Wykład 3
Odczytanie fragmentu Rdz 3,1-24
Ks. Michał Bednarz
Upadek pierwszych ludzi i kara
Prowadzący: A zatem czy raj naprawdę istniał?
Wykładowca: Według opisu biblijnego pierwsi ludzie zostali umieszczeni w raju, a więc we
wspaniałym ogrodzie zwierząt i ptaków (Rdz 2,4b-17). Ogród ten zawdzięczał niezwykłą
urodzajność Tygrysowi i Eufratowi oraz dwu innym wielkim rzekom. Autor natchniony, pragnąc
przekazać prawdę religijną, oparł się na poglądach ludzi swej epoki. Pisze o przyjaz
ni z Bogiem i
o konsekwencjach tego stanu. Obraz cudownego ogrodu jest dla niego środkiem, przy pomocy
którego przedstawia stan łaski, do którego został podniesiony pierwszy człowiek. Cudowny
ogród rajski ze swym bujnym drzewostanem jest zatem obrazem-symbolem daru Boga
udzielonego ludziom.
W opisie autor natchniony zastosował więc język obrazowy, przy pomocy którego przekazuje
pewne prawdy religijne. Nie zamierza informować o ró\
nicy fizycznej między światem
aktualnym, a światem pierwotnym, ale o ró\
nicy między stanem niewinności a stanem grzechu.
Cudownemu ogrodowi odpowiada zatem przede wszystkim coś rzeczywiście istniejącego w
człowieku. Otwarta jest zaś sprawa, czy temu opisowi odpowiadała jakaś rzeczywistość w
świecie materialnym poza człowiekiem.
Prowadzący: Czy to wą\
kusił pierwszych ludzi?
Wykładowca: Według Księgi Rodzaju pierwsi ludzie, stworzeni przez Boga, zostali umieszczeni
w raju, a więc we wspaniałym ogrodzie pełnym zwierząt i ptaków. Było to miejsce, gdzie ludzie
byli szczęśliwi. Do opisu autor dołącza fantastyczne opowiadanie o harmonii człowieka z
Bogiem. Jednak niespodziewanie opowiadanie nabiera ciemnych barw.
Pojawia się postać wcześniej niezapowiedziana  wą\
. Chocia\
został stworzony przez Boga, to
jednak ró\
nił się od zwierząt i innych wę\
ów. Posiadał cechy wykraczające poza naturę
zwierzęcia. Zdradzał niepospolitą inteligencję, znał psychikę ludzką i sztukę uwodzenia. Był
przebiegły i obdarzony rozumem. Ukazywał ponadto Boga w złym świetle i zwodził kobietę.
Rozpoczął z nią dyskusję i podwa\
ył Bo\
y zakaz, zmieniając go w sposób widoczny. Podkreślał,
\
e jedynym motywem zakazu jest zazdrość. W sposób perfidny przypisał zazdrości to, co w
rzeczywistości pochodziło z dobroci Boga.
Rola wę\
a nie zakończyła się w raju. Będzie dalej, w ciągu wieków, walczył przeciw ludzkości,
chocia\
nie osiągnie końcowego zwycięstwa. Jest to więc byt nie tylko rozumny, ale i duchowy.
Nie ulega wątpliwości, \
e wą\
jest zamaskowaną potęgą zła: przeciwnikiem Boga. Gdy nastąpi
dalszy rozwój objawienia, autorzy natchnieni wyraz
nie zaznaczą, \
e chodzi w tym wypadku o
szatana. Autor Księgi Mądrości, który \
ył około 900 lat póz
niej ni\
twórca tradycji o kuszeniu
pierwszych ludzi w raju, napisał:  A śmierć weszła w świat przez zawiść diabła (Mdr 2,24).
Prowadzący: W czym przejawił się grzech, który popełnili pierwsi ludzie?
Wykładowca: Tekst mówi o bardzo konkretnej czynności: człowiek spo\
ył owoc zakazany. Je\
eli
bierze się opis dosłownie, to wtedy odpowiedz
jest jasna i prosta. Je\
eli jednak widzi się w nim
formę literacką, to wtedy rodzi się pytanie: czy grzech prarodziców był tylko grzechem
1
wewnętrznym, czy te\
skonkretyzował się w jakimś czynie zewnętrznym? W drugim wypadku
powstaje pytanie: czy mo\
na określić naturę tego czynu?
