Panel Ekspertów  OCHRONA
LASY I GOSPODARKA LEÅšNA JAKO NARZ
DZIA KSZTAA
TOWANIA
ÅšRODOWISKA NATURALNEGO I OCHRONY PRZYRODY
Termin: 24 czerwca 2014 r.
SESJA 2
OCHRONA PRZYRODY W LASACH NIEPAC
STWOWYCH
Dr inż. Alfred KRÓL, Zespół Ochrony Lasu w Krakowie
Leśnictwo zawsze było strategicznym partnerem ochrony przyrody, w wyniku wzrostu
aktywności społecznej obserwuje się przyspieszenie działań w przedmiocie ochrony leśnej
przyrody. Bez odpowiedzi pozostaje jednak pytanie jakie formy i metody ochrony przyrody
są dla niej najkorzystniejsze. Liczne organizacje, instytucje i urzędy podejmują działania
dotyczące ochrony przyrody nie ponosząc prawnej i finansowej odpowiedzialności. Brak
krajowej strategii ochrony przyrody może być jedną z głównych przyczyn konfliktów dla
istniejącej krajowej sieci obszarów chronionych oraz przy tworzeniu nowych obiektów.
W przypadku lasów niepaństwowych zachowanie wartości przyrodniczych będzie
zależało od dostępności środków finansowych oraz od ekologicznego przygotowania
właścicieli.
W polityce leśnej Państwa za integralną uznaje się część polityki ekologicznej,
gospodarczej i społecznej Państwa, współtworzenie jednolitego ustawodawstwa w zakresie
ochrony, kształtowania i użytkowania środowiska przyrodniczego, zapewnienie opieki
państwa nad lasami wszystkich form własności oraz zabezpieczenie metod gospodarowania
na zasadach trwale zrównoważonego rozwoju wielofunkcyjnej gospodarki leśnej.
Nadrzędnym celem staje się wyznaczenie wszelkich działań kształtujących stosunek
człowieka do lasu uwzględniających zachowanie ich wszechstronnej użyteczności i ochrony
zgodnie z oczekiwaniami społecznymi.
Europa jest kontynentem lasów prywatnych w krajach Unii Europejskiej około 62%
lasów należy do prywatnych właścicieli. Obok wielkich własności leśnych, lasy są
w posiadaniu ponad 15 milionów prywatnych właścicieli i ich rodzin /Schurr 2006/.
W przypadku lasów prywatnych zasadniczym celem staje się umocnienie przymierza
pomiędzy właścicielami lasów a środowiskiem aby w skuteczny sposób przeciwstawić się
niewłaściwym sposobom jego użytkowania. Będzie to trudne, ponieważ prywatne lasy
cechują się dużym rozdrobnieniem, w Polsce 37% właścicieli posiada las o powierzchni od
0,1 do 0,5 ha, 25,6% od 0,6 do 1,1 ha a 18,3% od 1,1 do 2,0 ha. Gospodarstwa leśne
o powierzchni powyżej 20 ha należą do 0,2% właścicieli /Zając 2001/. Lasy nie stanowiące
własności Skarbu Państwa zajmują około 19% powierzchni lasów w Polsce. Wskaz
nik ten nie
obejmuje około 300 tysięcy ha gruntów rolnych pokrytych lasami z naturalnych obsiewów
dotychczas nie przekwalifikowanych na grunty leśne /Chrempińska 2010/.
Po zmianie systemu społeczno-ekonomicznego wystąpiła potrzeba zagospodarowania
gruntów, które przestały być przydatne do produkcji rolnej, jedynym ze sposobów aktywizacji
obszarów wiejskich stało się ich zalesianie. Wpłynęło to na wzrost liczby drobnych
właścicieli lasów jak również na zwiększenie gospodarstw leśnych kosztem powierzchni
gospodarstw rolnych. W latach 2001 2009 zalesiono 80347 ha gruntów prywatnej własności,
obecnie warunki ekonomiczne i społeczne nie pozwalają na pełną realizację Krajowego
Programu zwiększenia lesistości do 30% w roku 2020 w następstwie zalesienia około 700
tysięcy ha i do 33% w roku 2050 przy planowanym zalesieniu 1500 tysięcy ha. Jako
przyczynę ograniczenia zalesień uznaje się wzrost popytu na grunty orne, dopłaty do
rolnictwa oraz niezadowalające wsparcie na zalesianie i pielęgnowanie lasu.
Podstawowym dokumentem określającym cele, zasady i formy ochrony przyrody oraz
krajobrazu jest ustawa o ochronie przyrody jak również przygotowywane do niej akty
wykonawcze. Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz
odnawianiu wymienionych zasobów i składników przyrody. Cele ochrony przyrody to
utrzymanie procesów ekologicznych, stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności
biologicznej i zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich
środowiskami.
Publikacje dotyczące różnorodności biologicznej lasów będące przedmiotem wielu
opracowań dotyczą przede wszystkim lasów państwowych. Lasy prywatne zarówno
w wymiarze krajowym jak też lokalnym pojawiają się sporadycznie. Powierzchnia lasów
2
prywatnych w następstwie prowadzonych zalesień będzie rosła a ich udział w środowisku
przyrodniczym znaczeniu będzie coraz większy /Głaz i Gołos 2012/. Do roku 2050
przybędzie około 500 tysięcy ha lasów prywatnych.
