Anselm Griin
Rozdarcie wewnętrzne
Od rozbicia do jedności
Przekład M. Hoffman
VERBINUM
Wydawnictwo Księży Werbistów Warszawa 2000

Spis treści
Wprowadzenie
Filozofia,jednego"
Bądź cały!
Kim jestem?
Demoniczne rozdarcie
Targanie
Śmiertelnie niebezpieczna rola
Niemy krzyk
Nie czynią tego, co chcę
Prawo i łaska
Dwie osobowości
Spojrzenie na Chrystusa
Rozdarcie w życiu zakonnym
Acedia
Być u siebie
Biegunowość człowieka według C. G. Junga
Zintegrować człowieka
Przyjąć biegun przeciwny
Zintegrować przeciwieństwa
Integracja cienia
Pokochać własny cień
Wzmocnić symptomy
Spożyć cień
Prowadzić dialog
Wyrazić głos wewnętrzny
Idealizm i jego ciemne strony
"Religijny" cień
Być jedno, jak Jezus jest jedno z Ojcem
Zstąpić we własną głębię
Chrystus w nas
Miłość prowadzi do jedności
Odpowiedź mistyki jedności
Doświadczenie jedności
Mistrz Eckhart
Mistyka jedności prowadzi do codzienności
Jedność we wspólnocie
Cztery postawy
Problemy relacji międzyludzkich
Partnerstwo jako wspólny trening
Z-nosić się nawzajem
Zakończenie
Przypisy


Wprowadzenie
\
Podstawowym odczuciem naszych czasów wydaje się rozdarcie. Nie brak ludzi, którzy czują się wewnętrznie rozdarci. Mają wrażenie, że są targani przez wielość oczekiwań, jakie się im stawia w pracy zawodowej, życiu rodzinnym, we wspólnocie parafialnej czy w organizacji politycznej. Często nie wiedzą, jaką rolę odgrywają. Tak często zmieniają role, że już sami nie wiedzą, kim właściwie są.
Nie umieją już zaznać wewnętrznego spokoju. Gdy wieczorem po pracy wracają do domu, nie potrafią się wyłączyć. Niepokój prześladuje ich nawet podczas snu. Nieustanna aktywność odrywa ich od własnego "ja" i nie mają z nim kontaktu. Jeden termin goni drugi. Dusza ich już nie nadąża. Nie ma jej tam, gdzie musi być ciało, by sprostać wielu zobowiązaniom.
Pewna stara anegdota z życia mnichów zwraca uwagę na to rozdarcie:
"Ojciec Pojmen prosił ojca Józefa: Powiedz mi, jak stać się mnichem. Ten odpowiedział: Jeśli chcesz zaznać spokoju, gdziekolwiek jesteś, mów przy każdej czynności: Kimże jestem? I nikogo nie sądź!"
Greckie słowo na określenie mnicha, monachos, wyprowadza się niekiedy od monas "jedność, bycie jednością"). Młody człowiek odczuwa rozdarcie. Chciałby wrócić do siebie, odnaleźć spokój i jedność. Chciałby też wszędzie tam, gdzie się znajdzie, pozostać sobą. Pojmen radzi mu, by niezależnie od tego, co robi, zadawał sobie pytanie: Kim jestem?
Poszukuje on swojej prawdziwej tożsamości. Kim jest ten, który teraz działa? Czy jest tylko częścią mnie samego podczas pracy? Czy angażuję całego siebie? Czy jakaś inna część mnie samego jest gdzie indziej? Pytanie Pojca brzmi właściwie: "Jak mogę być zintegrowany?" Jak mogę być zintegrowany w tym, co czynię? Jak mogę żyć jako cały człowiek, zawsze i wszędzie stanowiący jedno z sobą? Jak w tym wszystkim, co robię i co mnie rozdziera, odnaleźć moją integralność? Oprócz tego pytania, które ponad wieloma rolami, jakie odgrywam, i ponad maskami, jakie noszę, trafia w moje prawdziwe, ja", Pojmen żąda jeszcze, by młody człowiek nikogo nie osądzał. Gdy osądzam, niejestem u siebie, lecz u tego drugiego. Sądząc innych, odwracam się od siebie samego. Pojmen chce nakłonić pytającego do pozostania u siebie. Tylko w ten sposób dowie się, kim tak naprawdę jest. Tylko tak odnajdzie swoją tożsamość, swoją integralność. I tylko tak stanie się mnichem.
Wielu czuje się rozdartymi, ponieważ odkrywają w sobie strony, które wcale nie pasują do ich autoportretu. Są przerażeni swoimi sadystycznymi fantazjami, masochistycznymi pragnieniami i skłonnościami destrukcyjnymi. Nie wiedzą, jak prawidłowo reagować na własne ciemne strony, czy powinni je stłumić i wyprzeć, czy też po prostu przed nimi uciec. Również to zilustruję pewną historią, bajką Braci Grimm:
"Było sobie raz dziecko. Mamusia dawała mu co dzień po południu miseczkę z mlekiem, nadrobiwszy w nią bułeczki, a dziecko siadało z tym przed domem. Gdy tylko zaczynało jeść, ze szczeliny w murze wychodziła mała, zielona żabka, zanurzała pyszczek w mleku i jadła razem z dzieckiem. Dziecko lubiło ją bardzo, a jeśli siadło sobie z miseczką przed domem, a żabka nie przychodziła zaraz, wołało:
Żabko, żabko, śpiesz się, śpiesz,
Masz tu mleczko, bułkę też!
Żabka przybiegała natychmiast i z apetytem zabierała się do jedzenia.
Przez wdzięczność dla dobrego dziecka przynosiła mu żabka ze swych ukrytych skarbów różne piękne rzeczy, błyszczące kamienie, perły i złote zabawki. Ale piła tylko mleko, a kruszynek bułki nie chciała tknąć. Rozgniewało się raz dziecko, uderzyło ją lekko łyżką po głowie i rzekło:
Głuptasie, jedz i bułkę!
Matka, która stała w kuchni, usłyszała, że dziecko jej rozmawia z kimś, a gdy ujrzała, że bije ono łyżką żabkę, wybiegła z wielkim polanem i zabiła poczciwe zwierzątko.
Od tego czasu w dziecku zaszła dziwna zmiana. Póki żabka jadła z nim, rosło i nabierało sił, teraz zaś utraciło swe różowe policzki i zaczęło chudnąć. Niezadługo w nocy zahukała pójdźka, a rudzik naznosił gałązek i liści na wieniec żałobny i wkrótce potem dziecię legło na marach".'
Każdy z nas nosi w sobie taką żabę, która mieszka w szczelinie w murze. Wyobraża ona nasz cień, nasze ciemne strony, do których prawie nie mamy dostępu, które są dla nas nieprzyjemne i których się lękamy. Dopóki zostawiamy w spokoju nasz cień, a żabie pozwalamy pić nasze mleko, wszystko jest w porządku. Rozwijamy się i otrzymujemy w prezencie wiele różnych darów. Lecz gdy matka w nas, czyli uwewnętrz-nione rodzicielskie , ja", zabije naszą żabę, zaczynamy chudnąć. Tylko część w nas może nadal żyć. Traci jednak swoją żywotność, swoje różowe policzki. I stopniowo umiera. Ze strachu przed własnym cieniem, przed bagnem w nich samych, przed żabą, która w nich mieszka i wszędzie im towarzyszy, wielu ludzi ją zabija. Nie chcą spotkania z tak brzydkim zwierzęciem. W ten sposób jednak odcinają się od własnych korzeni. Ponieważ pragną, by bagno w nich wyschło, wysycha też ich dusza, a oni wraz z nią. Możemy przezwyciężyć rozdarcie tylko wtedy, gdy pogodzimy się z naszym cieniem, z uśpionymi wadami i szczelinami, z których wyłaniają się nasze zwierzęce cechy, gdy przyjaźnie potraktujemy naszą żabę.
Inne miejsce, w którym dzisiejsi ludzie doznają rozdarcia, to relacje. Chłopak czuje się rozdzierany między ojcem i matką. Każde z nich usiłuje przeciągnąć go na swoją stronę i wykorzystać do własnych celów. On
zaś kocha obydwoje. Matka jednak chciałaby, aby nienawidził ojca. Doznaje więc całkowitego zamętu w swoich uczuciach. Rozdziera go miłość. Dziewczyna kocha swojego ojca, którego matka nieustannie deprecjonuje i przedstawia jako uosobienie niemoralnego postępowania. Traci rozeznanie i nie wie, co począć ze swoimi uczuciami, ze swoją miłością. Jest rozdarta między miłością do ojca a pragnieniem zrozumienia i akceptacji przez matkę.
Jeszcze inni przeżywają rozdarcie w przyjaźni czy w małżeństwie. Młody mężczyzna zakochuje się w kobiecie, czuje jednak, że związek jest nieudany. Wie, że musi go zakończyć, ale nie potrafi się od niej uwolnić. Kobieta kocha jednocześnie dwóch mężczyzn i nie może się zdecydować. Chciałaby zadowolić wszystkich i w końcu w stanie wewnętrznego rozdarcia i niezgody z sobą traci obydwóch.
Te doświadczenia, tu ledwo wzmiankowane, nie są nowe. Od dawna zastanawiali się nad nimi mędrcy różnych narodów. Chcąc udzielić odpowiedzi na cierpienie spowodowane rozdarciem, Grecy rozwinęli swoją filozofię jedności, filozofię tohen. Biblia ukazuje człowieka w jego rozdarciu między dobrem a złem, między grzechem a wolą Bożą. Mnisi znali zjawisko rozdarcia. A psychologia nieustannie wracała do tego fenomenu, wskazując sposoby radzenia sobie z nim. Pokazuje nam ona, że każdy biegun w nas ma swój biegun przeciwny, że każda strona dodatnia pociąga za sobą także swój cień. Wielu ludzi nie chce przyjrzeć się swoim ciemnym stronom. W konsekwencji to one ich określają, tak że żyją w nieustannej rozterce. W tej niewielkiej książeczce chciałbym przetłumaczyć odpowiedzi, jakich udziela tradycja, na sytuację współczesnego człowieka w nadziei, że niejeden Czytelnik odkryje dla siebie sposób przejścia od rozdarcia do jedności, od rozterki do "prostoty", od rozproszenia do skupienia, od niestałości do opanowania.
Filozofia "jednego"

