążenia do cierpienia. Ale ponieważ trwa
przy swoim posłannictwie, nie ucieka przed cierpieniem, którego doświadcza.
Właśnie przez cierpienie zostaje oczyszczony i uzdolniony do przekazywania
pełnych miłości słów pocieszenia. W jego proroctwach czuje się, że
przekazuje je człowiek, który w cierpieniu nauczył się sztuki miłości. Ten,
kto chce stać się mężczyzną, nie może uciekać przed cierpieniem. Nie
powinien także go szukać. Ale jeśli naprawdę idzie swoją drogą, nie
próbując się naginać, wypierać siebie, to na tej drodze doświadczy tego -
jak to podkreśla C. G. Jung -że jest to droga krzyżowa, na której spotka
cierpienie. Zgoda na nie i nieuciekanie przed cierpieniem - to obraz
męczennika, który jest dla nas aktualny także dzisiaj.
Męczennik całym swoim życiem daje świadectwo temu, co reprezentuje.
Męczennicy we wczesnym Kościele przez swoją śmierć świadczyli o
zmartwychwstaniu Jezusa. Ich świadectwo prawdy było dla nich ważniejsze od
własnego życia. Niektóre relacje o męczeńskiej śmierci pierwszych
chrześcijan, którzy ochoczo szli na śmierć, są dla nas dzisiaj niezbyt
zrozumiałe. Wyedukowani psychologicznie wietrzymy tutaj jakieś
masochistyczne inklinacje. Ale kiedy zajrzymy do duszy tych odważnych
kobiet i mężczyzn, to odkryjemy, że dla nich nie śmierć była ważna, lecz
świadectwo o Chrystusie. Oni chcieli całym swoim życiem o Nim świadczyć.
Nie chcieli się godzić na fałszywe kompromisy z władzą świecką. W
dzisiejszych czasach - tak samo jak wtedy - potrzeba nam takich jasno
określających się i bohaterskich kobiet i mężczyzn. Są to ludzie, którzy
nie dadzą się nagiąć ani sprowadzić z obranej drogi. Nie tylko mówią o
prawdzie, nie tylko mówią o swojej wierze, ale świadczą o niej całym swoim
życiem. Nie szukają śmierci, ale w ich świadectwie zawiera się gotowość do
zgody na śmierć. Prawda jest dla nich ważniejsza od życia. Wewnętrzna
jasność i zgodność mają dla nich większe znaczenie niż istnienie fizyczne.
Relacje o męczeństwie pierwszych chrześcijan obfitują w przekazy o radosnej
nadziei na życie wieczne. Ponieważ chrześcijanie wierzyli w
zmartwychwstanie Jezusa, nie dali się zastraszyć groźbom śmierci. Śmierć
przestała być straszna. To dlatego byli w stanie zaświadczyć życiem o
swojej wierze. Ich wiara nie była pobożną fasadą, lecz podstawą ich życia,
na której stali, i źródłem, z którego czerpali. Przyjmując propozycje
uratowania życia wysuwane przez sędziów, musieliby się wyprzeć podstawy
swojego życia. Męczeństwo nie należy do zjawisk obecnych tylko w pierwotnym
Kościele. Także nasze czasy wydają męczenników. W Trzeciej Rzeszy było
wiele nieustraszonych kobiet i mężczyzn, którzy nie wahali się poświęcić
swojego życia w walce o prawdę i sprawiedliwość. W Ameryce Łacińskiej wciąż
ponoszą śmierć ci, którzy poważnie traktują chrześcijańską Dobrą Nowinę i
ujmują się za biednymi. Ich życie i śmierć świadczą o tym, że są nam
potrzebni w dzisiejszych czasach. Bez nich bylibyśmy ubożsi. Jednakże
jesteśmy dzisiaj wrażliwsi na ambiwalencję tego archetypu. Identyfikowanie
się z archetypem męczennika jest dziś trochę niebezpieczne. Taka osoba
zaczyna się sobie podobać w tej roli. Czasami obserwujemy to w różnych
grupach, kiedy ktoś czuje się niezrozumiany i odrzucony. Zamiast starać się
wszystko wyjaśnić, zrozumieć i zażegnać konflikty, ucieka w rolę
męczennika. W ten sposób staje się ślepy na własne potrzeby i swój udział w
konflikcie.
Jako męczennik staje się trwałym wyrzutem dla innych: "To wy jesteście
winni mojemu cierpieniu. To wy zrobiliście ze mnie męczennika". Dla
niektórych odgrywanie roli męczennika stanowi dużą pokusę. Wydają się oni
sobie wtedy kimś szczególnym. Mogą się wtedy wywyższać nad innych.
Prawdziwi męczennicy nigdy nie identyfikowali się z archetypowym obrazem
męczennika. Swoim życiem po prostu składali świadectwo. Zostali
męczennikami w walce za prawdę. Emanują wolnością i jasnością, siłą i
szczerością. Takimi męczennikami fascynują się mężczyźni. Chętnie czytają
historię ich życia. Czują, że emanuje z nich męska energia, której chętnie
sami by doświadczyli. Niezależnie od tego, czy to Oskar Romero czy Martin
Luther King, Dietrich Bonhoeffer czy hrabia von Moltke, niezłomni
mężczyźni, którzy nie bali się śmierci - wszyscy oni pokazują nam pozytywny
obraz mężczyzny, obraz przekonujący zarówno mężczyzn, jak i kobiety.
Jestem dumny z mojego ojca, który w czasach Trzeciej Rzeszy nie ugiął się
pod presją hitlerowskiego reżimu. Ponieważ nie witał się hitlerowskim
pozdrowieniem, często bywał podejrzany i denuncjowany. Już w roku 1938
przed drzwiami jego sklepu stanął policjant i chciał go zamknąć, ponieważ
ojciec nosił nazwisko pochodzące od nazwy koloru. Takie nazwiska zaś
uważane były za żydowskie. Mój ojciec nie dał się zastraszyć ani
wyprowadzić z równowagi i zażądał, żeby policjant się wylegitymował. Kiedy
policjant zauważył, że nie zrobił żadnego wrażenia na moim ojcu, stał się
bardziej ludzki i odszedł. Mój ojciec uczył nas tego, abyśmy jasno
opowiadali się za tym, co dla nas jest ważne. Nawet kiedy nie zawsze mi się
to udaje, kiedy jestem na to zbyt tchórzliwy, zawsze czuję, że mam wtedy
przy sobie mojego ojca. Czuję jego wsparcie i jest mi łatwiej pozostać
jednoznacznym świadkiem.


11. Eliasz: prorok

Jeremiasz jest prorokiem wątpiącym i cierpiącym z powodu swojego powołania,
Eliasz natomiast wydaje się być prorokiem silnym i świadomym siebie. Sam
jeden walczy przeciwko 450 prorokom Baala i odnosi nad nimi zwycięstwo.
Każe zabić wszystkich, którzy nie wyznają jego wiary (por. 1 Krl 18). W
agresywności Eliasz zupełnie nie widzi swoich ciemnych stron. Jeśli ktoś
tak zapamiętale walczy z czymś, to jest na ogół mocno zaangażowany i
zapatrzony w to, co chce zniszczyć. Baal jest bogiem płodności, żeńskim
bóstwem Kanaanu. Jahwe jest Bogiem męskim, Bogiem wojny. Dzisiaj zauważamy,
że Eliasz miał jednostronny obraz Boga i że mocno przy nim obstawał. Jego
misja prorocza była pomieszana z rygorystyczną duchowością. Dopóki Eliasz
może realizować swoją męskość, żyć w pełni męską stroną swojej natury,
dopóty czuje się silny. Lecz w chwili, gdy wychodzi mu naprzeciw żeńska
strona jego natury w postaci królowej Izebel, kończy się jego zaufanie do
siebie samego. "Wtedy zląkłszy się, powstał" (1 Krl 19, 3) i ratował się
ucieczką. Ucieka przed Izebel, przed swoją żeńską stroną, którą tak
zwalczał. Ale na pustyni, gdzie jest sam, dogania go ta strona. Tam spotyka
się ze sobą, pozbawiony ochrony swojej męskiej siły, z pomocą której dotąd
mógł walczyć z innymi. Jest wydany na pastwę samego siebie. I wtedy traci
ochotę do życia - najchętniej by umarł.
Powiedział sobie: "Wielki już czas, o Panie! Odbierz mi życie, bo nie
jestem lepszy od moich przodków" (1 Krl 19, 4). Wpada w głęboką depresję.
Dokładnie u szczytu sukcesu i siły spotyka się z własnymi ciemnymi
stronami. I nie może ich znieść. Jest rozczarowany samym sobą. Zauważa, że
to, co zwalczał w innych, jest obecne w nim samym. Nie jest lepszy od
swoich przodków ani od tych, z którymi walczył.
Bóg zaczyna szkolić Eliasza. Posyła do niego swojego anioła, żeby go
obudził i podniósł. Anioł pokrzepia go chlebem i wodą. Ale Eliasz je, pije
i... znowu się kładzie. Anioł musi przyjść po raz drugi, żeby go wyprawić w
drogę. Dopiero wtedy Eliasz wstaje i idzie przez 40 dni i nocy przez
pustynię do Bożej góry Horeb. Tam widzi, że jego obraz Boga był
jednostronny. Prorok chciał postrzegać Boga jedynie jako potężnego Władcę,
który wytępi swoich wrogów w ogniu złości. Okazuje się, że Bóg jest cichy i
łagodny, że można Go spotkać w cichym szepcie wiatru. W milczeniu Eliasz
musi się rozstać ze wszystkimi obrazami Boga, które sobie stworzył, żeby
spotkać się z innym Bogiem, którego nie może używać dla swoich potrzeb.
Bogiem, który nie pozwoli się traktować instrumentalnie w celu spełnienia
jego fantazji o wielkości czy wyobrażeń o męskości. Eliasz poznaje całkiem
innego Boga i decyduje się pójść drogą, którą On mu wyznaczył. I taki jest
koniec największego proroka Starego Testamentu. Po wyznaczeniu Elizeusza na
swojego następcę i po udzieleniu mu swojego ducha, zostaje wzięty do nieba.
Scena, w której Biblia opisuje wzięcie Eliasza do nieba, jest pełna
dramatyzmu: "Podczas gdy oni szli i rozmawiali, oto [zjawił się] wóz
ognisty wraz z rumakami ognistymi i rozdzielił obydwóch: a Eliasz wśród
wichrów wstąpił do niebios. Elizeusz zaś patrzał i wołał: "Ojcze mój! Ojcze
mój! Rydwanie Izraela i jego jeźdźcze!"" (2 Krl 2, lin). Eliasz wprowadził
Elizeusza w urząd proroka. To jak męska inicjacja. Elizeusz poprosił
swojego mistrza o to, by dwie części jego ducha przeszły na niego. Kiedy
Eliasz został wzięty do nieba, Elizeusz wziął płaszcz proroka i uderzył nim
w wodę, a wody się rozstąpiły. Uczeń został obdarzony mocą mistrza, ale
musi pójść własną drogą. Elizeusz traktował Eliasza jako swojego ojca i
jako tego, który wpływa na los swojego ludu. Bez niego czuje się samotny.
Jednak obdarzony jego mocą odważa się podjąć to, co Bóg mu zleca i
powierza. Mężczyźni potrzebują dziś takich ojców i nauczycieli, którzy
potrafią ich wprowadzić w sztukę bycia mężczyzną.
Eliasz miał w sobie coś ognistego. Potrafił zachwycać. Ale ta umiejętność
miała także swoje negatywne strony. Mogła stać się ogniem namiętności, na
co wskazuje scena z prorokami Baala. W tej scenie jego ogień poniósł go do
tego stopnia, że pozabijał tych proroków. Umierając, prorok sam staje się
ogniem. Pozwolił się przemienić przez ogień Bożej miłości. Odtąd jako ogień
ogrzewa ludzi, którzy od dawna tęsknią za ciepłem.
Mężczyźni, którzy potrafią zachwycać, tak jak Eliasz, muszą najpierw sami
przejść przez ogień Boży, żeby nie porywali za sobą ludzi w kierunku, który
nie ma nic wspólnego z Bogiem, a jedynie z ich własnymi ambicjami. Ciągle
spotykamy ludzi, którzy fascynują innych. Oni często ten fakt wykorzystują,
uzależniając innych od siebie. Eliasz został wzięty do nieba nie po to,
żeby ludzie przestali za nim chodzić, lecz żeby mogli napełnić się częścią
jego ducha. Został oczyszczony przez Boga, żeby ogień, który w nim jest,
był świadectwem o Bogu, a nie o jego własnej namiętności. Eliasz spotyka
się z własną słabością. Tylko w ten sposób może dobrze użyć mocy, którą Bóg
go obdarzył. Bez tego spotkania z ciemną stroną samego siebie mężczyźnie
grozi niszczenie ludzi swoją mocą i siłą, a nie wspieranie ich i dodawanie
im siły i otuchy.
W sakramencie chrztu wszyscy chrześcijanie są namaszczani na proroków.
Nasze zadanie jako proroków ma różne aspekty. Prorokiem jest ten, kto
wyraża Boga w sposób przynależny do jego osoby. Prorokiem jest każdy, kto
wypowiada jedyne w swoim rodzaju słowo, które Bóg mówi do niego. Każdy ma
coś do powiedzenia o Bogu, co może być przekazane tylko i wyłącznie przez
niego. Każdy może przekazać światu jakiś aspekt Boga, który może rozbłysnąć
jedynie przez tego człowieka. Zadaniem proroka jest zobaczenie rzeczy
takimi, jakimi widzi je Bóg. "Prawdziwy prorok bezkompromisowo przypomina
nam o tym, kim naprawdę jesteśmy, co tutaj robimy i kim jesteśmy w oczach i
w sercu Boga". Otwiera nam oczy, byśmy potrafili zdemaskować złudzenia o
nas samych i świecie, które sobie stworzyliśmy pod wpływem opinii innych
ludzi. W każdym z nas istnieje wewnętrzny prorok. Ale często jest on mocno
przykurzony lub ukryty głęboko w nas. A my nie docieramy do głębi, tylko
ślizgamy się po powierzchni. Dlatego stajemy się permanentnymi marudami,
stale narzekającymi na wszystko i nie widzimy przed sobą dalszej drogi.
Prawdziwy artysta zawsze ma kontakt ze swoim wewnętrznym prorokiem.
"Prawdziwa sztuka jest prorocka. (...) Uczciwy, szczery artysta pokazuje
nam wizję rzeczywistości taką, która nas zmusza do zobaczenia, usłyszenia i
odczuwania rzeczy w nowy sposób".
Trzecim aspektem bycia prorokiem jest to, że powstajemy całym swoim
jestestwem i zabieramy głos w sprawie niesprawiedliwości tam, gdzie się z
nią zetkniemy. Z byciem prorokiem wiąże się także sprzeciw wobec źle
postępujących władców i możnych tego świata. Prorok nie zadowala się
możliwością konformistycznego i poprawnego życia. Chce zabrać głos, gdy
czuje, że świat, Kościół zmierza w złym kierunku, że nie idzie właściwą
drogą. Bycie prorokiem oznacza nazywanie rzeczy po imieniu, bez obaw i
lęku. Sobór ustosunkował się do prorockiego posłannictwa Kościoła. Ale
gdzie dzisiaj w Kościele są mężczyźni, którzy odważyliby się sprzeciwić
duchowi czasu i opowiedzieć się za prawdą i sprawiedliwością, za tymi,
którzy w naszym społeczeństwie nie mają głosu, za zepchniętymi na margines
i poza nawias społeczeństwa? Prorok żyje w niebezpieczeństwie. Cena za
mówienie o tym, jak naprawdę wygląda świat, jakie panują w nim układy,
często jest bardzo wysoka, dlatego że także dzisiaj prorocy przypłacają
powołanie swoim życiem - czy to w Salwadorze, w Zimbabwe czy w Algierii.
Także Kościół przyjmuje proroków z oporami. Raczej woli zamknąć im usta i
nie dopuścić ich do żadnego z kościelnych urzędów. Często krytykom zarzuca
się to, że chodzi im tylko o "szkodzenie wizerunkowi Kościoła" albo o
odgrywanie roli oskarżyciela. Ale prorok nie krytykuje po to, żeby
oskarżać, lecz po to, by w nowy sposób przekazać wolę Bożą. A wola Boża nie
zawsze pokrywa się z naszymi wyobrażeniami o harmonijnym Kościele, który
często stara się zatuszować konflikty wewnętrzne, żeby na zewnątrz stwarzać
pozory jedności.
Niebezpieczeństwo istnieje wtedy, gdy prorok identyfikuje się z archetypem.
Wtedy staje się ślepy na własną prawdę. Uważa, że jest jedynym, który ma
odwagę mówić prawdę, a wszyscy inni są tchórzami. Tak myśląc, stawia siebie
ponad innymi i czuje się kimś szczególnym. Zupełnie nie zauważa, jak do
jego roli proroka wkrada się żądza władzy i przekonanie o własnej
nieomylności. Inne niebezpieczeństwo polega na tym, że ktoś, kto się uważa
za proroka, powołuje się na Ducha Świętego i przepowiada innym, co się
wydarzy w ich życiu, albo odmalowuje przerażające wizje przyszłości. Wielu
ludzi nie potrafi się bronić przed takimi proroctwami. Myślą, że to
naprawdę mogłoby się wydarzyć. Kiedy mówię do innych z pozycji proroka, to
wynoszę się ponad nich. Porzucam normalną płaszczyznę komunikacji
i stawiam się ponad nimi. Oni mają mi być posłuszni. Nie pozwolę na to, by
podważyli moje proroctwa. Nie wolno ich sprawdzać ani poddawać w
wątpliwość. Wciąż istnieje wielu ludzi, którzy ulegają pokusie
identyfikowania się z archetypowym obrazem proroka i upajają się pełnią
władzy, którą w ten sposób otrzymują.
Eliasz doświadczył tych zagrożeń bycia prorokiem. Napawał się władzą, którą
dawał mu urząd proroka. Ale na koniec musiał boleśnie doświadczyć tego, że
mu ją odebrano. Musiał poddać się nauce Boga, żeby umieć w ciszy słuchać
Boga, który nie zawsze dawał mu słowo, jakie prorok mógłby przekazać
ludziom. Bóg nie zawsze chce mówić w ciszy, lecz chce milczeć razem z
człowiekiem, ponieważ pragnie nie tylko jego głosu, lecz przede wszystkim
jego serca. W ciszy prorok spotyka się z ciemną stroną samego siebie. Wtedy
zauważa, że chciał się wywyższyć ponad innych. Także w ciszy może usłyszeć
słowo Boże skierowane do niego, słowo, którym nie może już imponować, lecz
które musi poświadczać całym swoim życiem. Prorok może mówić w imieniu Boga
tylko wtedy, gdy otworzy przed Nim swoje serce. Wtedy nie mówi po to, by
pokazać swoją władzę i moc, lecz dlatego że Bóg go do tego zmusza. W
naszych czasach potrzeba takich mężczyzn, którzy odpowiedzą na wezwanie
Boga i jako prorocy opowiedzą się przeciwko wszelkim tendencjom wrogim
życiu, obecnym w naszym społeczeństwie i wystąpią przeciwko mającym władzę,
którzy tej władzy nadużywają do uciskania narodów. Prorokom potrzeba tej
siły i ognia, którymi emanuje Eliasz.


