Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
Wykłady: Dr hab. Alina Kolańczyk, prof. UG
Ćwiczenia: Dr A. Bobłowska
1
WYKA
AD I
PSYCHOLOGIA JAKO DZIEDZINA BADAC

PODSTAWOWYCH I STOSOWANYCH
Psychologia jako nauka
1) y
ródłosłów (grecki): psyche  dusza, umysł; logos  nauka, powszechna
prawidłowość.
2) Okres przednaukowy: do XIX w. jako dziedzina filozofii.
3) 1879r.: pierwsze laboratorium psychologiczne (eksperymentalne) zało\
one przez
W. Wundta w Lipsku.
4) Rozwój szkół i podejść psychologicznych: szkoła  grupa ludzi podzielających
poglądy co do przedmiotu badań i metod badawczych (introspekcjonizm,
behawioryzm, psychoanaliza, psych. postaci, psych. humanistyczna, psych.
poznawcza).
Cele dydaktyczne
1) Uzyskanie orientacji w całości problematyki psychologicznej ( mapa terenu ).
2) Poznanie nowego języka (terminologii psychologicznej).
3) Rozpoznanie własnych motywów wyboru studiów (ku czemu zmierzamy?) (Sic!)
Psychologia jako nauka podstawowa
1) Wyjaśnia zachowania się człowieka i wy\
ej zorganizowanych zwierzÄ…t, w tym ich
doświadczenia.
2) Nauka: z
ródło wiedzy ogólnej; system twierdzeń uzasadnionych i sprawdzonych,
dotyczÄ…cych wa\
nej dla człowieka dziedziny rzeczywistości (Kotarbiński)
3) Opisuje i wyjaśnia.
4) Nie formuje sądów wartościujących.
5) Twierdzenia uzasadnione i sprawdzone: wysunięte na podstawie doświadczenia,
obserwacji; zawsze otwarte na dyskusjÄ™, weryfikowane przy pomocy uznanych
metod (nie trzeba ich dalej uzasadniać).
Mechanizmy zachowania siÄ™
Czynniki Głównie zewnętrzne Głównie podmiotowe
Aktualne, chwilowe Sytuacja Procesy psychiczne
Względnie stałe Środowisko Osobowość
 Uzasadnianie  weryfikacja hipotez
1) Opis  faktów : zachowania się w kontekście sytuacji.
2
2) Trudność oddzielenia obserwacji od wniosków i wartościowań.
3) Wyjaśnienie: wyprowadzenie wyjaśnień z teorii, szukanie nowych związków
przyczynowych lub strukturalnych (tworzenie hipotez, przypuszczeń).
4) Weryfikacja hipotez: przy u\
yciu przyjętych metod. W psychologii naukowej
zwykle metodÄ… eksperymentu.
Psychologia jako nauka stosowana
1) Dziedziny: kliniczna, wychowawcza, organizacji i zarzÄ…dzania, ekologiczna.
2) Stosuje prawa podstawowe w tych dziedzinach.
3) Formułuje własne obszary badań i dociekań naukowych (np. wyjaśnia zaburzenia
zachowania).
4) Dostarcza narzędzi pomocy psychologicznej  metody badania psychologa
praktyka: np. testy, reguły prowadzenia rozmowy psychologicznej itp.
Porównanie postępowania badawczego naukowca (klinicysta) i praktyka
Etapy Nauka Praktyka
Obserwacja zachowań wielu ludzi Obserwacja zachowania się osoby  klienta
1
kierowane wiedzÄ… psychologicznÄ…. (tak\
e zachowań werbalnych).
Pytanie o z
ródła zachowań  próba Wyłonienie istotnych objawów
2
odpowiedzi; formułowanie hipotez. zaburzonego zach.  hipotezy.
Wyłonienie zmiennych, ich Stosowanie standaryzowanych metod
3
operacjonalizacja, eksperyment. diagnostycznych.
Statystyczna analiza wyników  przyjęcie Zebranie wskaz
ników z ró\
nych metod 
4
bÄ…dz
odrzucenie hipotezy. włączenie diagnozy w proces terapii.
3
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD II
OTOCZENIE CZA
OWIEKA
Przedmiot psychologii (dziedzina jej badań)
Układ: człowiek  otoczenie (społeczne, kulturowe, przyrodnicze itp.).
- Relacje pomiędzy podmiotem (aktywnym człowiekiem) a otoczeniem określają
mechanizm zachowania się, a więc determinują dane zachowanie.
- Osobowości uczymy się na skutek socjalizacji, uwewnętrznienia (internalizacji)
norm społecznych.
- Nasze spostrzeganie, uczucia i myślenie odnoszą się przede wszystkim do realnej
rzeczywistości (ludzi i zjawisk otoczenia).
Człowiek  otoczenie
- Kierunek regulacji wzajemnych stosunków człowieka z otoczeniem zale\
y od obu
stron układu.
- Standardy regulacji to po\
ądane stany otoczenia, podmioty lub relacji pomiędzy
nimi.
CZA
OWIEK OTOCZENIE
Potrzeby biologiczne (popędy); zale\
ne Normy społeczne (etyczne, obyczajowe,
od homeostatów organizmu  częściowo prawne).
wyuczone.
Potrzeby psychologiczne (wyuczone) Chwilowe (aktualne) naciski: potrzeby,
zale\
ne od psych. standardów regulacji. oczekiwania innych ludzi, zmiany
przyrodnicze wymagajÄ…ce dostosowania.
Standardy regulacji
1) Zapisane kodem (językiem) biologicznym w ośrodkowym układzie nerwowym
(fizjologiczne stany organizmu rejestrowane np. w pniu mózgu); organizm poci
siÄ™ po zarejestrowaniu zbyt wysokiej temperatury.
2) Zapisane w postaci odruchów i nawykowych sposobów działania (nale\
Ä… do tzw.
Pamięci proceduralnej); Adam stara się jez
dzić samochodem szybciej ni\
inni.
3) Zapisane w postaci sadów w naszym systemie poznawczym (są częścią tzw.
Pamięci deklaratywnej); Ewa wie, \
e najlepsze dla niej sÄ… kameralne spotkania
towarzyskie; w domu nie powinno być kotów.
Zewnętrzne standardy regulacji
- ich z
ródłem jest otoczenie społeczne.
- Znaczna ich część przenika do podmiotu w procesie wychowania i przekształca
się w podmiotowe standardy regulacji; nie kradnij!  nie wezmę obcego pióra,
chocia\
go nie mam, nie zniósłbym wyrzutów sumienia.
- Otoczenie kształtuje człowieka, ale i on zmienia kształt otoczenia. Trwałe zmiany
zachodzą przede wszystkim w zakresie środowiska.
4
- W psychologicznym sensie środowisko zawsze ma wyró\
niony podmiot (jest
czyjeÅ›).
Åšrodowisko
Środowisko  struktura elementów otoczenia człowieka tworząca funkcjonalną
całość (system) np. szkoła, dzielnica, rodzina.
Rodzina:
M T
S1 S2
C
Relacje:
1) Zale\
nościowe  syn potrzebuje rady ojca  jest od niego zale\
ny.
2) Oddziaływania  córka słucha muzyki, którą tak\
e słyszy jej brat  muzyka
oddziałuje na jego gust i kształtuje go.
3) Rodzaj środowiska określają elementy otoczenia człowieka; ludzie, środowisko
społeczne lub wiodąca aktywność grupy; nauka, szkoła.
- Środowisko społeczne: najistotniejsze w rozwoju człowieka. Relacje w ich
zakresie zale\
Ä… od sposobu komunikowania siÄ™. Rodzaje komunikacji:
a) werbalna  Krzyś pyta Adama:  Która Godzina? . Adam odpowiada, \
e wpół do
komina! Ha, ha, ha!
b) Niewerbalna  Adam wzrusza ramionami, spoglÄ…da spod zmarszczonych brwi i
odwraca się od Krzysia. Jest to po prostu mowa ciała.
4) Sposób komunikacji w rodzinie jest podstawą rozwoju i zdrowia psychicznego;
terapia systemowa.
- spójność komunikatów werbalnych i niewerbalnych (podwójnie związane)
- zakres komunikowanych treści; intymność, przestrzeganie granic  przestrzeń
fizyczna i psychiczna.
5
Określone role w środowisku społecznym
Komunikacja w rodzinie i innych środowiskach społecznych określają role przyjęte
przez poszczególne osoby.
- rolÄ™ rodzica mo\
e pełnić w rodzinie dziecko (np. w rodzinie alkoholika).
- Ludzie wywierają nacisk na innych członków rodziny poprzez przyjmowanie ról
( biedny kotek : nale\
y mi się pomoc; twardziel : słuchaj mnie, ze mną nie
zginiesz).
- Terapia: przez zmianę systemu (komunikacji, granic, pełnionych ról, etc.). Do
tego na ogół nie wystarcza praca z jedną osobą (klientem), choć zmiana jednego
elementu systemu zmienia cały system (uniezale\
nienie siÄ™ uniemo\
liwia np. ojcu
pełnienie roli  twardziela ).