Grecy najwyraźniej bardzo cierpieli z powodu rozdarcia. Odczuwali rozdarcie między duchem a popędami, między niebem a ziemią, między przeciwieństwami, które dostrzegali w ludzkim sercu. Już pierwsi greccy filozofowie, Parmenides i Heraklit, w odpowiedzi na ból rozdarcia rozwinęli filozofię jednego (to hen). Heraklit pojmował jedno jako jedność przeciwieństw. To od niego pochodzi słynne zdanie: "Wojna jest ojcem wszystkich rzeczy". Przeciwstawność, którą Heraklit dostrzega w człowieku i świecie, wyrosła z podstawy jedności. A tą jednoczącą podstawą dla wielości i przeciwstawności jest logos. Stanowi on "wobec wszelkiego bytu immanentną, niewidoczną harmonię, która godzi to, co niezgodne". Logos oznacza zanik przeciwieństw. Również Platon przejmuje od Heraklita podstawowe pytanie: Jak można pogodzić jedno z wielością. Według niego zadanie filozofii polega na tym, by sprowadzić "to, co wielorako rozproszone, to, co pozornie nie-za-leżne od jednej zależności", dzięki rozpoznaniu leżącei u podstaw wszystkiego idei. W neoplatonizmie, stworzonym przede wszystkim przez Plotyna, pytanie o stosunek między jednością a wielością jest zagadnieniem dominującym. "Jedno w sobie" to ostatecznie Bóg. Człowiek zaś, w swoim rozdarciu i rozdwojeniu, dąży przez całe życie do osiągnięcia Jednego, do upodobnienia się do Jednego (do Boga). Ponieważ Bóg stworzył nas na swoje podobieństwo, możemy zwrócić się do Jednego i stać się jedno z Jednym, Bogiem. Stać się jedno z Bogiem i przez zjednoczenie z Nim, zostać uwolnionym od swej przeciwstawności i rozdarcia stanowi o najwyższej godności człowieka.
Żydowski filozof Filon z Aleksandrii próbował połączyć grecką filozofię to hen z Biblią. Główne zdanie żydowskiego wyznania wiary: "Słuchaj, Izraelu, Panjest naszym Bogiem - Panem jedynym" (Pwt 6,4)2 interpretuje za pomocą pojęć filozofii greckiej. Żydowska wiara w jednego i jedynego Boga jest dla niego potwierdzeniem, że Bóg jest jeden (heis), Jedyny (monos), że Bóg stanowi jedność (monas) i jest w sobie prosty, bez pomieszania (haplous). To ostatnie pojęcie haplous wzbogaca filozofię to hen o nowe rozumienie człowieka. Haplotes oznacza prostotę. Człowiek "prosty" odzwierciedla na tym świecie jedność Boga. Dzisiaj z trudem radzimy już sobie z pojęciem "prostota". Znaczy ono raczej "prostoduszny, prosty, ograniczony". Platon łączy pojęcie prostoty z pojęciem prawdziwości i szczerości. Klasyka niemiecka, na przykład Hólderlin, wykazuje jeszcze pewne upodobanie do słowa "prostota". Szkoła stoicka lubi słowo haplotes. Dla niej znaczy ono "szczerość" i "naturalność". Zawiera w sobie odrzucenie wszystkiego, co sztuczne i nieprawdziwe. Łacinnicy tłumaczą haplotes przez simplicitas. Człowiek prosty jest zarazem człowiekiem prawdziwym, prawym, otwartym, sprawiedliwym, dobrym i godnym zaufania. Marek Aureliusz, filozof na cesarskim tronie, widzi w prostocie wielką cnotę. Chciałby wieść życie proste. Napomina sam siebie: "Nie pozwól, by niepokój zagościł w tobie, bądź prosty (Haploson seautoń)V

Bądź cały!
Septuaginta tłumaczy hebrajskie słowo tham jako "prosty, zwyczajny". Tham znaczy właściwie "cały, pełny, doskonały". Człowiek powinien postępować przed Bogiem i stanowić całość (por. Rdz 17,1). "Bądź cały" - to dla człowieka Biblii ważne wezwanie. Człowiek staje się cały wtedy, gdy nie jest już rozbity na swoje przeciwieństwa, gdy przed Bogiem łączy w jedno wszystko, co w nim jest, i staje się prosty. Człowiek prosty więc to człowiek cały, taki, który wszystko, co w nim jest, łączy w jedno i odnosi do Boga. W Kazaniu na Górze mówi Jezus o oku, które jest haplous: "Jeśli więc twoje oko jest zdrowe {haplous), całe twoje ciało będzie w świetle" (Mt 6,22). Przeciwieństwem prostego oka jest oko złe, opanowane przez intrygi. Jezus żąda od swoich uczniów całkowitego powierzenia się woli Bożej. Tym powinni różnić się od "rozdarcia i dwulicowości" faryzeuszy. W prostocie człowieka znajduje właściwy wyraz jedność i bycie jednym Boga. Odzwierciedla ona prawość człowieka. Człowiek prosty jest całkowicie przejrzysty dla Boga. Ta przejrzystość przezwycięża jego rozdarcie. Nic w człowieku nie może ukryć się przed światłem Bożym. Wszystko staje się pryzmatem, przez który światło Boże może zabłysnąć na tym świecie. Nowy Testament opisuje więc prostotę człowieka w jeszcze innych słowach. Człowiek prosty to człowiek czysty, jasny, szczery jak dziecko. A zatem Paweł prosi Filipian: "Czyńcie wszystko bez szemrań i powątpiewań, abyście się stali bez zarzutu i bez winy jako nienaganne dzieci Boże pośród narodu zepsutego i przewrotnego. Między nimi jawicie sięjako źródła światła w świecie" (Flp 2,14 n.). Kto stanowi jedno z sobą, kto uczestniczy w jedności Boga, ten staje się prosty i szczery. Promieniuje na tym świecie jak jasne światło.

Kim jestem?
Przeciwieństwo między wielością i jednością zajmowało filozofię grecką od samego początku. Jest ono nie tylko doświadczeniem rozdarcia i wewnętrznej przeciwstawności, ale też wielości, która zdaje się nie mieć żadnego związku. Tak dużo w nas znajduje się obok siebie, nie tworząc - zdaje się - żadnej jedności. Doświadczamy siebie samych coraz to inaczej. Raz czujemy się dobrze, raz jesteśmy smutni. I często nie wiemy nawet,
skąd się to bierze. Czujemy się pełni wdzięczności, a chwilę potem ogarnia nas złość i wściekłość, jakby bez uprzedzenia. Obydwa te uczucia, wdzięczność i złość, zdają się nie mieć z sobą nic wspólnego. Są jakby obok siebie. Myślimy, że wdzięczność całkowicie nas wypełni i będzie towarzyszyć nam przez cały dzień. Lecz oto nagle, zanim cokolwiek zauważymy, ogarnia nas złość. Albo sądzimy, że tym razem nam się udało, że wreszcie mamy zaufanie - zaufanie do życia, zaufanie do siebie samych, do Boga. Jednak w chwilę później znów przepełnia nas lęk. Nagle boimy się panicznie choroby i śmierci. Boimy się, że nie doczekamy jutra. W takim momencie uważamy, że całe zaufanie prysło. Myślimy, że było ono jedynie czystą iluzją, że daliśmy się nabrać. Nie umiemy pogodzić tych dwóch doświadczeń: zaufania i lęku, wiary i zwątpienia, ufności i braku nadziei. Doświadczenia te jawią się oddzielnie i przerażają nas. Wielość ta, która istnieje w nas jakby bez powiązań, zadaje nam pytanie, kim właściwie jesteśmy. Czy jesteśmy tymi, którzy potrafią ufać, czy też tymi, których przepełnia lęk, czy może jednym i drugim? Co jest zwornikiem, który wiąże wszystko? Rozważanie jedności, to hen, było dla Greków drogą przejścia od wielości do jedności, od doświadczenia bezrelacyjnego współistnienia do punktu, który wszystko łączy.
Jest to pytanie, z którym zmagał się w swoim słynnym wierszu Kim jestem Dietrich Bonhoeffer. Strażnicy więzienni myśleli, że jest on silnym i wolnym mężczyzną, którego nic nie dręczy. On sam jednak odczuwa strach i niepewność. W końcu odpowiedź pozostawia Bogu. Tylko Bóg wie, kim jest on naprawdę. Bóg jako jeden jest również dla Greków gwarantem, który pośród naszej wielości wskazuje na istniejącą w nas głęboką jedność. Mając udział w jedności Boga, odnajdujemy - mimo wewnętrznego chaosu -jedność z samym sobą. W filozofii greckiej chodzi ostatecznie o pytanie, czy po prostu rozmieniamy się na wiele nie powiązanych z sobą części, czy jesteśmy jak części maszyny rozrzucone obok siebie, czy też istnieje w nas jakaś wewnętrzna jedność. Filozofia pojmowała duszę jako czynnik scalający. Dusza spaja ciało. Przenika ciało i je ożywia. I odwrotnie, wszystko, co się ujawnia w ciele, jest wyrazem naszej duszy i z kolei na nią oddziałuje. Ale i w naszej duszy nie zawsze doświadczamy siebie jako jedności. Jedność musi tkwić jeszcze głębiej. Ostatecznie znajdujemy ją tylko w Bogu.
W naszych czasach grecką filozofię to hen podjął na nowo i rozwinął w swojej filozofii przeciwieństw Romano Guardini. Według Guardiniego wszystko, co żyje, jawi sięjako przeciwieństwo. Jest więc przeciwieństwo dynamiki i statyki, formy i pełni, całości i jednostkowości, pierwotności i reguły, immanencji i transcendencji, spójności i podziału. Guardini rozumie przeciwieństwo w ten sposób, że "dwa momenty, z których każdy jest niewyprowadzalny z drugiego, niemożliwy do przeniesienia na drugi i do pomylenia z nim, są przecież nierozerwalnie z sobą powiązane, co więcej, żadnego z nich nie można nawet pomyśleć bez drugiego". To, co konkretnie jest, objawia się zawsze w przeciwieństwie. Życie zawsze jest dwustronne. Zarazem życie jest także jednością, lecz , jednością, która możliwa jest tylko w ten przeciwstawny sposób". Rozwiązaniem nie jest usunięcie przeciwieństw, lecz wytrzymanie wewnętrznego napięcia. Tylko wówczas, mimo przeciwstawności, doświadczamy siebie jednocześnie jako jedności. Guardini swoją filozofią przeciwieństw położył podwaliny pod duchowość oddającą sprawiedliwość człowiekowi, taką, która stosuje wobec niego kryterium zamierzone przez Boga. Duchowość, która neguje przeciwieństwa i żyje tylko na jednym biegunie, rozdziera i roz-dwaja człowieka. W konsekwencji nie prowadzi go do Boga, lecz staje się źródłem rozbicia, a tym samym choroby.
Demoniczne rozdarcie

W Ewangelii św. Marka opisane jest rozdarcie człowieka jako rozszarpywanie go przez demony. Demony obrazują wewnętrzne moce wewnętrzne moce, które człowieka rozszarpują. Demonem może być przymus, który nakłania do zrobienia czegoś, czego wcale nie chcemy. Demonami mogą być ciemne duchy, emocje, które zaciemniają nasze myślenie i chcą je poróżnić z naszym odczuwaniem. Demonami bywają też duchy tego świata, obrazy społecznych wzorców myślowych, które trzymają nas w swoich więzach. Marek często ukazuje, jak demony rozszarpują człowieka. Jezus uzdrawiając ludzi, uwalnia ich spod władzy demonów i prowadzi ponownie do ich prawdziwego "ja", a następnie umożliwia im istnienie ponownie w jedności i całości. Tak więc trzy Markowe opowiadania o uzdrowieniu chciałbym zinterpretować w aspekcie psychologii głębi, abyśmy mogli odnaleźć w nich siebie i jednocześnie zaczerpnąć nadzieję, że Jezus Chrystus także dzisiaj potrafi uleczyć nasze rozdarcie.