12. Hiob: cierpiący sprawiedliwy

Hiob nie jest postacią historyczną, lecz toposem mężczyzny mądrego i
sprawiedliwego. Żadna z biblijnych postaci nie cieszyła się większym
zainteresowaniem literatury powojennej niż Hiob (Hiob znaczy
"prześladowany"). Hiob czuje się człowiekiem prześladowanym przez
wszystkich, nawet Boga nie odbiera jako swojego przyjaciela i obrońcy, lecz
jako Boga niepojętego, który zrzuca na niego nieszczęścia. Imię Hiob można
przetłumaczyć także jako wyrażenie: "Gdzie jest ojciec?". Ten, kto
doświadcza tak wiele cierpienia, czuje się jakby był pozbawiony ojca. Tak
samo jak Hiob wzywamy Boga jak Ojca, gdy dotknie nas nieuleczalna choroba,
kiedy zawali nam się całe życie albo kiedy stracimy ukochanego człowieka.
Wołamy Ojca wtedy, gdy nie rozumiemy, co się dzieje w naszym życiu.
Oskarżamy Boga, gdy nie widzimy w Nim Ojca, lecz tak jak Hiob - wroga.
Krainy Us, z której pochodzi Hiob, nie da się zlokalizować na żadnej mapie.
Jest to idealny kraj, w którym ludzie mają pierwotny i nieskażony kontakt z
Bogiem. Ponieważ relacja z Bogiem nie została jeszcze zaburzona przez
grzech, panują w tym kraju rajskie warunki. Ale Hiob zostaje wypędzony z
tego raju przez Złego. Jest to dla niego ciężka próba wiary. Ten konflikt,
o którym pisze biblijny autor, był typowy dla ludu Izraela, zwłaszcza w
czasach niewoli babilońskiej. Jednocześnie jest to konflikt dotyczący
każdego mężczyzny, który stara się być uczciwy i prawy i mimo to ciągle
doświadcza cierpienia i bólu. Księga Hioba wskazuje mężczyznom sposoby, jak
nie zwątpić w Boga i jak nie stracić do Niego zaufania, gdy wszystko wokół
nas się wali.
O Hiobie napisano: "Był to mąż sprawiedliwy, prawy, bogobojny, prawy i
unikający zła" (Hi 1, 1). Jego prawość została nagrodzona. Miał siedem
synów i trzy córki oraz duży majątek. Żył w pokoju i cieszył się życiem. Aż
pewnego dnia spotkało go nieszczęście. Wszystko zostało mu odebrane -
najpierw majątek, potem dzieci, a na koniec zdrowie. Kiedy stracił
wszystko, co było mu drogie, padł na ziemię i powiedział: "Nagi wyszedłem z
łona matki i nagi tam wrócę. Dał Pan i zabrał Pan. Niech będzie imię
Pańskie błogosławione" (Hi 1, 21). Człowiek, któremu dobrze się powodziło,
nie był związany z tym, co posiadał. Zgodził się na to, żeby Bóg wszystko
mu zabrał. To zadziwiająca postawa. Porzucił wszelkie złudzenia na temat
udanego życia. Potem przyszli do niego przyjaciele, by być przy nim w
milczeniu. W milczeniu wytrzymują przy nim siedem dni i nocy. "Nikt nie
wyrzekł słowa, bo widzieli ogrom jego bólu" (Hi 2,13). Taka postawa zdradza
wielkie serce - wytrzymać ból drugiej osoby i nie zagadać go na śmierć. Ale
kiedy po siedmiu dniach zaczęli mówić, dorobili sobie teorię do jego losu.
Los przyjaciela jest dla nich potwierdzeniem ich teologii, że tylko
człowiek grzeszny doświadcza zła. A więc Hiob powinien się zastanowić,
kiedy i gdzie popełnił grzech i za co ponosi karę.
Kiedy interpretuję los człowieka i dorabiam do niego teorię, to jest to
oznaka, że trzymam się od niego z daleka. Nie przyjmuję człowieka
doświadczonego cierpieniem. Ukrywam się za teorią, którą sam stworzyłem na
jego temat. Hiob broni się przed teorią swoich przyjaciół i próbami
interpretacji jego losu. Nie przyjmuje do siebie żadnych prób
interpretacji. Obstaje przy tym, że niczym nie zawinił wobec Boga. Jest to
dla nas zadziwiające, ponieważ wszyscy uczyliśmy się tego, że jesteśmy
grzesznikami. Hiob ufa swoim uczuciom. Uważa, że nie zrobił niczego wbrew
Bogu i Jego woli. Ufa swojemu poczuciu sprawiedliwości. I nie daje się
przekonać przyjaciołom, że sam jest winien swojego losu. Bóg w końcu
przyznaje mu rację. Mówi do przyjaciół Hioba: "Nie mówiliście o Mnie
prawdy, jak sługa mój, Hiob" (Hi 42, 7). Bóg się nie usprawiedliwia.
Jedynie pokazuje Hiobowi cud stworzenia. To przekonuje Hioba udręczonego
cierpieniem. Kiedy patrzy na to, co Bóg stworzył, wyznaje: "O rzeczach
wzniosłych mówiłem. To zbyt cudowne. Ja nie rozumiem" (Hi 42, 3).
W Hiobie fascynuje mnie to, że się nie poddaje presji, tylko ufa swojemu
odczuciu. Nie czuje się winny. Takiego mężczyznę dobrze rozumieją
mężczyźni. Przez wieki cierpieli z tego powodu, że musieli czuć się mali
przed Bogiem, że zawsze musieli doszukiwać się w sobie winy. Hiob pozwala
nam na to, byśmy przyjmowali siebie takimi, jacy jesteśmy, bez obwiniania
siebie. Nietzsche czasami słusznie krytykował w chrześcijaństwie tendencję
do węszenia grzechu wszędzie i obniżania wartości człowieka. W ten sposób
przemawiał do osób, które odwróciły się od chrześcijaństwa, ponieważ miały
dosyć doszukiwania się winy we wszystkim i ciągłego poczucia bycia
grzesznikiem. Nie chodzi o to, by się rozgrzeszać ze wszystkiego, co się
robi, lecz o zdrowy stosunek do własnego działania. Prawy człowiek ma
wyczucie tego, co wypada i kieruje się wartościami. Ale nie może żyć w
poczuciu, że podważa się jego starania w kierunku uczciwego życia, że
podważa się i sprawdza to, co robi i wszędzie odkrywa grzech i winę. Hiob
dodaje nam odwagi, byśmy mogli występować przeciwko przedwczesnym
interpretacjom. Nie możemy z całą pewnością powiedzieć, dlaczego ta choroba
albo taki los spotkał właśnie nas. Musimy to po prostu przetrwać, nie
tworząc żadnej interpretacji. Mężczyźni bronią się przed tym, kiedy ktoś
próbuje im dokładnie wyjaśnić, dlaczego znaleźli się w takiej, a nie innej
sytuacji. Czują to, czego nie da się wyjaśnić. Raczej wolą przetrwać trudną
sytuację, niż odważyć się na pochopne próby wyjaśnienia jej przyczyn.
Bóg usprawiedliwia Hioba i zwraca mu cały jego majątek. Po tym, jak
zrezygnował ze wszystkiego, przestał się określać przez pryzmat swojego
stanu posiadania i dobrej opinii, otrzymał wszystko z powrotem. Wtedy mógł
z wdzięcznością cieszyć się tym, co ma, nie przywiązując się zbytnio do
posiadanych rzeczy. Na podstawie tego cierpiącego sprawiedliwego Biblia
pokazuje nam, że Bóg może całkowicie odmienić niepowodzenie. To
pocieszająca nowina dla tych mężczyzn, których życie nie przebiega tak
gładko, jak sobie to wymarzyli.
W Hiobie spotykamy się z cierpiącym sprawiedliwym, który dla Izraela był
archetypowym obrazem, potem przeniesionym na Jezusa. W tym obrazie wyraża
się bolesne doświadczenie, że często tymi, którzy muszą cierpieć, są
właśnie sprawiedliwi. Tu na nowo pisze się teologia cierpienia. Bo we
wszystkich religiach istnieje teoria, że człowiek sam stwarza sobie
cierpienie, że sam jest winien swojej choroby. Oczywiście, wiemy z
psychologii, że coś w tym jest. Ale jednocześnie jest to niebezpieczna
teologia, bo mówi ona każdemu choremu: "Sam sobie stworzyłeś swoją chorobę.
Na pewno żyłeś obok siebie i obok prawdy o sobie". Hiob uwalnia nas od tej
teorii pogardzającej człowiekiem. Nie, cierpienie nie zawsze spotyka tych,
którzy na nie zasłużyli, lecz jakże często tych, którzy żyli dobrze i
uczciwie. Ono przychodzi z zewnątrz. Nie zawsze znamy jego przyczynę. Nie
pomoże nam to uporać się z cierpieniem, jeśli zaczniemy gorączkowo szukać w
sobie winy, czy to psychologicznej, czy to moralnej. Tak jak Hiob możemy
walczyć z cierpieniem i spierać się z Bogiem. Możemy zarzucać Bogu, że do
tego dopuścił. Wolno nam odczuwać wszystkie te uczucia. A kiedy dopuścimy
do siebie uczucia złości, smutku, rozczarowania i bólu, będą one mogły się
zmienić, a my, tak jak Hiob, będziemy mogli zobaczyć tajemnicę Boga. Ale
także wtedy nie będziemy w stanie wyjaśnić sensu naszego cierpienia.
Zrezygnujemy z próby teologicznego wyjaśnienia przyczyny i sensu naszego
cierpienia. W milczeniu upadniemy na kolana przed niepojętym Bogiem i
niezrozumiałym cierpieniem. Kiedy zrezygnujemy z interpretacji, damy szansę
wzrostu czemuś nowemu w nas - tak jak to było w przypadku Hioba, który
zaryzykował nowy początek, dzięki czemu jego życie stało się pełniejsze niż
dotąd.
Archetypowy obraz cierpiącego sprawiedliwego jest podobny do obrazu
męczennika, ale jest między nimi istotna różnica. Męczennika cierpienie
dotyka, dlatego że głosi i obstaje przy swoich przekonaniach. Cierpiący
sprawiedliwy zaś nie wie, dlaczego musi cierpieć. Cierpi, nie dlatego że
jest sprawiedliwy, ani nie dlatego że zgrzeszył. Cierpienie pozostaje
tajemnicą. Hiob nie potrafi wyjaśnić przyczyny swojego cierpienia. Może
jedynie zgodzić się na cierpienie, które go spotyka. Jego zadaniem jest
przyjąć wyzwanie, jakie stanowi dla niego cierpienie i dojrzewać przez nie.
Mężczyźni najchętniej zrobiliby wszystko, żeby uniknąć cierpienia. Próbują
je stłumić albo przezwyciężyć wszelkimi możliwymi środkami - czy to lekami,
technikami duchowymi, sposobem odżywiania itd. Albo dążą do zwalczenia
cierpienia lub do opanowania go. Cierpienie stanowi dla nich wyzwanie i
okazję do tego, by coś zmienić. Czynnie podchodzą do cierpienia. Jest to
jak najbardziej zdrowe dążenie mężczyzny. Ale istnieją cierpienia, z
którymi nie można sobie poradzić. Trzeba się z nimi pogodzić. I jest to
bardzo trudne dla mężczyzn. Często oznacza to dla nich narcystyczne
zranienie, kiedy muszą się przyznać do tego, że nie potrafią pokonać
cierpienia własnymi siłami. Ale kiedy zaakceptują swoje cierpienie i
zobaczą w nim wyzwanie, to stanie się ono dla nich prawdziwym nauczycielem
życia. Ono zmusi ich do rozstania się ze złudzeniami co do tego, że mają
swoje życie w swoich rękach albo że zdrowy tryb życia zagwarantuje im
pełnię zdrowia. W chorobie i cierpieniu zostaje mi odebrane wszystko, czego
się trzymałem. Nie mogę się już określać przez pryzmat sukcesu, siły czy
zdrowia. Potrzebuję głębszej podstawy, Boga jako właściwej podstawy, która
jest źródłem mojego życia.
Mężczyźni, którzy nie uciekali przed cierpieniem i przez nie przeszli,
promienieją specyficzną jakością. Stali się mądrzy. Cierpienie uczyniło ich
łagodnymi. I wprowadziło ich w głębokie tajemnice. Kiedy spotykam takich
mężczyzn, zawsze czuję się głęboko poruszony. Mam wielki szacunek dla
tajemnicy tych mężczyzn, dla ich mądrości i przemiany, której doświadczyli
przez cierpienie. Księga Hioba kończy się tym, że Hiob z powrotem otrzymuje
cały swój majątek, tak że staje się bogatszy niż był przedtem.
Doświadczenie, które stoi za tym happy endem potwierdza się u wszystkich
mężczyzn, którzy przeszli przez cierpienie. Nie otrzymują oni z powrotem
dawnego zdrowia, siły czy sukcesu. Ale promienieje z nich coś, co jest
ważniejsze niż zewnętrzne bogactwo. Wewnętrzne bogactwo, które z nich bije,
przewyższa wszystko, czym emanowali przed doświadczeniem cierpienia.
Fascynują mnie tacy mężczyźni. Czuję, że posiedli mądrość, która mogłaby
nam wskazać, jak żyć, by nasze życie było naprawdę udane. Oczywiście,
mógłbym to samo powiedzieć o kobietach doświadczonych cierpieniem. One
także promienieją taką mądrością. I one także mają wyczucie tajemnicy
cierpiącego sprawiedliwego.