Åšrodowisko szkolne
Tworzą je zarówno ludzie (dzieci, nauczyciele) jak i dobra kultury (pomoce szkolne,
architektura budynku, etc.). o jego wyró\
nieniu decyduje wiodąca aktywność 
nauczanie i uczenie siÄ™.
- Klasa: podsystem szkoły
- jej strukturę poznajemy m. in. drogą socjometrii czyli wzajemnych wyborów do
ró\
nych dziedzin aktywności.
- rozpatrywana jako z
ródło lęków (tzw. nerwic szkolnych) akcentuje system relacji:
nauczyciel  uczniowie a tak\
e program nauczania.
6
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD III
SYTUACJA JAKO WYZNACZNIK ZACHOWANIA
Sytuacja
1) Sytuacja  aktualny wyznacznik zachowania podmiotu ( tu i teraz )
Przykład 1: ludzie często zachowują się w sposób agresywny i nieprzyjemny pod
wpływem sytuacji, w której się znalez
li. Ilustruje to eksperyment Zimbarda i
Milgrama z  więz
niami i  stra\
nikami ( Wprowadzenie do psychologii  Mietzel,
str. 283-284).
Przykład 2: zachowanie względem innych ludzi zale\
y od etykietek; jakie im
przypisujemy. Przykładem jest eksperyment Rosenhana z umieszczeniem zdrowych
ochotników na oddziale psychiatrycznym. Gdy ochotnicy przestali grać wariatów, nie
chciano ich wypuścić. Gdy raz nadano im etykietkę z chorobą to nawet po ustąpieniu
objawów nie chciano uwierzyć, ze są oni zdrowi.
2) Sytuacja  obejmuje wszystkie oddziaływania, a tak\
e stany otoczenia i podmiotu,
które wyznaczają zachowanie w danym momencie czasu.
Zachowanie w sytuacji (Lewicki):
R = f (S,A, W, O)
R  reakcja
S  bodz
ce zewnętrzne
A  antecedenty, stany wywołane przez uprzednie sytuacje ( podz
więki )
W  bodz
ce wisceralne, wewnętrzne
O  osobowość; skłonności, predyspozycje
3) Sytuacja jako system: system chwilowy (aktualny), układ elementów otoczenia
człowieka  z nim samym jako podmiotem  oraz relacji między nimi.
- postulat uwzględniania w sytuacji struktury (całości) relacji podmiotu z
otoczeniem. Relacje te zale\
Ä… od biologicznego i psychologicznego stanu
podmiotu.
- Zachowanie w sytuacji mo\
e więc zale\
eć w większym stopniu od:
a) kontekstu otoczenia
b) stanów podmiotu
Uwzględniając głównie to kryterium Tomaszewski wydzielił sytuacje:
a) bodz
cowe (bodziec  zmiana energii otoczenia rejestrowana przez organizm i
wywołująca ukrytą lub jawną reakcję.
7
b) Zadaniowe
4) Sytuacje bodz
cowe
W psychologii społecznej mówi się o osobie bodz
cowej tzn. o człowieku, który
oddziałuje na podmiot nie tylko fizyczne, ale tak\
e określonymi treściami,
znaczeniami.
Sytuacja bodz
cowa
S1 R
P
S2
S3
P  podmiot
R  reakcja
S1 do S3  bodz
ce otoczenia
Przykład: zachowanie się człowieka zale\
y od:
- pogody
- treści zasłyszanych w środkach masowego przekazu
- tonu głosu matki
- etc.
Mo\
na te\
mówić o aspekcie bodz
cowym sytuacji.
5) Sytuacja zadaniowa
W takiej sytuacji przyczyna sprawczÄ… zachowania jest cel  zadanie wyznaczone
lub przyjęte przez podmiot.
P R
cel
- Cel  mo\
e dotyczyć stanów bardziej I mniej odległych w czasie. Z tym wią\
e siÄ™
zwykle jego ogólność (im dalsza perspektywa czasowa tym bardziej ogólne cele).
- strukturę sytuacji zadaniowej określa stała konfrontacja mo\
liwości osiągnięcia
celu przez podmiot i wartości, do których on zmierza.
- mo\
liwości determinowane są:
a) podmiotowo (umiejętności, budowa ciała)
b) zewnętrznie (narzędzia, stosunek innych osób)
8
Rodzaje sytuacji zadaniowych:
a) naturalne: zadania nie przekraczajÄ… mo\
liwości podmiotu ( mo\
e posiadać
 przepis działania, albo umiejętności jego tworzenia)
b) optymalne: warunki realizacji zadania (mo\
liwości) są najlepsze z mo\
liwych 
są to sytuacja postulowane; np. dla sterowania maszynami (dostępność i
operatywność urządzeń, rozło\
enie przestrzenne itp.)
c) trudne: mo\
liwości nie odpowiadają zadaniu
Co oka\
e siÄ™ bodz
cem, zale\
y jednak od stanu potrzeb podmiotu!
Ad. c) sytuacje trudne  wydziela siÄ™ na podstawie emocjonalnych konsekwencji
rozbie\
ności pomiędzy mo\
liwościami podmiotu i wartościami, do których zmierza.
- wskaz
nikiem trudności jest stres (negatywne napięcie emocjonalne). Pojawia się
on w następujących sytuacjach:
a) frustracji  gdy pojawia siÄ™ istotna przeszkoda w realizacji zadania
(zewnętrzna lub wewnętrzna)
b) deprywacji  gdy nie ma mo\
liwości zaspokojenia potrzeb (np. sensoryczna)
c) przeciÄ…\
enia  gdy człowiek działa na granicy wydolności organizmu
d) konfliktowa  gdy współwystępują sprzeczne dą\
enia uniemo\
liwiajÄ…ce
realizacjÄ™ celu.
Najtrudniejszy do rozwiÄ…zania jest nerwicogenny konflikt dÄ…\
enia i unikania.
(-) unikanie
(+) dÄ…\
enie
Przykład: Miłość i lęk prze\
ywane w stosunku do ojca.
SYTUACJONIZM  tendencja do wyjaśniania zachowania człowieka raczej w
terminach uwarunkowań sytuacyjnych (nie zaś osobowościowych); popularna w
latach 70-tych i 80-tych.
INTERAKCJONIZM  podejście badawcze, które cechuje przekonanie, \
e poprzez
swoje właściwości współtworzące osobowość człowieka oddziałuje na otoczenie, a
otoczenie zwrotnie kształtuje człowieka (te właściwości).
Skutek dla badań  podejście systemowe i kontrolowanie czynników podmiotowych
i zewnętrznych (Przykład: badania myślenia twórczego; :Wpr. do psychologii 
Mietzel, str. 25  18
9
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD IV
PROCESY PSYCHICZNE
Sytuacja  ogniskuje wszystkie elementy mechanizmu zachowania się, włącznie z
osobowością i aktualnie wyzwalanymi procesami psychicznymi. Dlatego tzw.
sytuacjonizm, traktujący chwilowe oddziaływanie zewnętrzne jako podstawowy
wyznacznik zachowania jest podejściem redukcjonistycznym.
Interakcjonizm wynika z szerokiego pojmowania sytuacji determinujÄ…cej
zachowania; jego reprezentantem był by np. A. Lewicki.
Procesy psychiczne nie zostały jednak ujęte w formule: S, A, W, O. Tylko
antecedenty (A) to  odbicia dawnych sytuacji w aktualnym prze\
ywaniu sytuacji.
PROCESY PSYCHICZNE  nie zostały zdefiniowane w słowniku
psychologicznym (MACMILLAN DICTIONARY OF PSYCHOLOGY Stuarta
Sutherlanda  1991). Tu traktuje je jako chwilowe i podmiotowe determinanty
zachowania.
Pojęcie proces psychiczny jest pojęciem treściowo bardzo pojemnym. Z języka
potocznego (introspekcji) pochodzÄ… wymieniane tak\
e w psychologii rodzaje
procesów psychicznych: poznawcze czy emocjonalne i motywacyjne.
Otoczenie Podmiot
Teraz
Sytuacja: S, A, W, O Procesy psychiczne
Stale
Środowisko Osobowość
Ewolucja koncepcji procesu psychicznego
Pojęcie procesu psychicznego zmieniało swoje znaczenie w zale\
ności od szkoły
psychologicznej i okresu rozwoju nauki.
- w okresie introspekcjonizmu proces psychiczny rozumiano jako  dane
doświadczenia wewnętrznego  specyficzne, ró\
ne od procesów fizycznych.
- w okresie behawioryzmu (mniej skrajnego  Tolmana, Mowrera i in.) procesy
psychiczne rozumiane są jako  zmienne pośredniczące pomiędzy bodz
cem a
reakcjÄ….  NaprawdÄ™ sÄ… one procesami fizjologicznymi (Hebb, Hunt).
- w latach 50-tych chętniej u\
ywano terminu  czynności psychiczne . Guilford,
Tomaszewski   czynności psychiczne wy\
sze za pomocą, których człowiek
reguluje stosunki z otoczeniem.
10
Rozumienie tego terminu w latach póz
niejszych:
PROCES PSYCHICZNY  to ciÄ…g zmian polegajÄ…cych na przetwarzaniu informacji
(znaczeń), formowanych dzięki danym o charakterze zmysłowym i \ lub
symbolicznym, pełniących funkcję adaptacyjne i transgresyjne (twórcze).
