Kleszcze  ten problem dotyczy każdego!
Ciebie też!
Atakują szybko i skutecznie. Swoje ofiary wyczuwają już z
odległości 20 m. Wkłuwając się w ciało, wprowadzają wraz ze
śliną substancje znieczulające, dzięki temu na swoich ofiarach
mogą żerować niezauważone nawet kilka dni. Kleszcze, bo o
nich mowa, przenoszą liczne wirusy, riketsje i inne bakterie,
pierwotniaki oraz robaki wywołujące groz
ne dla człowieka i
zwierząt choroby. Wśród nich najszerzej rozpowszechnione w
Europie (w tym także w Polsce) są borelioza i kleszczowe
zapalenie mózgu. Zmiany w aktywności oraz zachowaniu
kleszczy sprawiają, że nawet we własnym domu nie możemy
czuć się bezpiecznie.
Dlaczego kleszcze są groz
ne?
Kleszcze należą do gromady pajęczaków. Głodne samice są długości 3-4
mm, ale napełnione krwią żywiciela osiągają długość około 20 mm, a
gatunki z ciepłych stref klimatycznych nawet 30 mm. Każde stadium
rozwojowe kleszcza, tzn. larwa, nimfa i postacie dorosłe, pobiera krew,
aby móc się dalej rozwijać. Ukłucie kleszcza może wywołać zmiany
skórne oraz ogólnoustrojowe, a także przyczynić się do zakażenia
człowieka patogenami powodującymi choroby groz
ne dla zdrowia, a
nawet życia człowieka. Do zakażenia dochodzi podczas wsysania krwi
przez kleszcza. Sam moment przekłucia naskórka pozostaje
niezauważony, ponieważ wydzielina kleszcza działa znieczulająco.
Dopiero po kilku dniach podrażnione miejsce daje się nam we znaki -
zaczyna swędzić. W trakcie pobierania pokarmu kleszcz znacznie
zwiększa wielkość, przez co staje się lepiej widoczny. Do najczęściej
spotykanych chorób wywoływanych przez kleszcze, a jednocześnie
najbardziej niebezpiecznych, zaliczamy boreliozę i kleszczowe zapalenie
mózgu. Kleszcze są groz
ne nie tylko z uwagi na przenoszone choroby.
Poważne konsekwencje może wywołać samo pasożytowanie kleszcza na
żywicielu. Podczas ukłucia kleszcz wstrzykuje substancje, które mogą
wywołać silne reakcje organizmu, od długo utrzymujących się zmian
skórnych i opuchlizny do nawet wstrząsu anafilaktycznego, który w
przypadku nieudzielenia szybkiej pomocy medycznej może spowodować
śmierć człowieka. Reakcje na ukłucia kleszczy zależą od wrażliwości
osobniczej. Najbardziej narażeni są alergicy, dzieci i osoby starsze.
1
Środkowoeuropejskie kleszczowe zapalenie mózgu
To wirusowa choroba. Do zakażenia wirusami kleszczowego zapalenia
mózgu dochodzi w czasie żerowania kleszcza na ciele człowieka lub
podczas spożycia mleka lub przetworów mlecznych (np. serów) od
zakażonych krów lub kóz. Choroba przebiega dwufazowo. Po 2-28 dniach
po zakażeniu w pierwszej fazie choroby występują objawy
grypopodobne: gorączka do 38?C, bóle mięśni i stawów oraz nieżyty
górnych dróg oddechowych. Ustępują one po około 1-9 dniach i
ponownie pojawiają się w drugiej fazie: gorączka do 40?C, zaburzenia
świadomości, śpiączka, zaburzenia psychiczne, oczopląs, światłowstręt,
bóle i zawroty głowy oraz wymioty. Choroba może kończyć się trwałymi
uszkodzeniami nerwów czaszkowych, rozwojem zespołu
parkinsonowskiego, padaczki, stanów depresyjnych, bólami głowy, itp. U
części osób wirusowe kleszczowe zapalenie mózgu może przebiegać
łagodnie.
