Treść i problematyka utworów
"Contra spem spero"
Tytuł wiersza znaczy "wierzę wbrew nadziei". Poetka mimo pesymistycznego nastawienia całego narodu oraz represji ze strony zaborców, wierzy głęboko w wyzwolenie ojczyzny (cytat).
"wielki cmentarz, krwawa rola" to obraz skrwawionej Polski, która już nie ma na nic nadziei, daleko nadzieja odleciała (cytat).
Bóg odwrócił się od bezdomnych ludzi (pozbawionych ojczyzny), opuścił ich. Mimo to trzeba mieć nadzieję na lepsze jutro. Jest to optymistyczny apel, wezwanie do trwania w wierze i nadziei, mimo złych wróżb i nieprzychylności ludzi i Boga.
W utworze tym widoczne jest nawiązanie do tradycji romantycznej, krzepiącej serce narodu.
"Wolny najmita"
Poetka w tym wierszu przedstawia idącego polną ścieżką wynędzniałego chłopa. Przyczyną jego nieszczęścia stał się kawałek ziemi, która otrzymał na mocy ustawy z 1864 roku. Ziemia była nieurodzajna, podmokła, nie rodząca plonów. A do tego pogoda zniszczyła to, co udało się wyhodować (cytat).
Gdy rodzina mu umarła z głodu, nie mógł spłacić podatków, musiał opuścić swoje domostwo. Teraz jest wolny - jak bardzo ironicznie brzmi to słowo - nikt na niego nie czeka, nikt za nim nie płacze, nikt nie interesuje się jego losem, może umrzeć. Ta wolność to tylko z nazwy, bo tak naprawdę nie wolno mu nic, jest pozbawiony wszelkich praw do pracy i życia (cytat).
Ta wolność to nieszczęście człowieka. Ten chłop został pozostawiony sam sobie, nie potrafi się w tym wszystkim odnaleźć. Nie wie, do kogo może zwrócić się o pomoc. Jest to jego osobista tragedia.
Konopnicka kieruje w tym utworze oskarżenie do całego społeczeństwa o obojętność, nie dostrzeganie problemu "wolnego najmity". Poetka apeluje do sumień i serc, opisując sytuację poniżonego człowieka powściągliwie i zgodnie z faktami.
"Kubek"
Ludowa tradycja mówi, że gdy dwoje ludzi pije z jednego kubka, to pokochają się i będą na zawsze razem. Jednak w wierszu Konopnickiej losy kochanków potoczyły się inaczej. W kubek, z którego pili, wpadła łza, może zazdrości, może gniewu. Rozbity kubek to znak nie spełnionej miłości, samotnej wędrówki przez życie, bez ukochanej osoby. Podmiot liryczny, który może utożsamiać się z autorką, czuje się bardzo samotny. Wyznaje, że podczas wędrówki spotyka wiele pięknych miejsc i rzeczy, ale w żadnym innym kubku nie znajdzie tyle ochłody, jak w tym "gdzie były łzy i woda". Nic nie zastąpi czasu, kiedy było się zakochanym (cytat).
"Rota"
Wiersz ten to kulminacyjny punkt kampanii poetki przeciwko polityce Prus. Wzywa całe społeczeństwo do walki w obronie mowy ojczystej i ziemi przed germanizacją. Społeczeństwo ma stać tak długo na straży praw narodu, aż nie rozpadnie się potęga państwa pruskiego. Nie można pozwolić na dalsze uleganie potędze germańskiej, nie można dopuszczać do zniemczania polskich dzieci (cytat).
Początkowo "Rota" przeznaczona była dla mieszkańców Wielkopolski, ale w niedługim czasie, dzięki Franciszkowi Nowowiejskiemu, znana była na terenie całej Polski.
15 lipca 1910 roku, podczas odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, "Rota" została wykonana przez chór z całej Polski pod kierownictwem Nowowiejskiego.
"Rota" obok hymnu narodowego jest jedną z podstawowych pieśni jednoczących uczucia społeczeństwa polskiego. Największą sławę przeżywała po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Po II wojnie światowej tekst "Roty" został przerobiony i dostosowany do sytuacji w jakiej znalazło się społeczeństwo polskie.

Zagadnienia do omówienia

Związek pieśni Marii Konopnickiej z pieśniarstwem ludowym.
Problemy społeczne poruszone w utworach.
Znaczenie i wymowa "Roty".
Liryka dziecięca.