ETAPY ROZWOJU GRUPY:
STADIUM POCZ
TKOWE  I etap
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU
Wczesna faza rozwoju grupy jest czasem orientacji i powstawania struktury grupy. W tym stadium:
�� Uczestnicy badają atmosferę i zapoznają się ze sobą.
�� Uczestnicy uczą się, czego tu się od nich oczekuje, jak działa grupa i jak należy w niej
funkcjonować.
�� Ryzyko podejmowane jest tylko w niewielkim stopniu, a pierwsze prace mają charakter próbny,
niezobowiązujący.
�� Spójność grupy oraz poczucie bezpieczeństwa i zaufania stopniowo wzrastają, jeśli uczestnicy są
gotowi wyrażać swoje myśli i uczucia.
�� U wielu osób pojawia się pytanie:  Czy będę przyjęty przez grupę? Zaczyna się proces
określania swojego miejsca w strukturze grupy.
�� Zdarza się ekspresja negatywnych emocji, co dla grupy stanowi test sprawdzający, czy wszystkie
rodzaje uczuć są tu akceptowane.
�� Centralnym zagadnieniem jest pytanie:  Zaufać czy nie?
�� Zdarzają się okresy ciszy, chwile skrępowania; uczestnicy szukają jakiegoś ukierunkowania,
mogą dziwić się, o co tutaj właściwie chodzi.
�� Uczestnicy podejmują osobiste decyzje: komu tutaj mogą ufać, na ile zdobędą się na otwartość,
jak bezpiecznym miejscem jest grupa, kogo lubią, a kogo nie, oraz w jakim stopniu zaangażują
się.
�� Uczestnicy uczą się okazywania szacunku, empatii, akceptacji, uwagi, reagowania na siebie 
umiejętności i postaw ważnych dla budowania zaufania w grupie.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY  I etap
Dla nadania kształtu grupie niezbędne jest wypełnienie przez uczestników pewnych konkretnych
ról i zadań:
�� Aktywne przyczynianie się do stworzenia klimatu zaufania.
�� Nauczenie się wyrażania swych uczuć i myśli, szczególnie tych, które wiążą się z interakcjami w
grupie.
�� Gotowość do wyrażania dotyczących grupy obaw, nadziei, problemów, zastrzeżeń i oczekiwań.
�� Gotowość do mówienia o sobie i swoich sprawach.
�� Udział w tworzeniu norm grupowych.
�� Wypracowanie konkretnych osobistych celów, które nadadzą kierunek pracy w grupie.
�� Poznanie podstawowych zasad pracy w grupie, a w szczególności reguł funkcjonowania
interpersonalnego.
Pojawić się mogą pewne problemy:
�� Bierne oczekiwanie uczestników  aż coś się zdarzy .
�� Uczestnicy mogą utrzymywać w sobie nieufność i lęk wobec grupy i w ten sposób okopać się w
swoim oporze.
�� Uczestnicy mogą pozostawać dla siebie zbyt słabo znani i nieokreśleni, co utrudniać będzie
znaczące interakcje.
�� Może wytworzyć się zwyczaj udzielania rad i szybkiego  rozwiązywania problemów .
ZADANIA PROWADZ
CEGO  I etap
W tej fazie głównymi zadaniami prowadzącego grupę są:
�� Danie uczestnikom podstaw do aktywnego uczestnictwa; dostarczanie im pewnych wskazań do
sposobu funkcjonowania, który zwiększy szansę na stworzenie produktywnej grupy.
�� Wypracowywanie zasad pracy w grupie i ustanowienie norm grupowych.
�� Zapoznawanie uczestników z podstawowymi zjawiskami dotyczącymi procesu grupowego.
�� Wspomaganie uczestników w wyrażaniu ich obaw i oczekiwań, praca na rzecz rozwoju zaufania
w grupie.
�� Modelowanie konstruktywnych zachowań.
�� Bycie wobec uczestników otwartym i psychologiczne obecnym.
�� Rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności za pracę grupy.
�� Pomoc uczestnikom w określeniu przez nich konkretnych celów.
�� Otwarte postępowanie wobec zgłaszanych przez uczestników pytań i problemów.
�� Zapewnienie takiego stopnia ustrukturalizowania pracy, który z jednej strony zapobiegnie
chaosowi, a z drugiej nie będzie wzmacniał postaw zależnościowych.
�� Wspieranie uczestników w tym, aby dzielili się swymi myślami i odczuciami dotyczącymi
zdarzeń w grupie.
�� Uczenie podstawowych umiejętności komunikacyjnych, takich jak aktywne słuchanie i otwarte
odpowiadanie innym osobom.
�� Odczytywanie potrzeb grupy i prowadzenie pracy w taki sposób, by potrzeby te były
zaspokajane.