Oceniając różnorodność biologiczną w lasach prywatnych zauważyć należy inny
charakter w porównaniu z lasami państwowymi. Gospodarka w nich prowadzona znajduje się
pod wpływem impulsów ekonomicznych wpływających okresowo na wzmożone pozyskanie
drewna. Z punktu widzenia ochrony bioróżnorodności okresowe zaniechanie ingerencji może
mieć wpływ korzystny. Przeważająca część ostoi przyrodniczych znajduje się na terenie
Parków Narodowych i lasów państwowych. Dla długotrwałego zachowania ekosystemów
leśnych kluczowe znaczenie będą posiadały korytarze przebiegające często przez tereny
lasów prywatnych. W celu skutecznej ochrony krajowej flory i fauny wymagana jest jednak
potrzeba uwzględnienia obszarów należących do prywatnej własności. O ile ochrona
gatunków roślin jest możliwa na mniejszych powierzchniach o tyle ochrona dużych zwierząt
jak również mniejszych kręgowców stanie się niewykonalna. Konieczne jest istnienie
obszarów zabezpieczających im możliwość rozrodu i schronienia. Dla ssaków drapieżnych
izolowane powierzchnie mogą jedynie zapewnić byt pojedynczym osobnikom nie
zabezpieczą bezpieczeństwa populacji.
Uregulowania prawne dotyczÄ…ce ochrony przyrody w lasach prywatnych
Prawo odnoszące się do ochrony lasów niepaństwowych uregulowane dekretem z roku
1948, utrzymało zasady obowiązujące w okresie międzywojennym. Ustalało trwałe
utrzymywanie gruntów leśnych pod roślinnością leśną oraz nakazywało zalesianie gruntów
leśnych pozbawionych drzewostanów. Postanowienia te były wielokrotnie nowelizowane do
roku 1973 w którym uchwalono ustawę o zagospodarowaniu lasów nie stanowiących
własności Państwa.
Sprawy ochrony przyrody regulowała ustawa z 7 kwietnia 1949 roku. Naczelnym
organem ochrony przyrody stał się Minister leśnictwa a po roku 1956 Minister Leśnictwa
i Przemysłu Drzewnego. Ochronę przyrody wyłączono z resortu oświaty a przeniesiono do
resortu leśnictwa w celu większej skuteczności jej przestrzegania. Ustanowiono, że starosta
będący władzą ochrony przyrody pierwszej instancji będzie działał przez właściwego
terenowo nadleśniczego lub dyrektora parku narodowego.
W 1985 roku mocą ustawy zniesiono Urząd Ministra Leśnictwa Przemysłu
Drzewnego, którego kompetencje w zakresie leśnictwa i gospodarki leśnej przekazano do
3
Ministerstwa Rolnictwa , Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej natomiast sprawy z zakresu
ochrony przyrody przeszły do Ministerstwa Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych.
Nowa organizacja i zasady prowadzenia gospodarki leśnej zostały ostatecznie
uregulowane w ustawie z 28 września 1991 roku, która przyjęła zasadę jedności leśnictwa bez
względu na formę własności lasów. Zgodnie z ustawą o lasach trwale zrównoważoną
gospodarkę leśną prowadzi się na podstawie planu urządzania lasu i uproszczonego planu
urządzania lasu w przypadku lasów prywatnych których integralną częścią jest program
ochrony przyrody z uwzględnieniem następujących celów:
1. Zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę,
warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą.
2. Ochrony lasów zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne
fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na:
a) zachowanie różnorodności biologicznej,
b) zachowanie leśnych zasobów genetycznych,
c) walory krajobrazowe, potrzeby nauki.
3. Ochronę gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie
oraz o specjalnym znaczeniu społecznym.
4. Ochronę wód powierzchniowych i głębinowych, retencji zlewni w szczególności na
obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód powierzchniowych.
5. Produkcji na zasadzie racjonalnej gospodarki drewna oraz surowców i produktów
ubocznego użytkowania lasu.
Właściciele lasów są zobowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia
ciągłości użytkowania w szczególności do:
1) zachowania w lasach roślinności leśnej oraz naturalnych bagien i torfowisk,
2) racjonalnego użytkowania lasu w sposób trwale zapewniający optymalną realizacje
wszystkich jego funkcji przez:
a) pozyskiwanie drewna w granicach nie przekraczających możliwości produkcyjnych
lasu,
b) pozyskiwanie surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób
zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania a także ochrony runa leśnego.
Mówiąc o relacjach między funkcjami gospodarczymi i ochronnymi w tym ochrony
przyrody należy pamiętać o potrzebie zachowania niezbędnej równowagi i wzajemnej
zgodności między nimi. Zdaniem Olaczka /1998/ wdrożenie strategii ochrony przyrody jest
trudniejsze w przypadku słabego jej społecznego umocowania, szczególnie
4
w społeczeństwach, dla których korzystanie z darów przyrody stało się ważnymi
przychodami. Właściciele lasów w sytuacji potrzeby spełnienia oczekiwań społecznych mogą
być uczestnikami sytuacji konfliktowych. Sporządzanie programów ochrony przyrody dla
lasów prywatnych zasługuje na szczególne podkreślenie. Warunkiem świadomej i skutecznej
ochrony przyrody jest poznanie przedmiotu ochrony, dokładnej lokalizacji oraz istniejących
i spodziewanych zagrożeń /Kapuściński 2000/. W przypadku doboru właściwych metod
i sposobów ochrony należy również pamiętać o zasadzie  nie szkodzić . Ustawa o lasach
obowiązująca od ponad 20 lat wielokrotnie nowelizowana, każdorazowo wzmacniała
społeczne i ochronne funkcje lasów.