Targanie
W pierwszym opowiadaniu o uzdrowieniu (Mk 1,23-28) Jezus rozkazuje demonowi, by wyszedł z człowieka. "Wtedy duch nieczysty zaczął go targać i z głośnym krzykiem wyszedł z niego" (Mk 1,26). Greckie słowo sparasso znaczy "rwać", "targać", "rozrywać", "rozszarpać", "wyrywać sobie włosy". To duch nieczysty rozrywa nas, rozszarpuje i nami targa. To on zaciemnia nasze myślenie. Według Marka owe duchy nie są wcale tak nieszkodliwe. Panująnad nami i odbierająnam wolność. Nie pozwalają nam swobodnie decydować, dokąd chcemy iść. Targają nami w różne strony, nie pozwalając nigdy odnaleźć naszego centrum. Mężczyzna ów najwyraźniej nie wiedział nawet, że ma w sobie ducha nieczystego. Dopiero gdy Jezus przemówił z mocą, począł mówić o Bogu tak, że swoimi słowami przywoływał rzeczywistość Bożą, duch nieczysty się ujawnił. Nie mógł już ukrywać się za fasadą tego człowieka. Doświadczenie to często staje się też naszym udziałem. Zadomowiliśmy siew naszym myśleniu; sądzimy, że wszystko jest w porządku, gdy nagle uderzy nas jakieś słowo. Nie możemy już się uchylić. Musimy stawić czoło.
Duch nieczysty rozpoczyna z Jezusem walkę o władzę. Krzyczy: "Czego chcesz od nas, Jezusie Nazarej-czyku? Przyszedłeś nas zgubić. Wiem, kto jesteś: Święty Boży" (Mk 1,24). Zdarzają się ludzie zranieni przez terapię. Z punktu widzenia rozumu potrafią dokładnie określić, co im dolega. Chodzą od jednego terapeuty do
drugiego i opowiadają każdemu historię swego cierpienia. Potrafią ponazywać swoje kompleksy. Jednak z całą tą swoją wielką wiedzą, trzymają się z dala od każdego, kto odważyłby się kompleksy te zakwestionować. Nie chcą niczego zmieniać, tylko mądrze porozmawiać o swojej chorobie. Myślą, że mogą nad nią zdobyć władzę, nazywając ją po imieniu. Interpretując postępowanie terapeuty i przykazując mu dokładnie, jak powinien się zachowywać, chcą zdobyć nad nim władzę i narzucić mu do tego stopnia określoną rolę, aby nie zakłócał ich myślenia. Jeśli terapeuta podejmie się tej roli, terapia skazana jest na niepowodzenie. Jezus nie pozwala narzucić sobie takiej roli. Z mocą rozkazuje nieczystemu duchowi: "Milcz i wyjdź z niego" (Mk 1,25). Jezus rozpoznaje podstęp nieczystego ducha. Nie prowadzi z nim dyskusji. Nic by to nie dało. Każe mu zamilknąć. Milczenie pozbawia go władzy. Gdy chory nie może już ukrywać się za swoimi przebiegłymi słowami, musi stawić czoło rzeczywistości. Jezus zaś odróżnia człowieka od jego choroby, człowieka od ciemnego ducha, który nie pozwala mu jasno myśleć i swobodnie o sobie decydować. Rozkazuje mu: "Opuść go", lub: "Wyjdź z niego", jak właściwie czytamy w tekście greckim. Demon musi wyjść z człowieka, aby człowiek znów mógł być w pełni sobą. Opętanie jest zgubną formą jedności. Jezus musi tę jedność naruszyć, musi rozdzielić człowieka i demona, który nim zawładnął. Między Jezusem a duchem nieczystym rozgrywa się niejako walka o władzę. Duch nieczysty musi się poddać, ale przedtem znów targa człowiekiem. Dopiero potem wychodzi z głośnym krzykiem. Czasem to, co nas do głębi zraniło i co nam przeszkadza w myśleniu i działaniu, musimy wyrzucić z siebie głośnym krzykiem. Musimy wykrzyczeć stłumioną wściekłość, aby nie mogła już w nas się gnieździć i nas paraliżować. Musimy wykrzyczeć strach, który nas prześladuje od dzieciństwa. Trzeba wreszcie kiedyś odważyć się na krzyk bólu, przed którym broniliśmy się tak długo. Wtedy stajemy się wolni. Wtedy możemy odetchnąć w bliskości Jezusa i wyprostować się.