13. JONASZ: SZELMA

Prorok Jonasz jest ciekawym człowiekiem. Amerykański jezuita Patrick Arnold
uważa, że Jonasz realizuje archetyp szelmy. Nie bez powodu w wielu gwarach
istnieją pełne humoru wierszyki przedstawiające historię Jonasza. Jego
historia pozostawiła u wielu wrażenie, że Bóg ma poczucie humoru i że
Jonasz został szelmą wbrew własnej woli, tak jak klaun w cyrku staje się
ofiarą komicznych sytuacji, najczęściej wbrew własnej woli. Autor historii
o Jonaszu na pewno rozumiał poczucie humoru Boga. W sztuce średniowiecznej
prorok Jonasz najczęściej był przedstawiany jako młody mężczyzna o łysej
głowie. W wielu przedstawieniach jest pokazane szelmostwo tej biblijnej
postaci.
Jonasz otrzymuje od Boga zadanie. Ma pójść do Niniwy i przekazać miastu
wiadomość o sądzie Bożym. Ale Jonasz udaje się dokładnie w odwrotnym
kierunku. Ucieka przed tym zadaniem. Swoje postępowanie uzasadnia potem
tym, że wiedział, że Bóg jest miłosierny i że nie spełniłby swojej groźby.
To go złości. Dlatego znajduje statek, który płynie do Hiszpanii, do
miejscowości Tarszisz. Po drodze statek prawie tonie podczas potężnej
burzy. Marynarze rzucają losy, żeby się dowiedzieć, kto jest temu winny.
Los pada na Jonasza. Wtedy Jonasz musi się przyznać, choć robi to
niechętnie, że ucieka przed Jahwe. Na jego polecenie marynarze wyrzucają go
za burtę, a morze natychmiast się uspokaja. Jonasz niechętnie nawraca
marynarzy do Jahwe. Ci natomiast chętnie składają ofiarę Bogu Izraela i
składają mu ślubowanie (por. Jon 1, 3-16).
Jonasza połyka wielka ryba. Po trzech dniach zostaje przez nią wypluty na
brzeg. Jest to obraz znany z mitów o bohaterach. Bohater zawsze jest
połykany przez potwory. Ale Jonasz wychodzi z tej sytuacji oczyszczony i
dojrzalszy, jakby nowo narodzony. Jonasz ponownie otrzymuje zadanie od
Boga, by poszedł do Niniwy. Tym razem słucha polecenia. Idzie przez miasto
i głosi: "Jeszcze czterdzieści dni, a Niniwa zostanie zburzona" (Jon 3, 4).
I ku jego wielkiemu zdziwieniu - a nawet wywołuje to złość proroka -
mieszkańcy Niniwy poważnie traktują to, co mówi, i nawracają się. Jonasz
odnosi sukces. Ale nie jest zadowolony. Najwyraźniej wolałby zobaczyć na
własne oczy, jak miasto zamienia się w gruzy, niż żeby jego mieszkańcy się
nawrócili. Pełen złości z powodu swojego niezamierzonego sukcesu w
nawracaniu Niniwy skarży się Bogu: "Wiem, żeś Ty jest Bóg łagodny i
miłosierny, cierpliwy i pełen łaskawości, litujący się nad niedolą. Teraz,
Panie, zabierz, proszę, duszę moją ode mnie, albowiem lepsza dla mnie
śmierć niż życie" (Jon 4, 2n). To zdumiewająca reakcja. Jonasz chce umrzeć
tylko dlatego, że ludzie w Niniwie wybrali życie. Tym samym złość Jonasza
nabiera cech groteski. Jonasz zachowuje się tutaj jak klaun, który
świadomie pogrąża się w złości i smutku, podczas gdy na zewnątrz wszystko
się świetnie rozwija. Reaguje dokładnie odwrotnie, niżby się tego
spodziewali widzowie.
W tym samym zabawnym kierunku rozwija się dalsza część Księgi Jonasza.
Zatrzymał się w pobliżu miasta i zrobił sobie szałas, żeby móc z cienia
obserwować to, co się stanie z miastem. Bóg zatroszczył się o proroka i
kazał wyrosnąć krzewowi rycynusowemu, "by cień był nad jego głową i żeby mu
ująć jego goryczy" (Jon 4, 6). Jonasz nawet się z tego ucieszył. Ale
kiedy robak nadgryzł krzew tak, że ten usechł, Jonasz znów zapragnął
umrzeć. I kiedy Bóg go zapytał, czy rzeczywiście słusznie przeżywa złość z
powodu krzewu rycynusowego, Jonasz przekornie odpowiada: "Słusznie gniewam
się śmiertelnie" (Jon 4, 9). Jonasz zachowuje się tutaj jak małe dziecko,
które woli się dąsać na przekór wszystkim. A dorośli śmieją się z tego
zachowania. Nie traktują go poważnie. Być może Jonasz sam nie traktuje
wyrażonej przez siebie przesady poważnie. Odgrywa dramat, a w głębi duszy
wie, że to właściwie komedia.
Dla mnie Księga Jonasza jest czymś więcej niż tylko potwierdzeniem - jak to
zostało ujęte we wstępie do ujednoliconego tłumaczenia Biblii -
"przełamującej wszelkie bariery powszechnej woli zbawienia przez Boga".
Humorystyczny wydźwięk tej Księgi dobrze na mnie działa. Wnosi humor w
odniesieniu do Boga. Nie traktuję zbyt poważnie posłannictwa i zachowania
Jonasza. Zawsze gdy mężczyźni zbyt poważnie traktują swoje plany życiowe,
kiedy z wielkim wysiłkiem pracują nad tym, żeby wszystko robić dobrze, ich
życie staje się nudne. Wtedy zaczyna im brakować rozmachu i energii
życiowej, indywidualnego kolorytu. Tylko dzięki poczuciu humoru możemy ze
spokojem przyjąć i zaakceptować siebie samych. I to właśnie ono chroni nas
przed zbyt poważną duchowością. Czasami książki o duchowości tchną
nadmiernym patosem. W Księdze Jonasza nie ma patosu, tak samo nie ma go w
sobie szelma. Szelma demaskuje patos jako ucieczkę przed rzeczywistością
naszego życia, które często jest banalne i przeciętne. Humor oznacza
akceptację tego, co przeciętne i codzienne, ale jest to jednocześnie
przyjęcie pełne miłości i pokoju, a nie przyjęcie ze stale zaciśniętymi
zębami. Zawsze to ceniłem u mojego ojca. Kiedy coś działo się nie tak, jak
sobie tego życzył, nie denerwował się, tylko się śmiał. Kiedy nasz sklep
nie przynosił dochodu i rodzice nie mogli nam kupić
zbyt wielu prezentów na Boże Narodzenie, ojciec próbował cierpliwie
tłumaczyć mojej siostrze, że lalka bez włosów też jest bardzo ładna. To
tłumaczenie nie zrobiło na niej zbyt wielkiego wrażenia - siostra rzuciła
lalkę w kąt. Ojciec zrobił drugie podejście, tym razem znowu bez efektu.
Ale nie krzyczał na nią. Widocznie jej upór zrobił na nim większe wrażenie
niż jego własny dar przekonywania.
Istnieją dwa archetypowe obrazy szelmy. Jednym z nich jest szelma w postaci
zwierzęcia - np. kojota u Indian. W wielu filmach rysunkowych szelma w
skórze zwierzęcia święci dziś triumfy i rozśmiesza widzów. Według C. G.
Junga zwierzę o cechach szelmowskich przypomina nam o prymitywnej,
zwierzęcej części naszej natury. Dzięki temu, że śmiejemy się z niego,
łatwiej nam przyjąć nasze zwierzęce instynkty. Tego, kto wypiera się swojej
zwierzęcej istoty, ona zawsze dogoni. Szelma w wersji zwierzęcej chce nas
nauczyć mądrości, tak jak to czyni wiele zwierząt występujących w bajkach.
Często szelma występuje w ludzkiej postaci. Szelma odkrywa przed nami nasze
ciemne strony. Jest jak wańka-wstańka, która pojawia się zawsze wtedy, gdy
zaczynamy się identyfikować ze swoją rolą. Nie dopuszcza do tego, byśmy
cokolwiek udawali. Szelma jest w końcu także postacią duchową. Powstrzymuje
nas przed puszeniem się w wierze i wywyższaniu się nad innymi. Przypomina
nam o tym, że jesteśmy ludźmi. "Zdrową wiarę wyróżnia humor, dzięki któremu
możemy śmiać się z siebie; trzeźwa pruderia panuje natomiast tam, gdzie
religijność jest płytka".
W średniowieczu Kościół obchodził święto błazna. Brały w nim udział dzieci,
które odgrywały rolę biskupa i papieża--błazna. Widocznie religia
potrzebuje błazna, żeby nie wpaść w dogmatyzm i w fundamentalizm.
W mitologii greckiej rolę boskiego szelmy odgrywa Hermes. Jest on oszustem
posługującym się przeróżnymi sztuczkami.
Już w dniu urodzin mały Hermes kradnie woły swojemu bratu Apollinowi. Kiedy
Apollo w swojej mądrości, mimo pieczołowicie zatartych śladów, odkrywa, kto
był sprawcą tej kradzieży, Hermes udaje niewiniątko. Bo przecież jako małe
dziecko w pieluszkach nie wygląda na złodzieja. Ten, kto w sobie odnajdzie
takiego Hermesa, potrafi być przebiegły, podstępny i potrafi zmieniać swoją
postać. Jak każdy archetyp, także on ma swoje dwie strony. W kim ten
archetyp przeważa, ten staje się złodziejem z fantazją i podstępnym
oszustem. Hermes był wszakże w mitologii greckiej także przewodnikiem dusz.
Znał przeróżne zakamarki i knowania duszy. Był jedynym bogiem obecnym w
trzech wymiarach: w niebie (na Olimpie), na ziemi i pod ziemią. Ma dostęp
do głębokiej mądrości duchowej. Schodzi w otchłań Hadesu, do własnej krainy
cienia po to, by wszystko, co jest w nas ukryte, wyszło na światło dzienne.
Takie jest właściwe zadanie boskiego szelmy - odkrywanie w dowcipny sposób
prawdy o nas samych i dodawanie nam odwagi, byśmy potrafili w pokorze
(humilitas) zejść do królestwa cienia w naszej duszy i wydobyć z niej na
światło dzienne coś, co najchętniej chcielibyśmy ukryć przed wszystkimi i
stłamsić w sobie.
Kiedy mężczyźni spotykają się w grupie, najczęściej opowiadają sobie
dowcipy. Czasami kobiety drażni to, że mężczyźni śmieją się z głupich albo
niewybrednych żartów. Ale mężczyźni mają taką potrzebę wspólnej rozrywki.
Nawet jeśli czasami ta dobra zabawa odbywa się kosztem kobiet lub osób
sprawujących władzę, to w tych żartach wyraża się potrzeba, by nie
traktować życia śmiertelnie serio, potrzeba dystansu do ciężkiego życia
zawodowego, patosu przesadnej duchowości, która sama siebie traktuje zbyt
poważnie. Do bycia mężczyzną przynależy poczucie humoru. Mężczyzna
potrzebuje szelmy w sobie, żeby mógł żyć w pokoju. Nie będąc szelmą, zbyt
mocno przeżywałby złość z powodu stosunków panujących w świecie.
Szelma, oczywiście, ma także swoje ciemne strony. Może niczego nie
traktować poważnie i uciekać od wszelkiej odpowiedzialności. Potrzeba mu
zawsze tych dwu biegunów: gotowości do podjęcia walki z niesprawiedliwością
tego świata i jednocześnie wewnętrznej wolności, którą szelma odczuwa wobec
wszystkiego. Prawdziwy szelma demaskuje wszystko to, co nieautentyczne,
sztuczne i niesprawiedliwe w tym świecie. Często właśnie w demaskowaniu
tkwi więcej siły niż w rozwiązaniach siłowych. Jeśli ktoś zapamiętale z
czymś walczy, często jest zaślepiony walką i nie posuwa się ani o krok do
przodu. Ten, kto zdemaskuje niesprawiedliwość, odbiera jej władzę. Humor
jest przewrotną siłą. Dlatego systemy totalitarne boją się satyry,
ośmieszania. Ale także dzisiaj politycy podczas wystąpień chętnie sięgają
po patos. W takiej sytuacji potrzeba społecznej krytycznej funkcji szelmy,
który zdemaskuje patos jako próbę manipulowania ludźmi.


14. Święty Piotr: skała

Święty Piotr jest pokazany we wszystkich Ewangeliach jako apostoł, który
pełni rolę przewodnią w kręgu uczniów Jezusa. Ale jednocześnie Ewangelie
ukazują go jako człowieka słabego i popełniającego błędy. Jezus nazywa go
skałą. Skała oznacza zaś trwałość i niezmienność. Bóg jest określany w
Biblii jako skała, która daje nam schronienie. O skałę można się oprzeć.
Skała daje pewne oparcie stopom. Ale Piotr, czyli skała, robi wrażenie dość
chwiejnego. Jest tchórzliwy i robi uniki. Szymon musi najpierw przejść
długą drogę dojrzewania, zanim stanie się skałą dla innych. O niektórych
mężczyznach mówimy, że są jak skała pośród życiowych burzy. Podziwiamy ich
za to. Historia Szymona Piotra pokazuje nam, że my, z całym swoim
tchórzostwem i słabością, możemy także stać się dla innych opoką, jeśli
zdecydujemy się pójść drogą przemiany, jak opisują Ewangelie w przypadku
Szymona.
W najstarszej Ewangelii Jezus powołuje najpierw Szymona i jego brata
Andrzeja. Obydwaj należą do uboższej klasy rybaków, posiadających zaledwie
sieć, ale nie mających łodzi. Jakub i jego brat Jan stoją wyżej w
hierarchii społecznej. Oni także są rybakami, ale mają małą flotyllę
rybacką (por. Mk 1, 16-20). Święty Łukasz zaciera te różnice społeczne. U
niego Piotr należy do klasy średniej. Od razu po powołaniu Piotr znajduje
się w centrum. Kiedy uczniowie jeszcze raz wypływają na polecenie Jezusa i
udaje im się dobry połów, Piotr upada Jezusowi do stóp, mówiąc: "Odejdź ode
mnie, Panie, bo jestem człowiek grzeszny" (Łk 5, 8). Dzięki spotkaniu z
Jezusem Piotr zobaczył to, jaki jest naprawdę. I dlatego musi wyznać, że
jest grzesznikiem, że nie należy do pobożnych, którzy idą za Jezusem,
ponieważ są na drodze duchowej. Grzesznik oznacza w języku greckim
człowieka, który chybił celu, który żyje obok siebie.
Później Piotr staje się reprezentantem wszystkich, mówi za nich, jak
podczas przemienienia Jezusa (Łk 9,33). Piotr jest impulsywny. Kiedy Jezus
zadaje uczniom jakieś pytanie, zawsze spontanicznie odpowiada na nie Piotr.
Najbardziej znana jest scena, w której Jezus pyta uczniów, za kogo ludzie
uważają Syna Człowieczego. Piotr odpowiada natychmiast: "Ty jesteś Mesjasz,
Syn Boga żywego" (Mt 16,16). Jezus chwali go za tę odpowiedź:
"Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem nie objawiły ci tego
ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. Otóż i Ja tobie
powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbuduję Kościół
mój, a bramy piekielne go nie przemogą" (Mt 16, 17n). Ponieważ Szymon
poznał tajemnicę Jezusa i uwierzył w Niego jako Mesjasza i Syna Boga
żywego, stanie się skałą dla Kościoła. Ludzie, którzy mocno trwają w
wierze, stają się skałą dla innych. Ci, którzy wątpią, mogą się na nich
oprzeć i wyprostować.
Ale Piotr nie umie sprostać roli, którą przeznaczył mu Jezus. Kiedy Jezus
mówi o cierpieniu i bolesnej śmierci, Piotr bierze go na stronę i chce Mu
to wybić w głowy: "Panie, niech Cię Bóg broni! Nie przyjdzie to nigdy na
Ciebie!" (Mt 16, 22). Cierpienie Jezusa nie pasuje do jego wyobrażenia Boga
i Mesjasza. Piotr chciałby dopasować Jezusa do swojego wyobrażenia o
triumfującym Mesjaszu. Uważa, że Bóg powinien Go uchronić przed
cierpieniem. Przecież On jest Jego Synem. Wtedy Jezus zwraca się do niego
szorstko: "Zejdź Mi z oczu, szatanie! Jesteś Mi zawadą, bo myślisz nie na
sposób Boży, lecz na ludzki" (Mt 16, 23). To bardzo dotkliwa nagana, którą
Piotr musi przełknąć. Jezus uświadamia mu, że nosi w głowie jedynie własne
pomysły, ale nie rozumie tego, czym jest wola Boża. Na koniec zarzuca mu,
że nie jest skałą, na której można się oprzeć, lecz zawalidrogą, o którą
można się potknąć. Piotr, który w Kościele Jezusowym ma przejąć funkcję
przewodnika, nie może zrozumieć sensu cierpienia i męki Jezusa. Wszystkie
Ewangelie opisują, jak Piotr zwiódł. Kiedy Jezus mówi o tym, że tej nocy,
której będzie cierpiał, uczniowie się Go wyprą, Piotr mówi z przekonaniem:
"Choćby wszyscy zwątpili w Ciebie, ja nigdy nie zwątpię" (Mt 26, 33). Jezus
przepowiada mu, że jeszcze tej samej nocy trzy razy się Go wyprze. Ale
Piotr zupełnie tego nie przyjmuje do wiadomości. Podkreśla z wielką
pewnością siebie i patosem: "Choćby mi przyszło umrzeć z Tobą, nie wyprę
się Ciebie" (Mt 26,35). Ale zaledwie kilka godzin potem Piotr okazuje się
tchórzem. Wydaje się, że to całkiem zwyczajna sytuacja, kiedy służąca mówi
mu, że był razem z Jezusem. Gdyby arcykapłani chcieli razem z Jezusem
pojmać także Jego uczniów, to by to zrobili podczas pojmania Jezusa. Ale
oni chcieli schwytać tylko Jezusa, a nie Jego uczniów. Piotr potraktował
niewinną uwagę służącej jako okazję do wyparcia się Jezusa: "Nie wiem, co
mówisz" (Mt 26, 70). Za drugim razem wypiera się jeszcze mocniej: "Nie znam
tego Człowieka" (Mt 26, 72). On, który przez trzy lata chodził z Jezusem,
przemierzał z Nim różne krainy, zaprzeczył temu, że Go zna. Za trzecim
razem posunął się do tego, że zaczął się zaklinać i przysięgać, że nie zna
tego Człowieka. Ileż w tych słowach strachu i tchórzostwa! Nie chce być
dłużej nagabywany. Nie potrafi nie wypierać się samego siebie. Nie tylko
zdradził Jezusa, ale także samego siebie. Chce się ogrzać przy ogniu swoich
przeciwników. Chciałby - mimo zimna panującego tej nocy - czuć się dobrze i
żeby mu było ciepło. Ciepło pochodzące od obcych mu ludzi jest dla niego
ważniejsze od przyjaźni z Jezusem, którym był tak zafascynowany. Kiedy
zapiał kogut, dotarło do Piotra to, co uczynił. "Wyszedł na zewnątrz i
gorzko zapłakał" (Mt 26, 75). Jan Sebastian Bach w swojej kompozycji bardzo
wyraziście podkreślił muzyczne tło do tych słów. Dla solisty, który je
śpiewa, za każdym razem jest to wielkim wyzwaniem - tak wyśpiewać ból
Piotra z powodu swojej zdrady, by poruszyć słuchaczy.
Święty Jan opisuje Piotra w inny sposób. Kiedy po Mowie Eucharystycznej
wielu uczniów się od Niego odwraca, Jezus pyta Dwunastu: "Czyż i wy chcecie
odejść?". Odpowiedział Mu Szymon Piotr: "Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz
słowa życia wiecznego. A myśmy uwierzyli i poznali, że Ty jesteś Świętym
Boga" (J 6, 67nn). Także tutaj Piotr mówi za wszystkich. Trwa przy Jezusie.
Dzięki bliskości z Jezusem otrzymał wiarę i uwierzył. Otworzyły mu się oczy
na to, że w Jezusie objawia się sam Bóg i że Jego słowa prowadzą do życia.
W słowach Jezusa Piotr naprawdę doświadczył życia. Kiedy Jezus mówił, Piotr
czuł życie w sobie. Temu chce być wierny. O tym świadczy przed innymi
apostołami. Także w Ewangelii według św. Jana Piotr zdradził Jezusa w
godzinie Jego męki. Po śmierci Jezusa św. Jan opisuje kilka scen, w których
Piotr odegrał ważną rolę, jednak występuje w nich zawsze z ukochanym
uczniem Jezusa. Egzegeci uważają, że św. Jan chciał w ten sposób podkreślić
związek Kościoła, wywodzącego się od tego ukochanego ucznia, z wielkim
Kościołem, w którym ważną rolę odgrywał Piotr. Mnie natomiast chodzi
bardziej o scharakteryzowanie Piotra.
Kiedy Maria Magdalena odkryła pusty grób i powiedziała o tym uczniom, Piotr
i ukochany uczeń zaczynają wyścig. Umiłowany uczeń jest szybszy od Piotra.
Ale daje Piotrowi pierwszeństwo. To Piotr wchodzi do grobu pierwszy.
Zobaczył fakty: "Leżące płótna oraz chustę, która była na Jego głowie,
leżącą nie razem z płótnami, ale oddzielnie zwiniętą na jednym miejscu" (J
20,6n). Piotr stwierdził to, co widzi, ale nie zrozumiał tego, co zobaczył.
O umiłowanym uczniu zaś powiedziano: "Ujrzał i uwierzył" (J 20,8). Piotr
jest tutaj trzeźwym człowiekiem, który tylko stwierdza fakty, ale nie
potrafi ich zinterpretować. Jest impulsywnym, a jednocześnie ociężałym
mężczyzną. Umiłowany uczeń jest szybszy od niego.
W spotkaniu zmartwychwstałego Jezusa z uczniami nad Morzem Tyberiadzkim
Piotr także jest przewodnikiem i mówcą. Mówi do pozostałych uczniów: "Idę
łowić ryby". Odpowiedzieli mu: "Idziemy i my z tobą" (J 21, 3). Piotr jest
tym aktywnym. Bierze życie w swoje ręce. Ale uczniowie niczego nie złowili
przez noc. Kiedy Piotr próbuje czegoś dokonać jedynie własną mocą, jego
działanie pozostaje bezskuteczne. Ale kiedy uczniowie wypłynęli w morze
jeszcze raz, słuchając nakazu mężczyzny siedzącego na brzegu, i ich sieci
napełniły się rybami, wówczas umiłowany uczeń zrozumiał od razu: "To jest
Pan!" (J 21, 7). To on rozpoznał Zmartwychwstałego w człowieku siedzącym na
brzegu morza. Reakcja Piotra jest znamienna dla jego impulsywnego
temperamentu: "Szymon Piotr usłyszawszy, że to jest Pan, przywdział na
siebie wierzchnią szatę - był bowiem prawie nagi - i rzucił się w morze" (J
21, 7). Nie jest to zbyt sensowne działanie - nałożyć na siebie wierzchnią
szatę i wskoczyć do morza. Ale najwyraźniej Piotr nie odważyłby się stanąć
nagi przed Jezusem. Raczej stanie przed nim w mokrym ubraniu. Nie potrafi
jeszcze pogodzić się z prawdą o sobie, ze swoją zdradą. Przez mokre ubranie
chce wyrazić to, że coś się w nim zmieniło, że przez mękę Jezusa został
zanurzony w kąpieli oczyszczenia. Mokra szata wierzchnia wskazuje także na
to, że Piotr nie jest już tak pewny siebie, że złagodniał. Jezus przyjmuje
Piotra takiego, jaki jest. Przy ognisku, w specyficznej atmosferze, spożywa
posiłek z nim i z innymi uczniami: "Żaden z uczniów nie odważył się zadać
mu pytania: "Kto Ty jesteś?", bo wiedzieli, że to jest Pan" (J 21,12).
Po posiłku Jezus trzykrotnie zapytał Piotra: "Szymonie, synu Jana, czy
miłujesz mnie więcej, aniżeli ci?". Za każdym razem Piotr zapewnia
uroczyście o swojej miłości: "Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham". Ale
kiedy Jezus zapytał po raz trzeci, "zasmucił się Piotr, że mu po raz trzeci
powiedział: "Czy kochasz Mnie?. I rzekł do Niego: "Panie, Ty wszystko
wiesz, Ty wiesz, że Cię kocham"" (J 21,15-17). Najwyraźniej trzykrotnie
powtórzone pytanie przypomina Piotrowi o jego trzykrotnej zdradzie. W tym
momencie Piotr zrozumiał, że nie może z taką pewnością siebie zaręczać o
swojej miłości. Teraz może wyznać Jezusowi całą prawdę o sobie: Panie, Ty
wszystko wiesz. Ty wiesz, jakim byłem tchórzem, jak Cię zdradziłem tylko
dlatego, że chciałem się ogrzać przy ogniu moich przeciwników. Nie chcę się
tłumaczyć ani usprawiedliwiać. Tu nie da się niczego upiększyć. Tak było.
Zdradziłem Cię. Ale Ty wiesz, że Cię kocham, że na dnie mojej duszy, o
wiele głębiej niż tchórzostwo, które często wypełnia moje serce, jest
skryta miłość do Ciebie. Ze wszystkich sił chciałbym żyć tą miłością. Piotr
musi się skonfrontować z prawdą o sobie i przyznać się do niej. Pozwala
Jezusowi zajrzeć głęboko do swojego serca. Boli go to, że w jego sercu
kryje się tchórzostwo i zdrada. Ale w chwili, kiedy Piotr odkrywa przed
Jezusem prawdę o sobie, przestaje odmawiać sobie wartości. Nie obwinia się,
ale także się nie usprawiedliwia. Nie obniża swojej wartości, ale także nie
udaje wielkiego, jak mu się to wcześniej zdarzało. Teraz jest taki, jaki
jest naprawdę: tchórz, ale pełen miłości; bojaźliwy, ale pełen zaufania.
Zdradził Jezusa, ale chce być Mu wierny. Nie może się zaklinać, że będzie
wierny. Wie, jak bardzo jest słaby, jakie egoistyczne pobudki kryją się w
jego sercu, jak pomieszał przyjaźń z Jezusem z własną potrzebą wielkości.
Ale wierzy temu, że Jezus widzi głębiej, że nie widzi tylko tchórzostwa,
lecz serce, które tęskni za miłością i wiernością, serce, którym jest
szczerze oddany swojemu Mistrzowi. W tej miłości nie może już udawać. Przez
swoją odpowiedź pokazuje, że mimo zdrady jest w nim odrobina czegoś
autentycznego, prawdziwego i że na dnie jego serca kryje się prawdziwa i
czysta miłość. Odtąd chce żyć tą miłością. Jezus zaś powierza mu swój
Kościół: "Paś baranki moje!" (J 21,16).
Piotr jest skałą, na której Jezus buduje swój Kościół. Ta skała wydaje się
nieco krucha. Ale w tej nowinie jest coś pocieszającego dla nas. Jeśli tak
jak Piotr poznamy, kim jest Jezus, wtedy także staniemy się skałą dla
innych. Możemy stać się skałą dla innych nawet w naszej słabości, w naszym
tchórzostwie i mimo naszej zdrady. Na skale można stać. Skała jest pewnym
oparciem dla stóp. Niektórzy ludzie dają innym takie solidne oparcie. W ich
obecności mamy odwagę przyznawać się do siebie takich, jacy jesteśmy. Kiedy
są blisko, my stoimy mocno na nogach. Nie łatwo nami zachwiać. O skałę
także można się oprzeć. To także potrzeba, którą ma każdy z nas. Kobiety
tęsknią za mężczyznami, w których miałyby oparcie. Często skarżą się, że
mąż nie daje im oparcia, że nie czują skały, lecz coś, co się usuwa,
ustępuje, gdy tylko próbują się o nią oprzeć. Skała chroni także przed
burzą. Pod jej osłoną można czuć się bezpiecznie.
Dla mnie skałą, na której mogłem się oprzeć, był mój ojciec. Nie chodzi mi
o fizyczne opieranie się, lecz o to, że on ze swym spokojem był dla mnie
niczym skała podczas zawieruchy. Nie dawał się łatwo wyprowadzić z
równowagi. Kiedy my się o coś złościliśmy, on rozładowywał napięcia i
pokazywał nam drugą stronę medalu. Pewnie stał na nogach i miał jasno
określony punkt widzenia. Jego stałość pozwalała mu jednakże rezygnować ze
swojego zdania. W dyskusjach jasno przedstawiał swoje zdanie, ale
jednocześnie pozwalał nam mieć własne. Zawdzięczam mu pewność siebie i
poczucie bezpieczeństwa. Skała po prostu jest. Nie musi starać się o
przetrwanie i udowadniać tego, że jest. Z tej pewności wypływa jednocześnie
spokój i pokój wewnętrzny. To, czego nauczyłem się od ojca, pozwoliło mi
nie wchodzić w subtelne zawiłości teologii. Ten, kto ma solidną podstawę,
nie potrzebuje wielu słów, żeby uzasadnić sens swojego życia. Po prostu
stoi, bo stoi. Jest tym, kim jest.
W późniejszym okresie kształtowali mnie starsi bracia w klasztorze. Kiedy
zmarli, odczułem, jak bardzo mi ich brak. Wtedy zrozumiałem, że teraz kolej
na mnie, że mam pójść w ich ślady. Mimo że sam mam już 58 lat, to wciąż
czuję potrzebę oparcia się na kimś starszym i mądrym. Z drugiej strony
czuję także, że mam być opoką dla innych. Jednakże nie mogę zaoferować
siebie jako skały. To, że w niektórych sytuacjach mogę być dla kogoś skałą,
jest zawsze cudem łaski. Tutaj także obowiązuje zasada, że nie mogę się
identyfikować z archetypowym obrazem skały. Jeśli to zrobię, stanę się
napuszony i będę chwiejną skałą, która daje pozorne oparcie. Tylko jeśli
tak jak Piotr uznam moją słabość i moje ciemne strony i z pokorą wyznam je
Bogu, będę mógł stać się skałą, która daje innym oparcie - o ile Bóg tego
chce.
W bliskości skały możemy czuć się chronieni. W czasie burzy w górach
szukamy skały, pod którą będziemy mogli się schronić przed deszczem, burzą
i lawiną kamieni. Skała daje cień, gdy razi zbyt mocne słońce. To także
archetypowy obraz dla nas. Każdy może stać się skałą dla innych, jeśli w
jego bliskości ktoś może odpocząć i doznać poczucia bezpieczeństwa. Nie
można samemu uczynić się skałą. Piotr, po doświadczeniu swojej zdrady, z
pewnością nie miał zamiaru udowadniać swojej wyższości przed apostołami ani
sugerować, że jest skałą. Dane mu było z wdzięcznością przyjąć, że właśnie
on, który w swoim tchórzostwie zdradził Jezusa, mógł mimo wszystko stać się
skałą dla innych, na której mogli się oprzeć i w której cieniu czuli się
bezpieczni w Bogu, prawdziwej opoce.
Jak mogę się od Piotra nauczyć być mężczyzną? Dla mnie w spotkaniu z
Piotrem jest ważne to, że nie muszę być doskonały. Nie chodzi o to, by nie
popełniać błędów, lecz o gotowość do pójścia drogą, którą Bóg mi wyznacza,
z zaangażowaniem, ale także z moim tchórzostwem i obawami. Ewangelie nie
pokazują mi nudnego Piotra, lecz człowieka impulsywnego, który odpowiada
bez namysłu, od razu, kiedy tylko zostanie zapytany i kiedy wie, że chodzi
o jego zaangażowanie. Piotr raczej się narazi - nie zastanawiając się nad
tym, jak potem cało wyjść z opresji - niż będzie postępował ostrożnie i w
sposób przemyślany. Pokazuje swoje serce, uczucia, nawet jeśli nie zgadzają
się z punktem widzenia Jezusa. Uczy się przez sprzeciw i opór. W Piotrze
spotykamy się z człowiekiem, który przechodzi przez góry i doliny, który
się nie ukrywa, u którego wszystko to, co robi, wypływa z serca. To serce
zna wszelkie otchłanie, które ja także czuję w sobie: tęsknotę, miłość, a
także tchórzostwo, strach, nieufność i zdradę. Nie stanę się mężczyzną,
jeśli się ukryję, lecz kiedy będę się pokazywał takim, jaki jestem,
ponosząc ryzyko bycia skrytykowanym, ryzyko popełnienia błędu, który
wszyscy zobaczą i z powodu którego oburzą się wszyscy moraliści. Piotr
podejmuje ryzyko zranienia. Ale walczy o to, co czuje. I to właśnie jest
dla mnie istotny aspekt stawania się mężczyzną: pokazać się, zamiast się
ukrywać, narazić się, zamiast się wycofać, otworzyć serce, zamiast się
zamykać, chcąc wyjść z trudnej sytuacji bez szwanku. Mężczyzna, który
ucieka przed życiem, staje się karykaturą prawdziwej męskości. Być może
pozostaje niewzruszony i odnosi sukcesy, ale nigdy nie zostanie prawdziwym
mężczyzną.


