Rozdział II 2. podręcznika  Wolna
przedsiębiorczość - Przedsiębiorca na rynku a
niepewność
Autor: Mateusz Machaj
Poniżej przedstawiamy wersję roboczą rozdziału drugiego działu drugiego
 Przedsiębiorczość w teorii" podręcznika do przedsiębiorczości, opracowywanego
w ramach projektu  Wolna przedsiębiorczość . Tekst zostanie poddany
skrupulatnemu opracowaniu redakcyjno-korektorskiemu, dlatego na obecnym
etapie prosimy przede wszystkim o uwagi merytoryczne, dotyczące między
innymi klarowności wywodu, poprawności rozumowania, łatwości języka czy
trafności przykładów etc.
#niepewność #przedsiębiorca #przewidywanie #bankructwo #zyski #straty
W tym rozdziale nauczysz się:
Czym się różni niepewność od ryzyka
Jaka jest rola przedsiębiorcy na rynku
Jakie jest z
ródło zysków i strat przedsiębiorców
Co bankructwo ma wspólnego z przedsiębiorczością
Ryzyko  opisywane w poprzednim rozdziale  dotyczy wydarzeń,
których prawdopodobieństwa możemy mierzyć. Najbardziej klasyczne przykłady
to wspomniane loterie, rzucanie monetą, gra w ruletkę. Trochę mniej
klasycznymi zajmują się firmy ubezpieczeniowe, które starają się takie
prawdopodobieństwa odnajdywać. Na przykład na podstawie danych o ruchu
drogowym i wypadkach mogą szacować prawdopodobieństwa ich występowania
w różnych miejscach. Podobnie dzieje się przy innych wypadkach, powodziach,
włamaniach do mieszkań etc. Wszystkie opierają się na jakichś szacunkach
prawdopodobieństwa. Ogromna pozytywna rola ubezpieczalni to stosowanie
takich rachunków, które pozwalają na wprowadzenie ubezpieczeń.
Działalność przedsiębiorcy nie polega jednak na przeprowadzaniu takich
wyliczeń. Przedsiębiorca nie jest osobą zgadującą, ile oczek wypadnie na kostce,
albo ile reszek wypadnie przy rzutach monetą. Przedsiębiorca próbuje
przewidywać przyszłe zdarzenia, które nie dają się łatwo ująć w rachunki
prawdopodobieństwa. Z czego to wynika?
Aby to zrozumieć, musimy wrócić trochę do tego, co omówiliśmy w
poprzednim rozdziale, koncepcji ryzyka. O ryzyku mówimy przy analizie zdarzeń,
które są do siebie podobne, które są powtarzalne. Rzuty kostką albo rzuty
monetą są do siebie bardzo podobne. Są prawie identyczne, dlatego grupujemy
je wspólnie w jedną kategorię (np. rzuty monetą). Podobnie czynią to firmy
ubezpieczeniowe. Choć tu zadanie nie jest już takie proste, to zasada jest w
miarę podobna. Firma grupuje samochody czy kierowców w jakieś kategorie i
przyglądając się statystykom drogowym za poprzednie kilka lat, stara się
wyliczać prawdopodobieństwa stłuczek i wypadków (tak aby składki wystarczyły
na wypłaty odszkodowań).
Czy przedsiębiorcy czynią tak samo? Mogą, ale sedno ich działalności nie
wiążę się z ryzykiem, lecz niepewnością. Niepewność odróżnia od ryzyka to, że
dotyczy zdarzeń, które są w dużej mierze niepowtarzalne. Oznacza to, że są to
zdarzenia, których nie da się łatwo umieścić w kategorie prawdopodobieństw. A
na pewno nie tak łatwo jak w wypadku rzutów monetą. Najważniejszym
zadaniem, przed którym staje przedsiębiorca, jest próba przewidywania popytu
konsumentów, czyli ich decyzji o kupowaniu wytworzonego produktu (zwróćmy
uwagę, że dotyczy to również firmy ubezpieczeniowej i kasyna). Zaś te decyzje
trudno ująć w ścisłe zależności statystyczne.
Dlaczego? Ponieważ proces ciągłych zmian napędza gospodarczą ewolucję.
Rzuty kostką, czy monetą są prawie zawsze takie same. Są powtarzalne i dlatego
łatwo wyliczać do ich przypadków prawdopodobieństwa. Sprzedaż produktów,
dóbr i usług na rynku może być do siebie podobna, ale z dnia na dzień się
zmienia. Produkty są udoskonalane, pojawiają się nowe rozwiązania i możliwości,
a do tego radykalnie zmienia się zakres konkurencji na rynku. Jednego dnia
przedsiębiorca sprzedaje z sukcesem jakieś towary, ale innego może dojść do
zmian preferencji konsumentów, albo do pojawienia się nowego konkurenta na
rynku, który niższymi cenami (tudzież wyższą jakością) przeciągnie na swoją
stronę zainteresowanych konsumentów.
Oczywiście w życiu gospodarczym również na jakiś czas mogą pojawiać się
rutyny i powtarzalne zdarzenia. Przykładowo mały punkt sprzedaży żywności
przy szkole wyższej może posługiwać się statystyką. Sprawdzać, kiedy zaczyna
się rok akademicki, jak dużo studentów będzie przyjętych na studia, jak często
mają zajęcia, przerwy i obliczać, jakie jest prawdopodobieństwo skorzystania z
usług sklepu. Czerpanie z takich liczb nie jest wykluczone. Mimo tego ciągle
istnieje jakiś niemały zakres niepewności. Studenci mogą nie lubić
sprzedawanego produktu, albo mogą zmienić swoje preferencje, bo na przykład
pojawią się nowe możliwości. Być może nowi sprzedawcy, albo nawet nowe
kanały sprzedaży i np. zamawianie jedzenia przez Internet.
