Główne wydarzenia

Powrót Wokulskiego do Warszawy.
Pozyskiwanie przez Wokulskiego sympatii Łęckiego (wykupienie srebrnej zastawy, przejęcie weksli, zawiązanie spółki do handlu ze Wschodem i uczynienie Łęckiego prezesem.
Przyjęcie u hrabiny (Wokulski poznaje wiele osobistości).
Przeniesienie sklepu do pięciosalonowego lokalu (poświęcenie sklepu i wystawne przyjęcie dla stu pięćdziesięciu osób).
Nabycie powozu, koni i klaczy wyścigowej (Wokulski pragnie zbliżyć się do arystokracji).
Obiad u Łęckich - nawiązanie bliższych stosunków towarzyskich z Izabelą.
Kupno kamienicy Łęckich i uregulowanie ich długów.
Wyjazd do Paryża (Wokulski poznał opinię Izabeli na swój temat i zdenerwowany przyjął zaproszenie Suzina).
Spotkanie z naukowcem Geistem.
Powrót do kraju i pobyt u prezesowej Zasławskiej.
Rozmowa z Izabelą (panna Łęcka, za namową ojca i ciotki, zaczyna uważać Wokulskiego za kandydata do swej ręki).
Podróż do Krakowa (Starski zaleca się do Izabeli).
Próba samobójstwa.
Apatia Wokulskiego.
Zlikwidowanie spółki handlowej.
Pogłoski nt. Wokulskiego (widywano go na Śląsku, gdzie kupował dynamit, później w Zasławiu, gdzie wysadził w powietrze ruiny zamku, odczytanie testamentu).
Śmierć Rzeckiego.
Wyjazd Izabeli


Problematyka
Aleksander Głowacki, herbu Prus I, później używający pseudonimu Bolesław Prus, urodził się 20 VIII 1847 roku w Hrubieszowie nieopodal Lublina, zmarł zaś w 19 V 1912 roku w Warszawie, którą uczynił bohaterem swoich licznych opowiadań, nowel, powieści, felietonów i artykułów.
�Lalka" jest jedną z trzech, obok �Faraona" i �Emancypantek", jego najważniejszych powieści. W nich najpełniej wyraził swoje pozytywistyczne poglądy, które sprowadzają się do stwierdzenia, iż pisarz poprzez dzieło powinien prezentować postawę obywatelską, a tym samym kreować bohaterów reprezentujących ludzi czynu i pożytecznej, przede wszystkim w kategoriach społecznych, pracy. Ukazywać człowieka sukcesu, bogacącego się, dostarczającego dóbr materialnych społeczeństwu i narodowi, dbającego o innych, przede wszystkim o tych, którzy są od nich zależni.
Prus, będąc zwolennikiem prozy realistycznej, stronił od literatury tendencyjnej, a wyrazem tego jest �Lalka".
Kompozycja powieści
Osią kompozycyjną jest miłość Wokulskiego do Izabeli. Wokół wątku miłosnego autor koncentrycznie rozbudował akcję utworu, konsekwentnie stosując �technikę nawarstwiania motywów". Taka budowa fabuły dała Prusowi możność ukazania różnorodnych środowisk, konfliktów, sytuacji i związanych z nimi osób.
Obok narracji odautorskiej, bezpośredniej, mamy do czynienia z narracją bezpośrednią (pamiętnik Rzeckiego).
�Lalka" to powieść dwutomowa składająca się z 37 tytułowanych rozdziałów, z których każdy stanowi zamkniętą całość fabularną. Wśród nich 9 rozdziałów to �Pamiętnik starego subiekta" (t.I: rozdział 3, 10, 20, 21; t.II: rozdział 7, 8, 9, 14, 16)
Akcję powieści, czasowo i problemowo, otwiera rok 1878 a kończy 1879. Pamiętnik Rzeckiego opowiada przede wszystkim o przeszłości i sięga do lat trzydziestych (dzieciństwo subiekta), a poprzez wspomnienia ojca do okresu jeszcze wcześniejszego - �czasów napoleońskich".

