1
8. HYDROKSYPOCHODNE
8.1. Alkohole
8.1.1. Nazwy alkoholi można tworzyć według nomenklatury podstawnikowej dodając
przyrostek  ol do nazwy zwiÄ…zku macierzystego. Grupa hydroksylowa (OH) jest oznaczana
niższym lokantem niż wiązanie wielokrotne (ma pierwszeństwo w nazwie).
OH
CH2=CHCH2CH2OH HOCH2CH2CH2CH2OH
CH3CHCH2CH3
butan-2-ol butano-1,4-diol
but-3-en-1-ol
OH
OH
CH3
C6H5CH2CH2OH
CH3CCH2OH
CH3
H3C CH3
2-fenyloetanol cykloheks-2-en-1-ol 3,4-dimetylocyklopentan-1-ol
2,2-dimetylopropan-1-ol
8.1.2. Nazwy grupowo-funkcyjne alkoholi składają się z dwóch słów: po pierwszym słowie
 alkohol wymienia siÄ™ nazwÄ™ grupy (w formie przymiotnikowej) wywodzÄ…cej siÄ™ ze zwiÄ…zku
macierzystego.
OH
OH CH3
CH3CHCH3 CH3CH2CH2CH2OH
CH3CH2CHCH3 CH3CHCH2OH
alkohol izopropylowy *) alkohol butylowy alkohol sec-butylowy alkohol izobutylowy
*) nazwa "izopropanol"
jest nieprawidłowa
CH3
CH3COH CH2=CHCH2OH
C6H5CH2OH
CH3
alkohol tert-butylowy alkohol benzylowy alkohol allilowy
8.1.3. Utrzymane są następujące nazwy zwyczajowe:
CH =CHCH OH alkohol allilowy
2 2
HOCH CH OH glikol etylenowy
2 2
HOCH CH(OH)CH OH glicerol (gliceryna)
2 2
8.1.4. Jeśli w cząsteczce oprócz grupy hydroksylowej (OH) jest inna grupa funkcyjna, która
ma pierwszeństwo w nazwie, wówczas grupę hydroksylową określa się przedrostkiem
 hydroksy (traktuje siÄ™ jak podstawnik).
OH O
CH3CHCH2CCH3
4-hydroksypentan-2-on
8.2. Fenole
Utrzymane są nazwy zwyczajowe następujących aromatycznych związków hydroksylowych:
OH OH OH OH
O2N NO2
CH3
NO2
fenol
m-krezol
1-naftol (Ä… -naftol)
(oraz izomery orto i para)
kwas pikrynowy
(oraz izomer ² )
2
8.3. Grupy RO i ArO
Nazwy grup wywodzących się z hydroksyzwiązków nazywa się dodając do nazwy grupy R
(Ar) przyrostek  oksy.
CH CH CH CH O pentyloksy
3 2 2 2
CH =CHCH O alliloksy
2 2
(CH ) CHCH CH O izopentyloksy
3 2 2 2
C H CH O benzyloksy
6 5 2
O
2-naftyloksy
Wyjątkami od powyższej reguły są następujące nazwy skrócone:
CH O metoksy
3
CH CH O etoksy
3 2
CH CH CH O propoksy
3 3 2
CH CH CH CH O butoksy
3 3 2 2
C H O fenoksy
6 5
(CH ) CHO izopropoksy
3 2
(CH ) CHCH O izobutoksy
3 2 2
CH CH CH(CH )O sec-butoksy
3 2 3
(CH ) CO tert-butoksy
3 3
8.4. Sole alkoholi i fenoli
8.4.1. Nazwy anionów alkoholanowych i fenolanowych tworzy się przez zamianę końcówki
 ol w nazwie związku macierzystego na końcówkę  olan.
CH ONa metanolan sodu
3
C H ONa fenolan sodu
6 5
[(CH ) CHO] Al tri(propan-2-olan) glinu
3 2 3
8.4.2. Alternatywne nazwy anionów alkoholanowych i fenolanowych tworzy się przez
zamianę końcówki  oksy w nazwie grupy RO (ArO) na końcówkę  oksylan.
C H CH ONa benzyloksylan sodu
6 5 2
CH CH ONa etoksylan sodu
3 2
C H ONa fenoksylan sodu
6 5
[(CH ) CHO] Al. triizopropoksylan glinu
3 2 3
(CH ) COK tert-butoksylan potasu
3 3