Główna rola przedsiębiorcy polega na umiejętnym przewidywaniu
przyszłości, na trafnym zgadywaniu kierunku konsumenckich preferencji. Ci,
którzy są w stanie tego dokonać, przyciągają konsumentów na swoją korzyść i
osiągają zyski księgowe  znaczące dodatnie różnice między przychodami a
kosztami działalności. Wysokie przychody osiąga się dzięki dużej liczbie klientów,
a więc zainteresowaniem ze strony odbiorców.
W pierwszej części książki mówiliśmy o tym, jak koszty produkcji są
współzależne z cenami za dobra konsumenckie. Umiejętnie działający
przedsiębiorca to ten, który jest w stanie dostrzec czynniki produkcji, za które
zapłaci relatywnie mniej, a następnie zdoła je przetworzyć w coś wysoce
wartościowego. Koszty, które ponosi, oznaczają odciąganie czynników produkcji
od alternatywnych zastosowań. Mówiliśmy na przykład o tym, że produkowanie
większej liczby pączków oznacza odciąganie mąki od produkcji chleba. Dlatego
ponoszenie kosztów przez przedsiębiorców musi gwarantować osiąganie przez
nich dostatecznie wysokich przychodów: by osiągnąć zyski i przez to uzasadnić
decyzję o przesuwaniu czynników produkcji z jednej branży do drugiej. Zyski
przedsiębiorcy oznaczają skuteczne ujarzmienie problemu niepewności: trafne
przewidzenie preferencji i decyzji konsumentów o zakupie produktów.
Z drugiej strony przedsiębiorca może ponosić straty na swojej działalności.
To oznacza, że przepłaca za wykorzystywane przez siebie czynniki produkcji.
Płaci za nie wysoką cenę i wytwarza produkt, którego konsumenci nie chcą i nie
kupują. Czyli, mówiąc prosto: marnuje zasoby. Wracając do przykładu piekarni
 producent wytwarza pączki, które są kupowane przez zbyt małą liczbę ludzi.
Mąka, która została wykorzystana do ich produkcji, mogła być z powodzeniem
wykorzystana na tworzenie chleba, widocznie bardziej pożądanego przez
konsumentów. Straty stają się sygnałem popełnionego przez przedsiębiorcę
błędu. Niepewność z nim wygrała. Co więcej, kontynuacja błędu będzie musiała
w pewnym momencie skończyć się zamknięciem działalności gospodarczej, gdyż
nie sposób ponosić na niej ciągłych strat.
Fakt, że niepewność dominuje w działalności firm jest z
ródłem postępu i
wzrostu gospodarczego. Przedsiębiorstwa nieustannie zmieniają swój charakter.
Prześcigają się jednocześnie w tym, aby używać możliwie najnowszych rozwiązań
technicznych na rynkach wielu produktów. Jedne firmy dobrze trafiają ze swoimi
rozwiązaniami, inne z
le. Dla tych drugich nierzadko kończy się to zamknięciem
działalności, bankructwem. Straty w końcu wymuszają albo zmianę charakteru
działalności firmy, albo jej koniec. Nie należy jednak w bankructwie widzieć
samych negatywnych zjawisk, ponieważ bankructwo oznacza zamykanie
działalności niepożądanych przez konsumentów. Pozwala na ekonomiczną
ewolucję, dostosowanie się do nowych preferencji klientów. Szczególnie jest to
widoczne w wygaszaniu działalności zmienianych z powodów technologicznych.
Jednym z dobrych przykładów takich globalnych przemian jest coraz to
większy rynek elektronicznej sprzedaży książek (zarówno ebooków jak i książek
papierowych wysyłanych przez Internet). Jego rozwój zamyka księgarnie
papierowych książek na całym świecie. Zmienia również radykalnie rynek
wydawców, ponieważ autorowi jest dużo łatwiej stworzyć książkę elektroniczną.
Może to zrobić niższymi nakładami, zachować dla siebie większe wynagrodzenie i
jednocześnie rozpowszechniać na całym świecie swój produkt w dużo łatwiejszy
sposób. Podobnie zaczynać działać kontrowersyjna taksówkarska aplikacja na
smartfony Uber, która znacznie ułatwia kojarzenie się kierowców z odbiorcami.
Ramka: Na zmieniającym się rynku żadne, nawet największe, przedsiębiorstwo
nie może być pewne swojego losu. Firma Kodak była swego czasu światowym
gigantem w produkcji tradycyjnych filmów fotograficznych. Gdy na przełomie XX
i XXI wieku powoli zaczynały dominować aparaty cyfrowe, Kodak nadal wierzył w
to, że prowadzony do ówczesnej chwili model biznesu będzie się utrzymywał.
Rynek jednak szybko się zrewolucjonizował, a odbiorcy bez najmniejszych
sentymentów pożegnali się z tradycyjnymi aparatami, przeszli na cyfrowy tryb
robienia zdjęć i oglądania ich bez wywoływania. Kodak za swoje inwestycyjne
błędy stanął w 2012 roku na krawędzi bankructwa.
Zadania:
Wyjaśnij, co odróżnia ryzyko od niepewności?
Jaki związek z niepewnością ma przedsiębiorca?
Co jest z
ródłem zysków i strat oraz jakie mają znacznie ekonomiczne?
Podaj przykłady wielkich zmian z historii gospodarczej, które zmieniły
sposób prowadzenia biznesu.