STADIUM PRZEJŚCIOWE  II etap
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU
Przejściowe stadium rozwoju grupy cechują przejawy leku i uruchamianie mechanizmów obronnych,
co uwidacznia się w różnych formach oporu. W okresie tym uczestnicy:
�� Obawiają się co odkryją i jak o sobie będą myśleli, jeśli zwiększą świadomość siebie, martwią
się też tym, czy inni ich zaakceptują, czy raczej odrzucą.
�� Sprawdzają prowadzącego i innych członków grupy, aby określić, w jakiej mierze grupa jest
bezpiecznym miejscem.
�� Toczą w sobie zmaganie między pragnieniem pozostania w bezpiecznym ciepełku, a chęcią
podjęcia ryzyka i wyraz
nego zaangażowania się.
�� Angażują się w walkę o władzę i kontrolę nad sytuacją, a przez to wchodzą w konflikty między
sobą i z prowadzącym.
�� Obserwują prowadzącego, aby wiedzieć, czy jest on godny zaufania.
�� Uczą się, w jaki sposób mają tu wyrażać siebie, aby inni byli gotowi ich słuchać.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY  II etap
Na tym etapie podstawowym zadaniem uczestników jest rozpoznanie i poradzenie sobie z wieloma
formami zahamowań i oporu. Obejmuje to:
�� Rozpoznawanie i wyrażanie wszelkich własnych negatywnych uczuć.
�� Szanowanie własnych oporów, ale zarazem przepracowywanie ich.
�� Gotowość do ujawniania i badania swych reakcji na to, co dzieje się w grupie.
�� Gotowość do przepracowywania konfliktów zamiast unikania ich.
Niektóre z problemów, jakie w tym czasie mogą pojawić się wśród uczestników to:
�� Część członków grupy może zostać zaszufladkowana zgodnie z  typami problemowych
zachowań , a inni sami sobie mogą przyklejać ograniczające etykietki.
�� Uczestnicy mogą odmawiać ujawniania uporczywie utrzymujących się negatywnych uczuć, co
będzie przyczyniało się do utrzymania klimatu nieufności.
�� Jeżeli konfrontacje są w kiepski sposób prowadzone i nie dokończone, uczestnicy mogą wycofać
się na pozycje obronne, a istotne problemy pozostaną ukryte.
W grupie mogą powstać kliki i podgrupy, co będzie sprzyjało temu, że negatywne odczucia będą
wyrażane poza grupą, a pomijane milczeniem podczas sesji.
ZADANIA PROWADZ
CEGO  II etap
Największym wyzwaniem, wobec którego staną trenerzy w tym okresie pracy grupy, jest
konieczność interweniowania w uważny, wrażliwy, stosowny do czasu i okoliczności sposób. Głównym
zadaniem jest więc danie klientom takiego wsparcia i zachęty, by mogli spojrzeć wprost na swe
negatywne uczucia i pojawiające się konflikty, oraz by byli w stanie zobaczyć swe opory jako przejaw
mechanizmów obronnych, które maskują wewnętrzny lęk. Grupa powinna wyjść z obszaru konfliktów i
konfrontacji i wejść na poziom efektywnej współpracy. Aby sprostać temu wyzwaniu, wprowadzający
ma do spełnienia następujące zadania:
�� Nauczenie uczestników, jak ważne jest rozpoznawanie sytuacji konfliktowych i gruntowne ich
przepracowywanie.
�� Towarzyszenie klientom w odkrywaniu przez nich ich własnej obronności  w zachowaniach i
postawach.
�� Uczenie członków grupy szacunku dla oporu i konstruktywnego postępowania z jego
rozmaitymi przejawami.
�� Modelowanie zachowań związanych z bezpośrednim reagowaniem na wszelkie krytyki i
konfrontacje  dotyczące zarówno spraw osobistych jak i zawodowych.
�� Uczenie się rozumienia zachowań uczestników bez przyczepiania im etykiet.
�� Towarzyszenie klientom w osiąganiu przez nich większej autonomii i niezależności.
�� Zachęcanie uczestników do wyrażania na bieżąco reakcji w związku ze sprawami dziejącymi się
 tu i teraz w grupie.
STADIUM KONSTRUKTYWNEJ PRACY  III ETAP
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU
Grupę osiągającą etap konstruktywnej pracy cechuje głównie:
�� Wysoki poziom zaufania i spójności.
�� Otwarta komunikacja; uczestnicy wyrażają dokładnie to, czego doświadczają.
�� Podejmowanie przez uczestników części zadań związanych z prowadzeniem grupy; interakcje
między nimi są podejmowane swobodnie, nie wymagają na ogół pomocy i interwencji
prowadzącego.
�� Gotowość do odważnego ujawniania trudnych treści; ludzie chcą się odsłaniać, dają się poznać
innym. Uczestnicy wnoszą na spotkania grupy osobiste tematy, które chcą lepiej zrozumieć i
gruntownie omówić.