Śmiertelnie niebezpieczna rola
W Mk 9 ojciec przyprowadza syna opętanego przez demona, aby Jezus go uleczył. W tym przypadku opętanie ma wyraźnie coś wspólnego z relacją między ojcem a synem. Dlatego możemy zinterpretować tę historię, mając na uwadze wiele problemów w relacjach międzyludzkich, które nas wewnętrznie rozdzierają. Przy tym nigdy nie wolno nam przypisywać rozbicia, którego doświadczamy, tylko drugiej stronie: jak gdyby rozdzierał nas tylko ojciec albo matka, albo współmałżonek. Zawsze rozszarpuje nas duch nieczysty. To właśnie on przywiązuje nas nieświadomie do drugiej osoby. Można by powiedzieć, że jest to duch projekcji. Przenosimy nasze problemy na drugą osobę i dlatego nie możemy się od niej uwolnić. Ojciec, który zakuwa w kajdany swojego syna, jest opanowany przez takiego właśnie ducha. Wykorzystuje swego syna dla siebie. Nie ma przejrzystej relacji ojciec - syn. Duch własnego kompleksu niższości zaciemnia jego stosunek do syna.
W opowiadaniu tym Marek przedstawia działanie demona ponownie jako rozszarpywanie. Ojciec sam mówi Jezusowi, co demon wyprawia z jego synem: "Ten, gdziekolwiek go chwyci, rzuca nim, a on wtedy się pieni, zgrzyta zębami i drętwieje" (Mk 9,18). I gdy przyprowadzają chłopca do Jezusa, demon targa nim. Znów pojawia się słowo sparasso. Gdy Jezus rozkazuje złemu duchowi wyjść, to klasyczne słowo zostaje użyte ponownie na określenie działania demonów: "A on krzyknął i wyszedł wśród gwałtownych wstrząsów" (Mk 9,26). Przyglądając się dokładniej tej scenie, możemy zauważyć, na czym polega rozdarcie tego młodego człowieka i co może być jego przyczyną. Marek nazywa tego ducha duchem niemoty i głuchoty. Opętanie syna ma najwyraźniej związek z relacją ojciec - syn. Gdy bowiem ojciec prosi Jezusa, by miał litość nad nim, gdyż już dłużej nie może wytrzymać ze swoim synem, Jezus najpierw konfrontuje go z jego własnym postępowaniem. Niewiara ojca jest przyczyną choroby syna. Ojciec nie wierzy w syna, i dlatego ten owładnięty jest przez demona niemoty i głuchoty. Gdy ojciec nie wierzy w swojego syna, gdy niczego się po nim nie spodziewa, lecz tylko go umniejsza, gdy go wciąż deprecjonuje, synowi nie pozostaje nic innego jak zamilknąć. Nie ma on możliwości mówić o swoich uczuciach, wyrazić swoje marzenia. Natychmiast przecież są one wyśmiewane. Tak więc syn wycofuje się w milczenie. Nie jest to jednak uzdrawiające milczenie, lecz zamilknięcie wypływające ze zranienia i choroby. Jeśli uczucia nie mogą znaleźć wyrazu, to stają się coraz silniejsze. Młody człowiek jest wyraźnie bardzo agresywny nawet wobec swojego ojca. Nie może jednak wyrazić swej agresji słowami. Tak więc znajduje ona sobie ujście, zwracając się przeciw niemu samemu. Rzuca nim o ziemię i miota na wszystkie strony. Chłopiec wyrzuca gestami na zewnątrz to, co właściwie chciałby powiedzieć ojcu: "To ty mnie rozdzierasz. To ty mnie niszczysz. Rzucasz mnie o ziemię i pomniejszasz. To ty mnie upokarzasz i paraliżujesz. Nie pozwalasz mi żyć". To, czego nie potrafię wyrazić słowami, to rozszarpuje mnie, targa mną na wszystkie strony i panuje nade mną. U chłopca widać to wyraźnie, gdy agresja pojawia się na jego ustach jako piana. Można by powiedzieć, że jest to atak epilepsji, ale można też wyjaśnić to psychologicznie. Mówimy przecież również o agresywnym człowieku: "On pieni się z wściekłości". Ponieważ wściekłości nie wyraża się w słowach, ujawnia się niemo w postaci piany na ustach. U wielu dzieci stłamszona wściekłość wyraża się w niszczeniu zabawek innych dzieci. Niszcząc wszystko, co wpadnie im w ręce, chcą zakomunikować rodzicom, że więź z nimi uległa zerwaniu. Agresywne obchodzenie się z rzeczami to ich jedyny sposób, aby dać wyraz swojej agresji skierowanej właściwie przeciwko ojcu czy matce.
Demon, który zawładnął chłopcem, jest zarazem duchem głuchoty (Mk 9,25). Ponieważ syn nieustannie słyszał raniące słowa, zatkał sobie uszy i udawał głuchego. Głuchota jednak odnosi się nie tylko do niezdolności czy odmowy słyszenia. Niemieckie słowo taub ("głuchy") znaczy pierwotnie "niesłyszący", "nic nie odczuwający", "nic nie myślący", "bezsensowny", "wymarły", "wyschnięty", "zatwardziały". Gdy zranienia stają się dla dziecka zbyt bolesne, nie pozostaje mu nic innego, jak stać się nieczułym i przestać rozmyślać nad swoj ą krzywdą. Nieczułość jest formą obrony przed zbyt wielkim bólem. Prowadzi ona jednak do tego, że cały człowiek obumiera, że nie potrafi już doznać żadnych uczuć, że wszystko staje się jałowe i puste. Człowiek taki robi się hardy, nie chce już niczego słyszeć. Wszystkie próby nawiązania z nim kontaktu muszą skończyć się niepowodzeniem. Słowo taub ("głuchy") łączy się z toben ("szaleć"). Toben znaczy "stać się taub" (w znaczeniu "zatwardziały") oraz "nieczuły". Człowiek zatwardziały i nieczuły nie ma wyczucia, jak się zachować i postępować. Nie zauważa nawet, że swoją agresję w sposób niepohamowany kieruje przeciw sobie i całemu światu. On musi się wyszaleć, ponieważ jest nieczuły. Wyszaleć się, wygestykulować agresję (jak to jest opisane w przypadku chłopca), to jedyny sposób, by jeszcze jakoś poczuć samego siebie. Nieczuły człowiek czuje siebie jedynie wtedy, gdy niszczy i zadaje gwałt. Ale ten duch głuchoty i znieczulenia jest ostatecznie tylko wołaniem o życzliwą pomoc, o człowieka, który przytuli i powie: "Dobrze, że jesteś. Jestem przy tobie". Wiele osób, które w dzieciństwie doprowadzono do nieczułości, również w dorosłym wieku ma trudności w wyrażaniu swoich emocji, a nawet w ich odczuwaniu. Dlatego często stają się powodem konfliktów małżeńskich.
Kontakt z nieczułym współmałżonkiem wywołuje agresję. Mąż, który w dzieciństwie był zmuszony do tłumienia swoich uczuć, na zewnątrz jest uprzejmy i łagodny, ale emanuje z niego bierna agresja. Żona przejmuje stłumioną agresję męża i sama staje się agresywna.
Chłopiec zgrzyta zębami i drętwieje. Zgrzytanie zębami obrazuje bezsilną agresję. Zębami zazwyczaj gryziemy. "Gryzienie jest bardzo agresywną czynnością wyrażającą umiejętność chwytania, zaczepiania i atakowania." Kto nie potrafi obchodzić się ze swoją agresją, "kto nie umie przyznać się za dnia do swej chęci ugryzienia, ten musi w nocy zgrzytać zębami." Zgrzytanie zębami nie prowadzi do ukierunkowanej agresji, w której coś atakujemy, lecz do zdrętwienia. Tak opisuje to Marek. Kto całymi latami tłumi w sobie agresję, ten drętwieje i staje się martwy. Zdrętwienie jest przeciwieństwem spokoju; jest gwałtownym stłumieniem. A zatem po zdrętwiałym człowieku widać, że pod powierzchnią jego odrętwienia gotują się bardzo silne emocje, że ten drętwy człowiek w każdej chwili może wybuchnąć. W odrętwieniu bardzo łatwo ulec rozdarciu. W każdej chwili może ono człowiekiem zawładnąć i go rozerwać na kawałki. Taki napad wściekłości wykazuje wszelkie symptomy rozdarcia. Człowiek nie jest już panem samego siebie. Niekontrolowane wybuchy wściekłości są niekiedy, według C. G. Junga, oznaką schizofrenii, w której człowiek ulega całkowitemu rozdarciu na dwa obszary, niezdolne już z sobą się porozumieć.
Rozdarcie syna wyrażają także jeszcze inne obrazy: "I często wrzucał go [demon] nawet w ogień i w wodę, żeby go zgubić" (Mk 9,22). Ogień symbolizuje namiętność, miłość, ale też seksualność. Woda jest obrazem podświadomość. Gdy człowiek nie potrafi wyrazić swoich uczuć, przeczuć, swojej podświadomości, wówczas zdobywa ona nad nim taką władzę, że go niemal rozdziera. Seksualność, której nie traktuję świadomie i o której nie potrafię mówić z zaufanymi osobami, wymyka się spod kontroli.Doświadczenie przecież pokazuje, że większość sprawców czynów lubieżnych to ludzie na zewnątrz przystosowani i spokojni, po których nikt nie spodziewałby się takich sadystycznych zachowań. Wyparli oni i stłumili swoją seksualność tak bardzo, że zostali przez nią dosłownie wrzuceni w ogień, że w nim płoną i pociągają również innych za sobą. I jeśli wszystko, co nasze otoczenie odrzuca i co my sami odrzucamy wskutek naszego wychowania, wyprzemy do podświadomości, to pewnego dnia podświadomość ta stanie się tak potężna, że nas zaleje. We śnie wyraża się to często w ten sposób, że idziemy przez łąki i naraz niewielki strumyk staje się coraz większy i zalewa całą okolicę, tak że nie możemy już znaleźć drogi. Albo śni nam się, że płyniemy i nagle ogarnia nas obawa, że utoniemy. Sny takie wskazują, że ciągle jeszcze żyjemy nieświadomie, że nie kontaktujemy się z wieloma aspektami rzeczywistości, które w nas żyją. Podświadomość może stać, się wezbraną rzeką, która nas pochłonie. At-mosfera'nieufności, którą roztacza ojciec, sprawia, że syn tłumi wszystko, co nie spotkałoby się z aprobatą ojca.
Przed uzdrowieniem syna Jezus uzdrawia ojca. Ojciec mówił do Jezusa: "Jeśli możesz co, zlituj się nad nami i pomóż nam!" (Mk 9,22). Jezus odpowiada mu: "Jeśli możesz? Wszystko możliwe jest dla tego, kto wierzy" (Mk 9,23). Jezus nie chce odgrywać roli wielkiego cudotwórcy, który naprawi wszystko, co zniszczył ojciec. Konfrontuje ojca z jego własną niewiarą: "Ty mógłbyś uzdrowić syna, gdybyś tylko w niego wierzył. Twój syn jest chory, ponieważ ty nie wierzysz w niego, ponieważ stale go deprecjonujesz i odrzucasz. Twój syn potrzebuje twojej wiary, aby mógł żyć". Najwyraźniej ojciec zrozumiał to wezwanie. Jego okrzyk: "Wierzę, zaradź memu niedowiarstwu" (Mk 9,24) jest bowiem przyznaniem się do własnej niewiary, własnej bezsilności i wyznaniem, że to on najpierw potrzebuje uzdrowienia, aby i jego syn mógł żyć. Dopiero gdy ojciec zmienia swój stosunek do syna, gdy zaczyna w niego wierzyć, doceniać go, brać na serio jego wyjątkowość, syn może odzyskać zdrowie i integralność. Uzdrowienie to nie przebiega jednak łagodnie. Jest to bolesny proces. Jezus grozi i rozkazuje niememu duchowi: "Wyjdź z niego i nie wchodź więcej w niego!" Jezus odróżnia młodego człowieka od demona, który nim szarpie i zmusza do zachowania, które wcale do niego nie pasuje. I z mocą rozkazuje duchowi wyjść z niego, aby chłopiec mógł stać się sobą. Ale najpierw duch jeszcze raz pokazuje swoją władzę i targa chłopcem na wszystkie strony. Dopiero potem wychodzi z niego z głośnym krzykiem. W tym opowiadaniu o wzajemnych relacjach nie można całej winy przypisywać ojcu. Najwyraźniej i syn zadowalał się swoją rolą. W ten sposób bowiem miał ojca w ręku. Ojciec musiał uznać swoją bezsilność i bardziej zająć się synem, niż tego pragnął. Syn musi uwolnić się z tego demonicznego schematu dopiero głośnym krzykiem. Niekiedy musimy wykrzyczeć całą naszą wściekłość i cały nasz ból, zanim się od niego uwolnimy. Gdy ból zbyt mocno zrośnięty jest z naszym ciałem, ma on nas ciągle jeszcze w swej władzy, nawet gdy naszym rozumem już dawno rozpoznaliśmy, co jest naszą najgłębszą raną. Potrzeba krzyku, by uwolnić nas wewnętrznie spod demonicznej władzy destrukcji.
Syn jest tak wyczerpany walką, że leży jak martwy. Ludzie mówią, że umarł. Nie rozpoznają go. Jego dawna tożsamość umarła. Nie może już dłużej żyć tak jak dotąd, ale nie wie jeszcze, kim jest. Tak bardzo zrośnięty był ze swoim opętaniem. "Lecz Jezus ujął go za rękę i podniósł, a on wstał" (Mk 9,27). Używa się tutaj dwóch słów, które w Biblii gdzie indziej wskazują na przebudzenie i powstanie: egeiren ("budzić", "przebudzić", "obudzić umarłego", "wzbudzić", "postawić", "wyprostować") i aneste {anastasis - "zmartwychwstanie", "postawienie", "powstanie"). Gdy człowiek może odrzucić swoje rozdarcie i stać się w pełni sobą, gdy odnajduje swoją. prawdziwą tożsamość, gdy powstaje, by stanąć na własnych nogach, gdy waży się zbuntować przeciw śmiercionośnej roli, jaką dotychczas grał-jest to jak ponowne narodziny, jak zmartwychwstanie. Nie potrafimy powstać o własnych siłach, potrzebujemy ręki Jezusa lub bliskiego człowieka, który nas podniesie, abyśmy mieli odwagę żyć na nowo.
Markowy opis uzdrowienia opętanego chłopca dotyczy uzdrowienia wszelkiego rozdarcia spowodowanego problemami w relacjach międzyludzkich. Potrzebujemy człowieka, który by nas uwolnił od zgubnego zespolenia z drugą osobą i postawił na nogi. Wielu terapeutów podejmuje się dzisiaj zadania, które wtedy wykonał Jezus. I mogą opowiedzieć, jak długo może trwać i jak wiele można wycierpieć, zanim kobieta wyzwoli się z wewnętrznego zespolenia z matką czy ojcem, zanim mężczyzna zdoła uwolnić się od matki czy ojca. Dopóki jesteśmy agresywni wobec rodziców, dopóty nie jesteśmy prawdziwie wolni. Gdyż wtedy ciągle jeszcze jesteśmy związani z nimi. Dopiero gdybyśmy mogli raz wypowiedzieć albo wykrzyczeć wszystkie stłumione uczucia, nie narażając się od razu na skarcenie, moglibyśmy stopniowo odnaleźć naszą własną tożsamość, wyprostować się i powstać, zmartwychwstać do nowego życia, do naszego własnego życia.