Autor pisze tylko ogólnie. Elementy wspomniane przez niego uwypuklają to, co jest istotne w
ka\
dym ludzkim grzechu: człowiek oddala się od Boga i pragnie zbawić się tylko przy pomocy
własnych sił. Sam chce być kryterium dobra i zła, czyli odrzuca to, i\
jest stworzeniem. Nie chce
uznać całkowitej zale\
ności od Boga oraz faktu, \
e zbawienie jest wyłącznie łaską. Czyli grzech
polega na tym, \
e człowiek, zamiast otworzyć się na działanie Boga, zamyka się w sobie. Nie jest
wykluczone, \
e przejawiało się to w jakiejś czynności zewnętrznej. Nie da się tego jednak bli\
ej
sprecyzować.
Opis biblijny jest wystarczająco jasny. Wynika z niego, \
e pierwsi ludzie znalez
li się w sytuacji,
w której dokonali wyboru między  tak lub  nie w stosunku do Boga, nawet je\
eli okazją była
rzecz drobna. Opis wskazuje, \
e ich czyn ma wszystkie znamiona grzechu. Ma taką samą naturę
jak i inne czyny, które Pismo Święte nazywa grzechami. Był to jednak wybór zasadniczy.
Prowadzący: Jak autor natchniony opisuje karę, która spotkała pierwszych ludzi?
Wykładowca: Niezwykle dramatyczny opis ukazuje moment oczekiwania grzeszników na
spotkanie z Bogiem. Hagiograf wykazał tutaj niezwykłą znajomość Boga, przed którym nie
mo\
na uciec. Wyrok potępienia jest nieunikniony.
Natychmiast nastąpiło przesłuchanie  najpierw mę\
czyzny, a póz
niej kobiety. Wą\
nie był
przesłuchiwany, gdy\
jego wina była oczywista. Wszystko przebiegało tak jak przed trybunałem
sądowym (Rdz 3,9-13).
Bóg wypowiedział wyrok potępienia w porządku odwrotnym. Postąpił tak jak ka\
dy sędzia. Pytał
tak, jak gdyby nie znał zupełnie sprawy. Mę\
czyzna wyznał swą winę, ale obcią\
ył nią kobietę, a
ta z kolei zrzuciła odpowiedzialność na wę\
a. Kobieta została ukarana w pełnieniu zasadniczej
funkcji jako matka i \
ona. Będzie musiała znosić bóle rodzenia.
Mę\
czyzna otrzymał karę przede wszystkim jako rolnik. Jego praca, zapewniająca utrzymanie
rodzinie, będzie odtąd ucią\
liwa. Utraciła radosny aspekt, jaki posiadała w raju (Rdz 2,15). Na
końcu ucią\
liwego \
ycia czeka człowieka śmierć. Musi wrócić do ziemi, z której powstał.
Ks. Piotr A
abuda
Podział na rozdziały i wersety ksiąg biblijnych. Traktat o natchnieniu.
Prowadzący: Stworzenie świata, człowieka, historia grzechu pierwszych rodziców, a potem
kolejne wydarzenia nazywane historią zbawienia, wszystko to znajduje się w księdze, której
nazwę poznaliśmy w zeszłym tygodniu. Kiedy się nad tym wszystkim zastanawiałem się zrodziło
się we mnie pytanie: Czy cały Biblijny tekst był dzielony na rozdziały i wersety w momencie
tworzenia go?
Wykładowca: Pamiętać nale\
y, i\
w pierwotnym tekście poszczególnych ksiąg biblijnych, nie
znajdziemy podziału na rozdziały i wiersze. Co więcej  nie oddzielano nawet wyrazów; pisano
jednym ciągiem, litera po literze. Była to tzw. Scriptio continua. Z takiego zapisu powstały
kodeksy minuskułowe i majuskułowe (w zale\
ności czy pisano du\
ymi czy małymi literami). Z
czasem, dla celów liturgicznych, śydzi palestyńscy podzielili Torę na 167 sedarim (od hebr.