Formy ochrony przyrody w Polsce, w tym w lasach prywatnych
Lasy ochronne
Obowiązująca ustawa o lasach dopuszcza nadanie lasom prywatnym statusu lasów
ochronnych. Starosta po uzgodnieniu z właścicielem lasu i po zasięgnięciu opinii gminy
uznaje las za ochronny . Powierzchnia lasów ochronnych na gruntach prywatnych wynosi
obecnie 64797,3 ha, stanowi to około 3,8% wszystkich lasów prywatnej własności. Najwięcej
lasów ochronnych znajduje się na terenie Małopolski, stanowią one 8,3%. Rozmieszczenie
lasów ochronnych jest nierównomierne, na terenie Małopolski stanowią one 8,3% natomiast
w Województwie Lubuskim, A
ódzkim i Pomorskim zaledwie 0,1%. Tab. 1.
W przypadku lasów państwowych powierzchnia lasów ochronnych jest zdecydowanie
większa, stanowią one 43,2%. Brak przekonania właścicieli lasów o potrzebie wnioskowania
o nadanie im charakteru ochronności wynika z niedostatecznej informacji o roli i znaczeniu
tej formy ochrony. Zdecydowana większość właścicieli rozumie to jako wstępny krok na
drodze prowadzącej do wyłączenia ich z użytkowania.
Uwzględniając środowiskotwórcze i ochronne znaczenie lasu istnieje potrzeba
większej aktywności wszystkich stron zajmujących się zawodowo i społecznie lasami do
zachęcenia właścicieli lasów o przygotowywanie wniosków o nadanie ich lasom statusu lasu
ochronnego.
Starosta po uzgodnieniu z właścicielem lasu i po zasięgnięciu opinii Rady Gminy w
drodze decyzji uznaje las za ochronny lub pozbawia jego charakteru w odniesieniu do lasów
prywatnych. Wniosek powinien zawierać: określenie powierzchni i opis lasu, szczegółowe
uzasadnienie dotyczące celów uznania lasu za ochronny w tym również skutki społeczne,
przyrodnicze i ekonomiczne, kopiÄ™ mapy przeglÄ…dowej z naniesionymi granicami oraz
uzgodnienie z właścicielem.
5
Ponieważ realizacja funkcji ochronnych nie zawsze jest obojętna dla funkcji
produkcyjnych oraz uzyskiwanych efektów ekonomicznych niezbędne będą ustalenia
dotyczące rekompensaty dla właściciela.
W lasach ochronnych prowadzi się gospodarkę leśną w sposób zapewniający
spełnianie następujących celów:
-ð zachowania trwaÅ‚oÅ›ci lasów,
-ð dbaÅ‚oÅ›ci o stan zdrowotny i sanitarny,
-ð preferowania naturalnego odnowienia,
-ð ograniczenia odwadniania bagien Å›ródleÅ›nych,
-ð ksztaÅ‚towania struktury gatunkowej i przestrzennej,
-ð stosowania indywidualnych sposobów zagospodarowania i ochrony,
-ð ustalenia etatu cięć wedÅ‚ug potrzeb hodowlanych,
-ð ograniczenia stosowania zrÄ™bów zupeÅ‚nych oraz prowadzenia Å›cinki, zrywki i wywozu
drewna w sposób zapewniający ochronę gleby i roślinności leśnej.
Szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki leśnej określa się w akcie
potwierdzajÄ…cym uznanie lasu za ochronny.
Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku określa przedmiot ochrony oraz
cele działań, które powinny być podejmowane. Krajowe obiekty i obszary o szczególnych
walorach przyrodniczych przedstawiono w tabeli 2.
Parki Narodowe  zajmujÄ… obszar 317386 ha i stanowiÄ… 1,3% powierzchni kraju.
Ochroną ścisła objęte jest 22,3% ogólnej powierzchni parków narodowych w tym 18%
powierzchni leśnej. W granicach parków znajduje się 43310 ha gruntów prywatnych, które
stanowią 13,6%. Największa powierzchnia gruntów niepaństwowych znajduje się na terenie
Biebrzańskiego Parku Narodowego, Kampinoskiego, Narwiańskiego i Tatrzańskiego.
W grupie prywatnej własności przeważają grunty rolne, które stanowią 46,2%, lasy stanowią
3,9%. Jedynym Parkiem Narodowym na terenie którego nie występują grunty innych
własności jest Białowieski Park Narodowy. Tab. 3.
W przypadku parków narodowych jako najwyższej formy ochrony przyrody w Polsce,
dopuszcza się włączenie obszarów, które stanowią nieruchomość nie będącą własnością
Skarbu Państwa jedynie za zgodą jego właścicieli. Prawo własności jest jedną
z konstytucyjnie chronionych własności. W przypadku wyrażenia zgody właściciela na
objęcie lasu prywatnego formami ochrony przyrody takimi jak park narodowy i rezerwat
6
przysługuje właścicielowi roszczenie odszkodowawcze z tytułu ograniczenia prawa własności
bez względu na to czy wyraził na to zgodę /Gruszecki 2013/.
Na terenie Parków Narodowych w pełni respektowane jest prawo właściciela, lasy
prywatne zaliczane są wyłącznie do grupy lasów w ochronie krajobrazowej, nad którymi
nadzór sprawują pracownicy Parku. Zdaniem Witkowskiego /1998/ konieczne jest
przygotowanie i wdrożenie jednolitej strategii ochrony ekosystemów leśnych w Polsce.