Bohaterowie
Ignacy Rzecki - ostatni przedstawiciel postawy romantycznej
Ignacy Rzecki, człowiek sumienny i wymagający od innych systematycznej pracy, mieszka samotnie w skromnym pokoiku za sklepem (cytat 1, cytat 2). Jest to reprezentant poprzedniego romantycznego pokolenia, wierzy w gwiazdę Bonapartych, a swoje przemyślenia, wspomnienia oraz relacje z bieżących wydarzeń zapisuje w pamiętniku (T.1: rozdział 3, 10, 20, 21; T.2: rozdział 7, 8, 9, 14, 16. Dzięki tym notatkom poznajemy dzieje autora pamiętnika.
Pochodzi z ubogiej rodziny, wychowywał go ojciec, woźny w Komisji Spraw Wewnętrznych i ciotka. To ojciec wpoił mu kult Napoleona I - cesarza rozdającego chłopom ziemię, obalającego trony i przynoszącego ludziom wolność. Od najmłodszych lat pracował w sklepie Jana Mincla (cytat 1, cytat 2), Niemca z pochodzenia, który prowadził swój interes na sposób patriarchalny. Wraz z przyjacielem, Augustem Katzem, próbował w czyn wprowadzić romantyczne hasła wolności, równości i braterstwa i walczył w 1848 r. na Węgrzech (cytat 1, cytat 2). Po samobójczej śmierci Katza (patrioty, który nie mógł znieść myśli o klęsce powstania styczniowego) przez 2 lata tułał się po Europie, wreszcie schwytany podczas próby przekroczenia granicy Królestwa rok spędził w więzieniu. Dzięki pomocy syna Mincla powrócił do Warszawy i sklepu. Do końca życia pozostał wierny swoim ideałom, naiwnie oczekując nowej koniunktury politycznej, w której raz jeszcze będzie można podjąć walkę o wolność. Idealistyczny, nierealny stosunek do życia przenosi również na sprawy prywatne. Uwielbiana przez starego subiekta pani Stawska wychodzi za mąż nie za Stacha, a za �lekkoducha" Mraczewskiego. Podziwiany Wokulski, który mógłby być, w zamyśle Rzeckiego, przywódcą w wielkiej narodowej sprawie, ginie z miłości do niegodnej go kobiety. Sklep, któremu oddał swe siły przeszedł w ręce Henryka Szlangbauma (Żyd, którego ojciec lichwiarz z powodu odejścia syna od religii przodków wydziedziczył). Cały świat, wyhodowany w wyobraźni starego subiekta, runął. Umiera w przekonaniu, iż �non omnis moriar" (nie wszystek umrę) (cytat).
Stanisław Wokulski - bohater łączący w sobie cechy romantyka i pozytywisty.