- o  przetwarzaniu informacji pisze się w psychologii od czasu, gdy posługujemy
siÄ™ w opisie metaforÄ… komputerowÄ…; od czasu rozkwitu cybernetyki; np.:
a) hardware  budowa i funkcjonowanie mózgu.
b) software  treści, znaczenia przetwarzane przez mózg.
Jest w tym ukryte zało\
enie, \
e proces psychiczny zachodzi w ośrodkowym
układzie nerwowym (OUN) i polega na przekształcaniu treści, czy znaczeń
(których istota wymaga odrębnej analizy)
Rola ośrodkowego układu nerwowego (OUN) w przebiegu procesów psychicznych
 fizjologiczny nośnik znaczeń:
- kod biologiczny: np. pompa sodowo  potasowa K-Na; zmiany fizykochemiczne
na synapsach; zmiany w mikroturbulach,  szkieletach białkowych , komórek
nerwowych  procesy świadome.
Badanie funkcji mózgu:
1) uszkodzonego (met. kliniczna): lokalizacja funkcji (zaburzona czynność 
odpowiada za nią uszkodzony  np. guzem  ośrodek).
2) Stymulacja elektryczna poszczególnych obszarów mózgowia; eksperymenty nad
zwierzętami (np. ośrodki przyjemności i przykrości), zabiegi neurochirurgiczne.
3) Odprowadzanie impulsów z pojedynczych neuronów (ich części) za pomocą
elektrod implantowanych zwierzętom podczas snu (Hubel i Weisel).
4) Pozytronowa tomografia komputerowa: rejestruje obszary kory aktywne przy
wykonywaniu czynności danego rodzaju, np. przy uwadze nakierowanej na lewą
stronÄ™.
5) PET (positron emission tomography): technika pomiaru aktywności
metabolicznej w ró\
nych obszarach mózgu, oparta na rozprowadzaniu
radioaktywnej substancji metabolicznej  glukozy.
Za pomocą detektorów usytuowanych tu\
koło głowy następuje pomiar fal
gamma, które powstają w wyniku zderzania się pozytronów z elektronami.
PET umo\
liwia lokalizację radioaktywnej glukozy w 3-wymiarach mózgowia i
Wskazuje na wielkość aktywności poszczególnych obszarów.
6) badanie tzw. potencjałów wzbudzonych w zapisie EEG
(elektroencefalograficznym). Poszczególne elementy zapisu wią\
Ä… siÄ™ z innymi
procesami psychicznymi (P300  koncentracja uwagi).
Przetwarzanie znaczeń (informacji)  na poziomie świadomym przejawia się jako
 strumień świadomości : myśli, wyobra\
eń, doznań i odczuć. Istota tych
przekształceń pozostaje poza świadomością człowieka.
- znaczenia, treści to pewne sensowne całości (przedmioty, zjawiska, znaczenia)
słu\
ące rozumieniu i interpretowaniu świata. Stanowią rodzaj psychologicznego
kodu (języka zapisu).
11
- Psychologiczny zapis, wypełniający naszą pamięć nie jest jednorodny. Wyró\
nia
siÄ™ co najmniej kod wyobra\
eniowy oraz kod semantyczny (Paivio).
Kod obrazowy Kod semantyczny
LEW
Funkcje procesu psychicznego: najogólniej jest to regulacja stosunków z
otoczeniem (adaptacja twórcza zmiana otoczenia).
Poszczególne rodzaje procesów psychicznych wyró\
nia siÄ™ z uwagi na funkcje jakie
pełnią:
a) procesy poznawcze: funkcje zdobywania i wykorzystywania informacji (wiedzy),
np. spostrze\
enie KTO potrzebuje pomocy umo\
liwia zaplanowanie pomocy.
b) procesy emocjonalne: funkcje oceny, ustosunkowania się do ró\
nych
przedmiotów i zdarzeń, np. pozytywna ocena sytuacji konkurencji (nadzieja,
podniecenie) powoduje, \
e traktujemy jÄ… jak wyzwanie.
c) procesy komunikacyjne: język, mowa; posługiwanie się umownymi znakami
i symbolami.
12
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD V
UCZENIE SI

Uczenie się: to względnie trwała zmiana zachowania się powstała w wyniku
doświadczeń (a nie np. uszkodzenia analizatorów)
{Analizator: funkcjonalny odcinek OUN }
Objawem uczenia siÄ™ jest modyfikacja, zmiana zachowania. Efekty uczenia siÄ™ sÄ…
obserwowalne. Jest to tak\
e nabywanie doświadczeń.
Uczenie się pojawia się dzięki kształtowaniu ró\
nych systemów pamięci trwałej:
a) Proceduralnej: reprezentowanej w postaci  systemu produkcji  sekwencji,
czynności (np. automatyczne porządkowanie materiału do zapamiętania). Jest to
wiedza, o której nie potrafimy powiedzieć np. coś robimy.
b) Deklaratywnej: reprezentowanej w postaci twierdzeń, które mo\
na zdeklarować
(mo\
emy o niej powiedzieć semantyczna).
Pamięć procedur tworzy się w wyniku:
a) podstawowych form uczenia siÄ™ zwanych warunkowaniem (efekt  odruchy
warunkowe, nawyki)
b) bardziej zło\
onych mechanizmów pamięci proceduralnej  automatyzowania
wiedzy pierwotnie deklaratywnej. (np. przy nauce jazdy samochodem  od
instrukcji do pamięci wzrokowo  ruchowej; na początku potrafimy powiedzieć
jak nale\
y wykonywac poszczególne czynności, ale póz
niej wpadamy w nawyk
i tłumaczenie poszczególnych czynności idzie nam gorzej).
Warunkowanie
a) klasyczne  Pawłow; warunkowanie bodz
ca
b) instrumentalne \ sprawcze  Thorndike \ Skinner; warunkowanie reakcji
Związki S-R zachodzą ze względu na znaczenie bod\
ca (zmiana energii, która
wywołuje daną czynność) dla człowieka lub zwierzęcia.
Zpowiedz
czegoÅ› wa\
nego dla organizmu (np. zaspokojenie potrzeb, pojawienie siÄ™
zagro\
enia) są sygnałami. Przykładem mogą być pisklęta gołębia dla, których kształt
sokoła jest sygnałem niebezpieczeństwa (bezwarunkowy, wrodzony).
Niektóre S wywołują tylko odruch orientacyjny, nastawienie całej powierzchni
receptorycznej na jego odbiór, a nastepnie wygaszenie reakcji (nic waznego sie nie
dzieje, jest zbędny).
Aby bodziec pełnił swoje stymulacyjne funkcje musi dotyczyć aktywnych
standardów regulacji (potrzeby).
1) Schemat warunkowania klasycznego:
13
 So
Sb Rb
So
So So- obojętny (nie mają znaczenia, ulegną wygaszeniu)
Sw Rw
Sb  pokarm
So  dz
więk, światełko, szelest w końcu staje się Sw (wpr. nowego bodz
ca
wywołującego podobną reakcję co Sb).
Prawidłowości występujące w trakcie warunkowania klasycznego:
a) Ró\
nicowanie  reagowanie na podobne bodz
ce w sposób specyficzny dla ich
właściwości (np. światło o ró\
nej barwie).
b) Generalizacja bodz
ca  reagowanie takÄ… samÄ… reakcjÄ… na bodz
ce podobne
(zwierzątka futerkowe  reakcja np. lękowa).
c) Generalizacja reakcji  reagowanie na dany bodziec w sposób nie identyczny do
reakcji pierwotnej, ale prowadzÄ…cy do tego samego efektu (np. szczur w
labiryncie zamiast biec, płynie).
d) Wzmacnianie zwiÄ…zku S-R; stosowania Sb oraz Sw.
e) Wygaszanie R; obni\
enie prawdopodobieństwa R przy braku wzmocnienia.
f) Reakcja lękowa jest najtrudniejsza do wygaszenia.
Znaczenie warunkowania klasycznego w \
yciu człowieka:
- przy wzmocnieniach negatywnych, które wywołują Rw lękową, zawiera ona R
całego organizmu AUN (np. wycie syren  negatywna reakcja na ten bodziec to
strach).
- Wykorzystywanie prawidłowości warunkowania na oddziałach onkologicznych
(chemioterapia, ró\
nicowanie smaków; podawanie lodów przed chemoterapią
powoduje awersjÄ™ do tego typu pokarmu)
- Zale\
ność otyłości od reagowania na S pokarmowe jak na S zaspokajające inne
potrzeby.
Nerwica eksperymentalna - jako wynik eksperymentu z warunkowaniem.
Polega na wywołaniu konfliktu: dą\
enie  unikanie. ZwierzÄ™ uczy siÄ™
ró\
nicowania S np. koło  elipsa. Przy podaniu kształtu trudnego do odró\
nienia
występuje konflikt reakcji  objawy nerwicowe.
2) Warunkowanie instrumentalne:
So R1
(klatka) Sb strach\ głód R2
Rn Sb (dz
wignia, pokarm)
So (wszystko co znajduje siÄ™ w klatce)
Rw
14
Prawo efektu Thorndike a: ka\
de zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje
zadowolenie zostaje z ta sytuacją skojarzone i w warunkach podobnych zwiększa się
prawdopodobieństwo jego powtórzenia.