Niemy krzyk
W trzeciej przedstawionej przez Marka relacji o wypędzaniu demonów, opętanie jest opisane za pomocą jeszcze innych obrazów. Oto pewien człowiek, opętany przez nieczystego ducha, mieszka stale w grobach (Mk 5,1-20). Urządził się w świecie śmierci. Zupełnie odizolował się od ludzi. Nieustannie zajmuje się śmiercią. Jest nekrofilem, powiedziałby Erich Fromm. Wzrok swój utkwił w śmierci i przemijaniu. Ale jednocześnie tkwi w nim nieposkromiona siła. Nikt nie potrafi go skrępować. Ludzie mieszkający w tej okolicy, przypuszczalnie pasterze świń, usiłowali związać mu ręce i nogi. Chcieli mieć spokój od tego agresywnego człowieka. Nie chcieli, by im przeszkadzał w pracy zarobkowej. Ma on jednak w sobie straszliwą siłę. Stale rozrywał więzy i łańcuchy. Nikt nie potrafił go ujarzmić. To, co opisuje Marek, zdarza się w wielu rodzinach. Jakże często rodzice stają się bezradni, gdy dziecko zachowuje się zupełnie inaczej, gdy się izoluje i na wszystko reaguje agresywnie. Nierzadko jedynym sposobem jest spętanie go ścisłymi nakazami i autorytatywne reagowanie na niezrozumiałe postępowanie dziecka. Im bardziej sięjednak krępuje dziecko, z tym większą siłą rozrywa ono wszelkie więzy. Najwyraźniej kryje w sobie energię, która nie pozwala się tak łatwo ujarzmić.
Opętany mieszka w grobach. Odizolował się zupełnie od innych ludzi. Ale jednocześnie krzyczy dzień i noc. Kto woła, szuka wsparcia. Opętany miota się więc między samoizolacją a pragnieniem wsparcia. Często spotykamy się z taką ambiwalencją. Oto jedno z małżonków wycofuje się po kłótni i nie pokazuje się, ale po kryjomu czeka, by drugi do niego zajrzał i do niego podszedł. Kryjąc się w grobie użalania się nad sobą, zarazem woła o ludzkie wsparcie. Dość często jest to niemy krzyk. Wielu ucieka w milczenie. Nie rozmawiają już z partnerem. A mimo to czekają w głębi duszy, że partner sam przerwie milczenie i otworzy drogę do porozumienia i życia. Milczeniem swoim chce świadomie zranić drugiego, a rani samego siebie. Zarazem zaś pragnie, by ten drugi kochał go na tyle bezwarunkowo, że i on sam odzyska zdolność do miłości.
Marek przedstawia jeszcze inną cechę opętanego. Mężczyzna kamienuje się. Kieruje swoją agresję przeciw sobie samemu. Rani siebie samego. Znam wielu, którzy mają w sobie podobne skłonności. Oto kobieta okalecza swoje piersi, gdyż nie potrafi zaakceptować własnej kobiecości. Oto mężczyzna deprecjonuje siebie i wymierza sobie karę, skazując się na nieustanną pracę. Dawniej w klasztorach biczowano się. Kręcimy dziś na to głową z niedowierzaniem. Ale takie masochistyczne skłonności są dzisiaj szeroko rozpowszechnione. Niektórzy tylko wtedy odczuwają rozkosz, gdy sami zadają sobie ból. Szwajcarski terapeuta Adolf Guggenbiihl-Craig tłumaczy to zjawisko tym, że wielu nie wytrzymuje przeciwieństwa między cierpieniem a radością, między rozkoszą i bólem. Chcieliby znieść przynależne do stanu zdrowia człowieka napięcie między cierpieniem i radością, doznając w swoim masochistycznym postępowaniu jednocześnie bólu i rozkoszy. Nie akceptując swego własnego cienia, człowiek pozbywa się go w akcie samookaleczenia. Zazwyczaj masochizm i sadyzm łączą się z sobą. "Radość ze zniszczenia innych i autodestrukcja są z sobą powiązane".
Opętany widzi Jezusa z daleka, biegnie do Niego. Nie prosi jednak o pomoc, lecz wykrzykuje w stronę Jezusa: "Czego chcesz ode mnie, Jezusie, Synu Boga Najwyższego? Zaklinam Cię na Boga, nie dręcz mnie" (Mk 5,7). Jest to zachowanie ambiwalentne. Najwyraźniej chory czuje się przyciągany przez Jezusa. Przeczuwa, że mógłby u Niego znaleźć uzdrowienie. Jednocześnie broni się przed uzdrowieniem. Chce pozostać takim, jakim jest. Podczas spotkania odczuwa swoje wewnętrzne rozdarcie, ale zarazem wie, że jego cała dotychczasowa konstrukcja życiowa zawali się, jeśli Jezus go uzdrowi. Psychologia mówi w takim przypadku o ubocznym czerpaniu przyjemności z choroby. Cierpimy z powodu naszej choroby, ale mamy też z niej jakiś pożytek. Nie musimy brać odpowiedzialności za nasze życie. Możemy zawsze pozostać tymi, którzy potrzebują pomocy, o których muszą troszczyć się inni. A być może podoba nam się rola niebezpiecznego oryginała, którego wszyscy się boją i nikt nie potrafi ujarzmić, jak to opisuje Markowe opowiadanie. Tak więc cierpimy z własnego powodu, jednocześnie godząc się z tym. Nie chcemy żadnego uzdrowienia. Zadomowiliśmy się w naszym rozdarciu tak bardzo, że już nie potrafimy z niego się wydostać. Co więcej, bronimy się przed wszelkimi próbami tych, którzy chcieliby nam pomóc.
W tej ambiwalencji widoczna staje się pewna istotna cecha demonów. Fridolin Stier tłumaczy greckie słowo pneuma jako "duch ale". Demon jest więc duchem, ale duchem przeczącym, "duchem ale". Gdy próbuję intuicyjnie zbliżyć się do drugiego człowieka i przedstawiam mu propozycje, co mógłby zrobić, żeby się w nim coś zmieniło, natychmiast odzywa się "duch ale". Wszystko, co mówię, napotyka opór i zostaje obezwładnione za pomocą rozumowych argumentów. Rozmówca najwyraźniej tak przywykł do swojego stanu, z powodu którego przecież cierpi, że wcale nie pragnie uwolnienia. Podtrzymuje go w tym "duch ale". Jedyny sposób, by go pokonać, to nazwanie go po imieniu, tak jak uczynił to Jezus. Zamiast roztrząsać argumenty, muszę zwrócić się do samego "ducha ale": "Mam wrażenie, że właściwie nic nie chcesz zmienić w swojej sytuacji. Przynosi ci ona przecież także korzyści. Może chroni cię ona przed stanięciem w obliczu prawdy o sobie". Niekiedy "duch ale" odpowiada oburzony. W sposób bardzo inteligentny próbuje się usprawiedliwić. Ale czasami poddaje się. Jego strategia obronna załamuje się. W swej bezsilności poddaje się, a następnie szczerze prosi Chrystusa o uzdrowienie swoich ran i o uwolnienie od swoich presji i starych schematów.
Jezus pyta opętanego o jego imię: "Jak ci na imię?" (Mk 5,9) Odpowiada jednak nie opętany, lecz duch nieczysty: "Na imię mi Legion, bo jest nas wielu" (Mk 5,9). Nie tylko jeden demon więzi człowieka. "Cała armia demonów zamieszkuje w chorym człowieku, a to oznacza, że jest on całkowicie w sobie rozdarty i zniszczony". Legion to wiele tysięcy demonów. W chorym zagnieździły się więc ich tysiące. Nie ma on już własnego "ja", które go określa. Jest opanowany przez wiele demonów, które nim miotają na wszystkie strony. Odpowiedź opętanego być może brzmiałaby dzisiaj tak: "Nie wiem, kim jestem. Inni ponoszą winę za to, że jestem chory. Rodzice spowodowali moją chorobę, a społeczeństwo mnie niszczy". Człowiek chowa się za złymi duchami, które wdarły się do niego z zewnątrz. Bez reszty zawładnęły ludzkim "ja". Nie ma już centrum, z którego , ja" mogłoby pokierować człowiekiem. Jest on całkowicie sterowany z zewnątrz i wydany na pastwę wszelkich wpływów. I tak co chwila władają nim coraz to nowe potrzeby, targają różne emocje, zżerają kolejne wybuchy agresji. Rozdarcie oznacza w tym przypadku nie tylko miotanie na wszystkie strony. Człowiek sam w sobie podlega rozdarciu i niszczeniu, pożerany przez różne demony, które rozszarpują jego "ja" na tysięczne części. Jezus wierzy mimo to w tożsamość tego człowieka, w jego zdrowy rdzeń. A ponieważ nie daje się omamić przez legion demonów, lecz w rozdartym człowieku widzi obraz Boga, daje mu szansę uwolnienia się od duchów nieczystych.
Uzdrowienie, o którym opowiada Marek, wydaje się nam dziwne. Duchy nieczyste prowadzą dialog z Jezusem. Wyraźnie obawiają się strącenia do piekła. Wolą więc wejść w trzodę świń. Jezus zezwala na to. I tak demony wchodzą w dwutysięczną trzodę świń, która rzuca się do jeziora. Gdy to dziwne wydarzenie odniesiemy do naszego własnego rozdarcia, mogłoby ono znaczyć, że sił, które nas rozdzierają, nie da się okiełznać jedynie dobrym słowem. Trzeba je wyprowadzić na zewnątrz. Ktoś wyrzuca swoją agresję rąbiąc drzewo, inny biegając po lesie, jeszcze inny grając w piłkę nożną czy wspinając się po górach. Siły, które w nas się zadomowiły, muszą znaleźć ujście, aby utraciły władzę nad nami. Nie wystarczy tylko rozpoznać te niszczycielskie moce. Często zakorzeniły się one na dobre w ciele. Wówczas należy wyrzucić je siłą- tam gdzie ich miejsce. W tym przypadku nieczyste duchy przynależą najwyraźniej do świń. Świnie wskazują na seksualność i świństwa fantazji seksualnych. Demony zbyt rozbudzonej seksualnie psychiki trzeba unieszkodliwić. A dokonuje się to wówczas, gdy wchodzą one w świnie i rzucają się do jeziora. Widowisko to wyraźnie pokazuje, o co naprawdę chodziło duchom nieczystym. Chciały utopić opętanego, aby zginął w morzu swojej podświadomości. Opętany zaś widząc tak drastyczne widowisko, odzyskuje rozsądek.
Uzdrowienie to można jednak rozumieć jeszcze inaczej. Pasterze, którzy posiadanie trzody świń przedkładali nad zdrowie młodego człowieka, utrudniającego im swoim irracjonalnym zachowaniem osiągnięcie sukcesu, najwyraźniej ponoszą winę za demonizację chłopca. Spotykam rozdartych duchowo ludzi, którzy zachorowali, ponieważ dla ich rodziców kariera była ważniejsza niż troska o dzieci. Jednak choroba syna każe później ojcu odesłać cały majątek do diabła. Teraz musi zająć się synem, aby ten wyzdrowiał. Przypominam sobie pewnego młodego człowieka, który zachorował na schizofrenię. Ojciec musiał sprzedać swój browar, aby opłacić terapię, która powoli przywracała syna życiu. Ojciec zrozumiał, że po czasie musi oddać to, czego dotąd bronił synowi. Często jednak taki konflikt tkwi także w nas samych. My sami miotamy się między pragnieniem autentyzmu, czyli takiego życia, które odpowiadałoby naszemu wnętrzu, a dążeniem do posiadania możliwie jak najwięcej i osiągnięcia możliwie największego sukcesu. Sukces może stać się demonem, który nas wewnętrznie rozdziera. Żądza posiadania coraz więcej i odnotowywania coraz to nowych sukcesów na swoim koncie może nas opanować tak bardzo jak owych świniopasów. Nawet cud nie robi na nich wrażenia. Proszą Jezusa, by opuścił ich strony. Nie chcą mieć z Nim do czynienia. Wolą dalej żyć tak, jak dotychczas.
Woda może oznaczać też podświadomość. Wtedy uzdrowienie wyrażałoby konieczność powrotu niektórych sił do naszej podświadomości, aby straciły na ostrości i uległy zneutralizowaniu. Nie wszystko da się zintegrować. Istnieją demoniczne moce, których nie można po prostu przyjąć jako cienia. Muszą one na powrót zanurzyć się w podświadomości, by już więcej nami nie władały. Pewne symbole i obrzędy mogłyby stać się sposobem na wypędzenie takich niszczących sił i zakotwiczenie ich na dobre w podświadomości, by już więcej nie niepokoiły naszej świadomości. Niezależnie od tego, które z tych trzech rozwiązań się wybierze, rozstrzygające jest to, by chory człowiek odnalazł na powrót siebie. Marek tak opisuje uzdrowionego: "Siedział ubrany i przy zdrowych zmysłach" (Mk 5,15). Ma dobrą, jakby powiedział C. G. Jung, personę, czyli dobrze siedzącą maskę, która chroni wnętrze przed światem zewnętrznym i wewnętrzny chaos przed rozpadem. Jest panem samego siebie i nie jest już sterowany z zewnątrz. Jest przy zdrowych zmysłach, jest u siebie. Znów może jasno myśleć. Jego myślenia nie mącą już ciemne duchy. Odzyskał jedność; rozdarte ,ja" stało się jedną całością.
Nie możemy uleczyć sami własnego rozdarcia. Potrzebujemy Jezusa, Terapeuty, który wypędzi z nas demony i przywróci nam naszą integralność. Potrzebujemy doświadczenia Boga, by przezwyciężyć wewnętrzne rozdwojenie. Gdy ze stanu rozbicia wracamy do jedności, jest to zawsze cud Jego łaski. Jezus uzdrawia jednak trzech opętanych nie bez ich współudziału. Wzywa ich, by sami podjęli walkę, aby uwolnili się od wewnętrznych więzów, głośno je wykrzykując, i aby się wyprostowali. Łatwiej jest oskarżać innych: rodziców i społeczeństwo, aby wykazać, dlaczego nie potrafimy właściwie żyć. Spotkanie z Jezusem powinno zachęcić nas do spotkania samych siebie, dodać nam odwagi, abyśmy własnej siły nie kierowali już przeciw sobie, lecz dzięki niej, mocy będącej darem Boga, wzięli odpowiedzialność za własne życie i stanęli na własnych nogach. Nie możemy przez całe życie czynić innych odpowiedzialnymi za to, że jest nam ciężko. Wcześniej czy później musimy wziąć odpowiedzialność za nasze życie i spróbować żyć o własnych siłach.