sedarim   porządek ). Był to trzyletni cykl czytań synagogalnych. Następny podział nastąpił w
Babilonii  podzielono Pięcioksiąg na 54 parszijot ( fragment, porcja ) na potrzeby
jednorocznego cyklu czytań. Ksiąg prorockich nie dzielono, wybrano z nich tylko 85 perykop i
przeznaczono do czytania w czasie nabo\
eństw synagogalnych w szabat, po odczytaniu tekstu z
2
Tory. Perykopy te nazywano haftorah. Według Miszny, zbioru norm, które miał otrzymać w
formie ustnej sam Moj\
esz, uczeni w Piśmie dokonali podziału na wiersze i policzyli je ju\
w II
w. Wszystko to dotyczy ksiąg Starego Przymierza i tradycji \
ydowskiej.
Najstarszy podział chrześcijański pochodzi z III w. i został wprowadzony przez filozofa
aleksandryjskiego Ammoniusa Saccasa. Podzielił on Ewangelie na 1162 kefalaia ( rozdziały ).
Znanego nam dziś podziału na rozdziały dokonał Stefan Langton (1150-1228), kanclerz
Uniwersytetu Paryskiego, a potem arcybiskup Canterbury. W roku 1214 podzielił on Biblię
łacińską na rozdziały. Podział ten został doprecyzowany w 1262 roku przez kard. Hugo.
Podziału na wiersze  najpierw Starego Testamentu  dokonał w 1528 roku jeden z
najznakomitszych znawców języka hebrajskiego w ówczesnych czasach, dominikanin Santes
Pagnini (1470-1541). Nowy Testament podział na wiersze otrzymał w 1555 roku. Uczynił to
paryski drukarz Robert Estienne.
Mówiąc o podziale na rozdziały i wersety warto pamiętać, \
e ten podział ma znaczenie jedynie
u\
ytkowe, nie nale\
y go traktować jako podziału znaczeniowego.
Od XVI w. Pismo Święte cytuje się, podając skrót nazwy księgi, rozdział i oddzielony
przecinkiem numer wiersza. Poni\
ej zostaną podane obowiązujące nazwy i skróty nazw ksiąg
natchnionych.
Prowadzący: Ju\
kilka razy, mówiąc o autorach biblijnych czy o księgach Pisma Świętego,
u\
ywał ksiądz określenia: natchniony, natchnione. Co ono znaczy?
Wykładowca: Natchnienie stanowi najbardziej istotną cechę Pisma Świętego jako księgi świętej i
objawionej przez Boga. Rzeczywistość natchnienia obejmuje wszystkich, którzy w jakikolwiek
twórczy sposób współdziałali w powstawaniu, przekazywaniu czy te\
spisywaniu
poszczególnych ksiąg. Stąd te\
ojcowie soborowi powiedzą, i\
 Kościół miał zawsze we czci
Pisma Bo\
e, podobnie jak samo Ciało Pańskie, skoro zwłaszcza w liturgii świętej nie przestaje
brać i podawać wiernym chleb \
ywota tak ze stołu Słowa Bo\
ego, jak i Ciała Chrystusowego
(DV 21). Księgi te zostały napisane pod natchnieniem Ducha Świętego:  Kościół uznaje księgi
Pisma Świętego za kanoniczne [...], spisane pod natchnieniem Ducha Świętego mają Boga za
autora i jako takie zostały powierzone Kościołowi (EB 77).
Mówiąc o dokumentach kościoła, na temat natchnienia, warto tu przypomnieć jeszcze jeden
dekret, pochodzący z czasów Soboru Trydenckiego. Uczestnicy soboru przypominają, \
e Bóg w
swojej dobroci postanowił, aby to, co dla zbawienia wszystkich narodów objawił, pozostało w
całości na zawsze, i było przekazywane wszystkim pokoleniom. Dlatego Chrystus Pan, w którym
całe objawienie Najwy\
szego Boga znajduje swą pełnię (por. 2 Kor 1,20 i 3,16-4,6), polecił
Apostołom, aby Ewangelię zapowiedzianą przedtem przez proroków, przez siebie zaś
wypełnioną i obwieszczoną, głosili wszystkim ludziom jako z
ródło wszelkiej zbawiennej prawdy
i moralnego porządku1. Polecenie to zostało wiernie wypełnione tak przez Apostołów, którzy
głosili i przekazali to, o czym dowiedzieli się, ze słów, z zachowania i czynów Chrystusa, czy te\

dzięki pomocy Ducha Świętego, jak i przez tych Apostołów i mę\
ów apostolskich, którzy pod
natchnieniem Ducha Świętego na piśmie utrwalili orędzie zbawienia2.