Borelioza z Lyme
Jest przewlekłą chorobą bakteryjną, która rozwija się trójetapowo. Do
zakażenia krętkami dochodzi podczas ukłucia kleszcza lub wtarcia jego
wydalin lub fragmentów ciała w miejscu uszkodzenia skóry. Najczęściej
zakażenia następuje dopiero po 24-48 godzinach od momentu
przyczepienia się kleszcza do
skóry żywiciela. Pierwszym symptomem choroby u około 60% pacjentów
jest rumień wędrujący, pojawiający się zazwyczaj po 1-3 tygodniach po
ukłuciu kleszcza. Najpierw pojawia się mała czerwona plamka, która
następnie zmienia się w zaczerwienienie o średnicy od kilku do kilkunastu
centymetrów z charakterystycznym przejaśnieniem w środku. W drugiej
fazie choroby charakterystyczne są objawy neurologiczne (bóle głowy,
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenia nerwów czaszkowych).
Może pojawiać się niedosłuch lub utrata słuchu oraz uszkodzenia narządu
wzroku. W sercu stwierdza się zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie
osierdzia i kardiomiopatię. Faza póz
na lub zaawansowana rozpoczyna się
po miesiącu lub nawet po latach po zakażeniu. Występują wówczas
zmiany w układzie stawowo-mięśniowym, nerwowym i zmiany skórne o
charakterze przewlekłym. Po zaobserwowaniu zmian skórnych lub innych
objawów po ukłuciu kleszcza należy bezzwłocznie udać się do lekarza.
Nieleczona borelioza może wywołać liczne zmiany narządowe, które
mogą być przyczyną trwałych ich uszkodzeń, a nawet śmierci.
2
Kleszcze groz
ne w domu i przyrodzie
Kleszcze występują w różnego typu siedliskach. Ich rozmieszczenie
związane jest z preferencjami wilgotnościowymi i termicznymi oraz
żywicielskimi poszczególnych gatunków. W faunie Polski stale występuje
20 gatunków, ale kilka innych było zawlekanych na zwierzętach (głównie
na ptakach i ssakach) z innych stref klimatycznych. Największe znaczenie
medyczne i weterynaryjne mają: obrzeżek gołębi, kleszcz pospolity i
kleszcz łąkowy. Kleszcza pospolitego możemy spotkać w wilgotnych
lasach, przede wszystkim w lasach mieszanych i liściastych porośniętych
paprociami, jeżynami, jagodami i czarnym bzem. Kleszcze łąkowe bytują
w zadrzewionych dolinach rzek, na obrzeżach jezior i polan leśnych, w
bagnistych lasach mieszanych, na łąkach i zakrzewionych pastwiskach.
Najczęściej lokalizują się one na obszarach przejściowych pomiędzy
dwoma różnymi typami roślinności, gdzie przyczepione do trawy i innych
roślin czekają na swego żywiciela. Niestety we własnym domu również
nie możemy czuć się pewnie. Tutaj bowiem możemy spotkać obrzeżka
gołębiego. Ze względu na to, że obrzeżki gołębie bytują w bezpośrednim
sąsiedztwie człowieka i wytwarzają ślinę zawierającą silnie toksyczne
substancje, zaliczane są do najgroz
niejszych w Europie kleszczy.
Ukrywają się one w szparach, w ścianach, futrynach oraz pod różnymi
przedmiotami znajdującymi się np. na strychach (np. pudełkami,
kamieniami, starymi meblami).
Kleszcze atakują w miastach
Kleszcze możemy spotkać na terenach zalesionych w całej Polsce.
Występują w różnego typu lasach, głównie w lasach liściastych i iglastych
oraz na obrzeżach lasów graniczących z łąkami. Kleszcze możemy
spotkać również na polanach, pastwiskach, w zaroślach, w pobliżu rzek,
stawów i jezior. Warto
pamiętać, że kleszcze żyją nie tylko poza miastami, ale także w ich
obrębie na trawnikach, skwerach z drzewami, oraz w przydomowych i
działkowych ogródkach. Zmiany w występowaniu i zachowaniu
kleszczy to w dużej mierze wpływ działalności człowieka. Tworząc tereny
zielone, stwarzamy dogodne
warunki dla rozwoju kleszczy. Wszystko to sprawia, że na atak kleszczy
jesteśmy narażeni nie tylko podczas letnich wędrówek, rajdów,
weekendów, spacerów, ale także w domu, na balkonie czy w ogrodzie.
3
Kleszcze  całoroczne zagrożenie
Sezon aktywności kleszczy zaczyna się w już marcu i trwa do listopada.