Nie czynię tego, co chcę

Egzegeci i teologowie próbowali od dawna odgadnąć, co miał na myśli Paweł pisząc siódmy rozdział Listu do Rzymian. Paweł opowiada w nim w pierwszej osobie o tym, co dzieje się w nim samym. Ale mówi nie tylko o sobie; w jego osobie ujawnia się coś, co dotyczy wszystkich ludzi. "Nie rozumiem bowiem tego, co czynię, bo nie czynię tego, co chcę, ale to, czego nienawidzę - to właśnie czynię (...) Nie czynię bowiem dobra, którego chcę, ale czynię to zło, którego nie chcę" (Rz 7,15.19). Paweł najwyraźniej opisuje to osobiste doświadczenie na tle etyki hellenistycznej, która szczegółowo mówiła o rozdwojeniu w człowieku na ciało i duszę, zmysłowość i rozum, pożądliwość i cnotę. Jednak Paweł przenosi ten rozdźwięk na inną płaszczyznę. Chodzi mu o sprzeczność między znajomością Prawa a czynem, który sprzeciwia się Prawu. Jest przekonany, że obok dobrego Prawa Bożego panuje w nas prawo grzechu. Grzech podobny jest do siły, która nakłania nas do czynienia czegoś innego niż to, co naszym rozumem rozpoznaliśmy jako dobre. "Jeżeli zaś czynię to, czego nie chcę, już nie ja to czynię, ale grzech, który we mnie mieszka" (Rz 7,20).
Człowiek wyraźnie jest w sobie rozdwojony. "Ja", w psychologii Junga Selbst, osobowe jądro, nie ma siły, by określić moje działanie. Jest we mnie inna moc. Jest to grzech, hamartia, który mieszka we mnie. Jest to siła, która nie pozwala mi czynić tego, co chcę. Hamartia pochodzi od hamartano, czasownika, który znaczy "zmylić", "chybić", "nie trafić do celu". Według Arystotelesa hamartia jest "rozminięciem się z cnotą jako celem, do którego powinno się zmierzać, na skutek słabości, niezręczności i niewystarczającej wiedzy"." Mieszkający we mnie grzech prowadzi do rozdwojenia. Jest on skłonnością do chybiania celu. Jest jakby demoniczną mocą, która powoduje w człowieku rozdwojenie oraz przeszkadza mu realizować przeznaczenie Boże, i żyć zgodnie z własnym rozumem. Tego, co Paweł opisuje, każdy zapewne doświadczył już w sobie. Nie wie, dlaczego działa inaczej, aniżeli tego pragnie. Musi przyznać przed sobą, że jest w nim skłonność do chybiania celu, do rozmijania się ze swym prawdziwym człowieczeństwem.

Prawo i łaska
Ten tekst Pawła Apostoła zainteresował przede wszystkim Augustyna. W swoich Wyznaniach opisał on przecież, również w pierwszej osobie, swoje doświadczenia z własną ułomnością. Uważa, że Paweł pragnie wskazać na przeciwieństwo między Prawem a łaską. Do zbawienia nie prowadzi nas Prawo, a tylko łaska Boża, którą otrzymujemy jako dar dzięki miłości Jezusa Chrystusa, objawiającej się w sposób najbardziej radykalny i jasny w Jego śmierci na krzyżu. Marcin Luter podjął interpretację Augustyna i dał jej wyraz w swojej nauce "simul justus et peccator". Człowiek zawsze jest równocześnie sprawiedliwy i grzeszny. John A. Sanford uważa, że słowa Pawła są wypowiedzią z dziedziny psychologa głębi. Paweł "wiedział o swoim cieniu i uważał, że tylko Bóg może go od niego uwolnić". Paweł więc wiedział, że nie tylko jest dobry, ale że są w nim jeszcze inne strony, ciemne i złe aspekty jego duszy.
I wierzył, że dostępuje zbawienia dzięki łasce, a nie na mocy własnych czynów. Jest to istotne rozpoznanie, które przydałoby się i nam dzisiaj: "Nie dzięki swoim czynom zyskujesz sobie miłość Boga. Bóg przyjmuje ciebie nie jako tego, który jest tak czysty i tak jasny, że wypędził z siebie cały mrok, lecz przyjmuje ciebie takim jakim jesteś". Kto sądzi, że może wszystko, czego zapragnie, siłą rzeczy wypiera swoje ciemne strony. Jego cień stale się powiększa. I nawet nie zauważa, że próbuje potem wyrzucić go na zewnątrz. Paweł chce nas zachęcić do realistycznego spojrzenia na siebie samych, z naszymi jasnymi i ciemnymi stronami. Tylko wtedy nasz trud duchowy wyda owoce.
Pytając o doświadczenie, jakie kryje się za siódmym rozdziałem Listu do Rzymian, natrafiamy w naszym życiu na rozdwojenie między naszym chceniem a działaniem. Każdy zdaje sobie sprawę, że na dnie swego serca dokładnie wie, co jest dla niego dobre, a jednak tego nie czyni. Wie, że nie powinien jeść za dużo słodyczy, a jednak mimo wszystkich postanowień przecież to robi. Doświadczył, że codzienna medytacja pomaga mu jakoś inaczej rozpocząć dzień. Mimo to zaniedbuje ją. Ktoś inny wie dobrze, że nie powinien zbytnio przejmować się niezadowolonym współpracownikiem i nie dać się zarazić jego niezadowoleniem. Co rusz jednak stwierdza, że wciąż o nim myśli i mu złorzeczy, psując sobie w ten sposób dobry nastrój. Jeszcze inny zdaje sobie sprawę, że nie powinien ranić drugiego człowieka. Jednakże słowa, które tamtego dotykają, nasuwają mu się po prostu same. Zranienie drugiego człowieka, gdy ten nie może się bronić, sprawia mu niemal przyjemność. Wie on, że w ten sposób rani tylko samego siebie. A mimo to tak właśnie postępuje. Wiele osób cierpi z powodu tego rozdwojenia. Dawno już je dostrzegli, a jednak nie są w stanie go usunąć. Ciągle popełniają te same błędy. Zupełnie jakby to było prawo naturalne, któremu nie są w stanie się przeciwstawić. Według Pawła to grzech mieszkający w nas ciągle każe nam działać inaczej, niż byśmy w głębi serca chcieli. Grzech dzieli nas wewnętrznie. Znosi jedność myślenia i działania. Rozdziela chcenie i działanie albo dzieli naszą wolę na tę, która chce dobra, i tę, która świadomie dąży do zła. Niekiedy wola zmusza nas wręcz do postępowania wbrew przykazaniu, by zranić bliźniego, by wziąć sobie coś, co do nas nie należy. Niektórzy ludzie, którzy coś ukradli, mówią później, że nie mogli postąpić inaczej. Był to rodzaj przymusu, który nimi zawładnął.
Często wewnętrzne rozdarcie przeżywają właśnie ludzie, którzy mają zbyt wysokie ideały. Na przykład siostra zakonna, odczuwa w sobie gorące pragnienie, by żyć przykładnie, by wypełniać swoje śluby z jak największą dokładnością. Mimo to pozwala sobie od czasu do czasu na przekroczenie Reguły i sprawienie sobie czegoś, na co zakon nie zezwala. Gdy później zaczyna się modlić, pojawia się w niej silny niepokój i ucieka od modlitwy. Czuje się wewnętrznie rozdarta między wysokimi wymaganiami a rzeczywistością. To, co czyni, jest zupełnie niewinne, ale ponieważ wymaga od siebie zbyt wiele, czuje się wewnętrznie rozdwojona między swoim ideałem a rzeczywistością swego postępowania.