15. Święty Paweł: misjonarz

Żadnego z apostołów święty Łukasz nie opisuje lepiej niż Pawła. Z pism
Pawła natomiast poznajemy nie tylko jego teologię, lecz także jego
osobowość. Paweł wychował się w Tarsie - mieście będącym pod silnym wpływem
kultury greckiej. Studiował filozofię i retorykę. Znał języki: grecki,
hebrajski i łacinę. Już jako chłopiec przybył do Jerozolimy, do Gamaliela,
faryzeusza reprezentującego umiarkowany odłam. Naukę i wychowanie u
faryzeusza odbierał prawdopodobnie przebywając w swego rodzaju internacie.
Tam stał się gorliwym zwolennikiem prawa. Powiedział o sobie samym: "W
żarliwości o judaizm przewyższałem wielu moich rówieśników z mego narodu,
jak byłem szczególnym zapaleńcem w zachowywaniu tradycji moich przodków"
(Ga 1, 14). Patrząc od strony psychologii, można by powiedzieć: Paweł miał
spastyczną naturę. Potrzebował jasno określonych norm, których mógłby się
trzymać. Być może te niezmienne zasady były mu potrzebne po to, by nie
zginąć we względności - był on wszak wychowany w społeczeństwie
wielokulturowym. Ale młody Szaweł napotyka na nową naukę, którą szerzą
chrześcijanie, a przede wszystkim Szczepan, występujący jako przedstawiciel
hellenistycznych judeochrześcijan. Szczepan głosił uwolnienie od nakazów
prawa. Był zafascynowany wolnością, którą daje Jezus. Paweł zaś krwawo
zwalczał ten nurt. Ale widocznie coś z tej nauki poruszało jego serce. W
przeciwnym razie aż tak nie prześladowałby wczesnego Kościoła. Ale wtedy
wydarzyło się coś, co całkowicie zmieniło jego życie.
Święty Łukasz opowiada nam historię jego nawrócenia aż trzy razy. Najpierw
relacjonuje nam to, co się wydarzyło w drodze do Damaszku. Dwa razy pozwala
Pawłowi opowiedzieć historię swojego nawrócenia - najpierw podczas
przemówienia do Żydów, swoich braci w wierze (Dz 22, 1-21), a potem w
przemówieniu do króla Agryppy i do namiestnika rzymskiego Festusa (Dz 26).
Łukasz opisuje, jak Szaweł w drodze do Damaszku został oślepiony jasnym
światłem. "Upadł na ziemię, usłyszał głos, który mówił: "Szawle, Szawle,
dlaczego Mnie prześladujesz?" (Dz 9, 4). Kiedy Szaweł zapytał, kim jest
ten, który do niego mówi, Jezus mu odpowiedział: "Ja jestem Jezus, którego
ty prześladujesz" (Dz 9, 5). Kiedy Szaweł wstał i "otworzył oczy, nic nie
widział" (Dz 9, 8). Był ślepy. Całe jego życie legło w gruzach. Upadł na
ziemię. Zaburzony został jego obraz Boga, siebie samego i jego życia. Jeden
z ojców tak zinterpretował to doświadczenie Pawła: "Kiedy Paweł przestał
widzieć, zobaczył Boga". Dopiero kiedy zostały mu odebrane wszystkie
wyobrażenia Boga, był otwarty na prawdziwy obraz Boga. W ciemności objawił
mu się Bóg Jezusa Chrystusa. Od tej chwili Paweł stał się największym
apostołem pierwotnego Kościoła. Z wielkim zaangażowaniem głosił to, co do
tej pory tak zapamiętale prześladował. Zrozumiał, że sam z siebie nie może
być sprawiedliwy, że zachowywanie przykazań Bożych nie doprowadzi go do
Boga. Tajemnica Boga objawiła mu się w Jezusie Chrystusie, który otworzył
mu oczy na prawdziwą rzeczywistość, na światło Boże, że w nas objawił się
Chrystus. Ale Paweł po swoim nawróceniu pozostaje wciąż taki sam, jaki był.
Emocjonalność, upór i agresja, spastyczna natura cechują także Pawła
nawróconego. Ale teraz inaczej obchodzi się ze swoją emocjonalnością. Nie
używa jej po to, by zdusić życie, lecz by je wydobywać. Tak jak wcześniej
zapamiętale zwalczał chrześcijan, tak teraz walczy z tymi, którzy
zniekształcają Ewangelię. O swoich przeciwnikach pisze w agresywnym tonie w
Liście do Galatów: "Bodajby się do końca okaleczyli ci, którzy was
podburzają" (Ga 5, 12).
Paweł potrafił pisać bardzo przekonująco. Jego pisma emanowały siłą i
zaangażowaniem, jego język był jasny i wyrazisty. Ale w wystąpieniach
najwyraźniej wypadał słabo. Jego imię -Paweł - oznacza przecież "mały". Był
niskiego wzrostu i najprawdopodobniej trochę zgarbiony. I cierpiał na
przykrą chorobę. Henryk Schlier uważa, że Paweł był epileptykiem, dlatego
że w Liście do Galatów tak pisze o swojej chorobie: "Wiecie przecież, jak
pierwszy raz głosiłem wam Ewangelię zatrzymany chorobą i jak mimo próby, na
jaką moje niedomaganie cielesne was wystawiło, nie wzgardziliście mną ani
nie odtrąciliście, ale mnie przyjęliście jak anioła Bożego, jak samego
Chrystusa Jezusa" (Ga 4, 13n.). Dosłownie oznacza to: nie spluwaliście
przede mną. Spluwanie było gestem odrzucenia, dystansowania się do osób
chorych psychicznie, obłąkanych i epileptyków. Na pewno było to dla Pawła
bardzo trudne i krępujące, że cierpiał na tę chorobę. Być może była ona
spowodowana kamienowaniem, które przeżył i innymi uderzeniami, które
otrzymał, głosząc Ewangelię. Niezależnie od interpretacji choroby Pawła,
jedno można stwierdzić z pewnością - że nie robił wrażenia osoby pewnej
siebie, która stoi ponad wszystkim, lecz osoby, która cierpi z powodu
samego siebie. Prosił Boga o to, by go uwolnił od ciernia tej choroby.
Paweł interpretuje tę chorobę jako policzkowanie przez wysłannika szatana.
"Trzykrotnie prosiłem Pana, aby odszedł ode mnie, lecz [Pan] mi powiedział:
"Wystarczy ci mojej łaski. Moc bowiem w słabości się doskonali" (2 Kor 12,
8n).
To, co Paweł zrozumiał podczas spotkania z Jezusem, to było poznanie, że
przez Jezusa już jesteśmy usprawiedliwieni i dlatego nie musimy się
usprawiedliwiać przez przestrzeganie przepisów prawa. Już jesteśmy
usprawiedliwieni. Już jesteśmy bezwarunkowo zaakceptowani i kochani. Nie
musimy się wykazywać. Krzyż Jezusa stanowił dla Pawła uwolnienie od jego
wzorców religijnych i drogi duchowej, które nakazywały zapracować na miłość
Bożą przez ścisłe wypełnianie przepisów prawa. W krzyżu Jezusa poczuł
wolność, którą dał mu Jezus, wolność od uporczywego wysiłku w kierunku
poprawnego życia, wolność od wszystkich starań o bycie uznanym i kochanym.
Krzyż jest doświadczeniem bezwarunkowej miłości. Jesteśmy akceptowani przez
Boga tacy, jacy jesteśmy. To Paweł zrozumiał przez krzyż Jezusa. I dlatego
z takim zaangażowaniem bronił tej prawdy. Bo ona zmieniła jego życie. Ona
go uwolniła od lęku przed tym, że nie jest wystarczająco dobry. Paweł wśród
apostołów był nie tylko teologiem, głoszącym nowinę o Jezusie w języku
ówczesnej kultury hellenistycznej, dzięki czemu stała się ona zrozumiała i
przyjmowana w kręgach rzymskich. Paweł był także mistykiem, który
doświadczył Jezusa osobiście w sobie. "Razem z Chrystusem zostałem przybity
do krzyża. Teraz zaś już nie ja żyję, Jęcz żyje we mnie Chrystus. Choć
nadal prowadzę życie w ciele, jednak obecne życie moje jest życiem wiary w
Syna Bożego, który umiłował mnie i samego siebie wydał za mnie" (Ga 2,
19n). Krzyż przekreślił jego rozumienie samego siebie, które było
nacechowane ciągłymi usiłowaniami usprawiedliwienia siebie przed Bogiem.
Wszystko to przestało być ważne. Decydujące jest to, że Jezus Chrystus
bezwarunkowo go kocha. W krzyżu uwidoczniła się bezwarunkowa akceptacja.
Teraz liczy się tylko to, że sam Jezus w nim żyje. I jedynie o to chodzi.
Paweł znalazł w Jezusie swoją nową tożsamość. Już nie patrzy na siebie
przez pryzmat ludzki, przez pryzmat ludzkiego uznania i sympatii, lecz
przez pryzmat Jezusa. Tak, ten Jezus jest w nim. Stał się jego prawdziwą
istotą.
Apostoł doświadcza Jezusa w swoim wnętrzu. Staje się jednością z Jezusem.
Ta droga do wewnątrz, przy całej zewnętrznej walce, jest wspaniałą
ilustracją drogi stawania się mężczyzną. Paweł nie jest mistykiem
unikającym świata. Raczej właśnie wychodzi do tego świata. Przemierza
ówczesny świat. Egzegeci wyliczyli, że przeszedł pieszo i przepłynął
statkiem ok. 16 tysięcy kilometrów. Publicznie stawał przed ludźmi.
Walczył, szukał okazji do konfrontacji. Często lądował w więzieniu albo był
wypędzany. Nie było to spokojne życie. Sam opisuje wewnętrzne i zewnętrzne
zagrożenia: "Bardziej przez trudy, bardziej przez więzienia; daleko
bardziej przez chłosty, przez częste niebezpieczeństwa śmierci. Przez Żydów
pięciokrotnie byłem bity po czterdzieści razów bez jednego. Trzy razy byłem
sieczony rózgami, raz kamienowany, trzykrotnie byłem rozbitkiem na morzu,
przez dzień i noc przebywałem na głębinie morskiej. Często w podróżach, w
niebezpieczeństwach na rzekach, w niebezpieczeństwach od zbójców, w
niebezpieczeństwach od własnego narodu, w niebezpieczeństwach od pogan, w
niebezpieczeństwach w mieście, w niebezpieczeństwach na pustkowiu, w
niebezpieczeństwach na morzu, w niebezpieczeństwach od fałszywych braci" (2
Kor 11, 23-26). Paweł łączy w sobie walkę i kontemplację, mistykę i
politykę. Dzielnie przeciwstawiał się niebezpieczeństwom, które go
spotykały na drodze zaangażowania w rozwój wczesnego Kościoła. Bez lęku
wchodził w sytuacje, które mogły się zakończyć jego śmiercią. Mimo to w
każdym działaniu miał kontakt ze swoim wnętrzem, z "Chrystusem w nim". Ten
Chrystus był właściwą siłą napędową jego życia. Był w jego sercu. Będąc w
kontakcie ze swoim wnętrzem, mógł wychodzić na zewnątrz. Czerpał z tego
wewnętrznego źródła.
Paweł jest typowym misjonarzem, który "napędzany" świadomością swojego
posłannictwa, przemierza cały ówczesny świat i naraża się przy tym na wiele
niebezpieczeństw. Misjonarze czują się posłani. Rozwijają w sobie wielką
siłę przekonywania, żeby przyciągnąć innych ludzi do prawdy, która
ukształtowała ich życie. Nie cofają się przed niebezpieczeństwami, ponieważ
dążą do wypełnienia swojego posłannictwa. Czasami zdają się mieć w sobie
niemalże niewyczerpane źródło siły. Ale także ten archetyp ma pewne
pułapki. Jeśli ktoś przekonany o swoim misyjnym posłannictwie mówi do mnie,
to czuję się naciskany i przypierany do muru. Znam ludzi, którzy uważają,
że muszą nawrócić cały świat. Ale kiedy przyjrzę im się bliżej, mam
wrażenie, że bez tego misjonarskiego zapału są niczym. Nie ma w nich
pokoju. Potrafią się określić tylko przez pryzmat ich misyjnego
posłannictwa. Często zauważam jak bardzo działają mi na nerwy. Mam
wrażenie, że nawracając innych na swoją wiarę, chcą ukryć własną niepewność
i wątpliwości. Za ich misyjnym zapałem często kryje się lęk, że ich własna
wiara mogłaby okazać się fatamorganą. Żeby pozbyć się tego lęku, muszą
przekonać o słuszności swojej drogi każdego, kogo spotkają. "Typowy
misjonarz" nie pozwala nikomu mieć własnego zdania. Czuje się zmuszony do
tego, by szczegółowo wyjaśnić, jak powinienem wierzyć i do jakiego ruchu
się przyłączyć, jaką metodę medytacji muszę koniecznie praktykować i jak
powinienem się odżywiać. W przeciwnym razie wszystko pójdzie w niewłaściwym
kierunku. Tacy misjonarze pozostawiają po sobie niesmak. Nie jest łatwo
zdystansować się wobec nich i zaufać swoim odczuciom.
Przy całym zagrożeniu, jakie niesie ze sobą ten archetyp, misyjne
posłannictwo jest znaczącą częścią naszej istoty i ściśle wiąże się z
byciem mężczyzną. Mężczyźni potrzebują w swoim życiu posłannictwa. Nie są
tu tylko po to, by dobrze się czuć i ciągle obserwować swoje uczucia, czy
żyją z nimi w zgodzie i czy z uwagą traktują samych siebie. Dzisiaj
niektóre propagowane drogi duchowe mają w sobie coś narcystycznego.
Zdążający po nich ciągle krążą tylko wokół siebie. Archetyp misjonarza
pokazuje nam, że zostaliśmy posłani. Nie możemy naprzykrzać się ludziom z
naszą "dobrą nowiną". Nasze posłannictwo nie polega na słowach, którymi
chcemy przekonać innych. Nasze posłannictwo polega na tym, że mamy zostawić
w tym świecie nasz indywidualny ślad. Uświadom sobie, że to, czym
emanujesz, jest jedyne w swoim rodzaju. Jeśli będziesz żył swoim
posłannictwem, wtedy twoje życie będzie owocne. Będziesz czuł, że żyjesz
pełnią życia, bo płynie w tobie życie. Życie może być pełne tylko wtedy,
gdy płynie. Posłannictwo jest częścią twojej istoty. Czują to zwłaszcza
mężczyźni. Często ich siłą napędową jest świadomość misyjnego posłannictwa.
Kiedy zobaczą siebie w lustrze wielkiego misjonarza Pawła, uwolnią się od
zagrożeń, jakie niesie ze sobą archetyp misjonarza i otworzą się na
posłannictwo, które przeznaczył im Bóg. Dzięki Niemu ich życie stanie się
owocne i będzie się mogło stać źródłem błogosławieństwa dla innych.
Stać się mężczyzną na wzór św. Pawła oznacza dla mnie przede wszystkim
spotkanie z własnym posłannictwem. To, co mnie fascynuje w Pawle, to fakt,
że na zewnątrz nie reprezentował cech typowego mężczyzny. Był niski,
garbaty i chory. Nie spełniał wyobrażenia mężczyzny o pięknym ciele. Ale
tkwiły w nim nieprawdopodobna siła i upór. Być może niektórzy psychologowie
uznaliby dzisiaj, że miał neurotyczną strukturę osobowości, objawiającą się
przewrażliwieniem. Ale mimo swoich ułomności, Paweł nie zrezygnował z
misji. Nie użalał się nad samym sobą. Przyjął siebie takiego, jaki był. Nie
przypominał ani ideału typowego menadżera, ani ideału typowego misjonarza.
Spełniał swoje posłannictwo. Pokazał, jaki jest naprawdę - ze swoją
chorobą, z ułomnością psychiczną. I właśnie taki wydobył z siebie
najwięcej. Zrobił więcej niż wszyscy inni apostołowie, z których większość
miała najprawdopodobniej znacznie mniej problemów ze swoją aparycją.
Paweł przekształcił swoją fizyczną słabość w siłę duchową. Promieniuje z
niego wielkie zaangażowanie i siła, której trudno się oprzeć. Tak było
wtedy. I tak jest dzisiaj, choć od czasów, w których żył, upłynęło już dwa
tysiące lat. Na temat Pawła zdania są podzielone. Jedni są nim
zafascynowani, drudzy zrażeni. Paweł ma taką historię życia, która może
inspirować innych. Nawrócił się. Zawrócił z drogi, kiedy spostrzegł, że w
swoim fanatyzmie zabrnął w ślepą uliczkę. Pozwolił na to, żeby runęło całe
jego dotychczasowe życie i zaczął życie zupełnie od początku. Ale także
wierzył w siłę, którą obdarzył go Bóg. Był niesamowicie uparty. Niemalże
śmiertelnie pobity wstał i poszedł dalej raz obraną drogą. Ani więzienie,
ani kamienowanie, ani pobicie nie powstrzymało go przed dalszym głoszeniem
Dobrej Nowiny. I dlatego właśnie ten mężczyzna, wyśmiewany przez wielu
mędrców, odniósł taki sukces, którego oni nie odnotowali na swoim koncie.
Ponieważ Paweł złożył wszystko, co miał i wszystko, kim był i
podporządkował to powołaniu, które poczuł w sobie.
Stać się mężczyzną to dla mnie nie jest ucieleśnianie ideału męskości, lecz
odpowiadanie na wezwanie Boga, które w sobie słyszę. Dochodzenie do granic,
żeby odkryć, ile siły tkwi we mnie. Często spotykam mężczyzn, którzy boją
się zbytnio angażować na zewnątrz. Są tak skupieni na stawianiu granic, że
nawet nie zaczynają nic robić. Nie mogą w ten sposób odkryć, jaka w nich
tkwi siła. Paweł pokazuje mi inną drogę. Kiedy dojdę do granic możliwości,
Bóg będzie trzymał nade mną swoją rękę. On jest źródłem, z którego mogę
czerpać. Nie mogę zbyt mało oczekiwać od Boga, bo wtedy zmniejszę także
oczekiwania wobec siebie. Znam swoje słabości i ograniczenia, ale nie
skupiam się na swoich słabościach, lecz dochodzę z Bogiem do granicy, do
której On mnie prowadzi i która leży o wiele dalej niż to sobie wielu
wyobraża.
Paweł daje także możliwość identyfikacji, która nie pasuje do dzisiejszego
ideału męskości. Nie chodzi o to, by być fizycznie zdrowym i pełnym siły.
Mężczyźni niepozorni na zewnątrz czasami dysponują większą energią niż ci,
którzy na pierwszy rzut oka wyglądają na krzepkich i zdrowych. Udowodniło
to wielu naukowców, których nic nie było w stanie powstrzymać przed
zrealizowaniem swoich celów.
Paweł nie miał żony. Znam wielu nieżonatych mężczyzn, którzy dobrze się
czują z tym, że żyją sami. Ale znam także wielu mężczyzn, którzy cierpią z
powodu samotności. Taki mężczyzna tęskni za kobietą. Ale nie ma odwagi, by
zbliżyć się do jakiejkolwiek kobiety - boi się, że kobieta może postrzegać
go jako nieudacznika. Wciąż nie pojednał się ze swoim ciałem. Ponieważ
wciąż nie kocha swojego ciała, nie może uwierzyć w to, że mogłaby je
pokochać kobieta. W ten sposób coraz bardziej wycofuje się w głąb siebie.
Paweł lubił ludzi, chętnie nawiązywał kontakty. Integrował w sobie obydwa
bieguny - walkę i miłość - żyjąc sam. Walczył o wolność, którą przyniósł
nam Jezus. Kochał swoje wspólnoty i kochał Chrystusa. Kiedy mówi o swojej
relacji z Chrystusem, jego słowa nabierają erotycznego zabarwienia. Czuje
się, że Paweł nie angażował się połowicznie, ale całym sobą walczył o
ludzi, do których czuł się posłany jako misjonarz. Ponieważ kochał ludzi,
ponieważ chciał im przekazać Dobrą Nowinę, która ich doprowadzi do
prawdziwego życia i prawdziwej wolności, ujmował się za nimi ze wszystkich
sił i w swojej walce osiągnął więcej niż mężczyźni, którzy dysponowali
lepszymi od niego warunkami zewnętrznymi, ale na wszystko patrzyli z boku.