Największą aktywność wykazują one od końca kwietnia do czerwca oraz
we wrześniu i paz
dzierniku. Jednakże zmiany klimatyczne obserwowane
w ostatnich latach spowodowały zmiany okresów aktywności kleszczy.
Ciepłe zimy i duża
wilgotność w niektórych środowiskach są przyczyną wydłużenia okresów
aktywności kleszczy.
Jak postępować z kleszczami
Ciepłe dni sprawiają, że chętniej i częściej przebywamy na świeżym
powietrzu, co sprawia, że w większym stopniu jesteśmy narażeni na
spotkanie z kleszczami. Co robić, aby ustrzec się ataku kleszcza? Na
pewno nie warto rezygnować z wycieczek do lasu czy spacerów po
parku. Fakt, kleszcze są niebezpieczne, ale istnieje kilka sprawdzonych
metod postępowania, które uchronią nas przed niebezpiecznymi
konsekwencjami. Najważniejsza jest profilaktyka:
1. Odpowiednie ubranie
Kleszcze przyciąga zapach potu człowieka. Zatem wybierając w miejsca,
gdzie mogą występować kleszcze, warto pomyśleć o właściwym stroju:
ściągniętych gumką nogawkach spodni, bluzce z długim rękawem,
skarpetkach, a także nakryciu głowy. Należy także unikać jaskrawych
kolorów, bo te najbardziej przykuwają uwagę kleszczy.
2. Staranne oglądanie ubrania i skóry
Po wyjściu z lasu, parku i innych miejsc bytowania kleszczy, należy
dokładnie obejrzeć skórę. Kleszcze najczęściej pasożytują na głowie, za
uszami, pod pachami, w zgięciach kończyn oraz pachwinach. Szczególnie
dokładnie należy oglądać dzieci. Ich skóra posiada cieńszą warstwę
rogową, a ich ruchliwość, powodująca zwiększenie ciepłoty ciała i
wzmożoną potliwość, dodatkowo przyciąga kleszcze. W około 70%
przypadków u dzieci najczęściej lokalizują się na głowie, zazwyczaj na
granicy włosów i za uszami.
3. Stosowanie osobistych środków odstraszających owady
(repelentów), np. Autan Ochrona Przed Kleszczami
Znaczenie repelentów w profilaktyce chorób odkleszczowych wyraz
nie
rośnie w miesiącach letnich, gdy z powodu wysokich temperatur szczelne
( od stóp do głów") ubranie się staje się rzeczą niezwykle trudną do
zrealizowania. Wówczas to repelenty pozostają jedyną skuteczną bronią
4
w walce z kleszczami.
Jeżeli już znajdziemy przyczepionego do skóry kleszcza, najlepszym
sposobem, aby się go pozbyć, jest usunięcie go za pomocą pęsety. W
tym celu należy uchwycić delikatnie pęsetą przyczepionego kleszcza przy
samej skórze i wyciągnąć zdecydowanym ruchem obrotowym. Przy takim
ruchu zęby hypostomu
(aparatu gębowego kleszcza) stawiają mniejszy opór, przez co nie zostaje
uszkodzony kleszcz i nie ma niebezpieczeństwa wylania na skórę
zawartości jego ciała, w której mogą się znajdować drobnoustroje. Po
wyjęciu kleszcza miejsce ukłucia należy starannie zdezynfekować.
Chroń się podczas wyjazdu
Istnieje ponad 850 gatunków kleszczy, które występują na całym świecie.
Na ich atak jesteśmy zatem narażeni również poza granicami naszego
kraju. Dlatego udając się w daleką, egzotyczną podróż, pamiętajmy o
profilaktyce i zabraniu ze sobą repelentów.
Na stronie internetowej www.kleszcze.pl, znajdziemy szereg
wyczerpujących informacji na temat kleszczy i innych pasożytów
występujących w Polsce, zagrożeń związanych z ukłuciami, objawów
najczęstszych chorób odkleszczowych, a także metod profilaktyki.Strona
została założona przez Fundację na Rzecz Zwalczania Kleszczy i
Profilaktyki w Chorobach Odkleszczowych, którą kieruje prof. dr hab.
Alicja Buczek, światowy autorytet w dziedzinie parazytologii
lekarskiej.
5