Przygotowywanie uproszczonego planu urządzania lasu jako aktu planowania zadań
których wykonanie może mieć wpływ na stan środowiska na terenie parku narodowego
w odniesieniu do lasów prywatnych położonych w granicach parku lub w ich otulinie
wymagają uzgodnienia z dyrektorami parku. Wykonywanie zadań gospodarczych, które
mogłyby mieć wpływ na ochronę parku Narodowego wymagać będą decyzji administracyjnej
zatwierdzajÄ…cej plan.
Rezerwaty przyrody  obejmujące maturalne i mało zniekształcone ekosystemy są
rozmieszczone nierównomiernie, największe zagęszczenie występuje w Karpatach. Sieć
rezerwatów tworzy 1481 obiektów o łącznej powierzchni 165531 ha, na gruntach w zarządzie
Lasów Państwowych jest ich 1267 o powierzchni 121675 ha a na gruntach niepaństwowych
202 o powierzchni 43856,7 ha. /Tabela 2/.
Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody rezerwat przyrody powoływany jest w formie
zarzÄ…dzenia regionalnego Dyrektora Ochrony Åšrodowiska, utworzenie rezerwatu na gruntach
prywatnych może nastąpić za zgodą właściciela.
Parki krajobrazowe - w liczbie 121 zajmujÄ… obecnie powierzchnie 2607045,8 ha,
stanowi to 8,4% powierzchni kraju. Dominujący udział mają lasy i grunty Skarbu Państwa,
powierzchnia gruntów niepaństwowych wynosi jedynie 628 ha. /tab. 2/.
O utworzeniu Parku Krajobrazowego decydują wartości przyrodnicze, kulturowe oraz
krajobrazowe, obszar powinien się wyróżniać nie tylko wartościami przyrodniczymi ale także
historycznymi, kulturowymi i krajobrazowymi. Utworzenie, powiększenie i zmniejszenie
parku Krajobrazowego następuje w formie uchwały sejmiku wojewódzkiego każdorazowo po
uzgodnieniu z właścicielem gruntu.
Obszary chronionego krajobrazu  stanowią wyróżniające się krajobrazowo tereny
o różnych typach ekosystemów, których zagospodarowanie powinno zapewnić stan
równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. W Polsce istnieje 386 takich obszarów w
tym jeden na gruntach niepaństwowych. W najbliższych latach należy się spodziewać wzrostu
ich powierzchni.
7
Poza Parkami Narodowymi również w pozostałych formach ochrony przyrody
występują tereny prywatne. Spośród 1481 rezerwatów przyrody 202 obiekty o powierzchni
43856,7 ha znajdują się na gruntach niepaństwowych.
Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody dla każdego rezerwatu przygotowywany jest
plan ochrony, sporządza go zarządzający rezerwatem lub sprawujący nadzór nad rezerwatem
po uzgodnieniu z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Regionalny Dyrektor
Ochrony Åšrodowiska ustanawia w drodze aktu prawa miejscowego, w formie zarzÄ…dzenia
plan ochrony dla rezerwatu przyrody. W planie uwzględnia się przyrodnicze i społeczne
uwarunkowania realizacji celu ochrony, zawiera on również identyfikacje sposobów
eliminacji lub ograniczenia istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i
zewnętrznych rezerwatu. Ustala się również działania ochronne na obszarze ochrony czynnej
z podaniem rodzaju, zakresu i lokalizacji działań. Plan ochrony ustala ponadto zasady
udostępniania rezerwatu do celów naukowych i edukacyjnych.
W celu eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych rezerwatu ustalenia
zawarte w planie ochrony wprowadza się do studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego gminy oraz do planu zagospodarowania przestrzennego województwa.
W przypadku zbiorowisk leśnych plan ochrony rezerwatu zaleca pozostawianie ich
bez ingerencji człowieka, pozostawienie również martwych drzew w celu zwiększenia
bioróżnorodności poprzez zapewnienie miejsca schronienia, rozwoju i rozrodu dla wielu
gatunków zwierząt. Dla eliminacji lub ograniczenia zagrożenia zaleca się monitorowanie
stanu drzewostanów na powierzchni rezerwatu. W przypadku obecności ścieżki edukacyjnej
lub turystycznej ustala się potrzebę ścinania drzew zagrażających bezpieczeństwu ludzi.
Zgodnie z Ustawą Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku w razie
ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z wprowadzoną ochroną, na
żądanie właściciela, właściwy starosta ustala w drodze decyzji wysokość odszkodowania.
Przy wykupie nieruchomości w przypadkach ograniczenia prawa właściciela, stosuje się
zasady i tryb określone w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce
nieruchomościami.
Zobowiązanymi do wypłaty odszkodowania lub wykupu nieruchomości są właściwe
jednostki samorządu terytorialnego jeżeli ograniczenie możliwości korzystania
z nieruchomości nastąpiło w wyniku aktu prawa miejscowego lub Skarb Państwa jeżeli
ograniczenie prawa własności wynika z wydania rozporządzenia przez wojewodę lub
regionalnego Dyrektora Ochrony Åšrodowiska.
8
Użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody  stanowią
lokalne formy ochrony przyrody. W przeważającej ilości obiekty te zlokalizowane są na
obszarach gruntów niepaństwowych.
Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku
ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady
gminy wymagającej uzgodnienia z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Gmina
wprowadzając te formy ochrony przyrody określa również ograniczenia, które będą
obowiązywały w odniesieniu do konkretnej formy ochrony przyrody.
Sieć Natura 2000  tworzą dwa typy obszarów:
-ð obszary specjalnej ochrony siedlisk, chroniÄ…ce siedliska przyrodnicze, gatunki roÅ›lin oraz
zwierzÄ…t w liczbie 845 o powierzchni 3815982 ha, z czego 722 obiekty o powierzchni
1641000 na gruntach w zarządzie PGL Lasy Państwowe a 123 obiekty na gruntach innej
własności..