16. Święty Jan Chrzciciel:
MĘŻCZYZNA DZIKI

Święty Jan Chrzciciel odpowiada archetypowi mężczyzny dzikiego. Już samo
jego pojawienie się co niektórych napawało lękiem. Święty Marek pisze, że
"Jan nosił odzienie z sierści wielbłądziej i pas skórzany około bioder, a
żywił się szarańczą i miodem leśnym" (Mk 1, 6). Żył poza wszelką
cywilizacją i kulturą, jak Beduini na pustyni. Skórzany pas jest
nawiązaniem do proroka Eliasza, który ubierał się podobnie. Jan żyje na
pustyni, nie tylko wśród dzikich zwierząt, ale także nosi ubranie z sierści
wielbłądziej. W niektórych rękopisach jest nawet napisane, że było to
ubranie ze skóry wielbłądziej. A to byłoby sprzeczne z żydowskimi
przepisami religijnymi dotyczącymi czystości. Ale Jan wystąpił z kręgu
tych, którzy trzymają się zewnętrznych przepisów, reprezentujących kulturę
tego kraju. Skóra wielbłądzia wskazuje na to, że Jan zintegrował w sobie
zwierzęcą część natury, witalność, seksualność i żądze. Jan jest dzikim
człowiekiem, który ma kontakt ze wszystkim, co dzikie w nim i dokoła niego.
Dzikość służy mu za źródło siły, z którego czerpie, głosząc ludziom nowinę
o Bogu i nawołując ich do nawrócenia.
To, co głosi, pasuje do sposobu, w jaki występuje. Jego przemowa jest
surowa, nie liczy się z wrażliwością odbiorców. Wobec szanowanych w
społeczeństwie faryzeuszy jest napastliwy: "Plemię żmijowe, kto wam
pokazał, jak uciec przed nadchodzącym gniewem? Wydajcie więc godny owoc
nawrócenia, a nie myślcie, że możecie sobie mówić: "Abrahama mamy za ojca"
(Mt 3, 7nn). Jan nie musi zabiegać o niczyją sympatię. Mówi to, co czuje. W
swoich wystąpieniach od nikogo nie czuje się zależny. Uważa, że pełni
służbę u Boga. Jest wolny wewnętrznie. W swojej wolności dochodzi do tego,
że zaczyna atakować króla Heroda i robić mu wyrzuty, że poślubił Herodiadę,
żonę swojego brata Filipa. Z tego powodu Herod każe go wtrącić do
więzienia. Jego żona najbardziej chciałaby go zabić. Ale "Herod (...) czuł
lęk przed Janem, znając go jako męża prawego i świętego, i brał go w
obronę. Ilekroć go posłyszał, odczuwał duży niepokój, a przecież chętnie go
słuchał" (Mk 6,20). Potężny król bał się dzikiego człowieka. Ale
jednocześnie czuł, że ten człowiek go pociąga. Czuł, że jest w nim siła
wewnętrzna i wolność, której jemu samemu brakowało. Wiedział także, że Jan
jest człowiekiem sprawiedliwym i świętym. Żyje w zgodzie z samym sobą, jest
prawdziwy i szczery, nie boi się ludzi, nie ulega wpływom. Jest święty, co
znaczy, że nie pozwoli sobą manipulować ani rozporządzać, istnieje poza
środowiskiem innych ludzi. Nie można nad nim zapanować, bo on ma w sobie
inną siłę, świętą moc. Herod chętnie rozmawiał z Janem, chociaż w trakcie
rozmowy "odczuwał duży niepokój". Czuł w nim szczerość i autentyczność.
Przeczuwał, że dobrze by mu to zrobiło, gdyby posłuchał tego dzikiego
człowieka. Jednocześnie bał się zmienić swoje życie, zejść z tronu i
spotkać się z prawdą o sobie samym. Ale dziki człowiek nie da się
zastraszyć. Zmusza każdego do zajrzenia we własne serce, zauważenia w nim
tego, co dzikie i nieposkromione, a jednocześnie pozwala odnaleźć siłę i
jasność.
W Ewangelii według św. Mateusza Jezus mówi o Janie, który wysłał do Niego
posłańców, żeby się dowiedzieć, czy On naprawdę jest Tym, na którego
czekali pobożni Żydzi. "Coście wyszli oglądać na pustyni? Trzcinę kołyszącą
się na wietrze? Ale coście wyszli zobaczyć? Człowieka w miękkie szaty
ubranego? Oto w domach królewskich są ci, którzy miękkie szaty noszą. Po
coście więc wyszli? Proroka zobaczyć? Tak, powiadam wam, nawet więcej niż
proroka. On jest tym, o którym napisano: Oto Ja posyłam mego wysłańca przed
Tobą, aby Ci przygotował drogę. Zaprawdę, powiadam wam: Między narodzonymi
z niewiast nie powstał większy od Jana Chrzciciela" (Mt 11, 7-11). Jezus
bardzo dobrze charakteryzuje tutaj Jana. On się nie chwieje jak trzcina na
wietrze, lecz jest wierny i wytrwały. Nie kieruje się opinią ludzi. Nie
zachowuje się jak chorągiewka, która łopocze, jak wiatr wieje. Nie
przywiązuje wagi do swojego ubioru. Tutaj Jezus ma na myśli przeciwieństwo
Jana, którym jest Herod. On przywiązywał wielką wagę do tego, żeby ubierać
się w piękne szaty. Herod jest dokładnym przeciwieństwem dzikiego
człowieka. Żyje w nieprzeciętnym luksusie, jest zniewieściały. Jednocześnie
potrafi być bardzo okrutny - każe podstępnie zgładzić wszystkich swoich
przeciwników. Ten na pozór silny mężczyzna jest w rzeczywistości zależny od
kobiet. Wskazuje na to scena, w której Herod obiecuje Salome połowę swojego
królestwa. Pozwala na to, by Salome i jej matka skłoniły go do zabicia Jana
Chrzciciela i nie słucha głosu własnego serca. Jan jest postacią wyrazistą
i jednoznaczną, na zewnątrz dziką i pełną mocy, a jednocześnie ma łagodne i
dobre serce. Nie rani ludzi, lecz ich podnosi. Nikogo się nie boi. Mówi to,
co myśli.
Jan nie musi przywiązywać wagi do swojego wyglądu zewnętrznego, ponieważ
żyje w zgodzie z samym sobą. Nie potrzebuje maski. Jest taki, jaki jest.
Jezus opisuje zadanie Jana w następujący sposób: on ma Mu przygotować
drogę. To jest historyczne zadanie w związku z osobą Jezusa. Ale jest to
także zawsze aktualne zadanie psychologiczne. Dziki mężczyzna toruje w nas
drogę do naszej prawdziwej istoty. Uwalnia nas od ról i masek, za pomocą
których zniekształcamy swoje własne "ja". Burzy fasady, które wznieśliśmy
po to, żeby dobrze wypaść na zewnątrz. Niszczy wszystko, co zewnętrzne,
żebyśmy mogli znaleźć drogę do naszego wnętrza, do naszej niezafałszowanej
istoty, do naszego "ja", do "Chrystusa w nas".
Jan jest ucieleśnieniem dzikiego człowieka, o którym Richard Rohr mówi w
swoich mowach o mężczyznach i którego opisał Robert Bly (w swojej
interpretacji bajki braci Grimm pt. Żelazny Jan). Żelazny Jan nie mieszka
na pustyni, lecz w bagnie. Wciąga tam każdego, kto się zbliży. Ale w tym
pozornie niszczącym wszystko dzikim człowieku tkwi wielka siła służąca
życiu. Żelazny Jan sprawia, że królewski syn wymyka się spod wpływu swojej
matki i rozpoczyna własne życie. Obydwaj idą do lasu. Kiedy chłopiec nie
potrafi wykonać zadania, które mu Żelazny Jan powierzył, dziki człowiek
wysyła go w świat. Chłopiec przychodzi na zamek i tam podejmuje służbę -
najpierw jako pomocnik kucharza, a potem jako ogrodnik. Kiedy król wyrusza
na wojnę, chłopiec prosi dzikiego człowieka o pomoc. Żelazny Jan daje mu
dzikiego konia i hufiec żelaznych jeźdźców, którzy zwyciężają wrogów.
Dzięki niemu chłopiec staje się mężczyzną. Najpierw zostaje wojownikiem, a
potem kochankiem. Jest to widoczne w zabawie, którą inicjuje córka
królewska. Ten, kto złapie złote jabłko, ten zostanie jej mężem. Chłopiec
trzykrotnie łapie jabłko i poślubia córkę królewską. Jego rodzice
przybywają na uroczystość. W trakcie uczty weselnej do sali wchodzi Żelazny
Jan, ale tym razem jako bogaty król. Chłopiec spełnił swoje zadanie - stał
się mężczyzną - dlatego Żelazny Jan został uwolniony od swojej dzikości.
Robert Bly interpretuje bajkę o Żelaznym Janie jako opis męskiej inicjacji.
Ta inicjacja przebiega na ogół w pięciu etapach: 1. Rozstanie z matką; 2.
Związek z ojcem i rozstanie z nim; 3. Mentor, nauczyciel, który pomoże
chłopcu w dotarciu do własnej wielkości i własnych możliwości; 4. Czas
nauki, w którym chłopiec czerpie ze źródła energii archetypowego obrazu; 5.
Ślub z córką królewską. Dziki człowiek uwalnia chłopca spod wpływu
rodziców. Pokazuje mu drogę do odkrycia własnych możliwości. Jest dla niego
źródłem siły, z którego chłopiec może czerpać. I wprowadza go w sztukę
prawdziwej miłości, doprowadza do zjednoczenia z kobietą, z anima. Tylko
wtedy, gdy dziki człowiek nie tkwi w swojej agresji, lecz staje się zdolny
do miłości, naprawdę stanie się mężczyzną. Dziki człowiek to nie ostatni
etap stawania się mężczyzną. Jest to ważny etap przejściowy - pełni rolę
mentora, kierownika, który wprowadza chłopca w sztukę stawania się
mężczyzną. Jest archetypem, którego mężczyzna nie może pominąć, jeśli
naprawdę chce stać się prawdziwym mężczyzną. Dziki człowiek wprowadza
chłopca w sztukę życia i miłości. Na koniec bajki pojawia się już nie jako
dzikus, lecz jako piękny i bogaty król, który bierze udział w weselu
młodego syna królewskiego.
Od Jana Chrzciciela mężczyzna może się nauczyć dopuszczać w sobie do głosu
to, co krnąbrne, niedostosowane i niepożądane przez tych, którzy mają
władzę. Jan ma wyczucie tego, co istotne. Walczy o to, niezależnie od tego,
czy zostanie to uznane za słuszne, czy nie, stosowne, czy nie. Ufa swojemu
głosowi wewnętrznemu bardziej niż głosom, które starają się z zewnątrz
stłumić jego głos i próbują wcisnąć go w kaftan
przyzwoitości. Nie ucieka przed niebezpieczeństwami. Ucieleśnia istotny
aspekt męskiej duchowości, bo emanuje z niego siła. Męska energia
pochodząca od Jana Chrzciciela mogłaby pomóc wielu mężczyznom w
odnalezieniu własnej tożsamości. Postać Jana Chrzciciela przemawia do
mężczyzn. Porusza w nich struny ich duszy, struny dzikości i siły, ale
także tęsknoty za wolnością, za uwolnieniem się od oczekiwań otoczenia i
tęsknoty za robieniem tego, do czego dąży ich dusza. Ale Jan jest tylko
tym, kto idzie przed Kimś ważniejszym i obwieszcza wszystkim Jego
przyjście. Wskazuje ponad siebie -w kierunku Mężczyzny zintegrowanego,
namaszczonego, który spełnia nasze tęsknoty za byciem mężczyzną w pełni.