3) Warunkowanie sprawcze (Skinner)
Akcent poło\
ono nie na popędy jako przyczynę uczenia się, ale na zmiany
prawdopodobieństwa reakcji.
Reakcja sprawcza  wywołuje zmiany w otoczeniu (np. otworzenie skobla
zamykajÄ…cego klatkÄ™; podobnie jak wy\
ej u Thorndike a).
Wytworzenie reakcji sprawczej zwiększa prawdop. ponownego jej wystąpienia.
Poziom sprawczy  tępo warunkowania reakcji.
Wzmocnienie negatywne  zwiększa prawdop. reakcji i unikania.
Kara  zmniejsza prawdop. zachowania, po której następuje.
Zastosowanie warunkowania instrumentalnego\ sprawczego:
- w wychowaniu zwierząt i małych dzieci
- zaspokajanie otrzymywania miłości, bycie lepszym (emocje)
- w terapii behawioralnej (np. w depresji  wzmacnianie przekonania o własnym
wpływie na zdarzenia drogą nagradzania najmniejszych osiągnięć)
Seligman wyuczona bezradność (depresja); badanie nad zachowaniem się
szczura, który wcześniej nie miał wyjścia z klatki. Po wło\
eniu go do klatki, z której
jest wyjście, szczur nie potrafi z niej wyjść.
15
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD VI
UCZENIE SIE POZNAWCZE
Eksperyment na kurach:
1)
Tu znajdował się pokarm
2)
Stąd dziobały pokarm
Kury spostrzegały to jako całość!
Pamięć proceduralna  drogą warunkowania, naśladowania (modelowania),
zautomatyzowania.
Uczenie się poznawcze  to taka zmiana zachowania wywołana indywidualnym
doświadczeniem, w którym pośredniczy rozwój pamięci deklaratywnej,
epizodycznej, semantycznej (rozró\
nienie Tolvinga) w aktywności ukierunkowanej
na cel
1) Pamięć proceduralna  kształtuje się we wczesnej filo- i ontogenezie (m. in.
drogÄ… warunkowania)
2) Pamięć semantyczna  pojęć (jednostek abstrakcyjnych objaśnionych przez
trójkąt Osgooda) i związków między nimi  pojawia się w drugiej kolejności.
Trójkąt semantyczny Osgooda
16
 Umysł
KRÓLIK
Obiekt  znaczenie  nazwa (etykietka)
Nazwa  wywołuje znaczenia
Zale\
y od kontekstu, jak dany termin oznaczamy
3) Pamięć epizodyczna  wyłania się dzięki ukształtowanej pamięci semantycznej,
gdy człowiek dobrze wyodrębnia siebie jako podmiot działania (sekwencja
zdarzeń  epizod) razem z umiejętnością dokonywania introspekcji. Jest to pamięć
obejmująca sekwencję zdarzeń, w których człowiek był podmiotem (Ja, nie Ja),
(postrzeganie siebie jako aktora wydarzeń).
- Uczenie się poznawcze: nie dotyczy związków S-R, tylko związków miedzy
podmiotami i zjawiskami otoczenia, a więc ich znaczeń (sensów), (związki te
mogą być bardzo zło\
one).
- Uczeniu się towarzyszy lub stanowi istotę czynności celowych (gdy jest ono
celem aktywności).
- Nie obejmuje stereotypów reakcji na bodz
ce, a pozwala te reakcje plastycznie
dostosować do znaczenia sytuacji.
- Zachodzi m. in. poprzez rozwiązywanie problemów  nie tylko drogą reprodukcji,
ale dzięki tzw. olśnieniu (twórczy poziom uczenia się).
- Pamięć semantyczna i epizodyczną cechuje długotrwałość  przechowywanie
informacji wg. niektórych badaczy nawet przez całe \
ycie.
- Uczenie się poznawcze jest więc pokrewne jednemu z procesów pamięciowych:
zapamiętywaniu.
- Uczenie się przejawia się trwałą zmianą w zachowaniu, zaś zapamiętywanie
rozwojem wiedzy.
- Efekty zapamiętywania zalezą od aktywnego przechowywania informacji w
pamięci długotrwałej (LTM) i od procesów odtwarzania.
- Badanie uczenia siÄ™ poznawczego polega zawsze na stwierdzeniu zmian w
zachowaniu  tak\
e werbalnym (w wydawaniu sądów).
17
 Model magazynowy pamięci
Atkinsona i Shiffrin
Proces
kontroli
Pamięć super Pamięć
krótka Krótkotrwała
(VSTN) (STM)
rejestry zmysłowe
Pamięć długotrwała
(LTM)
{  Wprowadzenie do psychologii  G. Mietzel; str. 224}
VSTM  Very Short Term Memory; jest to pamięć super krótka, informacje są w niej
 zatrzymywane 1-2 s.
STM  Short Term Memory; pamięć krótkotrwała; tzw. pamięć operacyjna;
informacje przechowywane dłu\
ej ni\
2-3 s.
LTM  Long Term Memory  pamięć długotrwała; informacje zatrzymywane na całe
\
ycie (?). Wyró\
nia się trzy rodzaje pamięci długotrwałej:
Pamięć długotrwała
Pamięć zawierająca wiedzę Pamięć przebiegu ruchów
Relacji S-R (pamięć proceduralna)
Wiedza ogólna prze\
ycia jazda gra
(pamięć semantyczna) (pamięć epizodyczna) na rowerze na saksofonie
Doświadczenie Sperlinga z tablicami i brzęczykami ( Wpr. do psychologii  E.
Mietzel; str. 225).
18
- Trwałe zmiany w zachowaniu obserwujemy dzięki wytworzeniu pamięci
długotrwałej. Dotyczą jej procesy:
a) kodowanie (zapis) i organizowanie informacji dzięki VSTM i STM
b) przechowywanie informacji (zmiany w samej LTM)  podlegajÄ…ce
modyfikacji.
c) Odtwarzanie informacji poprzez STM
d) Zapominania  m. in. według autorów modelu (patrz  model magazynowy"),
dotyczy on niemo\
ności przemieszczania informacji z LTM do STM.
są to kłopoty z odnalezieniem informacji w zasobach pamięci
długotrwałej. Zapominanie mo\
e mieć charakter aktywnej czynności
we wczesnych etapach uczenia siÄ™. Jest to raczej niedopuszczenie do
utrwalenia materiału poprzez hamowanie ze strony czynności
konkurencyjnej.
Wpływ dwóch kolejnych procesów uczenia się (zapamiętywania):
1) Wpływ negatywny:
Ilustruje to eksperyment:
Dwie grupy ludzi; grupa eksperymentalna (E) oraz grupa kontrolna(K).
Hamowanie reproduktywne: gdy nabywanie nowego materiału utrudnia
przypominanie materiału wcześniej wyuczonego.
E K
1 Uczenie siÄ™ Uczenie siÄ™
2 Uczenie siÄ™ Relaks
3 Odtwarzanie Odtwarzanie
Konsolidacja inf. efektywniejsze
Hamowanie proaktywne: gdy materiał dawniej przyswojony utrudnia uczenie się
nowego.
E K
1 Uczenie siÄ™ Nic
2 Uczenie siÄ™ Uczenie siÄ™
3 Odtwarzanie Odtwarzanie
Gorsze Lepsze
2) Wpływ pozytywny:
Transfer  np. ułatwia naukę języków obcych
- Badanie procesu uczenia siÄ™ poznawczego zgodnie z definicjÄ… tego procesu 
obejmuje zwykle zachowanie. Często obserwowalne zmiany są słabsze ni\

poziom wyuczenia (ró\
na czułość metod).
- Pomiary odtworzenia treści w warunkach nie zmienionych (materiał nie
zmieniony)  uczenie się rutyn np. wiersza na pamięć.
19
- Pomiary w warunkach zmienionych np. uczenie się reguł matematycznych
(nastrój, warunki maja wpływ).
Bezpośrednie wskaz
niki wyuczenia:
a) Reprodukcja - odtwarzanie w warunkach braku spostrzegania materiału, np.
powtórzenie twierdzenia.
b) Rekonstrukcja  tworzenie całości z elementów jej przynale\
nych, np. składanie
wizerunku twarzy przestępcy.
- inf. Werbalne (tworzenie całości)
- pamięć utajona (dodatkowa); nie mamy świadomości czy dane np. zdarzenie
widzieliśmy czy te\
nie (du\
o bardziej trwała ni\
semantyczna).
Ebinghaus krzywe uczenia siÄ™; wyrazy i sylaby  badania nad tempem ich nauki.
Krzywe uczenia się słu\
ą do prezentacji wyników zapamiętywania. Prezentują
informacje o efektach uczenia się w poszczególnych etapach (tempo, okresy
zmęczenia) oraz ró\
nią poszczególne osoby (wpływ temperamentu, inteligencji).