-ð obszary specjalnej ochrony ptaków w iloÅ›ci 145 obiektów o powierzchni 5575158,4 ha,
z czego 134 obiekty o powierzchni 221400 ha na gruntach w zarzÄ…dzie PGL Lasy
Państwowe.
Aktualnie informacje o powierzchni obszarów Natura 2000 na gruntach prywatnych
zarówno dotyczące obszarów specjalnej ochrony siedlisk jak również specjalnej ochrony
ptaków, nieznane są Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie. Dane te
znajdują się w powiatach a uzyskanie ich z wydziałów geodezji i ewidencji gruntów dla
całego kraju, zdaniem GDOŚ jest bardzo trudne.
Zmiany w ustawie o ochronie przyrody a zwłaszcza wprowadzenie nowej formy
ochrony jaką są obszary Natura 2000 spowodowały potrzebę uwzględnienia roli i znaczenia
lasów i gruntów prywatnych. Koniecznym stała się potrzeba opracowania dla takich
powierzchni uproszczonych planów urządzania lasu oraz jednolitej instrukcji ich
sporzÄ…dzania.
Analizując dokumenty dotyczące ochrony środowiska i przyrody opartych na
ustaleniach w Rio de Janeiro należy podkreślić ich duże i pełniejsze podejście do ochrony
rezerwatowej. W obszarach i obiektach chronionych musimy widzieć nie tylko ochronę
gatunkową roślin i zwierząt, pojedynczych drzew lub skały lecz także inne wartości jak
produktywność ekosystemów, różnorodność i naturalność. Zdaniem Olaczka /2012 / obecnie
chronimy przyrodę nie dla jednego określonego celu lecz dla ciągłości procesów
ewolucyjnych i ekologicznych. Nielogiczne byłoby oczekiwanie, że po utworzeniu rezerwatu
9
lub specjalnego obszaru ochrony siedlisk stan ekosystemu będzie pozostawał niezmienny
a rośliny i zwierzęta nie będą się przemieszczać nawet w sytuacji wyłączenia danego obszaru
z działalności człowieka.
Sposób wyznaczania obszarów Natura 2000 jest odmienny w przypadku dyrektywy
ptasiej i dyrektywy siedliskowej. Obszary specjalnej ochrony ptaków wyznaczane
samodzielnie, przez każde z państw członkowskich Unii Europejskiej, obszary siedlisk
wyznaczane są w złożonej procedurze z udziałem Komisji Europejskiej. Punktem wyjścia są
propozycje państwa członkowskiego w przypadku przyjęcia ich przez Komisje Europejską
stajÄ… siÄ™ obszarami majÄ…cymi znaczenie dla UE. Metody ochrony proponowane w ramach
Natury 2000 łączące ochronę z użytkowaniem przyrody stały się w praktyce konfliktogenne
ze względu na jej administracyjny charakter.
Stan prawny obszarów naturowych różni się od reżimu prawnego innych form
ochrony przyrody. Różnica polega na tym, że w miejsce zakazów i ograniczeń
obowiązujących np. w Parkach Narodowych i rezerwatach przyrody przyjęto generalne
zasady zabraniające podejmowania działań mogących indywidualnie lub w połączeniu z
innymi działaniami znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000.
a w szczególności:
1. Pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt dla
których wyznaczono obszary Natura 2000.
2. Wpłynąć negatywnie na gatunki dla których ochrony wyznaczony został obszar
Natura 2000.
3. Pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.
Na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu działalność związana
z utrzymywaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu powodziowemu oraz
działalność gospodarcza, rolna, leśna i rybacka jeżeli nie oddziaływuje znacząco negatywnie
na cele ochrony obszaru Natura 2000.
Jeżeli działalność rolna, leśna, rybacka wymaga dostosowania do wymogów obszaru
Natura 2000 na których nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia
dochodowości, regionalny dyrektor ochrony środowiska może zawrzeć umowę z
właścicielem lub posiadaczem gruntu, który zawiera wykaz niezbędnych działań, sposoby i
terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia należności za wykonane czynności
a także rekompensaty za utracone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń.
Rekompensaty powinny być ustalane na zasadzie różnicy między dochodami przynoszonymi
10
przez konkretną nieruchomość przed wprowadzeniem ochrony w formie obszaru Natura 2000
z tymi przynoszonymi po objęciu ochroną.
Dla każdego obszaru Natura 2000 niezbędne jest ustalenie jaka działalność może
znacząco negatywnie oddziaływać na składniki środowiska przyrodniczego, dla których
ochrony wyznaczony został obszar Natura 2000. W każdym indywidualnym przypadku
znajdują one odzwierciedlenie w przyjętym planie ochrony. Dyrektywa 92/43/EWG w
sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory wprowadza najwyższy
stopień ochrony na obszarach Natura 2000 oraz ogólny cel ochrony na siedliskach poza jej
obszarami.
W uproszczonym planie urządzania lasu dla indywidualnej lub wspólnotowej
własności lasu, na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji terenowej drzewostanów oraz
przyjętych zasad zagospodarowania dla każdego wydzielenia ustala się zdania gospodarcze
do wykonania w okresie 10 lat obowiÄ…zywania planu.