17. . Święty Jan: przyjaciel i mędrzec

Synoptycy przedstawiają Jana jako brata Jakuba i syna Zebedeusza. Obydwaj
bracia byli nazywani synami gromu. Z pewnością potrafili zachować się
agresywnie i nie są też skromni - chcą zająć pierwsze miejsca w królestwie
Jezusa: "Daj nam, żebyśmy w Twojej chwale siedzieli jeden po prawej, drugi
po lewej Twojej stronie" (Mk 10, 37). Inni uczniowie oburzają się na takie
zachowanie ich obydwu. Jezus zadaje im pytanie: "Czy możecie pić kielich,
który Ja mam pić, albo przyjąć chrzest, którym ja mam być ochrzczony?".
Odpowiedzieli Mu: "Możemy" (Mk 10, 38). Są bardzo pewni siebie. Uważają, że
mogą cierpieć tak samo jak Jezus i nie ulękną się śmierci.
Ewangelia według św. Jana, której autorstwo najstarsza tradycja Kościoła
przypisuje Janowi, synowi Zebedeusza, opowiada o uczniu, którego Jezus
miłował. Wprawdzie Jan nie mówi, jak się nazywał ten uczeń, ale tradycja
utożsamia go właśnie z nim. Nawet jeśli jest to wątpliwe, to zgodnie z
duchową tradycją możemy przyjąć postać Jana jako umiłowanego ucznia. Ów
ukochany uczeń jest przynajmniej świadkiem, do którego odwołuje się
Ewangelia według św. Jana. Tak więc z Ewangelii i z Listów można
wywnioskować, jak ten uczeń myślał i czuł. Jan nie jest tylko uczniem,
którego Jezus miłował. On stale pisze o miłości.
Egzegeci uważają, że umiłowany uczeń jest jednym z dwu apostołów powołanych
jako pierwsi. Jan Chrzciciel wskazywał im na Jezusa. Jezus zapytał obydwu:
"Czego szukacie?". Oni powiedzieli do Niego: "Rabbi! - to znaczy:
Nauczycielu -gdzie mieszkasz?". Odpowiedział im: "Chodźcie, a zobaczycie".
Poszli więc i zobaczyli, gdzie mieszka, i tego dnia pozostali u Niego. Było
to około godziny dziesiątej" (J 1, 38n). Wszystkie słowa tej historii
powołania są bardzo tajemnicze. Obydwu uczniom nie chodzi tylko o
mieszkanie Jezusa, lecz o to, gdzie jest Jego prawdziwy dom. A to oznacza
Ojca. Pytania: skąd jesteś? gdzie mieszkasz? gdzie jest Twój dom? kim
jesteś?, są kluczowymi pytaniami w Ewangelii według św. Jana. Bez
odpowiedzi na te pytania nikt nie może dotrzeć do swojej prawdziwej istoty.
Jezus zaprasza uczniów: "Chodźcie, a zobaczycie". Chce ich nauczyć
właściwego patrzenia. Powinni patrzeć w głąb rzeczy. Mają zobaczyć to, co
prawdziwe, czyli istotę rzeczy. W tym celu muszą opuścić wszystko, co ich
wiązało do tej pory. Muszą opuścić siebie samych i przyjść do Niego. Kiedy
zobaczą, gdzie mieszka i skąd przychodzi, poznają nie tylko istotę Jezusa,
ale tajemnicę człowieka i tajemnicę Boga. Patrząc na Jezusa, zobaczą Jego
istotę, poznają, że przychodzi od Boga i że tam jest Jego dom. I w Jezusie
poznają, kim są i że sami pochodzą z Boskiego źródła. Apostołowie zostają u
Jezusa. Jest około godziny dziesiątej. Liczba dziesięć oznacza pełnię.
Pozostając u Jezusa, docierają do siebie samych, ich wewnętrzna
różnorodność łączy się w jedną całość i dochodzą do zgody ze swoją własną
istotą. Umiłowany uczeń jest przedstawiany w całej Ewangelii jako ten,
który "widzi", który patrzy głębiej, który poznaje tajemnicę Jezusa.
Umiłowany uczeń spełnia ważną rolę podczas męki i zmartwychwstania Jezusa.
Podczas Ostatniej Wieczerzy "jeden z uczniów Jego - ten, którego Jezus
miłował - spoczywał na Jego piersi" (J 13, 23). Jezus mówił o tym, że jeden
z nich Go zdradzi. Uczniowie poczuli się bezradni. Dlatego Piotr dał znak
umiłowanemu uczniowi, żeby zapytał Jezusa: "Kto to jest? O kim mówi?". Ten
oparł się zaraz na piersi Jezusa i rzekł do Niego: "Panie, kto to jest?" (J
13, 24n). Ta scena w średniowieczu inspirowała wielu artystów do
przedstawiania tzw. "miłości Janowej". Jan był przedstawiany jako
spoczywający na piersi Jezusa albo składający głowę na kolanach Jezusa.
Jest to obraz przedstawiający gorącą miłość między obydwoma, obraz intymnej
przyjaźni między mężczyznami. Jeden wypoczywa przy drugim. Jezus często
czule kładł rękę na głowie Jana. Mężczyznom z trudem przychodzi okazywanie
uczuć. Obraz miłości Janowej zachęcił wielu do tego, by okazywali swoje
uczucia przyjaźni i nie wstydzili się ich. W średniowieczu miłość Janowa
była ważnym tematem w mistyce. W dzisiejszych czasach ten obraz może pomóc
mężczyznom w zaakceptowaniu swojej miłości do drugiego mężczyzny z
wdzięcznością i odczuwania jej jako miejsca doświadczenia miłości Boga.
Pod krzyżem Jezusa Jan stoi obok Maryi, Matki Jezusa. "Kiedy więc Jezus
ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki:
"Niewiasto, oto syn Twój". Następnie rzekł do ucznia: "Oto Matka twoja". I
od tej godziny uczeń wziął ją do siebie" (J 19, 26n). Egzegeci różnie
interpretują tę scenę. Większość z nich zgadza się co do tego, że jest to
scena symboliczna, dlatego że Ewangelia według św. Jana opisuje na początku
działalności Jezusa wesele w Kanie Galilejskiej. Stać się Człowiekiem przez
Boga w Jezusie oznacza, że Bóg świętuje wesele z ludźmi i przez to zmienia
nasze życie. Nasza zwietrzała woda zostaje zmieniona w wino. Otrzymuje nowy
smak. Krzyż jest dla Jana dopełnieniem wesela. Greckie słowo "telos",
którego Jan stale używa do opisania krzyża, nie oznacza tylko "dokonania,
celu, spełnienia", lecz także "wesele". Pod krzyżem dopełniło się wesele
między Bogiem a człowiekiem, ponieważ Jezus napełnił Boskim życiem i
miłością wszystko to, co ludzkie, ze śmiercią włącznie i w ten sposób
podniósł do jedności z Bogiem. Pod krzyżem człowiek świętuje wesele także
ze wszystkim tym, od czego był dotąd oddzielony. Mężczyzna i kobieta,
animus i anima, pod krzyżem stają się jednością. Mężczyzna staje się sobą w
pełni, sobą skończonym, spełnionym. Świętuje wesele ze swoją anima. Jan
przyjmuje Maryję do siebie, "do tego, co własne". W Ewangelii według św.
Jana sceny, w których biorą udział kobiety, są zawsze scenami miłosnymi.
Maryja jest źródłem miłości. Jan w osobie Maryi ma przyjąć miłość pod swój
dach, do najgłębszej głębi swojego serca. Mężczyzna jest zdolny do
prawdziwej miłości dopiero wtedy, gdy spotka się z anima, źródłem
uzdalniającym go do miłości.
Umiłowany uczeń odgrywa znaczącą rolę także podczas Zmartwychwstania. W
poranek dnia trzeciego Piotr i Jan biegną do grobu Jezusa. Maria Magdalena
powiedziała uczniom, że Pana zabrano w grobu. Umiłowany uczeń jest szybszy
od Piotra. Ale przed grobem daje Piotrowi pierwszeństwo. Podczas gdy Piotr
tylko widzi to, co się stało, ale tego nie rozumie, o Janie napisano:
"Wtedy wszedł do wnętrza także i ów drugi uczeń, który przybył pierwszy do
grobu. Ujrzał i uwierzył" (J 20, 8). Wiara oznacza tutaj zobaczyć to, co
właściwe, zobaczyć istotę, zrozumieć tajemnicę. Spotkanie Marii Magdaleny
ze Zmartwychwstałym także jest historią miłosną. Jan świadomie opisał ją na
podstawie Pieśni nad Pieśniami. W tej historii miłosnej ważną rolę odgrywa
umiłowany uczeń. On zobaczył i uwierzył. Zrozumiał, że zmartwychwstanie
Pana oznacza zwycięstwo miłości nad śmiercią.
Także w tzw. Pierwszym epilogu umiłowany uczeń odgrywa znaczącą rolę.
Znajduje się wśród siedmiu uczniów, którzy udali się na nocny połów razem z
Piotrem. Kiedy usłuchali nakazu stojącego na brzegu mężczyzny i jeszcze raz
zarzucili sieci, a te napełniły się tak bardzo, że nie mogli ich wyciągnąć,
to znowu umiłowany uczeń był tym, który zobaczył i uwierzył: "Powiedział
więc do Piotra ów uczeń, którego Jezus miłował: "To jest Pan!" (J 21, 7).
Jan zrozumiał sytuację. Ten, który jest pełen miłości, rozpoznaje Tego,
który jest Miłością: Jezusa zmartwychwstałego. W ostatniej scenie Ewangelii
także chodzi o Piotra i umiłowanego ucznia. Piotr pyta Jezusa o drogę i los
umiłowanego ucznia. Jezus mu odpowiada: "Jeżeli chcę, aby pozostał, aż
przyjdę, co tobie do tego?" (J 21, 22). Zazwyczaj to miejsce tłumaczy się w
ten sposób: "że zostanie aż do Mojego przyjścia". Ale heos erchomai
właściwie powinno się tłumaczyć jako "dopóki, jak długo nie przyjdę". Tym
zdaniem Jezus chce opisać sposób, w jaki umiłowany uczeń pójdzie za Nim. On
jest tym, który po prostu pozostanie, dopóki Chrystus nie przyjdzie do
niego w mistyczny sposób. Tymi słowami Jezus chce wyrazić, że Jego
umiłowany uczeń będzie Go naśladował w inny sposób niż Piotr, który ma
zmieniać świat przez swoje działanie. Jan jest tym, który jest w każdej
chwili otwarty na Chrystusa przychodzącego do niego, żeby u niego
zamieszkać. Uczeń, którego Jezus miłował i który sam jest pełen miłości,
nie musi zbyt wiele robić na zewnątrz. On przemienia świat jako mistyk,
jako ten, który pozwala Bogu zamieszkać w swoim sercu i stwarza w sobie
przestrzeń dla miłości. On, który spoczywał na piersi Jezusa, także po Jego
śmierci ma wciąż otwarte serce na Niego i żyje w ten sposób, by Jezus w
każdej chwili mógł wejść i zamieszkać w jego sercu. Żyje w jedności z tym,
którego kocha. To nadaje jego życiu specyficzny smak - smak miłości i
czułości, poważania i delikatności.
Mężczyźni mogą się nauczyć od Jana, umiłowanego ucznia, tajemnicy miłości.
Przyjaźń jest chyba jednym z największych skarbów, których mężczyźni mogą
doświadczyć na swojej drodze do stawania się mężczyzną. Mężczyźni
od dawien dawna sławili przyjaźń. Ewangelia według św. Jana jest jednym z
piękniejszych świadectw tajemnicy przyjaźni. Jezus, żegnając się z
uczniami, mówi im: "Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie
swoje oddaje za przyjaciół swoich. Wy jesteście przyjaciółmi moimi, jeżeli
czynicie to, co wam przykazuję. Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie
wie, co czyni pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem
wam wszystko, co usłyszałem od Ojca mego" (J 15, 13-15). W tych słowach
Jezus odkrywa przed nami istotę przyjaźni. Prawdziwy przyjaciel poświęca
się dla przyjaciela, a jeśli to konieczne, poświęci dla niego swoje życie.
Nie używa przyjaciela dla swoich celów, lecz poświęca się dla niego.
Podobnie rozumieli przyjaźń starożytni Grecy. Widzieli oni istotę przyjaźni
w gotowości do całkowitego poświęcenia się za drugą osobę, z oddaniem życia
włącznie. Z przyjaźnią wiąże się zażyłość, bliskość, otwartość, gotowość do
podzielenia się z drugą osobą tym, co porusza moje serce. W przyjaźni
Jezusa i Jana widać, że Jezus otworzył swoje ludzkie serce. Nie ograniczył
się tylko do Boskiej strony swojej natury, lecz otworzył swoje serce i
pozwolił przyjacielowi w nie wejrzeć.
Miłość do kobiety oczarowuje mężczyznę i należy do jego istoty. Ale tak
samo do dojrzałego mężczyzny przynależy przyjaźń. Istnieją mężczyźni,
którzy chcą być podziwiani tylko przez kobiety, a nie są zdolni do
przyjaźni z mężczyzną. Patrząc na nich, zauważamy, że brakuje im czegoś
istotnego. Męska przyjaźń ma swoją odrębną wartość. Niektórzy mężczyźni
pozostają na etapie rywalizacji z innymi. Stale mają się na baczności,
muszą bronić się i usprawiedliwiać. Jeśli ktoś zna uczucie przyjaźni, to
może zrezygnować z umacniania swojej pozycji. Otwiera swoje serce, choć
przez to staje się podatny na zranienia. Mówi o swoich uczuciach. Jest z
drugą osobą na dobre i na złe. Sprawdza się jako przyjaciel wierny
i niezawodny. Są to wartości charakteryzujące dojrzałego mężczyznę.
Zdolność do przyjaźni jest istotnym kryterium dojrzałości mężczyzny. Jan
spoczywający na piersi Jezusa zaprasza mężczyzn do tego, by dopuścili do
głosu uczucia przyjaźni i udali się na drogę przyjaźni, która doprowadzi
ich do odkrycia prawdziwego piękna w byciu mężczyzną.
Jeszcze jeden obraz ukochanego ucznia jest dla mnie ważny - obraz mądrego
starca. Ewangelia według św. Jana została prawdopodobnie napisana ok. roku
100. Wtedy umiłowany uczeń był już starcem. Legendy mówią, że Jan zwykł
mówić: "Dzieci, miłujcie się wzajemnie". Jan jest dla mnie obrazem mądrego
starca. Kiedy mężczyzna staje się mędrcem, wtedy emanuje z niego pewność i
łagodność. Siedzi na środku, dookoła niego siedzą wszyscy. Nie mówi zbyt
wiele, ale to, co mówi, świadczy o mądrości i szerokiej perspektywie. Jest
poza wszelką dogmatyką. Jest pogodzony ze sobą i z życiem. Doświadczył na
sobie wszelkich wzlotów i upadków. Teraz łagodnym spojrzeniem patrzy na
wszystko. Światło, którym promienieje, to światło jesienne, światło
łagodne, które oświetla wszystko, co jest w pobliżu. Tacy mędrcy pokazują
nam cel stawania się mężczyzną. Ale istnieje także wiele zniekształconych
obrazów starszych mężczyzn. Jednym z nich jest wiecznie niezadowolony i
zrzędzący mężczyzna. Albo podstarzały facet, który chce pokazać wszystkim,
że jest młody. Inni starsi panowie opowiadają na starość tylko o tym, jak
było kiedyś. Był to jedyny czas, w którym naprawdę żyli. C. G. Jung mówi o
"wzruszających starszych panach, którzy ciągle muszą odświeżać czasy
studenckie i są w stanie rozniecić płomień swojego życia, tylko patrząc
wstecz na homeryckie bohaterskie czasy".
Zdenerwowany starszy mężczyzna na pewno odgrywa ważną rolę w społeczeństwie
i w Kościele. Ale dla mnie nie jest to ostateczny cel podróży w
poszukiwaniu drogi stawania się prawdziwym mężczyzną. Celem jest mędrzec,
który jest ponad konfliktami w Kościele i społeczeństwie. Potrafi nazwać
problemy po imieniu. Ale kiedy mówi prawdę, nie brzmi to zgryźliwie ani
złośliwie. Kiedy się go słucha, czuje się raczej, że tak właśnie jest.
Słysząc, że mówi prawdę, widzi się przede wszystkim jego mądrość. Łacińskie
określenie mądrości to sapientia. Mędrcem jest ten, kto posmakował życia,
kto zna smak życia. Nawet jeśli życie nazbyt często miało gorzki smak, to u
mędrca zyskało nowy, łagodny koloryt. Niemieckie słowo "mądrość" pochodzi
od słowa "wiedzieć". A "wiedzieć" pochodzi od vidi ("patrzeć"). Mędrcem
jest ten, kto patrzy na rzeczy, doszukując się ich podstaw. W tym, co widać
na pierwszy rzut oka, dostrzega to, co się kryje za fasadą. We wszystkim
spostrzega Boga. I jest pogodzony ze sobą i ze światem, ponieważ ma
świadomość, że ludzkie gry o władzę nie są ważne. Przenika przez wszystko
to, co niesprawiedliwe i złe i kieruje swoje spojrzenie na istotę rzeczy.
Tam dostrzega działającego Boga, który wszystko przemieni. Takich mędrców
potrzebuje nasz Kościół i społeczeństwo bardziej niż kiedykolwiek dotąd.