( wpr. do psychologii  E. Mietzel, str. 229, 243, 244)
Czas Ilość
wykonywania sylab
Kolejne próby Kolejne próby
Efektywność uczenia się zale\
y od:
a) organizacji materiału  zastosowanie reguł hierarchii ogólności, wa\
ności
(rozło\
enie w czasie samego procesu uczenia siÄ™).
b) Kodu  obrazowy, semantyczny; informacja, która mo\
e być wyobra\
ona
prowadzi do lepszych odtworzeń.
c) Strategii zapamiętywania  wykorzystywanie organizację i rodzaj kodu
pamięciowego np. wskazówki,  przypominacze  obiekt towarzyszący
zapamiętywaniu (zapominanie to tylko brak wskazówek dla wydobycia
informacji).
d) Indywidualnych właściwości osoby  inteligencja, styl poznawczy, samoocena,
poziom aspiracji.
e) Aktywności podmiotu  zaanga\
owanie w działanie, dochodzenie do nowych
stwierdzeń.
20
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD VII
SPOSTRZEGANIE
Spostrzeganie (percepcja)  pierwszy etap procesu przetwarzania informacji.
Obejmuje on kodowanie sensoryczne (w receptorach i VSTM) i kończy się tworzenie
reprezentacji (znaczeń) obiektów i zdarzeń, które w danym momencie na nas
oddziałują.
- ma ono charakter podmiotowy (spostrzegamy pewne kategorie: ludzi, przedmioty)
- odbiór poszczególnych wra\
eń zmysłowych (ból, dotyk) nie jest jeszcze
spostrze\
eniem (polisensoryczne odbieranie wra\
eń).
- Spostrze\
enie jest końcowym efektem spostrzegania, o którym dowiadujemy się
na podstawie tzw. sadów identyfikacyjnych ( to jest to! ).
- Gdy człowiek nie jest świadomy tego, \
e widział\ słyszał\ doznawał jakiegoś
obiektu, a daje wyraz zaznajomienia się z nim w zachowaniu, mówimy wtedy o
percepcji podprogowej.
Progi spostrzegania: najmniejsza wartość bodz
ca, przy której człowiek jest zdolny
go rozpoznać (jasność, głośność, zapach starych skarpetek, itp.); np. na tle szumów
podawana jest informacja: na ułamek sekundy pokazywanie obrazu; wyłanianie się z
jasności kształtów.
Progi wra\
liwości: badane przez Webera i Fechnera. Najmniejsza wartość bodz
ca,
która wywołuje specyficzną dla danego zmysłu reakcję tj. Dolny próg.
Próg ró\
nicy: jesteśmy w stanie odró\
nić najmniejszą wartość bodz
ca wyró\
niajÄ…cÄ…
jako dane bodz
ce (?).
Próg górny: największa wartość bodz
ca wywołująca specyficzną reakcję.
- Progi spostrzegania dotyczą identyfikowania przedmiotów lub zjawisk. Wią\
e siÄ™
to z funkcją świadomości  z jej nakierowaniem ku czemuś. Skierowanie
podmiotu ku obiektom świata zewnętrznego lub ku sobie samemu.
- W badaniach najczęściej posługiwano się warunkiem suboptymalnej ekspozycji
bodz
ców w czasie  przeduwagowym (zanim informacja osiągnie pamięć
operacyjnÄ…); (to co odbierane jest do granic STM nie odbierane jest uwagÄ…).
Tachistoskop  urządzenie słu\
Ä…ce ekspozycji bodz
ców wzrokowych w
ustalonym czasie (dawniej u\
ywano migawek).
- ekspozycje podprogowe ok. 4 milisekund.
- Ekspozycje okołoprogowe (mikrogeneza), rozpoznanie ok. 50% i ok. 200 milisek.
Mikrogeneza  wyłanianie się świadomych bodz
ców, znaczeń, jak stopniowo
wyłania się spostrze\
enie.
- Ekspozycje nadprogowe  swobodne rozpoznanie, ok. 500 milisek.
21
- Percepcja podprogowa nie obejmuje poszczególnych cech obiektów, a tylko ich
globalnÄ… strukturÄ™ i zwiÄ…zany z niÄ… stosunek emocjonalny (afekt)
Eksperyment: pokazywano wymyślone ideogramy chińskie, a następnie
dodawano nowe, a badany musiał stwierdzić czy to: nowy\ stary, lubię\ nie lubię. Im
częściej pokazywano stare znaki, tym bardziej były lubiane.
Eksperyment, w którym w super krótkim czasie eksponowano fotografie, tworzy
emocje pozytywne (szczęście) oraz negatywne (złość); w warunkach kontrolowanych
nie stosowano takiej ekspozycji.
Okazało się, \
e spostrzeganie przedprogowe prowadzi do pojawienia siÄ™ preferencji
(pozytywna emocja przenoszona jest na następujący po niej ideogram).
Identyfikowanie przedmiotów jest mo\
liwe dzięki wytworzeniu się w rozwoju
człowieka tzw. stałości spostrzegania. Jest to przyjmowanie niezmienności obiektów
w formie zmniejszających się warunków rejestracji zmysłowej, np. słowa
wypowiedziane w ró\
nym otoczeniu; przedmioty okrągłe najczęściej widzimy pod
kÄ…tem jako elipsy:
Perspektywna zmiana równoległe w zbie\
ne:
Rozpoznawanie obiektów jako to\
samych (powracajÄ…cych) jest mo\
liwe dzięki
poznaniu zmysłowych wyznaczników zmienionego widzenia (np. złudzenie,
perspektywy) i wytworzeniu reprezentacji obiektu w LTM. Wiem, \
e po odwróceniu
obraz będzie inny.
Stałość spostrzegania dotyczy: kształtu, wielkości (niezale\
nie od odległości), barwy
(niezale\
nie od oświetlenia).
Schematyzowanie, stabilizowanie spostrzegania narasta z rozwojem kategorii
spostrzeganych (pojęć) o coraz wy\
szym stopniu ogólności. Coraz mniej cech
potrzeba, aby określić  co to jest? . Mo\
e to doprowadzić do błędów w postrzeganiu
(złudzenia), np. szybkie podejmowanie decyzji  trapezoidalny pokój . Badany
widział przez wizjer dwoje ludzi o ró\
nym wzroście, ale tak naprawdę mierzyli po
tyle samo.
Chwilowe nastawienia (sytuacyjne) wytwarzajÄ… uprzednie torowania
(antecendenty), np. słowo  owoc poprzedzające wyświetlane słowo gruszka
przyspiesza jego rozpoznanie, a opóz
nia rozpoznanie słowo kategorialnie niezwiązane
np. lampa.
Torowanie  przygotowanie struktur do u\
ycia poznawczego. Hamowanie tych
kategorii, które nie dotyczą spostrze\
enia  wzbudzenie potrzeby.
Człowiek przeczuwa wielkość obiektów wa\
nych, np. wielkość monet oceniana przez
biedne dzieci. Im większa wartość (dla nas), tym bardziej przeceniamy daną rzecz.
22
Wkroczenie  rozpoznajemy obiekty przedwcześnie i fałszywie, np. myśliwy, który
postrzelił kolegę  silna motywacja).
Fundamentalny błąd atrybucji  przypisywanie przyczyn własnego zachowania
chwilowym zdarzeniom zewnętrznym (ból głowy), a innych  cechami osoby, np.
przewrócenie się na ulicy zwalamy na złe buty.
Spostrzeganie modyfikowane jest przez stany emocjonalne.
Powstała wiedza (kategorie  pojęcia) sprzyjają poznawaniu nowych obiektów
i zdarzeń w ramach tych kategorii w zakresie LTM kodowane są informacje
potwierdzajÄ…ce znany ju\
obraz świata (schematyzacja); Bruner  karty do gry, np.
czerwony pik, czarny kier.
Piaget opracował dwa przeciwstawne procesy zachodzące w trakcie spostrzegania I
dalszego kodowania do LTM:
a) akomodacja  zmiana kategorii (schematów poznanych) na skutek informacji
docierajÄ…cych aktualnie.
b) asymilacja   naginanie inf. docierających w sposób zgodny z nastawieniem
wytworzonym przez kategorie LTM  skrajna postać asymilacji to projekcja.
Spostrzeganie, w którym uczestniczą pojęcia wychodzi daleko poza obraz
zmysłowy. Szczególnie widoczne jest to w percepcji społecznej, np. wysunięta
szczęka  uparty człowiek.
Niektóre wnioskowanie z cech fizycznych mo\
e mieć związek z doświadczeniami w
kontaktach z ludz
mi. Ekspresja emocji np. strach mo\
e się ukazać w sposobie
poznania.
Spostrzeganie mo\
e mieć tak\
e charakter bardziej globalny, zmysłowo  afektyczny,
wówczas przebiega ze względu na zasoby pamięci o charakterze proceduralnym, czy
uprzednie rejestracje progowe.
23
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD VIII
MYÅšLENIE
Myślenie i spostrzeganie pełnią tę samą funkcję poznawczą. Słu\
Ä… orientacji
człowieka w otoczeniu i umo\
liwiają tym samym sprawne i skuteczne działanie
(dostosowanie elementów otoczenia słu\
y przystosowaniu człowieka do świata zew.).