Uproszczone plany urzÄ…dzania lasu sporzÄ…dza siÄ™ w celu:
-ð inwentaryzacji zasobów przyrodniczo-leÅ›nych,
-ð oceny stanu lasu,
-ð oceny stanu wystÄ™pujÄ…cych zagrożeÅ„,
-ð zaprojektowania pożądanej struktury gatunkowej, wiekowej i przestrzennej lasu,
-ð ksztaÅ‚towania wielkoÅ›ci i struktury zapasu drzewostanów,
-ð sporzÄ…dzenie wykazu zadaÅ„ gospodarczych.
Prowadzona waloryzacja przyrodnicza obejmuje również inwentaryzację roślin
chronionych. Listę roślin sporządza się w trakcie prac taksacyjnych jak również na podstawie
dostępnych z
ródeł zawierających informację o występowaniu flory i fauny związanej
z obszarami przygotowywanego uproszczonego planu.
Procedura sporzÄ…dzania planu uproszczonego poddawana zostaje konsultacjom
społecznym poprzez jego wyłożenie w gminie na terenie której znajdują się urządzane lasy
prywatne.
Opracowany plan poddany zostaje również ocenie oddziaływania na środowisko.
Prognoza zostaje opiniowana przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska oraz
Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego. W kolejności przygotowany projekt uproszczonego
planu urzÄ…dzania lasu przedstawiony zostaje do zatwierdzenia przez starostÄ™.
Przedmiotem prognozy oddziaływania na środowisko przyrodnicze jest analiza
wszystkich zadań gospodarczych określonych dla prywatnego właściciela lasu
11
w uproszczonym planie urządzenia lasu, których realizacja może mieć wpływ na podstawowe
elementy środowiska lub przedmioty ochrony w tym na siedliska przyrodnicze, gatunki roślin
i gatunki zwierząt obszarów Natura 2000.
Należy podkreślić, że prowadzona przez właścicieli lasów ekstensywna gospodarka
leśna przyczyniła się do zachowania wielu cennych ekosystemów leśnych a których znaczące
powierzchnie objęte zostały ochroną w formie obszarów Natura 2000.
Przygotowywane dla właścicieli lasów zalecenia zawierane w uproszczonych planach
urządzania lasu dotyczą między innymi:
-ð ochrony torfowisk,
-ð utrzymania zdolnoÅ›ci retencyjnych drzewostanów na siedliskach wilgotnych,
-ð ograniczania spontanicznego wkraczania drzew i krzewów niedostosowanych do
siedliska,
-ð regeneracji siedlisk niestabilnych jednogatunkowych drzewostanów Å›wierkowych,
-ð zachowania ważniejszych korytarzy ekologicznych wykorzystywanych przez gatunki
migrujÄ…ce,
-ð ochronie miejsc wystÄ™powania gatunków ptaków,
-ð prowadzenia zabiegów pielÄ™gnacyjnych poprawiajÄ…cych warunki wzrostu i rozwoju
chronionych gatunków roślin,
-ð zachowanie cennych siedlisk borowych,
-ð ochrony grup starych drzew i drzew dziuplastych,
-ð pozostawiania części drzew martwych,
-ð utrzymywanie oraz odbudowa stref ekotonowych.
Występujące w lasach prywatnych siedliska przyrodnicze będące przedmiotem
ochrony naturowej zostają uwzględniane w uproszczonych planach urządzania lasu przy
projektowaniu wskazań gospodarczych.
Realizacja dyrektywy 92/43/ EEC z 21 maja 1992 roku zmienionej przez akt
przystąpienia Polski i innych krajów, przebiega z opóz
nieniem a sposób jej wdrażania budzi
wiele zastrzeżeń ze względu na łączenie ochrony z użytkowaniem przyrody. Główna
przyczyna trudności wiąże się ze strukturą własności lasów w Unii Europejskiej gdzie ponad
62% lasów jest własnością prywatną. Władze państw członkowskich mają problemy
z włączeniem lasów prywatnych do obszarów chronionych, ponieważ ich właściciele
obawiają się utraty samodzielności w podejmowaniu decyzji gospodarczych i utraty
przychodów. Jednym z najważniejszych ustaleń w przypadku realizacji zadań z zakresu
12
ochrony przyrody na gruntach prywatnych wymagajÄ…cych pilnego uregulowania sÄ…
rekompensaty za utracone przychody.
Znaczenie uproszczonych planów urządzania lasu dla ochrony przyrody
Zgodnie z ustawą o lasach uproszczony pan urządzania lasu sporządza się dla obrębu
ewidencyjnego /za który uważa się wieś/, posiadającego przynajmniej jeden kompleks lasów
prywatnych o łącznej powierzchni powyżej 10 hektarów. Wykonawca uproszczonego planu
otrzymuje od zleceniodawcy wyciąg z rejestru gruntów, lokalizację i rodzaje lasów
ochronnych, rezerwatów, charakterystykę walorów przyrodniczych, opis istniejących
i projektowanych form ochrony przyrody oraz lasów wpisanych do rejestru zabytków.
Uproszczony plan urządzania lasu jest dla właściciela podstawowym dokumentem
zawierającym pełną charakterystykę posiadanego lasu, zakresu zadań z zagospodarowania,
ochrony i użytkowania lasu na okres 10 lat. Dokument ten jest narzędziem realizacji przez
Państwo polityki leśnej w której określone zostały metody i środki jej osiągnięcia. Obecnie
występują zaległości w aktualności posiadanych przez właścicieli uproszczonych planów
urządzania lasu. Brakuje miarodajnych kryteriów i wskaz
ników określających stan właściwej
ochrony dla chronionych siedlisk przyrodniczych i gatunków.
Ważne plany posiada w kraju od 15,5% właścicieli lasów w województwie
małopolskim do 96,8% w województwie łódzkim i 92,2% w województwie pomorskim
/Tabela 4/.