18. Jezus: uzdrowiciel

Jezus jest mężczyzną łączącym w sobie wszystkie dotąd opisane archetypy.
Jest prorokiem, który oznajmia ludziom Bożą wolę. Przed Piłatem jest
prawdziwym królem, który nie pozwoli nikomu panować nad sobą. W swojej męce
jest cierpiącym sprawiedliwym i męczennikiem, który odpowiada za to, co
głosi. Jest wojownikiem, który ze złością i uporem walczy z faryzeuszami
(por. Mk 3,1-6). Jezus jest przyjacielem dla swoich apostołów. Jest tym,
który potrafi z miłością odnosić się zarówno do kobiet, jak i do mężczyzn.
Pokazuje, że można inaczej traktować kobiety, niż traktowali je rabini w
tamtych czasach. Traktuje je na równi z apostołami jako swoje uczennice,
obchodzi się z nimi czule i nie obawia się kontaktu z nimi. Jezus jest
także zdolny do ironii, którą czasem zaprawione są Jego opisy sytuacji
człowieka przedstawione w pełnych humoru przypowieściach i porównaniach.
Jest mężczyzną w pełni zintegrowanym, pełnym, łączącym w sobie anima i
animus, miłość i stanowczość, Boga i człowieka, światło i ciemność, niebo i
ziemię. Hanna Wolf pisała o Jezusie jako o zintegrowanym mężczyźnie. Franz
Alt w nawiązaniu do tej książki pisał o Jezusie jako o nowym mężczyźnie.
Każdy mężczyzna widzi w Jezusie inne aspekty bycia mężczyzną. Dostrzega w
Jezusie-Mężczyźnie to, co dla niego samego jest ważne w byciu mężczyzną.
C. G. Jung widzi w Jezusie urzeczywistnienie właściwego archetypu siebie,
własnego "ja". Uważa, że ponieważ Jezus urzeczywistnił ten archetyp w
najczystszej formie, dlatego przez stulecia robił tak silne wrażenie na
ludziach. Jako archetyp siebie Jezus oddziałuje zarówno na kobiety, jak i
na mężczyzn w ich drodze do stawania się sobą. Kiedy patrzę na Jezusa jako
na mężczyznę, którego opisują cztery Ewangelie, to fascynują mnie w Nim
trzy aspekty:
1. Jezus jest obecny całym sobą. Kiedy występuje, to po prostu jest. I
emanuje siłą. Nikt nie może przejść obok Niego obojętnie. Kiedy mówi, nie
można zasnąć słuchając Go. Jego słowa trafiają do serca. Potrząsają
słuchającymi, wyrywają ich ze snu.
2. Jezus jest wolny wewnętrznie. Jest wolny od dążenia do umieszczenia w
centrum swojego ego. Pieniądze, władza i sława nie są dla Niego ważne.
Czuje się wolny, dzięki czemu może powiedzieć to, co czuje. Nie musi się
liczyć z tym, jak będzie oddziaływał na ludzi albo jakie konsekwencje
pociągną za sobą Jego słowa i czyny.
3. Jezus jest w pełni mężczyzną, mężczyzną czystym, prawdziwym i
nienaruszonym. Emanuje czymś pierwotnym i jasnym. Jezus ma kontakt ze swoją
prawdziwą istotą. Jest zakorzeniony w Bogu. To uwalnia Go od lęku przed
opuszczeniem i śmiercią. Jezus spoczywa w sobie bądź w Bogu. Nie da się
zastraszyć ani onieśmielić, ani zapędzić w kozi róg. Jest nieprzekupny.
Te trzy aspekty są dla mnie cechami prawdziwego mężczyzny, bez lęku
mówiącego to, co myśli, występującego z mocą, obok którego nie można
przejść, nie zarażając się jego dynamizmem albo bez konfrontacji z nim.
Nie będę tu opisywał Jezusa jako mężczyzny we wszystkich przejawach Jego
męskości. Chcę jedynie dokładniej przyjrzeć się archetypowi, który wydaje
mi się najistotniejszy w Jezusie, a mianowicie archetypowi uzdrowiciela.
Uzdrawiać może jedynie ten, kto sam jest uzdrowiony i jest sobą w pełni,
kto zintegrował w sobie wszystkie wzloty i upadki, wszystko co jasne i co
ciemne. Ewangelie podają, że Jezus uzdrawiał ludzi, przy czym każda z
Ewangelii interpretuje uzdrawianie przez Jezusa na swój własny sposób.
U św. Marka Jezus jest egzorcystą, który z mocą wypędza demony. Demonami są
wewnętrzna presja i kompleksy, które trzymają człowieka w szachu. Są to złe
duchy, które zanieczyszczają myślenie człowieka, które wprowadzają chaos
wewnętrzny. Nie jesteśmy w stanie jasno myśleć. Nasze myśli są zmącone
zgorzknieniem, rozczarowaniem, złością. Jezus jest lekarzem, który ma moc
nas uwolnić spod władzy obcych mocy, dzięki mocy swojego słowa. Jako
uzdrowiciel integruje archetyp maga. Podczas uzdrowienia niewidomego Jezus
objawia się jako mag, który dzięki ślinie i włożeniu rąk "odczarowuje"
ślepotę (Mk 8, 22-26).
Święty Marek opisuje Jezusa jako uzdrowiciela, który z męską siłą walczy z
demonami i je zwycięża. W walce z demonami napotyka na opór tych, którzy
dzierżą władzę w tym świecie. Ci zabijają Go. W ten sposób Jezus, walcząc o
życie innych, stawia na szali własne życie. Za zwycięstwo nad demonami musi
zapłacić własnym życiem. Ale właśnie w bezsilności śmierci dopełnia się
Jego zwycięstwo nad demonami. Głośny krzyk Jezusa na krzyżu jest okrzykiem
zwycięstwa. Jezus, umierając, ogłasza światu zwycięstwo nad mocami
ciemności. U św. Marka Jezus uzdrawia nie tylko łagodnością i
delikatnością, lecz "pełnią siły, pewności siebie i stanowczej męskiej
energii".
U św. Mateusza w centrum znajdują się dwa inne aspekty uzdrawiania: wina i
wiara. Według św. Mateusza, choroba łączy się z winą. Ma to pewne
uzasadnienie, ale może się stać niebezpieczne, jeśli związek ten jest
potraktowany w sposób absolutny. W Ewangelii według św. Mateusza Jezus
leczy w ten sposób, że nawiązuje do głębszej przyczyny choroby i nią się
zajmuje, mówiąc choremu, który nie potrafi siebie zaakceptować, że jest
kochany przez Boga w całości - taki jaki jest. Jezus budzi w ludziach
wątpiących w samych siebie zaufanie i wiarę, która daje im pewne oparcie i
siłę.
Tradycja każe widzieć w św. Łukaszu lekarza. Łukasz często opisuje
działanie Jezusa, używając medycznych pojęć. Jezus jest dla niego
prawdziwym lekarzem, który przewyższa wszystkich innych, których Łukasz
spotkał w swoim dotychczasowym greckim środowisku. Jezusowi chodzi o to,
żeby uczynić człowieka całym i zdrowym. Stąd u św. Łukasza tak często
pojawia się słowo saos ("zdrowy, cały"), co nie ma miejsca w żadnej z
pozostałych Ewangelii. Choroba przytłacza, pochyla człowieka. Jezus podnosi
chorych i obdarowuje ich nietykalną godnością, którą - jak im się wydaje -
odebrała im choroba. Przygarbionej kobiecie, która się czuła przygnieciona
ciężarem swojego życia, wyszedł naprzeciw w taki sposób, że w świadomości
swojej Boskiej godności odeszła od Niego wyprostowana (por. Łk 13, 10-17).
W bliskości Jezusa ludzie odrzucają swoją rezygnację. Czują się przez Niego
szanowani, czule dotknięci i zaakceptowani, w pełni przyjęci. I odnajdują
siebie w całej pełni, na nowo są sobą w pełni. Kiedy Jezus leczy chorego
człowieka, to jest to stwarzanie go na nowo. Jezus pokazuje w uzdrowieniu
to, jak Bóg wyobraża sobie człowieka. Kiedy Bóg stworzył świat i człowieka,
widział, że wszystko było dobre. Właśnie to Jezus chce powiedzieć choremu:
"Dobrze, że jesteś. Dobrze, że jesteś taki, jaki jesteś. Jesteś dobry".
Taka nowina wyprostowuje przygarbionego człowieka i pokazuje mu jego
pierwotne piękno.
Święty Jan natomiast przyczyny choroby upatruje w odcięciu od Boskiego
źródła. Człowiek jest zdrowy tylko wtedy, gdy jest przeniknięty Boskim
życiem. Jezus uzdrawia paralityka i niewidomego od urodzenia przy źródle.
Ale Jezus nie musi wprowadzać chorych do źródła. Przez swoje słowa
doprowadza ich do spotkania z wewnętrznym źródłem, ze źródłem Boskiego
życia, które w nich jest. Kto dotrze do tego źródła, ten zostanie
uzdrowiony, wtedy odważy się wstać i pójść swoją drogą. Odważy się otworzyć
oczy. Będzie zdolny zobaczyć to, co właściwe, to, co łączy się z Bogiem,
który jest we wszystkim.
Zadaję sobie pytanie, jak Jezus został uzdrowicielem? Nie wystarcza mi
teologiczna odpowiedź, że jako Syn Boży był zdolny do uzdrawiania. Jezus
nie był uzdrowicielem od początku. Dopiero rozwinął w sobie archetyp
uzdrowiciela. Według mnie, Ewangelie opisują ważne kroki na drodze do
zostania uzdrowicielem. Pierwszym z nich był chrzest Jezusa. Był on
najwyraźniej doświadczeniem oświecenia. Święty Marek opowiada nam, że niebo
otworzyło się nad Jezusem, kiedy wyszedł z wód Jordanu. Chrzest jest dla
św. Marka Boskim rytuałem męskiej inicjacji. Jezus wychodzi z wód Jordanu
jako nowy mężczyzna. W Jordanie pozostawił tożsamość syna cieśli. Wszedł do
wody, do tego, co nieświadome. Bez źródła tego, co nieuświadomione, nasze
życie wysycha. Dla św. Łukasza ważny jest inny aspekt chrztu Jezusa. Jezus
podczas chrztu zostaje napełniony Duchem Świętym. Jezus - jak pisze św.
Łukasz, przedstawiając historię Jego narodzenia - od poczęcia jest Synem
Bożym. Ale przez chrzest uświadamia sobie, kim właściwie jest: umiłowanym
Synem Boga, obdarzonym mocą Jego Ducha. Wszystko, co Jezus odtąd czyni -
głoszenie Dobrej Nowiny i uzdrawianie - jest wyrazem tego, że cały jest
przeniknięty Duchem Bożym. Duch Boży jest siłą, która jest dostępna
Jezusowi po to, by mógł uzdrawiać i uwalniać.
Wciąż pojawiają się ludzie, którzy mają podobne doświadczenia duchowe i
nadużywają ich, by się chełpić z ich powodu i wywyższać się nad innych.
Dlatego ważnym krokiem w stawaniu się mężczyzną dla Jezusa było to, że Duch
wyprowadził Go na pustynię. U św. Marka jest napisane dosłownie, że Duch
wyrzucił Go na pustynię. Działanie Ducha Świętego, którego Jezus doświadcza
na sobie, nie jest więc łagodne, lecz pełne siły i mocy. "Czterdzieści dni
przebył na pustyni, kuszony przez szatana. Żył tam wśród zwierząt,
aniołowie zaś usługiwali Mu" (Mk 1, 13). Czterdzieści dni oznacza
psychiczne wyzwania, z którymi Jezus konfrontuje się na pustyni. Jezus
spotyka się na pustyni ze swoją własną prawdą. Pustynia jest dla św. Marka
obszarem panowania demonów. Jezus wchodzi w obszar ich panowania. Poddaje
się ich działaniu. Poznaje je i zyskuje nad nimi władzę. Święty Marek
wyraża to, używając obrazu dzikich zwierząt i aniołów. Jezus doświadczył w
sobie dzikiego zwierzęcia. Nie ucieka przed nim, lecz próbuje pojednać się
z tym, co w Nim dzikie i zwierzęce. Jednocześnie doświadcza tego, że są
przy Nim aniołowie. Każdy mężczyzna ma w sobie także anioła. Tę część
siebie równie dobrze można w sobie stłamsić. Jeśli zaś widzi się w sobie
tylko tę część siebie, to istnieje zagrożenie, że stracimy swoją męskość i
wejdziemy na odrealnioną drogę duchową, zboczymy w niewłaściwym kierunku,
oderwiemy się od ziemi. To nie wpływa dobrze na duszę. Pierwotni mnisi
wiedzieli o tym zagrożeniu. Jeden z patriarchów radzi, by młodego
człowieka, który na swej duchowej drodze odlatuje do nieba, uchwycić za
piętę i postawić go na ziemi. Jezus, przebywając na pustyni, łączy w sobie
obydwie strony samego siebie: zwierzęcą i anielską. Żyje w pokoju z dzikimi
zwierzętami. A jednocześnie służą Mu aniołowie. Aniołowie są istotami
duchowymi, które patrzą na Boga. Pojednany ze zwierzęcą stroną samego
siebie Jezus patrzy na Boga. Zwierzęta w snach oznaczają zawsze mądrość
instynktu, to, co związane z żądzami i z seksualnością. Cała ta dziedzina
jest zintegrowana w Jezusie. Nie przeszkadza to w patrzeniu na Boga, lecz
jest wręcz glebą, na której wzrasta duchowość. Obraz dzikich zwierząt i
aniołów mówi o czymś jeszcze: "W najniebezpieczniejszym miejscu na ziemi
Jezus był bezpieczny. Teraz mógł iść już wszędzie. Teraz nie można Go ani
kupić, ani zastraszyć, ani poddać próbie, ani oswoić".
Chciałbym przyjrzeć się jeszcze kilku innym obrazom z Ewangelii. Opisują
one, dlaczego Jezus był zdolny do uzdrawiania. Przeanalizuję tutaj przede
wszystkim Ewangelię według św. Marka. Kiedy Jezus po raz pierwszy nauczał w
synagodze w Kafarnaum, ludzie byli bardzo poruszeni Jego nauką: "Uczył ich
bowiem jak ten, który ma władzę, a nie jak uczeni w Piśmie" (Mk 1, 22).
Jezus w taki sposób mówił o Bogu, że ludzie czuli, że On nie mówi tak po
prostu o Bogu. Raczej w Jego słowach jest obecny Bóg. W nich rozbłyska Bóg.
Była to mowa pełna siły i autentyczne mówienie o Bogu. Już przez samo takie
mówienie Jezus może uzdrawiać ludzi. Kiedy Jezus dobrze i jasno mówił o
Bogu, jeden z mężczyzn będących w synagodze, krzyknął. Był on opętany przez
ducha nieczystego, można powiedzieć, że miał demoniczny obraz Boga. Kiedy
Jezus mówił o Bogu, poruszył się ten demoniczny obraz Boga. Być może
nadużył on Boga jako systemu zabezpieczającego. Albo użył Go do tego, żeby
móc się wywyższyć nad innych. Bóg posłużył mu za wzmocnienie jego poczucia
wartości. Jezus wyciągnął te demoniczne obrazy Boga na światło dzienne.
Musiały się poruszyć, dać znać o sobie. Mężczyzna niemalże pękł. Poczuł, że
dopadł go jego los. Jeśli te demoniczne obrazy Boga nie są już aktualne,
oznacza to, że całe jego życie legło w gruzach. Jezus rozkazał duchowi
nieczystemu: "Milcz i wyjdź z niego!" (Mk 1, 25). I duch opuścił go wśród
głośnych okrzyków. Reakcją ludzi był strach i zdziwienie: "Co to jest? Nowa
jakaś nauka z mocą. Nawet duchom nieczystym rozkazuje i są Mu posłuszne"
(Mk 1,27). Dzięki temu, że Jezus odpowiednio mówi o Bogu, człowiek zostaje
uzdrowiony.
Chore obrazy Boga powodują chorobę w człowieku. Jeśli ktoś przez poznanie
prawdy o sobie doświadcza prawdziwego Boga i mówi o Nim w sposób
autentyczny i prawdziwy, to Bóg uzdrawia go - uzdrawia tego, kto jest
opanowany przez demoniczne obrazy Boga. Uzdrawianie oznacza tutaj przede
wszystkim uwalnianie człowieka spod obcych mocy, od demonów i wzorców
życiowych, od wyobrażeń o Bogu i świecie, które powodują choroby.
Drugi obraz, który jest dla mnie szczególnie ważny, obok obrazu
Jezusa-Uzdrowiciela, jawi się w historii o uzdrowieniu człowieka w szabat
(Mk 3, 16). Jest to mężczyzna z uschniętą ręką. Najwyraźniej jest
mężczyzną, który wyparł się swojej męskości. Dostosował się, wycofał rękę,
żeby w żaden sposób nie ucierpieć. Jest niezdolny do prawdziwej
komunikacji. Nie spotyka się z innymi. Siedzi z boku jako obserwator. Jest
to wykrzywiony obraz mężczyzny. Jezus uzdrawia tego człowieka, nakazując
mu: "Stań tu na środku!" (Mk 3,3). Choroba tego mężczyzny polega na tym, że
trzyma się na uboczu wszystkiego. Teraz musi porzucić swoją rolę widza i
stanąć na środku. Tam zobaczą go wszyscy. Musi stanąć tam taki, jaki jest,
i zgodzić się na to, żeby wszyscy na niego patrzyli. Jezus zwrócił się do
faryzeuszy, zanim zajął się tym mężczyzną: "Co wolno w szabat: uczynić coś
dobrego czy coś złego? Życie ocalić czy zabić?" (Mk 3, 4). Jezus podejmuje
dyskusję z faryzeuszami. Wie, że Go dokładnie obserwują, ciekawi, czy
będzie uzdrawiał w szabat. Dla faryzeuszy jest to dozwolone tylko w
przypadku śmiertelnego niebezpieczeństwa. Dla Jezusa te małostkowe przepisy
są nie do przyjęcia. Ten, dla którego normy są ważniejsze od człowieka,
czyni zło, niszczy życie. Tutaj widać wolność Jezusa. Chodzi Mu o
człowieka, nie o przepisy. Kiedy faryzeusze tchórzliwie milczą, Jezus
spogląda "wkoło po wszystkich z gniewem, zasmucony z powodu zatwardziałości
ich serca" (Mk 3, 5). Jezus staje sam naprzeciw
zatwardziałych mężczyzn, którzy ukrywają się za swoją władzą i normami.
Jest w kontakcie ze swoimi uczuciami. Jego złość jest pełna mocy. W swojej
złości nie wybucha, lecz dystansuje się od innych. Nie daje im władzy. W
dalszym ciągu mogą być tak zatwardziali - to ich problem. Jezus jest
spokojny w sobie. Złość jest dla Niego siłą, która umożliwia Mu trwanie
przy sobie i uwolnienie się spod władzy innych. Jezus jest tu dla mnie
mężczyzną obecnym w całości. Jest zaangażowany w tej chwili i ma pełny
kontakt ze sobą. Nie pozwala na to, by ktoś z zewnątrz wpłynął na Niego
przez oczekiwania, obawy i groźby, lecz kieruje się wyłącznie swoimi
odczuciami. Jest jednością z samym sobą. Z tej jedności ze sobą i z Bogiem
nie da się nikomu wyrwać - także tym o zatwardziałych i nieprzyjaznych
sercach. Jezus nie tylko jest pełen złości, lecz także pełen smutku. W
języku greckim określa się to jako syllypoumenos - "być pogrążonym w smutku
razem z kimś, współodczuwać". Jezus dystansuje się w złości, ale
jednocześnie wczuwa się w serca przeciwników. Wie, co się w nich dzieje.
Czuje, jak twarde stały się ich serca, jak wielkie musi być ich zwątpienie,
ponieważ dopuścili do tego, by obumarły w nich ludzkie odczucia. Ich serca
są martwe. Ponieważ Jezus jest w pełnym kontakcie z samym sobą, ma odwagę
spojrzeć w serca innych, nawet jeśli panuje w nich chaos, ciemności i zło.
Jezus dostrzega wrogą atmosferę. A mimo wszystko czyni to, co czuje w swoim
sercu. Nie pozwala innym, by wywierali na Niego wpływ. Działa na podstawie
tego, co czuje w sobie. Nakazuje mężczyźnie: "Wyciągnij rękę!" (Mk 3, 5).
Mężczyzna powinien mieć odwagę wziąć swoje życie we własne ręce, wyciągnąć
rękę, by podać ją innym, żeby rozwiązywać problemy, na które napotyka. W
tej historii uzdrowienia spotykam się z przejawem męskości Jezusa - pełnej
siły i mocy. Jezus jest mężczyzną, który trwa przy sobie, nawet jeśli całe
otoczenie jest przeciwko Niemu. Robi to, co czuje w sobie, nie bojąc się
wrogich reakcji innych. To mnie fascynuje. Jezus walczy o mężczyznę, który
wyparł się swojej męskości. Walczy o jego życie. Jest tak obecny w tym, co
mówi i robi, że inni nie mogą przejść obok Niego obojętnie. Muszą się wobec
Niego określić. Jezus jest tak jasny i klarowny, że przez to staje się
widoczny brak jasności u ludzi będących w Jego otoczeniu. W pobliżu Jezusa
wszystko to, co ukryte w sercach ludzkich, wychodzi na światło dzienne.
Jezus zmusza do spotkania z prawdą, do tego, by stanąć w prawdzie. Nikt nie
może przejść obok siebie i prawdy o sobie, kiedy stoi przed nim Jezus.
W historii o czasie, który spędził na pustyni, widzimy, że Jezus pogodził
się ze swoimi ciemnymi stronami i że zintegrował w sobie swoją zwierzęcość.
Szczyt integracji jest widoczny na krzyżu. Krzyż jest prasymbolem jedności
wszystkich sprzeczności. Na krzyżu Jezus obejmuje wszystkie obszary
kosmosu: wysokość i głębię, ziemię i niebo, światło i ciemność, świadome z
nieświadomym, mężczyznę i kobietę. Wszyscy czterej Ewangeliści piszą, że
pod krzyżem stały kobiety. Jezus tym się różnił od żydowskich rabinów, że
przyjmował do swojego grona kobiety - zatem inaczej niż oni odnosił się do
kobiet. Hanna Wolf opisała Jezusa jako mężczyznę, który zintegrował w sobie
swoją anima. Można byłoby to wykazać także na podstawie Jego odniesienia do
kobiet. Jezus rozmawiał z kobietami bez obaw. Zaufał swoim odczuciom w
stosunku do nich i w tym przypadku nie liczył się z obawami swoich uczniów.
Uczniowie dziwią się, że Jezus rozmawia z Samarytanką: "Jednakże żaden nie
powiedział: "Czego od niej chcesz? - lub: - Czemu z nią rozmawiasz?"" (Mk
4, 27). Innym razem Jezus dopuścił do siebie kobietę, która łzami obmyła
Jego stopy, wytarła je włosami i całowała (Łk 7, 38). Nie przypisywał
kobietom tylko jednej roli. Cenił Martę jako gospodynię, ale także Marię,
która po prostu słuchała Go, chcąc zrozumieć Jego tajemnicę (Łk 10, 38-42).
Święty Łukasz Jezusa opisuje na krzyżu jako Człowieka sprawiedliwego. W ten
sposób odnosi się do fragmentu Państwa Platona (lata 428-348 przed
Chrystusem). Platon uważał, że człowiek prawdziwie sprawiedliwy szybko
popadnie w konflikt z zakłamanym środowiskiem, pisał: "W takim stanie ducha
sprawiedliwy jest piętnowany, torturowany, zakuty w kajdany i oślepiony na
oboje oczu, a na koniec po wszystkich tych mękach jeszcze zostanie przybity
do krzyża". Już Klemens z Aleksandrii ok. 210 roku interpretował te słowa
Platona jako przepowiednię śmierci Jezusa na krzyżu. Jeszcze przed nim sw.
Łukasz prawdopodobnie tak samo rozumiał te słowa. Jezus był Człowiekiem
sprawiedliwym, dobrym i szczerym. Był uczciwy wobec wszystkich. Zintegrował
w sobie wszystkie przeciwieństwa. Święty Łukasz używa przymiotnika
"sprawiedliwy" często w znaczeniu "nienaganny, bez zarzutu". W Dziejach
Apostolskich określa Jezusa jako sprawiedliwego: "Zaparliście się Świętego
i Sprawiedliwego" (Dz 3,14). Jezus jest mężczyzną sprawiedliwym, właściwym,
bez skazy, który żyje w zgodzie ze wszystkimi wymiarami człowieka w sobie.
Jest mężczyzną zintegrowanym, łączącym w sobie wszystko, co wiąże się z
byciem człowiekiem.
Jezus jest dla św. Łukasza mężczyzną, który jest w pełni sobą, który żyje
tym, co pochodzi z Jego wnętrza i który chce doprowadzić do spotkania z
naszym własnym prawdziwym "ja". Jezus jako archetyp samego siebie
uwidacznia się w scenie mającej miejsce już po zmartwychwstaniu; wchodzi w
krąg uczniów, pokazuje swoje dłonie i stopy i mówi: "To ja jestem" (Łk 24,
39). Po grecku brzmi to: ego eimi autos. Au-tos w filozofii stoików jest
określeniem prawdziwego "ja", wewnętrznej świętości człowieka, do której
nikt poza Bogiem nie ma przystępu. Jest to wewnętrzna przestrzeń wolności i
autentyczności, prawdziwe "ja", właściwa istota osoby. Chrystus
zmartwychwstały chce nas doprowadzić do naszego własnego "ja". Zaprasza
uczniów: "Dotknijcie Mnie i przekonajcie się: duch nie ma ciała ani kości,
jak widzicie, że ja mam" (Łk 24, 39). W spotkaniu z Jezusem
zmartwychwstałym uczniowie mają zrozumieć, że są osobami, tak jak Jezus są
z ciała i kości. To w najgłębszym wnętrzu człowieka znajduje się autos -
świętość, prawdziwe "ja", w którym Bóg w nas mieszka. Celem stawania się
mężczyzną jest spotkanie ze swoim "ja," z przestrzenią, obszarem ciszy, w
którym Bóg w nas mieszka jak w świątyni, z miejscem milczenia, w którym w
pełni jesteśmy sobą, wolni od oczekiwań innych ludzi, wolni od potrzeby
sukcesu.
Jezus potrafi uzdrawiać ludzi, ponieważ jest w pełni sobą, jest
autentyczny, ponieważ mieszka w swojej wewnętrznej świętości, w swoim
autos. Jezus zaprasza mężczyzn i kobiety do tego, by dążyli do własnego
"ja". Wówczas będą emanowali czymś uzdrawiającym, stwarzającym całość. Ten,
kto jest wewnętrznie podzielony, powoduje wokół siebie napięcia. Ten, kto
jest zmącony przez działanie demonów, wytwarza wokół siebie mgłę i
niejasność. Przenosi na innych to, co w nim ciemne i chore. Jezus nie ulega
żadnym projekcjom. Widzi siebie takiego, jaki jest. I dlatego potrafi
zobaczyć ludzi takich, jacy są naprawdę. Ponieważ spoczywa w swoim własnym
"ja", potrafi w innych odkryć ich prawdziwą istotę. Uzdrowienie oznacza
skontaktowanie ich z tą Boską częścią ich samych. Ale jednocześnie
uzdrowienie oznacza dla Jezusa zgodę na swoją cielesność. Droga do
wewnętrznej świątyni prowadzi przez ciało. Tylko ten mężczyzna, który
zgodzi się na własną cielesność i przyjmie swoje ciało, spotka się ze swoją
prawdziwą istotą, z wewnętrzną przestrzenią w sobie, w której mieszka w nim
niezniekształcony i nienaruszony obraz Boga.
Nie możemy powiedzieć o sobie, że jesteśmy uzdrowicielami. Istnieją ludzie,
którzy mają dar uzdrawiania. Jest to zawsze dar od Boga, na który nie mamy
wpływu. To, czego możemy się uczyć od Jezusa, to docieranie do swojej
prawdziwej istoty. Wtedy będziemy emanować uzdrowieniem. Niebezpieczne dla
nas byłoby identyfikowanie się z archetypem uzdrowiciela. Ciągle
doświadczam tego niebezpieczeństwa na sobie. Jeśli ktoś, komu towarzyszę na
drodze duchowej, opowiada mi, że ma za sobą kilka terapii, które nic mu nie
pomogły, wtedy odzywa się we mnie archetyp uzdrowiciela: "Ja mógłbym go
uzdrowić. Droga duchowa, którą mu wskażę, pomoże mu". Ale kiedy pozwalam
się złapać archetypowi uzdrowiciela, staję się ślepy na potrzeby innych.
Chciałbym się wykazać jako uzdrowiciel. Chciałbym udowodnić terapeutom, że
droga duchowa daje więcej siły i lepiej potrafi uzdrawiać niż
psychologiczne metody. Ale wszystko to przysłania mojego ducha. Nie
potrafię już widzieć innych takimi, jacy są. I sam sprawiam, że znajduję
się pod presją. Nie zauważam, jak archetyp uzdrowiciela sprowadza mnie z
właściwej drogi, że przez niego tracę moją miarę i spodziewam się po sobie
więcej niż mogę z siebie dać i jak zaczyna przeważać moja potrzeba uznania
u człowieka potrzebującego pomocy. Jezus-Uzdrowiciel chroni mnie przed
identyfikowaniem się z archetypem uzdrowiciela, chce doprowadzić mnie do
spotkania z uzdrawiającą siłą, która tkwi we mnie. Ale przede wszystkim
chce mnie doprowadzić do odkrycia mojej prawdziwej istoty. Wtedy będę
emanował uzdrawiającą siłą.
Jest wiele kobiet, które potrafią się wczuć w samopoczucie osoby chorej i
uzdrowić ją, dzięki czułej opiece. Czasami kobiety opowiadają mi, że mają
uzdrawiające ręce. Nigdy nie słyszałem tego od mężczyzn. Jeśli mężczyzna
jest uzdrowicielem, to jego działanie uzdrawiające ma zupełnie inną jakość.
Mężczyźni leczą swoją męską siłą. Jest wielu dobrych lekarzy i terapeutów,
duszpasterzy i kierowników duchowych, którzy pomagają ludziom spotkać się z
ich siłą. Od Jezusa nauczyli się konfrontującej metody terapii. Konfrontują
chorego z jego własnymi zasobami i źródłami. Wydobywają z niego jego własną
siłę. Mężczyźni mogą się uczyć od Jezusa odkrywania własnej uzdrawiającej
mocy. Warunkiem jest jednak to, że wraz z Jezusem wyruszą w drogę stawania
się mężczyzną, na której wszystko, co się w nich pojawi, zintegrują w sobie
-to, co dzikie i łagodne, co twarde i delikatne, co męskie i żeńskie, co
jasne i co ciemne. W spotkaniu z Jezusem odpadnie od nich to, co
nieautentyczne i sztuczne. Wtedy spotkają się ze swoją własną istotą. I
tylko dzięki temu najbardziej wewnętrznemu "ja", tylko z tej głębi samych
siebie będą zdolni do uzdrawiania.