Spostrzeganie doprowadza do stworzenia reprezentacji obiektów, z którymi człowiek
ma kontakt zmysłowy (za pośrednictwem telereceptorów  zmysłów).
Prowadzi do subiektywnego odzwierciedlenia obiektywnej rzeczywistości
(niezale\
nej od podmiotu poznającego rzeczywistość).
Niezale\
nie przez kogo spostrzegane jest otoczenie to reaguje na nas tymi samymi
oddziaływaniami. To jak spostrzegamy świat zale\
y od naszych zmysłów.
Subiektywizm jest determinowany m. in. ograniczonością rejestracji zmysłowej
(zale\
y od tego na ile pozostajemy w kontakcie z otoczeniem), nastawieniami oraz
wpływem emocji, szczególnie lęku.
Obronność percepcyjna oraz uwra\
liwienie percepcyjne  pośredniczą w
tworzeniu tunelowego spostrzegania.
Trauma  przykre zdarzenie, które mo\
e spowodować psucie się wzroku, słuchu
(mniejsza wra\
liwość).
Myślenie zachodzi głównie w zakresie pamięci operacyjnej, przy znacznym
udziale uwagi (w ramach przetwarzania inf.) choć szereg zautomatyzowanych reakcji
przebiega nieświadomie (a\
po  wglądy poprzedzone całkowicie nie uświadomioną
pracą umysłu).
Myśleniem nazywa się przetwarzanie informacji zawartych w spostrze\
eniach,
wyobra\
eniach, pojęciach. Operacje myślowe zachodzą w kontynuacji niezale\
nych
procesów spostrzegania, wyobra\
ania i uogólniania (tworzenia pojęć) na danych
stanowiących wynik tamtych procesów.
Wyobra\
enia  to zmysłowe reprezentacje rzeczywistości, z którymi człowiek nie
ma bezpośredniego (zmysłowego) kontaktu. Mo\
emy przywoływać obrazy:
a) odtwórcze po-spostrze\
eniowe, np. obraz własnej twarzy.
b) twórcze; mogą stanowić obrazy symboliczne, np. Einsteinowski ruch po
promieniu świetlnym.
Schemat:
wyobra\
enie  teoria  wzorowy materiał  przekazanie
Pojęcia (kategorie obiektów)  reprezentacje umysłowe zbioru obiektów, określające
ich wa\
ne i wspólne cechy (cechy wspólne i niewa\
ne, np. kosiarka  jabłka, dla nich
te cechy to to, \
e są trójwymiarowe, mają wnętrze).
24
Pojęcia jednostkowe  reprezentacja pojedynczego obiektu odnosząca się do jego
ró\
nych stanów (podstawa stałości i to\
samości obiektu spostrzeganego i
wyobra\
onego).
Pojęcia sztuczne  wymienione drogą celowego ich przyswajania (np. w szkole),
definiowane przez wa\
ne cechy i związki między nimi. Ka\
dy egzemplarz pojęcia
musi spełniać wszystkie warunki definicyjne (przynale\
ności kategorialne), np.
trójkąt prostokątny to figura geometryczna, zło\
ona z 3 boków i kątów, z których
jeden ma 90°
Pojęcia naturalne  wyuczone w procesie specjalizacji, najczęściej poza
świadomością; określone przez cechy wa\
ne ujęte w prototypie (najlepszy
egzemplarz pojęcia), np. jak wykazał Rosch, Drozd jest bardziej  ptasi od strusia,
bli\
szy prototypowi.
Prototyp  zawiera cechy wa\
ne, w ró\
nym stopniu charakteryzujące poszczególne
egzemplarze pojęć. Istnieją dopuszczalne granice przekształcenia prototypu, które
pozwalają dany obiekt włączyć w zakres pojęcia, np. zdolność latania u ptaków. Te
dopuszczalne przekształcenia dotyczą całej struktury skorelowanych cech, np.
posiadania piór i skrzydeł i latania.
Cechy prototypu i zakres dopuszczalnych transformacji tworzÄ… siÄ™ w drodze
gromadzenia doświadczeń w kontakcie z poszczególnymi egzemplarzami pojęcia
dzięki  statystyce doświadczenia ; uśrednia się dotychczasowe obserwowane cechy
(średnia krągłość, soczystość jabłek).
Operacje umysłowe, czyli elementarne przekształcanie obrazów i pojęć:
a) przekodowywani informacji (z kodu wyobra\
eniowego na kod semantyczny i
odwrotnie), dzięki temu ingeruje się w znaczenia zawarte w pamięci semantycznej
(pojęcia) i obrazowej (spostrzeganie i wyobra\
enie). Cechy wyabstrahowane
nadają nowe pojęcia, raz wyobra\
enia twórcze, a raz metafory.
b) analiza (percepcyjna), synteza (widzenie oddzielnych elem.) i porównanie
(polega na odnajdywaniu podobieństw i ró\
nic)  sÄ… podporzÄ…dkowane
aktywności celowej rozwiązywania problemów.
Problem   luka informacyjna (Barlett), np. niezgodność informacji, zbyt du\
a
ilość danych, etc.
Myślenie wymaga oderwania się od aktualnej sytuacji,  wycofaniu się ze
świata zjawisk i działania w kierunku obserwacji i refleksji.
Myślenie dziecięce i człowieka dorosłego ró\
ni rodzaj dominujÄ…cego kodu
pamięciowego jak i operacji umysłowych.
Rodzaje myślenia:
a) myślenie konkretne  obrazowe
- na spostrze\
eniach i wyobra\
eniach
- na ścisłym powiązaniu z sytuacją
- operacje mogą polegać tylko na wyobra\
eniu celu (rozwiązania) i mieć jeden
kierunek
b) myślenie abstrakcyjne
- głównie na pojęciach (znaczeniach semantycznych, abstrakcyjnych)
- mogą dotyczyć zjawisk i zdarzeń całkowicie nie związanych z sytuacją
25
- operacje odwracalne (Piaget), zło\
one zale\
ności logiczne, przymusowo 
skutkowe, np. dziecko widzi drut, który jest wygięty i drugi prosty. Widzi
przekształcenie, ale nie potrafi odwrócić operacji.
Etapy rozwiązywania problemów
( Wpr. do psychologii G. Mietzel, str. 195  199)
1) Analiza sytuacji problemowej  ocena na podstawie zamierzonego wyniku i
aktualnych danych zakresu brakujących informacji (co chcemy osiągnąć).
2) Generowanie pomysłów  próby znalezienia rozwiązania, zale\
ne od typu
problemu {zamknięty  jedno dobre rozwiązanie, myślenie konwergencyjne
(zbie\
ne); otwarty  wiele rozwiązań dobrych, myślenie dywergencyjne
(potencjalnie twórcze)}. Generowanie pomysłów mo\
e zachodzić dzięki
liniowemu, analitycznemu przetwarzaniu informacji.
3) Weryfikacja pomysłów  ocena pomysłu dokonana dzięki ponownemu
porównaniu efektów myślenia z zało\
onym celem (zadaniem). Mo\
e następować
sukcesywnie po ka\
dym pomyśle, mo\
e zachodzić w odroczeniu, po zebraniu
większej ilości pomysłów (szczególnie po\
ądane w myśleniu twórczym).
Algorytm  skończona ilość ściśle określonych kroków w myśleniu. Metoda
poszukiwania rozwiązań gwarantująca sukces, ale ograniczająca zakres myślenia.
Heurystyka  ogólne, ale zaradne postępowanie, np. strategia wywierania wpływu na
ludzi.
Myślenie twórcze prowadzi do wyników nowych, wartościowych z punktu
widzenia podmiotu lub kryteriów ustalonych przez ekspertów w danej dziedzinie.
Sposób myślenia zale\
y od uwagi. Uwaga wchodzi w skład mechanizmu
świadomości i oznacza sterowanie zakresem i głębokością przetwarzanej inf.
Zakres przetwarzanej informacji zwiÄ…zany jest z selekcjÄ…, wyznacza tzw. filtr uwagi
(proces selekcji). Głębokość przetwarzania zale\
y od intensywności uwagi.
- przy uwadze intensywnej przetwarzanie jest głębokie, wysiłkowe informacji
semantycznej, np. próba rozczytania hieroglifów.
- Przy uwadze ekstensywnej przetwarzanie jest płytkie, bez wysiłkowe raczej
informacji zmysłowej, np. odbiór zapachów, kolorów, etc.
26
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD IX
EMOCJE  PROCESY EMOCJONALNE
( Wprowadzenie do psychologii G. Mietzel, str. 300  326)
Dwa podejścia do badania emocji
Stan świadomości Proces
cały zło\
ony epizod, który składa się na emocje;
Odczuwamy, strach, miłość, etc. ciąg zsynchronizowany, równocześnie zachodzą
zmiany w wielu podsystemach organizmu
Podejście tradycyjne; do analizy wyjaśnienia Zmiany:
stanów stosuje się trzy elementy: 1) autonomiczne  sterowane autonomicznym
1) Sytuacja poprzedzajÄ…ca np. pora\
ka układem nerwowym.
2) Fizjologiczne zmiany w organizmie np. 2) Mimiczne i pantomimiczne
pocenie się, rumieniec, itp. 3) Mózgowe (OUN)
3) Tendencja do działania  reakcja mo\
e być
pozytywna lub negatywna w zale\
ności od
charakteru emocji.