Wyniki własnych badań /Król 2008a, 2011/ wykazały wysoki procent właścicieli
lasów korzystających z uproszczonych planów urządzania lasu, potwierdziło to 78,6%
ankietowanych właścicieli lasów. Posiadanie uproszczonego planu urządzania lasu zwiększa
samodzielność i odpowiedzialność właścicieli. Okazuje się, że w prowadzeniu gospodarstwa
leśnego gospodarstwa rodzinnego ważne znaczenie przypisuje się efektom podejmowanych
działań w wartościowaniu funkcji lasu jak również możliwościom spełniania oczekiwań
ochronnych i społecznych.
Borecki i inni /1998/, charakteryzując znaczenie urządzania lasu podkreślają zasadę
zrozumienia szacunku do przyrody wyrażającą się w sposobie użytkowania lasu i obszarów
leśnych uwzględniających funkcje środowiskowe, ekonomiczne i społeczne. Zdaniem
Szujeckiego /2002/ nowoczesny plan urządzania lasu powinien określać sposób realizacji
celów trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej dla danego obiektu. Dobrze
przygotowany plan przyczyni się do zachowania przyrodniczych wartości lasu oraz spełnienia
społecznych oczekiwań wobec lasu wielofunkcyjnego. Uproszczone plany urządzania lasu
13
zawierające szerokie informacje o stanie lasów prywatnych są bardzo ważnym narzędziem
przy określaniu oraz wypełnianiu celów i zadań polityki leśnej państwa na szczeblu lokalnym,
regionalnym i krajowym.
Doradztwo zawodowe
Korzystanie z doradztwa jest w założeniu jednym z ważniejszych zadań nadzoru nad
gospodarką leśną w lasach prywatnych. Otrzymane przez autora wyniki własnych badań
wykazały, że obok tradycyjnych tematów związanych z użytkowaniem, zagospodarowaniem
i ochroną lasu pojawiają się nowe dotyczące ochrony przyrody jak również rekompensaty
z tytułu pełnionych przez lasy funkcji ochronnych ekologicznych i społecznych /Król 2008,
2011/.
W ramach sprawowanego nadzoru, doradztwo w zakresie merytorycznej pomocy
następuje na życzenie właściciela lasu i jest zgodnie z obowiązującym prawem bezpłatne.
Niekorzystna struktura własnościowa powoduje, że współpraca pomiędzy właścicielami
małych gospodarstw staje się konieczna i niezbędna. Właściciele lasów i przedstawiciele
wspólnot leśnych widzą potrzebę organizowania szkoleń wzorowanych na programach
przygotowywanych dla rolników /Król 2008a/. Aby cele Polityki leśnej Państwa mogły być
osiągnięte istotnym zadaniem powinno być doskonalenie zawodowego przygotowania
specjalistów zatrudnionych do nadzorowania gospodarki leśnej w lasach nie stanowiących
własności Skarbu Państwa. Dobre przygotowanie doradców pomaga w zmianie postaw
prywatnych właścicieli lasów w kierunku oceny lasu nie tylko jako z
ródła doraz
nych
przychodów z pozyskiwanego drewna ale jako trwałego elementu środowiska
przyrodniczego. Jeżeli leśnictwo prywatne ma być wielofunkcyjne, powinno otrzymać
społeczne poparcie dla udziału w kosztach jego ochrony. Przewartościowanie zasad
gospodarki w lasach prywatnych wymagać będzie zwiększenia pomocy finansowej Państwa.
Większe zainteresowanie lasami prywatnymi wiąże się z naszym członkostwem w UE, po
2004 roku wzrosło ich znaczenie gospodarcze, społeczne i środowiskowe /Gołos 2008/.
Niezależnie od środków finansowych na przygotowywanie uproszczonych planów urządzania
lasu i dotyczących podwyższania potencjału biologicznego lasów uszkodzonych przez
czynniki biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne, również zadania z ochrony przyrody
realizowane zgodnie z programami ochrony wymagajÄ… finansowania. Dotyczy to zachowania
drzewostanów o szczególnych walorach przyrodniczych, ochrony bagien, torfowisk,
wrzosowisk oraz ekologicznie ważnych siedlisk przyrodniczych co do których obowiązują
regulacje przyjęte w Unii Europejskiej. Obecnie poważnym problemem w realizacji Polityki
14
leśnej Państwa jest wypełnianie priorytetów odnoszących się do lasów prywatnych. Państwo
nie posiada wypracowanego systemu wzmacniania gospodarki w lasach prywatnych
a przyznawane środki finansowe nie zaspakajają realnych potrzeb. Zdaniem właścicieli lasów
uruchomienie działań opartych na przeciwstawianiu sobie praw właścicieli i zadań ochrony
przyrody jest sygnałem wymagającym lepszego przygotowania, integracji ekologicznych
funkcji lasu z funkcjami produkcyjnymi i społecznymi.
Jednym z najważniejszych zadań dotyczących wzmocnienia instytucjonalnych i
operacyjnych możliwości krajowego prywatnego leśnictwa jest popieranie wspólnot i
stowarzyszeń właścicieli lasów. Powstanie organizacji umożliwiających kooperacje w
zakresie gospodarki leśnej wymaga pełnej dobrowolności wszystkich potencjalnych jej
członków. Dobrowolna współpraca jest następstwem niezależności właścicieli, celem jej
powinno być wspieranie ich dorobku społecznego i gospodarczego.