Podsumowanie: drogi stawania się mężczyzną

Biblijni mężczyźni, których opisałem, zachęcają nas do konfrontacji z
prawdą o sobie samym. Nie możemy patrzeć na ich historię jedynie jako
widzowie. Biblijni mężczyźni są wyraziści, pełni mocy i siły. Nie można
przejść obok nich, nie zauważając ich. Przemawiają do nas. Są dla nas
wyzwaniem. Rozbudzają w nas męską siłę, ale nie są ideałami, które
pragnęlibyśmy naśladować, mając wyrzuty sumienia, że nie jesteśmy w stanie
im dorównać. Im tez zdarzyło się zejść na manowce czy chodzić okrężnymi
drogami. Doznali niepowodzeń. Wielokrotnie upadli. Chcą nam powiedzieć:
"Nie chodzi o to, abyś wszystko robił idealnie, lecz o to, abyś odważył się
żyć. Nie chodzi o to, abyś nie popełniał błędów. Nie ukrywaj swoich błędów,
lecz ucz się na nich. Upadek to nie tragedia. A jeśli upadłeś - wstań.
Jeśli walczysz, ciągle będziesz odnosił rany. Nie próbuj ich unikać. One
przynależą do twojej drogi. To właśnie one uzdalniają cię do miłości. Bo
nie ma miłości bez zranień. Spotkaj się ze swoją męską siłą, ze swoją
agresją, z seksualnością, ze zdyscyplinowaniem, a także ze swoimi
namiętnościami. One uchronią cię przed nudą. Walcz ze wszystkim, co nie
pozwala ci żyć. Walcz o ludzi i o ich życie. Zaangażuj wszystko, czym
dysponujesz, co masz. Wtedy twoja męskość będzie dla ciebie źródłem
radości. Wtedy jako mężczyzna będziesz zdolny do miłości, która budzi do
życia, do miłości pełnej namiętności, która oczaruje ciebie i człowieka
kochanego przez ciebie. Zobaczysz, że opłaca się wyruszyć na poszukiwanie
drogi do stawania się mężczyzną i na tej drodze urzeczywistniać tę część
obrazu Boga, która może rozbłysnąć w tym świecie tylko przez ciebie".
Mam nadzieję, że udało mi się zachęcić mężczyzn do poszukiwania najbardziej
właściwej z dróg - drogi do stawania się samym sobą, ale także drogi
duchowej, która nie wyklucza siły i namiętności, lecz pozwala mężczyznom
żyć dynamiką ich męskiej energii. Męska duchowość, pokazana na przykładzie
18 postaci biblijnych mężczyzn, nie znosi skostniałego systemu ani
ideologii. Mężczyźni są sceptyczni wobec zbyt wielkich ideałów i wzniosłego
języka. W biblijnych mężczyznach odkrywamy męskie drogi, na których możemy
spotkać się z Bogiem i zaangażować się w sprawy ludzi. Spotykamy w nich
pełnych siły mężczyzn, którzy przeszli przez wszelkie góry i doliny, którzy
zgodzili się na prawdę o sobie, którzy zintegrowali swoją seksualność i
witalność i którzy często byli miotani sprzecznymi wewnętrznymi dążeniami.
Męska duchowość opiera się wszelkiej systematyce i idealizowaniu. Jest
konkretna, skierowana na działanie i zaangażowanie, pełna siły i
namiętności.
Przyporządkowałem biblijnych mężczyzn 18 różnym archetypom. Ale w każdym
przypadku są to mężczyźni mający swoją odrębną historię życia. Żaden z
biblijnych mężczyzn nie jest supermanem. Są to mężczyźni z krwi i kości, ze
swoją historią sukcesu i porażki. Na drodze rozwoju doświadczyli załamań.
Są to mężczyźni emanujący siłą, ale często także słabi. Upadają.
Przegrywają w walce. Jednak po klęsce znów się podnoszą. Są zdolni do
miłości, ale także na drodze miłości doświadczają wzlotów i upadków,
spełnienia i zawodu. Mam nadzieję, że tych 18 postaci pomoże czytelnikowi w
kształtowaniu własnej męskości i przyjęciu, zaakceptowaniu siebie jako
mężczyzny ze swoimi słabościami i mocnymi stronami. Mężczyźni biblijni
zapraszają nas do tego, abyśmy zaakceptowali nasze kruche życie i
spróbowali je formować, tak jak je zaplanował Bóg dla każdego z nas. Nie
musimy pasować do jakiegokolwiek schematu. Chodzi raczej o to, byśmy
zaufali i poszli drogą, na którą Bóg posyła każdego z nas.
Żaden mężczyzna nie będzie taki sam, jak któraś z 18 przedstawionych
postaci. Ale każdy odkryje pewne podobieństwa z którąś z nich lub nawet z
kilkoma. Te postacie stanowią zaproszenie do tego, by szukać swych mocnych
stron, jak i poznać zagrożenia, odkryć szansę tkwiącą w naszej strukturze
osobowości, ale także pułapki, jakie na nas czekają. Każdy może także
stwierdzić, na jakim etapie drogi znajduje się i jakie kroki ma podjąć.
Mężczyzna ma za zadanie iść swoją własną drogą - drogą, na którą Bóg wysyła
tylko jego. Porównując się z 18 postaciami biblijnymi, mężczyzna może
odkryć obszary, które dotąd pozostawały dla niego niedostępne.
Mężczyźni, których opisałem, zawsze rozwijali w sobie dwa bieguny
osobowości, działania: walkę i miłość. Nie ma procesu stawania się
mężczyzną bez tych dwóch biegunów. Mężczyzna, który tylko walczy, łatwo
staje się pieniaczem, potrzebującym wrogów po to, by w ogóle czuć samego
siebie. Mężczyzna, który nie walczy, tylko oddaje się miłości, nigdy nie
będzie potrafił prawdziwie kochać. Miłość potrzebuje siły, żeby rozwinąć
cały potencjał oczarowania i uszczęśliwienia.
Każdy mężczyzna będzie musiał znaleźć własną równowagę między walką a
miłością. Nie istnieje jednolity wzorzec mężczyzny ani wzorzec stawania się
mężczyzną. Równowagę między walką a miłością trzeba ciągle ustalać na nowo.
Ona zmienia się wraz z wiekiem. Tak więc życzę Ci, Czytelniku, żebyś
znalazł swój sposób pogodzenia walki z miłością. Poczuj podczas czytania
tej książki swoją męską siłę i ciesz się nią.
Poczuj chęć rozwijania tej siły i zaakceptuj swoją męskość. Nie kształtuj
swojej męskości kosztem kobiet, ale spróbuj zaciekawić je sobą, pokaż im,
jak wygląda autentyczne bycie mężczyzną. Niech w drodze do stawania się
mężczyzną wciąż fascynowała cię tajemnica kobiety, która wydobywa z Ciebie
ciągle coś nowego. Droga, która Cię czeka, jest fascynująca. Jest to droga
prowadząca przez góry i doliny, przez ciemności i przez doświadczenia
światła. Życzę Ci, żebyś jako mężczyzna poczuł ochotę do podjęcia walki o
życie i o pokochanie życia. Zaproś innych, by walczyli i kochali razem z
Tobą.