Dwie osobowości
Psychologia podjęła Pawłowy temat wewnętrznego rozdwojenia w różny sposób. Chcemy dalej rozważyć nie tylko temat cienia, lecz również zagadnienie wewnętrznego rozdwojenia na dwie osobowości. Mówi się
o osobowości wielorakiej lub o osobowości podwójnej. Chodzi o to, że człowiek podzielony jest na różne "ja", które istnieją obok siebie. Jedno "ja" chce być dobre i w swoim postępowaniu kieruje się ideałami moralnymi, natomiast drugie "ja" czyni zło. Często te dwa "ja" są całkowicie od siebie oddzielone. Robert Jay Lifton opisał fenomen "podwojenia", "podziału �ja na dwie odrębne, zdolne do funkcjonowania całości", na przykładzie lekarzy z obozów koncentracyjnych. Lekarz obozowy rozwinął w sobie obozowe "ja", które pozwalało mu uczestniczyć w straszliwym dziele zabijania i eksterminacji Żydów. Zarazem jednak "potrzebował swego dawnego �ja, aby móc nadal widzieć w sobie człowieka, lekarza, męża i ojca". Podział na dwa samodzielnie funkcjonujące "ja" pozwalał mu zabijać bez poczucia winy. Jego obywatelskie, ja" pozostawiało bowiem ,ja" obozowemu całą "brudną robotę". Z podwojeniem tym spotykamy się u wielu terrorystów, w grupach mafijnych czy gangach młodzieżowych. "Szef mafii lub przywódca szwadronu śmierci, z zimną krwią zarządza zamordowanie rywala (lub sam go dokonuje), a przy tym pozostaje kochającym mężem i ojcem, i oczywiście także praktykującym wiernym". Lifton mówi o pakcie z diabłem, jaki zawierają tacy ludzie. Temat paktu z diabłem występuje w wielu bajkach. Zarówno w literaturze, jak i tradycji ludowej co rusz spotykamy się z motywem "sobowtóra". Najwyraźniej istnieje w człowieku skłonność do zaprzedania się mocy grzechu, by mieć udział w tejże mocy i móc posłużyć się nią wobec innych. Jak jednak pokazują wszystkie te bajki, człowiek, który podpisuje pakt z diabłem i tym samym służy złu, zawsze kończy w piekle własnego rozdarcia. Sobowtór zaś zabija w końcu swoje anty-"ja", jak w znanym filmie Student z Pragi, którego psychologiczną analizę przeprowadził w swojej książce Sobowtór Otto Rank, współczesny Freudowi.
Paweł nie ma na pewno na myśli układu z diabłem. Mówi jednak o mocy grzechu, która może podzielić nasze "ja". Problem polega na tym, jak mamy uporać się z tym rozdwojeniem. Paweł stawia gorzkie pytanie: "Nieszczęsny ja człowiek! Któż mnie wyzwoli z ciała [co wiedzie ku] tej śmierci?" (Rz 7,24). I sam udziela odpowiedzi: "Dzięki niech będą Bogu przez Jezusa Chrystusa, Pana naszego!" (7,24) Jak jednak rozumieć to, że Chrystus ma mnie uzdrowić z wewnętrznego rozdarcia? Czy da mi siłę, bym czynił to, co chcę? Czy uwolni mnie od mocy grzechu? Według mnie odpowiedź Pawła polega na wskazaniu dwu sposobów. Pierwszy sprowadza się do tego, abym połączył te dwa dość często rozdzielone i obok siebie istniejące "ja", bym rozpoczął między nimi dialog. Paweł w swoim tekście taki dialog już nawiązał. Obydwa , ja" wciąga w rozmowę. To chroni nas przed oddzieleniem dobrego i moralnego ,ja" od złego i niemoralnego ,ja". Nasze dobre "ja" czyni względnym.

Spojrzenie na Chrystusa
Drugi sposób polega, według Pawła, na przestawieniu mojego rozdarcia Chrystusowi, przekształceniu dialogu między obydwoma "ja" w rozmowę we troje: z Chrystusem. Wobec Jezusa Chrystusa mogę przyznać się do mojego rozdarcia, nie zadręczając się poczuciem winy i nie ulegając presji, że muszę za wszelką cenę zabić to złe ,ja". Paweł uważa, że spojrzenie na Jezusa Chrystusa może doprowadzić mnie do mojej prawdziwej istoty i do mojej integralności. Jeśli będę patrzył tylko na moje rozdarcie, nigdy się go nie pozbędę, choćbym nie wiem, jak się wysilał. Polegając na mojej woli nie dojdę do tego, że będę czynił wszystko, co uznam za słuszne. Nie mogę też korzystać z Chrystusa jako źródła siły, które mi daje niezbędną energię, by przezwyciężyć rozdwojenie. Mogę jedynie przez moje rozdarcie patrzeć na Chrystusa, mogę przedstawić Mu swoje rozdwojenie. Wtedy doświadczam pośród rozdwojenia, że mogę być taki, jaki jestem, również z moimi ciemnymi stronami, również z moją niezdolnością do czynienia dobra. Spojrzenie na Jezusa Chrystusa prowadzi mnie do samego siebie, do prawdziwego jądra mojej osoby. Doświadczam integralności. Miłość Chrystusa bowiem obejmuje obydwie strony we mnie: sprawiedliwego i grzesznika, tego, który poznał Prawo jako dobre, i tego, który ciągle na nowo popada w grzech i działa przeciw Prawu.
Im bardziej walczę z moim rozdarciem, tym mniej osiągam. Przeciwnie, gdy podejmuję frontalny atak na wewnętrzne rozdarcie, wzbudzam tak wielką siłę przeciwną, że nie mogę jej podołać. Znam to z własnego doświadczenia. Często nachodziła mnie myśl, że kiedyś przezwyciężę przecież wszystkie moje błędy. I wciąż się złościłem, że popełniam stare uchybienia. Po każdym upadku postanawiałem być jeszcze bardziej konsekwentny, jeszcze lepiej przewidywać, kiedy może mi grozić niebezpieczeństwo powtórzenia błędu. Wprawdzie niejedno udało mi się osiągnąć i zmienić na lepsze, ale mimo to ciągle wpadałem w pułapkę. I wówczas znów pojawiła się we mnie złość na samego siebie. Obwiniałem samego siebie, odrzucałem siebie, potęgując jeszcze w ten sposób rozdwojenie. Dopiero wtedy, gdy w mojej niemożności pokonania rozdwojenia własnymi siłami, zwróciłem się do Boga, odczułem nagle głęboki, wewnętrzny pokój. Taki, jaki jestem, mogę zwrócić się do Chrystusa. On mnie bez reszty kocha, bez reszty akceptuje. To uwalnia mnie od wewnętrznego rozdarcia. Nagle doświadczam wewnętrznej przejrzystości i zgody na siebie. Mogę rzucić się w miłosiernie ramiona Boga i doświadczyć w nich mojej integralności, mego zbawienia i przezwyciężenia rozdarcia. Spojrzenie na Chrystusa nie może oznaczać odwrócenia wzroku od własnych ciemnych stron. W przeciwnym razie wiara byłaby wykorzystywana do uciekania od prawdy o sobie. Paweł wzywa, nas właśnie do tego, byśmy stanęli wobec własnej rzeczywistości. Tylko wtedy, gdy przedstawimy Chrystusowi prawdę o sobie, będziemy mogli powoli pogodzić się z tymi stronami, które wcale nie są dla nas miłe, z naszą niemocą, naszą niemożliwością czynienia dobra, z naszymi ciemnymi stronami. Nie tylko w duchowości New Age, lecz także w niektórych kręgach chrześcijańskich szeroko jest dziś rozpowszechnione zaprzeczanie cienia lub jego pomijanie. W euforii wobec oświecenia i doświadczenia Boga nie trzeba stawiać czoła swym ciemnym stronom. Uważa się, że Chrystus raz na zawsze je usunął. W ruchu New-Age "wmawia się często poszukującym, że przy pomocy właściwego nauczyciela i za pomocą właściwych praktyk mogą osiągnąć od razu wyższe płaszczyzny świadomości, bez konieczności zajmowania się przedtem swoimi małymi brzydkimi słabościami i przywiązaniami". Jednak dziś widzimy, że w tych ruchach cień aż zbyt wyraźnie daje o sobie znać. Guru spadają jeden po drugim ze swoich piedestałów, gdyż ujawniają się wyraźnie ich ludzkie słabości. "Niektórzy �doskonali mistrzowie są powszechnie znani ze swych wybuchów wściekłości lub autorytarnego zachowania. Wielu �czystych super-guru znalazło się w ostatnich latach na czołówkach gazet z powodu swych potajemnych związków seksualnych z uczennicami".
Paweł ostrzega nas przed zbyt pośpiesznym marzeniem o oświeceniu i doświadczeniu Chrystusa. Wie on, że mimo swej bliskości z Chrystusem, często nie czyni tego, co chce. Cień daje o sobie znać także po nawróceniu. Niekiedy ci, którzy dzięki jakiemuś ruchowi religijnemu doświadczyli nawrócenia, zbyt szybko chcieliby pozostawić za sobą pełną zranień historię swego życia. To jednak nie prowadzi do prawdziwej przemiany. Przeciwnie, wezmą oni ze sobą w duchową drogę swój stary wzorzec. I tak pewna kobieta, niedoceniana przez swego ojca, spotyka kapłana, który jej również nie docenia. Schemat samoobwiniania się, stosowany w dzieciństwie, by uchronić się przed karą ojca, wkrada się w działanie duchowe. Zżera nas poczucie winy. Brak wiary w siebie cechuje również relacje z duchowym przewodnikiem. Słuchamy tylko jego i nie słyszymy naszych własnych odczuć. Albo też brak wiary w siebie z czasów dzieciństwa zostaje zastąpiony przesadnym poczuciem misji: człowiek wywyższa się nad innych, ponieważ należy przecież do niewielu prawdziwych chrześcijan. Trzeźwe zdania Pawła mają nas uchronić przed zbyt optymistyczną oceną naszego nawrócenia i odkupienia, jakbyśmy nie mieli już nic wspólnego z historią naszego życia. Tylko wtedy, gdy własną historię życia, wraz z jej zranieniami i krzywdami, włączamy w naszą relację do Chrystusa, może On nas uleczyć z rozłamu, w którym ciągle jeszcze się znajdujemy, nawet po intensywnych doświadczeniach Boga i wspaniałych przeżyciach duchowych.