Główny bohater �Lalki" reprezentuje idealistów epoki pośredniej, z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu. Od wczesnej młodości życie nie szczędziło mu cierpień, krzywd i poniżenia. Wybitnie zdolny został przez własnego ojca (szlachcica) zmuszony do upodlającej pracy w jadłodajni Hopfera. Tu jednak zetknął się ze studentami akademii medycznej, którzy zaszczepili mu romantyczny rewolucjonizm. To z kolei pchnęło go do powstania styczniowego. Otrzeźwiał na Syberii, zrozumiał, że idee romantyzmu przebrzmiały. Na wygnaniu zetknął się z wybitnymi uczonymi (Czerski, Czekanowski, Dybowski) i dzięki nauce poczuł się wreszcie człowiekiem wolnym (cytat). Szanowano go i podziwiano, a jego wynalazki znalazły uznanie w petersburskich towarzystwach naukowych. Pełen nowych sił i optymizmu powrócił do kraju, by mu służyć swą wiedzą. Tu jednak spotkało go rozczarowanie, nie zapomniano, że był subiektem. Z głodu i nędzy postanowił ożenić się z bogatą kupcową i u boku zazdrosnej i ograniczonej żony spędził 4 lata (cytat 1, cytat 2). Czterdziestopięcioletniego kupca z apatii wyrwała miłość, którą pojmował na sposób romantyczny. Obiektem uczuć była panna Izabela. Mając świadomość dzielącej go od ideału różnicy społecznej, całą energię wykorzystywał, by zbliżyć się do ukochanej (cytat 1, cytat 2, cytat 3, cytat 4). Postanowił wzbogacić się (narażał życie, by zarobić 300 tysięcy rubli), przyjął sposób życia sfer arystokratycznych (kupno klaczy wyścigowej, pojedynek z Krzeszowskim, udział w rautach, konieczność eksponowania blichtru zamożności, nauka j. angielskiego) (cytat 1, cytat 2, cytat 3, cytat 4, cytat 5). Jednak zaślepienie miłosne nie zabiło w nim człowieka myślącego, dlatego też miłości towarzyszy rozdarcie wewnętrzne (cytat 1, cytat 2). Bezustannie walczy w nim pozytywista z romantykiem, społecznik ze skrajnym indywidualistą, idealista z racjonalistą. Potrafił krytycznie ocenić wartość klasy, do której popychało go uczucie (cytat). Jednak miłość spowodowała katastrofę. Kiedy zrezygnował z walki o uczucie panny Izabeli, zrezygnował też z egzystencji w społeczeństwie, które go nie rozumiało i odepchnęło (cytat 1, cytat 2, cytat 3). Stwarzając pozory samobójstwa (wysadzenie kamienia w ruinach zasławskiego zamku), testamentem pożegnał się z przyjaciółmi (cytat 1, cytat 2, cytat 3). Z wielu niedomówień można wnioskować, że wybrał pracownię Geista (uczonego dziwaka, który w Paryżu pracował nad wynalezieniem metalu lżejszego od powietrza) jako już jedyny życiowy cel.
Julian Ochocki - najmłodszy idealista
Tak jak dla Rzeckiego i Wokulskiego nie było miejsca w ówczesnym społeczeństwie, tak i nie znalazło się ono dla najmłodszego reprezentanta niepoprawnych marzycieli, Juliana Ochockiego. Urodził się w rodzinie spokrewnionej z arystokratycznymi rodami, wprawdzie zbiedniałej, ale utrzymującej przyzwoity poziom życia. W porę dostrzeżono jego zdolności i umożliwiono zdobycie dyplomu dwu wyższych uczelni (wydziału przyrodniczego na uniwersytecie i mechanicznego na politechnice). Wychowany w pozytywistycznym kulcie nauki, Ochocki wierzy w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu. Wrażliwy, zdolny i wykształcony marzy o zbudowaniu latającej machiny. Marzenie to nie było fantastyczną mrzonką, ale niedorzecznością była wiara wynalazcy o nadzwyczajnych możliwościach techniki w sferze przekształceń ustrojowych - młody człowiek wierzy, że cudowne odkrycie uszczęśliwi ludzkość.
Obraz społeczeństwa polskiego
Na kartach powieści ukazani są reprezentanci różnych grup społecznych, środowisk i zawodów Warszawy lat siedemdziesiątych XIX w.
Mieszczaństwo:
stare pokolenie: Jan Mincel, spolszczony Niemiec, kupiec, który własną pracą dorobił się sklepu w centrum Warszawy. Uczciwy i pracowity wzbogacił się, wychowując pokolenie równie jak on oszczędnych i zapobiegliwych handlowców (syn Jan, Rzecki);
średnie pokolenie: Ignacy Rzecki, August Katz. Pracują, ale i walczą �za wolność naszą i waszą", realizując swój romantyczny światopogląd;
nowe pokolenie: Stanisław Wokulski. Przedsiębiorczy i energiczny, robi błyskawiczną karierę, dziesięciokrotnie powiększając pozostawiony przez żonę majątek. Dorabia się na handlu, na dostawach międzynarodowych dzięki sytuacji jaka wytworzyła się na ziemiach polskich po powstaniu styczniowym. Grupę tę cechuje brak energii, bezruch, rezygnacja ze zdobywania majątku i pozycji społecznej. Każdy objaw większej przedsiębiorczości uważany jest w tym środowisku z czyn niepoczytalny. Nic więc dziwnego, że pozycję pierwszoplanową w życiu ekonomicznym kraju zdobywają Żydzi posiadający energię, pracowitość i cierpliwość w zdobywaniu zamierzonych celów i poczucie solidarności w grupie.