Dwa rodzaje emocji:
1) Wskaz
nik siły emocji stenicznych  ze wzrostem pobudzenia rośnie gniew,
namiętność, strach, etc.
2) Emocje asteniczne  spadek pobudzenia, np. smutek.
Emocje majÄ… charakter samo-wzbudzajÄ…cy  efekt sprzÄ™\
eń zwrotnych z obwodami
ciała.
Relaks  przerwanie obwodów, ingerencja w aktywność mięśniową.
Jak pobudzenie wpływa na działanie?
Przy wzrastającej aktywacji ró\
nych działań do pewnego momentu wzrasta
pobudzenie (np. przy przebudzeniu). Póz
niej pobudzenie utrzymuje siÄ™ przez jakiÅ›
czas na optymalnym poziomie. Kolejne pobudzenie powoduje spadek poziomu
wykonania.
A
atwe zadanie przy wy\
szym pobudzeniu wychodzi dobrze, ale trudne zadanie lepiej
wychodzi przy niskim pobudzeniu.
Zale\
ności poziomu aktywacji od poziomu wykonania
poziom
wykonania
coma sen optimum maksimum aktywacja
27
I prawo Yerkes a i Doosona
Przy wzrastającej aktywacji poziom wykonania rośnie do optimum i maleje przy
maksimum.
II prawo
A
atwe zadania powodujÄ…, \
e optimum jest przesunięte w prawo, a trudne optimum w
lewo.
Rola ekspresji emocjonalnej w wzbudzaniu emocji
( Wpr. do psychologii G. Mietzel, str. 321  326)
- Mimika: twarz; kluczowe znaczenie dla emocji. Mimika jest podstawowa dla
prze\
ywania świadomych emocji.
- Pantomimika  ciało; podlega kulturowemu kształtowaniu (np. lęk  ramiona idą
do góry).
- Wokalizacja  jak mówimy
Znak emocji: pochodny od oceny i ustosunkowany do zdarzeń. Ustosunkowanie
dotyczy wybrania standardu regulacji.
Pierwsze ustosunkowanie  dzieje siÄ™ przed uwagÄ…; znak emocji formuje siÄ™ bardzo
szybko.
Afekt  pierwotne ustosunkowanie się do lud od obiektu, który wyznacza pierwotny
stan emocji przed uświadomieniem treści emocji. Pojawia się podczas rozpoznania i
uwagi sytuacji.
Wieloetapowość sytuacji spostrzeganej przez osobę dorosłą
Ocena wielokategorialna, z włączeniem szacowania mo\
liwości działania;
szereg ocen, które składają się na emocje, np. poczucie winy.
- ocena (pokazuje określony stan emocjonalny) przyczyny i mo\
liwości
zadziałania.
- Treść emocji (jakość); doświadczenie emocjonalne
- Subiektywne doznawanie emocji
- Produkt spostrzegania zmian we własnym organizmie
- Fala emocji poprzedzona jest ustosunkowaniem (patrz  znak emocji ), co siÄ™
zemną dzieje?; przy konfrontacji z sytuacja człowiek mo\
e doświadczyć emocji.
Teorie emocji
1) Teoria Jamesa i Langego ( Wpr. do psych. G. Mietzel, str. 307)  jest to teoria
wyjaśniająca przebieg procesów emocjonalnych. Mówi ona, \
e emocje i
zachowanie emocjonalne sÄ… skutkiem odczuwania zmian zachodzÄ…cych w
organizmie w związku z sytuacją, np. najpierw zachodzą ró\
nego rodzaju zmiany
w organizmie, a dopiero potem się boimy. Spotykamy strasznego lwa, który
zaczyna nas gonić. Zaczynamy uciekać, serce przyspiesza swój rytm ( kołacze ) i
to wszystko powoduje strach.
28
Czego Oni
siÄ™ bojÄ…?
Ratun-
ku!!!
2) Teoria Cannona i Barda ( Wpr. do psych. G. Mietzel, str. 308)  narzÄ…dy
zmysłów przekazują informację o doznanym bodz
cu najpierw do podwzgórza,
który po otrzymaniu i przetworzeniu wysyła ją równocześnie w dwie strony: w
 dół , do autonomicznego układu nerwowego, który wywołuje stan
fizjologicznego pobudzenia, oraz do  góry , do kory mózgowej dzięki, której
powstaje subiektywne odczuwanie emocji.
3) Teoria Schachtera ( Wprowadzenie&  G. Mietzel, str. 313 - 316) 
nieuświadomienie emocji jest skutkiem przypisania pobudzenia czynnikom
sytuacji; brak specyficznych wzorców pobudzenia  ró\
ne dla ka\
dej emocji.
Pobudzenie jest uniwersalne; ka\
da emocja musi wiązać się ze wzrostem
pobudzenia.
29
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD X
MOTYWACJA  PROCESY MOTYWACYJNE
( Wprowadzenie do psychologii G. Mietzel, str. 258  290)
Emocja i motyw pojęcia o podobnym z
ródłosłowie:
EMOTIO  silne wzbudzenie, wzburzenie
MOTIVUM  czynnik wewnętrzny skłaniający do działań; powód
EMOVERE  ruszać z miejsca
Współcześnie emocja to:
Nieuświadomiony afekt związany z tendencją do działania (do  od obiektu). Jest to
reaktywny tor zachowań wyznaczany zewnętrznymi bodz
cami.
Dollard i Miller  strach i lęk nazywają popędami, akcentując ich motywacyjny, ale
i biologiczny charakter.
Popęd  potrzeba biologiczna powstała przy zaburzeniu homeostazy, powoduje
zachowanie reaktywne.
Motyw   racja działania , a więc uświadomiony powód zachowania, np. zostałem w
domu z powodu mrozu; wiemy dlaczego coÅ› robimy.
Proces motywacyjny:
Polega na ukierunkowaniu i podtrzymaniu aktywności człowieka a\
do
osiągnięcia celu. Proces motywacyjny jest właściwy zachowaniom celowym.
Etapy formowania siÄ™ procesu motywacyjnego:
1) Najpierw pojawia się tzw. napięcie motywacyjne  specyficzne, kierunkowe,
zenergetyzowanie organizmu.
2) Emocje lub popędy wywołane zaburzeniem homeostazy lub sytuacją
uwarunkowaną (np. pierwotne uczucie głodu poprzedzające celowe zdobywanie
pokarmu).
3) Rozbie\
ność między standardami psychologicznymi  wyzwala ona emocje;
standardem mo\
e być wyobra\
ony efekt, do którego chcemy dą\
yć; jakiś standard
normatywny, który złamiemy (wstyd, poczucie winy, itp.) te\
mo\
e być bodz
cem
spustowym do podjęcia zło\
onej, celowej czynności.
ORGANIZACJA PROCESU MOTYWACYJNEGO
Program aktywności  wynika
z rozpoznania i zrozumienia
Napięcie motywacyjne 
napięcia. Ma swoje
dynamizuje zachowanie;
przeniesienie na cel.
oceniamy sytuacjÄ™;
Cel
Wc  wartość celu
rozpoznajemy do jakiego celu
Ps  subiektywne
dÄ…\
ymy.
prawdopodobieństwo jego
realizacji
30
Napięcie motywacyjne
Jego z
ródłem mo\
e być samo aktualizowanie standardów (ich sytuacyjne
uwypuklenie) np. Piotr opowiedział o zarobionych pieniądzach. Ja te\
mógł bym
spróbować. Pokazanie, \
e coÅ› jest mo\
liwe staje siÄ™ motywacjÄ….
Napięcie motywacyjne jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym,
przebiegu procesu motywacyjnego (chciałbym, ale& ).
Podtrzymywanie aktywności tak, aby osiągnąć cel zale\
y od programu czynności.
Program czynności
1) rozpoznanie z
ródła napięcia
2) sformułowanie celu
3) oszacowanie wartości (Wc) celu i subiektywnego prawdopodobieństwa (Ps)
jego realizacji
Wc i Ps sÄ… od siebie zale\
ne: im wy\
sze Wc tym wy\
sze Ps, ale za wysokie Ps
wpływa na obni\
anie Wc.
Stres
(  Wprowadzenie& G. Mietzel, str. 327  336)
Stres  definiowany jest jako przykre napięcie emocjonalne; jest szczególnym
zjawiskiem emocjonalnym, najczęściej powstałym w trakcie realizacji dą\
eń
(frustracja, konflikt, deprywacja, zagro\
enie  sytuacje zale\
ne od rodzaju dÄ…\
eń).
Zaburzenia psychometryczne zwiÄ…zane sÄ… ze stresem i sposobami radzenia
sobie z sytuacją trudną (np. choroba wrzodowa, zawały serca, rak).