�� Zauważanie i rozpoznawanie sytuacji konfliktowych między uczestnikami.
�� Swobodny przepływ informacji zwrotnych; są one dawane spontaniczne, a przyjmowane w
sposób nieobronny i akceptujący.
�� Konfrontowanie bez przyklejania etykiet, sądów i ocen.
�� Gotowość uczestników do pracy między sesjami grupy, by wypełniać zadania wynikające z sesji
oraz zmieniać swe zachowania w realnym życiu.
�� Atmosfera wsparcia dla podejmowanych przez poszczególne osoby wysiłków w kierunku
zmiany; w efekcie są one gotowe odważnie próbować nowych zachowań.
�� Klimat nadziei na to, że zmiana jest możliwa, jeżeli podejmie się odpowiednie działania;
uczestnicy nie czują się bezradni.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY  III etap
Dla tego etapu pracy grupy charakterystyczne jest przepracowywanie osobistych, znaczących
problemów. Aby osiągnąć to stadium, uczestnicy mają do wypełnienia pewne zadania i role:
�� Zgłaszanie w grupie tematów i problemów, którymi chcieliby się zająć.
�� Udzielanie informacji zwrotnych i bycie otwartym na reakcje zwrotne od innych osób.
�� Podejmowanie zadań związanych z prowadzeniem grupy, w szczególności poprzez wyrażanie
swych odczuć i opinii w związku z pracą innych osób.
�� Gotowość do praktykowania nowych umiejętności i zachowań w codziennym życiu i dzielenie
się rezultatami z grupą.
�� Dawanie innym osobom wsparcia, inicjowanie konfrontacji i otwarte przyjmowanie konfrontacji
kierowanych do siebie.
�� Dokonywanie bieżącej oceny poziomu własnej satysfakcji z pracy w grupie, a jeśli to potrzebne
 podejmowanie aktywnych starań w celu zmiany poziomu swego zaangażowania.
Niektóre z problemów, jakie mogą się wyłonić na tym etapie to:
�� Uczestnicy mogą  zmówić się i pracować w bezpiecznym, relaksowym i komfortowym
klimacie przyjemnych interakcji, znajomych relacji, unikając przy tym inicjowania konfrontacji i
wzajemnego stawiania sobie wyzwań.
�� Uczestnicy, uzyskując w trakcie sesji znaczące rozumienie i wgląd, mogą nie widzieć potrzeby
swego działania poza grupą na rzecz zmiany.
�� Niektórzy uczestniczy mogą wycofać się w związku z lękiem spowodowanym intensywnością
pracy innych osób.
ZADANIA PROWADZ
CEGO  III etap
Oto główne zadania prowadzącego na tym etapie pracy grupy:
�� Kontynuacja modelowania pożądanych zachowań; w szczególności konstruktywnych, pełnych
troski i życzliwości konfrontacji oraz bieżącego ujawniania swych reakcji wobec grupy.
�� Dbanie o równowagę między wsparciem a konfrontacjami.
�� Wspieranie uczestników w gotowości do podejmowania ryzyka, pomoc w przenoszeniu
gotowości do zmiany na ich codzienne sytuacje życiowe.
�� Interpretowanie, we właściwym czasie, znaczenia wzorców zachowań klientów, tak by byli oni
w stanie podjąć głębszą eksplorację siebie i rozważyć alternatywne sposoby zachowań.
�� Pomoc klientom w uważnym sprawdzaniu, czego oczekują od grupy i zachęcanie ich do
wyraz
nego proszenia o to, co jest im potrzebne.
�� Znajdowanie wspólnych dla grupy tematów, co może zwiększać w niej poczucie więzi i
wspólnoty, a następnie łączenie pracy kilku osób, które mają podobne problemy.
�� Przywiązywanie wagi do stosowania w życiu wniosków z uzyskiwanego wglądu i na tej
podstawie praktykowania nowych umiejętności.
�� Promowanie zachowań, które zwiększają poziom spójności grupy.
�� Zwracanie uwagi na rozwój i ugruntowanie norm grupowych.
�� Stała świadomość, jakie czynniki terapeutyczne w danej grupie działają na rzecz zmiany oraz
interweniowanie w taki sposób, aby pomagać uczestnikom w uzyskiwania pożądanych zmian w
uczuciach, myśleniu i działaniu.
STADIUM KOC
COWE  IV etap
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TEGO ETAPU
W końcowym stadium grupy widoczne stają się następujące typowe zjawiska i cechy:
�� Może pojawić się smutek i lęk w związku z realnym faktem zbliżającego się rozstania.
�� Prawdopodobne jest, że uczestnicy zrobią krok wstecz; mogą nie intensywnie angażować się w
pracę w przewidywaniu końca grupy.