A zatem, czytając Pismo Święte, widzimy odbicie historii świata, kolejnych epok i środowiska.
Jednak\
e biorąc do ręki Księgę, nale\
y pamiętać o prawdzie, i\
została ona napisana pod
natchnieniem Ducha Świętego i Boga ma za Autora3. Stąd te\
, trzeba zastanowić się nad tym, jak
1
Por. Mt 28,19-20 i Mk 16,15; Sobór Trydencki, Dekret De canonicis Scripturis: Denz 783 (1501).
2
Por. Sobór Trydencki, jw.; Sobór Watykański I, Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz.
2: Denz. 1787 (3006).
3
Sobór Watykański I, Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz. 2: Denz. 1787 (3006).
3
mo\
emy pogodzić ów aspekt boski i ludzki  konieczna jest naukowa refleksja nad zagadnieniem
 natchnienia . Ta refleksja nad tajemnicą znaczenia terminu natchnienie, będzie nam
towarzyszyła przez kilka następnych spotkań. Natchnienie bowiem wyró\
nia księgi Pisma
Świętego spośród wszystkich innych dzieł literatury czy nawet ksiąg innych religii4.
Prowadzący: A zatem  natchnienie to nie tylko potoczne określenie ludzi tworzących czy te\

wykonujących podjęte prace z niezwykłym polotem?
Wykładowca: Rzeczywiście, według słownika języka polskiego5 natchnienie, to stan duchowego
napięcia, o\
ywienia twórczego, poryw twórczy, skłonność, pewien talent. Stąd te\
często
mówimy o natchnieniu poetyckim, muzycznym, malarskim. Mówimy, \
e mo\
na mieć
natchnienie do pracy, wykonywać jakieś zadanie pod wpływem natchnienia.
Słowo natchnienie jest bardzo często u\
ywane w języku potocznym, np. gdy mówimy o ludziach
szczególnie uzdolnionych, działających w pewnym uniesieniu, a tak\
e o stworzonych przez nich
dziełach. Określenie natchniony  natchnienie stosowane w odniesieniu do Pisma Świętego ma
jednak znaczenie szczególne, gdy\
ukazuje i objaśnia relację, jaka zachodzi między Bogiem a
człowiekiem. Mamy więc do czynienia z relacją teologiczną. Natchnieniem w teologii zwykło się
nazywać współdziałanie Boga i człowieka, którego owocem jest Biblia jako księga bosko-ludzka.
Mo\
na więc powiedzieć, \
e natchnienie jest działaniem nadprzyrodzonym Boga, obejmującym
cały proces powstawania ksiąg świętych.
W odniesieniu do ludzi, uczestniczących w procesie powstawania ksiąg, natchnienie wyra\
a się
w szczególnej nadprzyrodzonej i wewnętrznej pomocy zarówno w czasie tworzenia,
przekazywania, jak i spisywania orędzia Bo\
ego. W odniesieniu zaś do samych ksiąg natchnienie
wyra\
a się w ich podwójnym autorstwie, mocą którego zarówno Bóg, jak i człowiek są
rzeczywistymi i prawdziwymi autorami. Natchnienie biblijne jest to więc charyzmatyczny i
bezpośredni wpływ Boga na poszczególnych autorów Pisma Świętego (słuchających,
przekazujących i spisujących), dzięki któremu  pomimo \
e zachowują oni własną
indywidualność pisarską i autorstwo napisanych przez siebie ksiąg  Bóg staje się ich głównym
Autorem.