Radzenie sobie ze stresem zale\
y od:
- spostrzegania sytuacji trudnej (czy Ja mogę sobie wyobrazić siebie jako autora
zdarzeń)
- poczucia wpływu na zdarzenia
- rodzaju technik obni\
enia napięcia (mechanizmy obronne, orientacja na emocje -
vs- orientacja na zadanie)
- cech osobowości (jaki typ emocjonalności dą\
eń motywacji trwałej jest dany
poszczególnej osobie)
Typy emocjonalności dą\
eń:
A  potencjalny zawałowiec (nieszczęśliwy, gniewny, konieczność bycia nr1)
B  ciśnieniowiec
C  choroby rakowe (depresja)
31
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD XI
OSOBOWOŚĆ
(  Psychologia i \
ycie Zimbardo i Ruch, część V, od str. 393)
Osobowość  to konstrukcja teoretyczna, która słu\
y wyjaśnianiu zachowań:
a) stałych (powtarzających się w ró\
nych warunkach)
b) zindywidualizowanych (przejawiajÄ…cych siÄ™ ka\
demu indywidualnie)
Wyjaśnienie to umo\
liwia przewidywanie i kształtowanie zachowań innych ludzi.
Potoczne koncepcje osobowości
- Umo\
liwiają sprawną orientację społeczną w konkretnych sytuacjach.
- Stanowią opis powtarzających się zachowań; X jest pracowity bo zwykle
podejmuje zadania i wykonuje je starannie.
- Prawdopodobne z
ródło pierwszych teorii, które osobowość wią\
ą jako zbiór cech
- Osobowość bywa tak\
e terminem wartościującym; X to ma osobowość, to jest
 ktoÅ› .
- Zachowanie innych jest spostrzegane jako bardziej stabilne od naszego własnego.
Psychologiczne teorie osobowości
Przykłady teorii osobowości powstałych dla ró\
nych celów
Zapewnienie mo\
liwości
Ul\
enie w cierpieniu Stworzenie uniwersalnej
twórczych jednostce 
pacjentom  teoria teorii osobowości  teoria
teoria samorealizacji
dynamiczna Z. Freuda cech Allporta i Caltela
Rogersa i Maslowa
1) Z. Freud  najstarsza teoria osobowości; teoria dynamiczna  osobowość jest
organizacją sił dynamizujacych zachowanie (dą\
enia, popędy, potrzeby
społeczne). Popęd seksualny, tj. Instynkt \
ycia (Libido) i popęd agresji, tj.
instynkt śmierci (Id) są w konflikcie z normami społecznymi, które prezentuje
Superego. Konflikt ten jest z
ródłem wszelkich zachowań, których ostateczny
kształt nadaje racjonalne Ego.
2) Teoria cech  jedna z najstarszych prób akademickiego wyjaśniania stałości
zachowań. Cattel wydzielił listę cech indywidualnych:
- cechy powierzchniowe (ściśle związane z zachowaniem)
- cechy z
ródłowe (wydzielające na podstawie analizy czynnikowej wyłaniającej
powiązane cechy powierzchniowe. Analiza czynnikowa prowadzi do wyłonienia
nieskorelowanych cech, których sens oraz nazwa nie są jednoznaczne, które
stanowiÄ… bardziej abstrakcyjnÄ… wersjÄ™ opisu).
32
3) Teoria samorealizacji (Maslow)  koncepcja motywacji (hierarchii potrzeb);
zaburzenia zachowania prowadza do zachowań trudnych.
Teoria realizacji ( Ja Rogersa)  znaczne pojęcie własnej osoby (self concept)
w regulacji zachowania się. Pojęcie to rozwija się w efekcie konfliktu popędu do
samorealizacji i potrzeby pozytywnej samooceny (własnej wartości).
Samorealizacja  stan trudny do zdefiniowania.
Maslow  opisywał swoje badania na podstawie osób, które uznał za samo realizujące
siÄ™.
Barron  stworzył podobną, konkurencyjną teorię osób o  silnym ego .
Siła ego  to przede wszystkim mająca samokontrolę, powstała dzięki
wcześniejszemu wyodrębnieniu  Ja .
Kryteria samorealizacji Maslowa Kryteria siły ego Barrona
- Adekwatne spostrzeganie otoczenia - wysoki poziom realizmu
- Spontaniczność i wysoka twórczość - dobry, spontaniczny kontakt z otoczeniem
- Akceptacja siebie oraz innych (tolerancja) - brak rygoryzmu sumienia
- Koncentracja na zadaniu - zdolność do korygowania własnych poglądów
- Niezale\
ność (ale nie nonkonformizm) - dobre zdrowie
- Zdolność do dobrych kontaktów społecznych - brak silnych lęków
- potrzeba intymności
- codzienne doznawanie satysfakcji
Wśród podsystemów osobowości wyró\
nia siÄ™:
1) mechanizmy popędowo  emocjonalne związane z zachowaniem reaktywnym
oraz pamięcią związków S-R.
2) mechanizmy poznawcze związane z zachowaniem celowym i pamięciom
semantycznÄ….
33
Internetowa Baza Pomocy Studentów
Psychologii - psychol
www.psychobaza.prv.pl
Odwiedz
nas!
WYKA
AD XII
OSOBOWOŚĆ  c.d.
Współczesne teorie osobowości
 Big five  Tupes, Christal, Norman
1) Ekstrawersja: bierny  aktywny; cichy  rozmowny; wyhamowany 
impulsywny; są to tzw. wymiary osobowości.
2) Uprzejmość (zgodliwość): egotyczny  nie-egotyczny; nieprzyjazny  przyjazny;
delikatny  niedelikatny.
3) Sumienność: rzetelny  nierzetelny; lekkomyślny  powa\
ny; chaotyczny 
zorganizowany.
4) Stabilność: nerwowy  spokojny; emocjonalny  nie-emocjonalny; napięty 
zrelaksowany.
5) Otwartość intelektualno  kulturowa: twórczy, ciekawy.
Poznawczo  doświadczeniowa; teoria  Ja  Epstein
1) System doświadczeniowy: filogenetycznie starszy; emocjonalny; pamięć polega
na wytwarzaniu związków kojarzeniowych; doświadczany biernie i przed
świadomie (jesteśmy porywani przez emocje).
2) System racjonalny: filogenetycznie młodszy; logiczny, analityczny; pamięć
abstrakcyjna; powiązania przyczynowo  skutkowe; doświadczany aktywnie
i świadomie (pozostajemy pod kontrolą naszych myśli).
Treściowe składniki osobowości  te, które decydują o znaczeniach, jakie ma dla
podmiotu otoczenie (ludzie, zdarzenia, przedmioty) i on sam.
Nadawanie znaczeń wartościujących
a) Wrodzony mechanizm powstawania reakcji afektywnych (do i od obiektów
otoczenia).
- są to reakcje na kontekst zmysłowy, zale\
ny od biologicznych standardów
regulacji, ale nie tylko.
- Reakcje uwarunkowane czyli przeniesienie znaczenia na sytuacjÄ™ o
podobnych cechach zmysłowych.
b) Przyswajanie zasad wartościowania od otoczenia społecznego.
- przez naśladownictwo
- przez warunkowanie instrumentalne; nagradzanie i karanie zachowań
- przekazywanie wiedzy o normach społecznych
34
Nadawanie znaczeń diagnozujących
SÄ… to znaczenia opisowe, deskryptywne, nierozerwalnie zwiÄ…zane z
wartościowaniem.
Zachodzą przede wszystkim dzięki pamięci deklaratywnej dotyczącej dwóch
podstawowych kategorii.:
a) JA
b) OTOCZENIE
Wyró\
nienie tych kategorii stanowi początek aktywności świadomej i abstrakcyjnej
zarazem (pomijanie albo kontekstu otoczenia albo wszystkiego, co nale\
y do
podmiotu - tzw. abstrakcja negatywna, abstrahowanie od& ).
Informacje dotyczÄ…ce otoczenia sÄ… wa\
niejsze dla przewidywania zachowań
inteligentnych, ni\
np. zaburzonych. Dla klinicystów wa\
niejsza jest  struktura JA ,
a więc informacje dotyczące samego podmiotu, które ściślej determinują zaburzenia.
Informacje o otoczeniu
- Reprezentacja otoczenia sensu stricte pojawia siÄ™ w systemie abstrakcyjnym.
W systemie zachowań reaktywnych,  popędowo  aktywnych poznanie
zachodzi łącznie z działaniem.
- W systemie młodszym filogenetycznie, pośredniej regulacji zachowania,
wiedza o otoczeniu stanowi wa\
ny obszar pamięci semantycznej,
kategorialnej.
- Pamięć semantyczna zawiera (wg. A
ukaszewskiego) informacje o
normalnych i idealnych właściwościach obiektów, funkcji jakie one pełnią i w
jakich powstajÄ… zwiÄ…zkach z innymi obiektami.
Struktura JA
Aspekt opisowy to samowiedza. Kształtuje się ona na podstawie doznań
uświadamianych w trakcie zachowań reaktywnych i obserwacji własnego
zachowania.
Najwa\
niejsze składniki struktury JA:
a) poczucie to\
samości  przekonanie o własnej ciągłości w czasie, stałości i
granicach.
b) samoakceptacja  przekonanie o własnej wartości.
c) poczucie kontroli  przekonanie o mo\
liwościach wpływania na zdarzenia.
Samowiedza
JA realne
Wiedza o tym jakim i kim jestem
JA idealne
Wiedza o tym kim chciał bym być
35