�� Członkowie grupy decydują, jakiego rodzaju działania podejmą po zakończeniu jej pracy.
�� Pojawiający się w grupie lęk może dotyczyć zarówno rozstania z innymi uczestnikami, jak i
możliwości przeniesienia do codziennego życia cennych doświadczeń z grupy.
�� Członkowie grupy mogą mówić, jakie mają w związku ze sobą nadzieje, obawy, co ich martwi
lub niepokoi.
�� Sesje grupy mogą być częściowo przeznaczone na przygotowanie się uczestników do spotkania
ze znaczącymi osobami z ich życia. Często używane są scenki, w których próbuje się bardziej
efektywnie postępować z innymi ludz
mi.
�� Uczestnicy mogą zaangażować się w ocenę i podsumowanie pracy w grupie.
�� Mogą pojawić się rozmowy o spotkaniach po zakończeniu grupy, a także o planach na
przyszłość, co sprzyja zachęcania uczestników do wywiązania się z ich zamiaru dokonania
zmian w życiu.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY - IV etap
Głównym zadaniem, przed jakim stają członkowie grupy w tej fazie jest utrwalenie i konsolidacja
nabytych treści, oraz przygotowanie się do ich przeniesienia do świata poza grupą. Jest to czas na
przyjrzenie się doświadczeniom w grupie oraz nadanie im konkretnego znaczenia i pewnych ram
poznawczych. Zadaniami uczestników na tym etapie są:
�� Radzenie sobie z rozmaitymi uczuciami wiążącymi się z rozstaniem i końcem grupy.
�� Przygotowanie się do przeniesienia nauki z grupy do codziennego życia;
�� Przekazywanie sobie informacji zwrotnych, które dadzą innym lepszy obraz tego, jak byli
postrzegani w grupie.
�� Domykanie się nieprzepracowanych dotąd spraw i problemów; zarówno osobistych kłopotów, z
jakimi przyszli do grupy, jak i ewentualnych wątków interpersonalnych w grupie.
�� Ocena wpływu, jaki wywarła na nim grupa.
�� Podjęcie decyzji co do zmian, których chcą dokonać w swym życiu i zaplanowanie, w jaki
sposób mają zamiar to zrobić.
Oto niektóre z problemów, jakie mogą wyłonić się w tym stadium grupy:
�� Uczestnicy mogą unikać podsumowywania swych doświadczeń i nie być skłonni do wysiłku,
aby nadawać im jakąś pojęciową strukturę; będzie to ograniczało transfer uczenia się.
�� W skutek lęku separacyjnego niektórzy uczestnicy mogą dystansować się wobec swych uczuć.
�� Niektórzy mogą postrzegać udział w grupie jako cel sam w sobie i nie traktować tego
doświadczenia jako impulsu do rzeczywistego rozwoju.
ZADANIA PROWADZ
CEGO  IV etap
Głównym zadaniem prowadzącego jest zapewnienie na tym etapie takiej struktury pracy, która
pozwoli uczestnikom precyzować znaczenie ich doświadczeń i pomoże im w przenoszeniu nauki z grupy
do codziennego życia. Oto zadania prowadzącego w tym okresie:
�� Towarzyszenie uczestnikom w radzeniu sobie z wszelkimi uczuciami, jakie mogą się pojawić w
związku z kończącą się wspólną pracą.
�� Zadbanie o to, by uczestnicy mieli sposobność wyrazić i na ile to możliwe przepracować nie
zakończone sprawy i problemy.
�� Wzmacnianie konstruktywnych zmian dokonywanych przez członków grupy oraz zapewnienie
im odpowiedniej informacji o z
ródłach pomocy, które mogłyby służyć ich dalszemu rozwojowi.
�� Pomoc uczestnikom w określeniu, jak będą stosować nowe postawy i umiejętności w
różnorodnych sytuacjach ich codziennego życia.
�� Praca z uczestnikami w kierunku opracowywaniu przez nich konkretnych zobowiązań wobec
grupy ( kontaktów ) oraz przydzielanie im zadań domowych; metody te służą praktycznemu
wdrożeniu planowanych zmian.
�� Pomoc klientom w stworzeniu własnej struktury pojęciowej, w której będą mogli lepiej
zrozumieć, zintegrować i zapamiętać treści, które przyswajali w grupie.
�� Zapewnienie uczestnikom okazji do wzajemnego podzielenia się konstruktywnymi informacjami
zwrotnymi.
�� Ponowne podkreślenie znaczenia zachowania dyskrecji, również po rozwiązaniu grupy.
�� Wprowadzenie odpowiednich dla sytuacji końca grupy metod pomiarowych (kwestionariuszy
lub innych), które pozwolą ocenić naturę indywidualnych zmian u uczestników, a także poznać
mocne i słabe punkty kończącej się grupy.