Rozdarcie w życiu zakonnym

Acedia
Wczesny monastycyzm zajmuje się fenomenem wewnętrznego rozdarcia przede wszystkim przy opisie acedii. Acedię zazwyczaj tłumaczy się jako brak radości, jako ociężałość. Jednak właściwie polega ona na niezdolności do bycia jednym z samym sobą, z chwilą obecną, ze swoją sytuacją życiową. Ewagriusz Pontyjski przedstawia mnicha, którego nawiedził duch acedii: "Najpierw wydaje się mnichowi, że słońce -jeśli w ogóle - posuwa się bardzo powoli i że długość dnia wynosi co najmniej pięćdziesiąt godzin. Czuje się przymuszony ciągle wyglądać przez okno, opuszczać celę, uważnie obserwować słońce, by stwierdzić, jak daleko mu jeszcze do godziny dziewiątej, rozglądać się na wszystkie strony, by ujrzeć jednego czy drugiego współbrata opuszczającego celę. Powoli sprawia on (demon acedii), że w sercu mnicha narasta nienawiść do miejsca, w którym się znajduje, do jego aktualnego życia, jak i pracy, którą wykonuje. Powoduje on, że ten jest przekonany, iż miłość między braćmi umarła i że nie ma nikogo kto by podniósł go na duchu. Gdyby ktoś w tym czasie zanadto się do niego zbliżył, demon wykorzysta to, by jeszcze pogłębić jego nienawiść. Sprawia, że tęskni on do innych miejsc, gdzie mógłby uzyskać to, co konieczne do życia, w lżejszy sposób, gdzie jest łatwiej znaleźć pracę i gdzie obiecuje sobie więcej osiągnąć". Acedia rozdziera nas wewnętrznie. Jesteśmy niezadowoleni z siebie, z miejsca, w którym żyjemy, z ludzi, z którymi jesteśmy, z czasów, które są takie nudne, z pracy, ze stylu życia, ze wszystkiego. Jest to obrona przed wszystkim, co nas otacza. Ale jest to także odrzucenie własnej osoby. Jesteśmy niezadowoleni, ale nie wiemy też, czego właściwie chcemy. Buntujemy się przeciw wszystkiemu. Nie mamy też żadnego celu. Co najwyżej oddajemy sięjakimś złudzeniom. Nie potrafimy cieszyć się chwilą. Gdy modlimy się, odnosimy wrażenie, że właściwie powinniśmy pracować. Gdy pracujemy, wszystko przychodzi nam z wielkim trudem. Czujemy się zmęczeni, mamy wrażenie, że pracujemy o wiele za dużo, że jesteśmy zestresowani. Jednak gdy odpoczywamy, nie wiemy, co począć z wolnym czasem. Biegnie on wolno i wydaje się nam zbędny. Nigdy nie jesteśmy tam, gdzie jesteśmy, i nigdy nie przeżywamy chwili obecnej. Zawsze jesteśmy gdzie indziej i nie ma nas nigdzie.
Acedia jest z pewnością najbardziej radykalnym opisem wewnętrznego rozdarcia, z powodu którego ludzie mogą cierpieć. Jest nie tylko typową chorobą zakonników, jest wyraźnym fenomenem także naszych czasów. Rozdarcie dzisiejszego człowieka przejawia się nie tylko, jak u Pawła, w rozdźwięku między chceniem a działaniem, między Prawem a grzechem, lecz przede wszystkim w rozdźwięku między pragnieniem a rzeczywistością. Acedia często jest areną nierealistycznych pragnień, dziecinnych iluzji, naszych złudzeń o życiu oraz przesadnych wymagań. Żądamy wszystkiego od innych i gniewamy się na nich, jeśli nie umożliwiają nam takiego życia, jakie sobie wymarzyliśmy. Oni jednak, choćby bardzo się wysilali, by spełnić nasze życzenia, nigdy tego nie osiągną. Nasze życzenia są bowiem niepohamowane, bezgraniczne. Uciekamy w nich od rzeczywistości tego świata. Wzbraniamy się zaakceptować nasze człowieczeństwo z jego granicami i ograniczeniami. Sądzimy, że możemy żądać nieskończenie wiele. Społeczeństwo, Kościół, rodzina, firma są jakby wielką matką, od której wszystkiego oczekujemy. I to ona jest winna, jeśli jesteśmy niezadowoleni. Nie zauważamy nawet, że taka postawa przypomina zachowanie niezadowolonego dziecka, które również nie wie, czego chce. Wie tylko, że nie chce tego wszystkiego, co się mu oferuje.
Pascal Bruckner opisał tę postawę jako typową dla naszego społeczeństwa. Jest to odmowa zaprzyjaźnienia się z rzeczywistością. Chcemy coraz więcej. Można by odnieść wrażenie, że nauka i państwo są tylko po to, by spełniać wszystkie nasze życzenia: "Codziennie domagamy się dalszego rozwoju we wszystkich dziedzinach. Technika podsyca w nas religię chciwości: to, co możliwe, staje się godne pożądania, a to, co godne pożądania - konieczne. Należy nam się to, co najlepsze. Przemysł i nauka przyzwyczaiły nas do takiego tempa produkcji, że oburzamy się, gdy wynalazki stają się rzadsze, gdy zaspokojenie musi poczekać na swe spełnienie. �To jest nie do zniesienia - wykrzykujemy wielki gniew kapryśnego dziecka, które przed zabawką tupie nogą wołając: chcę to mieć". Ale to kapryśne dziecko nie wie, czego naprawdę chce. Zawsze jest niezadowolone. Jest niedojrzałe, nigdy nie odkryło swego własnego "ja". A bez doświadczenia centrum będą nas zawsze rozdzierać nasze pragnienia, będą nami targać zewnętrzne wrażenia.

Być u siebie
Jako lekarstwo na acedię Ewagriusz zaleca wytrzymanie, pozostanie w swoim własnym kellion (małe mieszkanie mnicha eremity). Trzeba zostać u siebie, aby móc ponownie odnaleźć swoje wewnętrzne centrum: "W godzinie pokusy nie szukaj bardziej lub mniej wiarygodnych wymówek, by opuścić celę, lecz zdecydowanie pozostań tam i bądź cierpliwy. Przyjmij po prostu to, co ci przynosi pokusa. Przede wszystkim spójrz pokusie acedii prosto w oczy, gdyż jest najgorszą ze wszystkich, niesie też jednak ze sobą największe oczyszczenie duszy. Uciekanie przed takimi konfliktami czy obawianie się ich czyni ducha niezręcznym, tchórzliwym i lękliwym". Co się dzieje, gdy pozostaję w celi, nie czyniąc nic konkretnego, nie modląc się, nie medytując ani nie czytając? Wtedy spada na mnie tysiąc myśli. Napływają uczucia, wspomnienia, rozczarowania, przeczucia, tęsknoty. Niekiedy pojawia się we mnie prawdziwy chaos emocji. Jeśli nie ucieknę od nich, lecz je wytrzymam, emocje te powoli dadzą się uporządkować. Pomocne jest tutaj pytanie Pojmena: "Kim właściwie jestem?" Pytanie to porządkuje wielość myśli i uczuć według tego, jak bardzo dotyczą mojego prawdziwego "ja". Niejedno wtedy okaże się nieistotne. Inne sprawy nadal będą mnie zajmować. Stopniowo odnajdę mój główny problem. Jakie jest podstawowe pytanie mojego życia? Jaka moja najskrytsza tęsknota? Gdzie w życiu mijam się z prawdą o sobie? Kim naprawdę jestem? Jaki jest ów pierwotny i niezafałszowany obraz, który Bóg wyrobił sobie o mnie? Nie znajdę na to odpowiedzi, ale kiedyś pytanie o moje prawdziwe ,ja" ucichnie. Po prostu jestem. Jestem w swoim centrum. Dotykam siebie, swego bytu, tajemnicy. Jestem u Boga i przed Bogiem, i w Bogu. I otacza mnie głęboki pokój. Otula mnie miłująca i uzdrawiająca obecność Boga. To mi wystarcza. Zniknęło rozdarcie.

Wszystko jest jednością.
Unikając każdego problemu, nigdy nie znajdę rozwiązania. Jeśli poddam się swemu rozdarciu, zwracając się to tu to tam, doznam coraz większego rozdarcia. Muszę wytrwać przy samym sobie, jakkolwiek byłoby to trudne. Muszę zgłębić ten niepokój. Napotkam wtedy złudzenia, jakie wytworzyłem sobie o życiu, moje przesadne wymagania, infantylne fantazje o własnej wielkości. I kiedy je rozpoznam, i zdemaskuję jako to, czym są, jako tkwienie w infantylizmie, wtedy będę mógł powoli pogodzić się z sobą i z moją sytuacją. Jeśli cierpliwie zostanę u siebie i to wytrzymam, wtedy siły działające we mnie w przeciwnych kierunkach, spotkają się znowu, wtedy znów będę jednością i odnajdę moje prawdziwe centrum.
Pozostanie u siebie to ważny sposób pogodzenia w sobie przeciwieństw, wytrzymania swojej dwoistości. Ewagriusz opisuje jeszcze wiele innych sposobów uwolnienia się od panowania namiętności. Celem tych wszystkich dróg jest tzw. apatheia, wolność od namiętności. Apatheia jest to taki stan, w którym namiętności nie panująjuż nade mną, ale mi służą, w którym się uspokajają. Apatheia pozwala mi swobodnie obchodzić się z moimi namiętnościami. Nie jestem już do nich przywiązany, nie jestem od nich zależny. Raczej prowadzą mnie one do życia i ostatecznie do Boga. Dopiero wtedy, gdy zdobędę tę wewnętrzną wolność, gdy nic z zewnątrz nie wywiera na mnie presji, dopiero wtedy odnajdę moje prawdziwe ,ja". Ewagriusz mówi, że w apatheia mogę ujrzeć moje własne światło. Mogę dojrzeć moją najbardziej wewnętrzną istotę. I ona jest jasnym światłem. Światło to jest dla mnie obrazem ,ja", najgłębszej istoty człowieka, w której równocześnie mieszka Bóg, prawdziwe Światło.

Zakończenie

Nie ma dla nas innej drogi prowadzącej od rozbicia do integralności, od rozdarcia do jedności, jak wytrzymanie napięcia, w którym tu, na ziemi, żyjemy. Jesteśmy zawsze rozpięci między dwoma biegunami, między światłem a ciemnością, między niebem a ziemią, rozdarciem a jednością, duchem a popędem, samotnością a wspólnotą. Tylko wtedy, gdy mówimy "tak" temu podstawowemu napięciu naszego życia, przezwyciężamy wewnętrzne rozdarcie, które określa dziś tak wielu. Ponieważ nie wytrzymują oni napięcia, jakie istnieje między tymi biegunami, odtrącają ten nielubiany. Jednak to odtrącenie wpędza w chorobę. Kto za dużo odsyła do swego cienia, ten znajdzie się pod jego wpływem. Nie żyje już sam, o jego życiu stanowią jego nieuświadomione ciemne strony. Natomiast kto wytrzyma to napięcie, ten nawet mimo swych przeciwieństw doświadczy wewnętrznej jedności. Nie będzie już przez nie rozdzierany, lecz doświadczy w nich przestrzeni i żywotności. Kto uwierzy, że obydwa bieguny przynależą do niego, może doświadczyć, że istniejące napięcie między nimi trzyma go przy życiu. Strzeże go ono przed jednostronnym osądzaniem i myśleniem. Żywotność zawsze cechująprzeciwieństwa. Nie ma życia bez przeciwieństw.
W tej małej książeczce chciałem wskazać na antytetyczność naszego życia, aby w ten sposób ukazać drogę do doświadczenia jedności, takiej jaką zamierzył dla nas Bóg. Istnieje w człowieku jakaś pierwotna tęsknota za -absolutną jednością. Jednak tej absolutnej jedności doświadczymy dopiero w chwili śmierci. Tu, na ziemi, pozostaje nam tylko jedność, która pochodzi z napięcia przeciwieństw. Tu będziemy poruszać się nieustannie między doświadczeniem rozdarcia i jedności, rozbicia integralności. Dopiero gdy Bóg przeniknie nas bez reszty, gdy w chwili śmierci znajdziemy się w Nim, będziemy na zawsze zjednoczeni i zintegrowani, zjednoczeni z Bogiem i w Bogu, zjednoczeni także ze wszystkim, co jest.