Zatem słowo natchniony, natchnienie w odniesieniu do Biblii ma znaczenie szczególne. Określa
ono bowiem współdziałanie Boga i człowieka. Owocem tego współdziałania są księgi Starego i
Nowego Testamentu. Mówimy więc o natchnieniu w odniesieniu tak do Boga  jest to
nadprzyrodzone działanie, które obejmuje cały proces powstawania ksiąg, jak i w odniesieniu do
człowieka, który uczestniczy w tym procesie powstawania poszczególnych ksiąg (to tchnienie
Bo\
e obejmuje oczywiście tworzenie, przekazywanie i spisanie.). Określenie to nale\
y równie\

odnosić do samych ksiąg, w których natchnienie wyra\
a się w podwójnym autorstwie  Boga i
człowieka, gdy\
i Bóg, i człowiek są rzeczywistymi i prawdziwymi autorami.
Prowadzący: A czy samo słowo natchnienie ma korzenie biblijne?
Wykładowca: y
ródłosłowem określenia natchniony jest grecki wyraz  theopneustos
(qeo,pneustoj). Znajduje się on w 2 Tm 3,16. Składa się on z dwóch członów: theos  Bóg i pneuo
 tchnę. Mo\
emy więc przetłumaczyć to nie tyle jako natchnienie, co raczej jako natchnienie
Bogiem.
Na koniec warto równie\
zauwa\
yć, i\
Bo\
e natchnienie, w odniesieniu do Pisma Świętego, ma
bardzo szeroki zakres działania. Obejmuje ono bowiem cały czas kształtowania się ksiąg
4
Na temat natchnienia zob. szerzej: H. Muszyński, Słowo natchnione. Zarys teologicznych treści natchnienia
biblijnego, Kraków 1983.
5
Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2002, s. 506.
4
świętych, jak równie\
wszystkich ludzi, którzy współdziałali przy ich powstawaniu oraz
przekazywaniu.
Prowadzący: Dziś rozpoczęliśmy poznawanie traktatu o natchnieniu. A skoro o natchnieniu, to
dla naszych słuchaczy mamy kolejne konkursowe pytanie: Jak mo\
na przetłumaczyć określenie
natchnienie? W zeszłym tygodniu nagrodę ksią\
kową, za dobrą odpowiedz
przesłaną listownie,
wylosowała Pani Eliza Pater z Tarnowa.
NAZWY I SKRÓTY KSI
G PISMA ŚWI
TEGO:
STARY TESTAMENT
Rodzaju Rdz
Wyjścia Wj
Kapłańska Kpł
Liczb Lb
Powtórzonego Prawa Pwt
Jozuego Joz
Sędziów Sdz
Rut Rt
1 Samuela 1 Sm
2 Samuela 2 Sm
1 Królewska 1 Krl
2 Królewska 2 Krl
1 Kronik 1 Krn
2 Kronik 2 Krn
Ezdrasz Ezd
Nehemiasz Ne
Tobiasz Tb
Judyt Jdt
Ester Est
1 Machabejska 1 Mch
2 Machabejska 2 Mch
Hiob Hi
Psalmy Ps
Przysłów Prz
Kohelet (Eklezjastes) Koh
5
Pieśń nad pieśniami Pnp
Mądrości Mdr
Syrach (Eklezjastyk) Syr
Izajasz Iz
Jeremiasz Jr
Lamentacje (Treny) Lm
Baruch Ba
Ezechiel Ez
Daniel Dn
Ozeasz Oz
Joel Jl
Amos Am
Abdiasz Ab
Jonasz Jon
Micheasz Mi
Nahum Na
Habakuk Ha
Sofoniasz So
Aggeusz Ag
Zachariasz Za
Malachiasz Ml
NOWY TESTAMENT
Ewangelia wg św. Mateusza Mt
Ewangelia wg św. Marka Mk
Ewangelia wg św. A
ukasza A
k
Ewangelia wg św. Jana J
Dzieje Apostolskie Dz
List do Rzymian Rz
Listy do Koryntian 1-2 Kor
List do Galatów Ga
List do Efezjan Ef
List do Filipian Flp
6
List do Kolosan Kol
Listy do Tesaloniczan 1-2 Tes
Listy do Tymoteusza 1-2 Tm
List do Tytusa Tt
List do Filomena Flm
List do Hebrajczyków Hbr
List św. Jakuba Jk
Listy św. Piotra 1-2 P
Listy św. Jana 1-3 J
List Judy Jud
Apokalipsa Ap
7