Arystokracja:
pani Wąsowska (piękna i nieco cyniczna wdowa); baronostwo Krzeszowscy (skłócone małżeństwo, w którym baron roztrwonił majątek grając na wyścigach, a baronowa, po stracie jedynej córeczki, popadła w histerię); prezesowa Zasławska (mądra staruszka, którą ze stryjem Wokulskiego łączyło wielkie uczucie. Jej wzorowo prowadzony majątek, z ochronkami dla chłopskich dzieci, dbałością o służbę i fornali to wyjątkowa szczęśliwa wysepka wśród ogólnego niedbalstwa); Tomasz Łęcki (bankrut, przekonany o swej wybitnej wartości i energii w rzeczywistości reprezentuje poziom umysłowy graniczący z tępotą. Zajmuje go jedynie salonowa etykieta) i jego córka Izabela (jej osobowość to klasyczny produkt salonów. Rozpieszczona egoistka nie potrafi z niczego sobie odmówić ani z niczego zrezygnować); Ochocki; Kazimierz Starski (amoralny i cyniczny); baron Dalski narzeczony wnuczki prezesowej, zaślepiony miłością, zdziecinniały i naiwny); książę (najbardziej wartościowa postać, popiera projekt założenia Spółki do handlu ze Wschodem, pragnie coś zrobić dla �nieszczęsnego kraju", ale brak mu energii i zdolności umysłowych). Tę grupę społeczną oskarża pisarz o doprowadzenie kraju do upadku, o zaniedbanie interesów narodowych. Cechuje ją: pasożytnictwo, próżniactwo, zbytkowny tryb życia, gonitwa za rozrywkami, brak patriotyzmu, nieuzasadniona pycha z powodu swego arystokratycznego pochodzenia, pogarda dla ludzi pracy, brak godności własnej (gonitwa za posagiem).
Lud:
Wysoccy, Węgiełek (kamieniarz); Magdalenka (młoda dziewczyna, prostytutka, którą zajął się Wokulski, wpierw posyłając do zakonnic na naukę szycia, a następnie umieścił pod opieką rodziny furmana Wysockiego) - ukazany jest wyłącznie marginesowo np. w czasie spaceru Wokulskiego po Powiślu. Ukazany jest jako warstwa ustawicznie krzywdzona, bez możliwości rozwojowych.
Przedstawiciele innych środowisk: Żydzi (Henryk Szlangbaum, doktor Szuman, który na skutek młodzieńczej miłości zrezygnował z praktyki i zajął się badaniem ludzkich włosów), studenci (Patkiewicz i Maleski), subiekci (Mraczewski, Lisiecki, Zięba), socjaliści (mizerny Klejn) oraz nieliczni reprezentanci inteligencji miejskiej (sprytny adwokat prowadzący sprawy Wokulskiego, pani Misiewiczowa - matka Heleny Stawskiej zarabiającej na życie lekcjami muzyki, żyjąca z pośrednictwa eks-nauczycielka p. Meliton)

Zagadnienia do omówienia

Środowiska społeczne reprezentowane w "Lalce".
Problemy związane z nauką, wynalazkami i dolą naukowca ukazane w "Lalce".
Tragizm Wokulskiego - przyczyny.
Postępowanie Izabeli wobec Wokulskiego.
Historia w "Lalce".