W roku 2009 profesor Elinor Ostrom otrzymała nagrodę Nobla za promowanie działań
wspólnotowych i spółdzielczych. W swoich pracach /Ostrom 2000/ udowadnia korzyści
płynące ze wspólnotowego zarządzania zasobami wspólnymi. Profesor Paul S. Samuelson
/1974/, laureat Nobla w dziedzinie ekonomii stwierdził, że indywidualne rozstrzyganie
spraw dokonywanych przez prywatnych właścicieli w grupach drobnej własności nie
prowadzi do optymalnego użytkowania naturalnych zasobów. Pod wpływem wolnej
gospodarki rynkowej w przypadku poszukiwania naturalnych produktów jakim jest drewno,
dla uzyskania lepszego towaru powinno się dążyć do optymalizacji wielkości własności.
Dla wspierania działalności wspólnotowej i stowarzyszeń konieczna jest pomoc
instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych w promowaniu i premiowaniu dobrej gospodarki
leśnej. Ekonomiczna zachęta do działalności stowarzyszeń powinna stać się jednym z
ważniejszych zadań Państwa.
W sytuacji gdy organizacje grupujące przyrodników jak również organy decydujące
o przestrzeganiu prawa ze względu na szerokie funkcje pozaprodukcyjne lasów prywatnych
dostrzegają w nich charakter dóbr publicznych bez naruszania prawa własności, istnieje pełna
potrzeba zmian ustawowych dla stworzenia nowych instrumentów prawnych dotyczących
możliwości zrzeszania się ich właścicieli
Współpraca z właścicielami lasów
Państwowa Rada Ochrony Przyrody uznaje, że w Polsce nie ukończono jeszcze
budowy krajowego systemu obszarów chronionych oraz systemu obiektów indywidualnej
ochrony przyrody /Grzywacz 2010/. Należy się spodziewać wzrostu powierzchni parków
15
narodowych poprzez powiększenie istniejących jak również utworzenie nowych. Nastąpi
również wzrost ilości i powierzchni rezerwatów, należy się liczyć z korektą obszarów sieci
Natura 2000 oraz poszerzeniem listy chronionych gatunków roślin i zwierząt. Wzrost
powierzchni obszarów chronionych z pewnością dotyczy również lasów prywatnej własności.
Uwzględniając dotychczasową nienajlepszą współpracę przyrodników z właścicielami lasów,
należy się liczyć z trudnościami znalezienia środków na sfinansowanie utraconych korzyści.
Postanowienia Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro jak również deklaracje Europejskich
Ministerialnych Komisji poświęconych ochronie lasów zobowiązują Państwa członkowskie
do zapewnienia opieki nad lasami wszystkich form własności. Rozdrobnienie prywatnych
lasów utrudnia prowadzenie gospodarki leśnej jak również skuteczność sprawowanego
nadzoru. Ze względu na niewielkie przychody z gospodarki leśnej, tematyka ochrony
przyrody według właścicieli należy do zadań drugorzędnych, konieczne jest podjęcie działań
zmieniających ich podejście do nowych zadań z zakresu pełnionych funkcji. W celu
zwiększenia odpowiedzialności osób sprawujących nadzór nad lasami prywatnymi należy
powierzać go specjalistycznym służbom podległym administracji rządowej ewentualnie
w pełnym zakresie i z pełną odpowiedzialnością przekazać Lasom Państwowym.
Z chwilą zwiększenia zadań związanych z ochroną przyrody małe gospodarstwo
utrzymujące się ze sprzedaży drewna ma ograniczone możliwości realizacji zadań
ochronnych bez zewnętrznego finansowego wsparcia. Powinno się to znalez
ć
w przygotowywanym Narodowym Programie Leśnym propagującym leśnictwo społeczne.
Strategia gospodarowania prywatnymi zasobami leśnymi przedstawiona w Polityce Leśnej
Państwa zakłada potrzebę kompleksowego podejścia do ich udziału w rozwoju terenów
wiejskich stosownie do specyfiki regionu i funkcji jakie pełnią w tym regionie /Rykowski
1998/. Oczekiwania i postulaty ochrony przyrody zmieniają się i powinny uwzględniać
wiedzę o zagrożeniach. Gospodarka leśna w lasach prywatnych prowadzona według zasad
przedstawionych w ustawie o lasach uwzględnia ochronę przyrody korzystając z projektów
kierowanych do właścicieli lasów propagujących zgodność biocenozy z biotopem,
korzystanie z odnowień naturalnych, gatunków biocenotycznych oraz przebudowy
drzewostanów ukierunkowanych na wzmocnienie potencjału biologicznego ekosystemów.
W całej Unii Europejskiej poradnictwo zawodowe, techniczno-leśne i opieka nad
lasami prywatnymi kierowane są do tych właścicieli którzy ze względu na małą powierzchnię
lasów nie są w stanie zatrudnić leśniczego. Organizacje zajmujące się ochroną przyrody
powinny przekonywać właścicieli do współpracy, posiadacz lasu powinien uczestniczyć i
reagować na wydarzenia, które mogą mieć miejsce na jego gruncie.
16
Ekonomiczne uwarunkowania ochrony przyrody w lasach prywatnych
Gospodarowanie ekosystemami leśnymi charakteryzującymi się dużym
rozdrobnieniem w sposób ukierunkowany na ochronę przyrody jest kosztowny.
W następstwie dostosowywania lasów prywatnych do pełnienia funkcji ochronnych
i rekreacyjnych koszty będą wyższe w porównaniu z gospodarką nastawioną tylko na
pozyskanie drewna. W przygotowywanej nowelizacji ustawy o lasach jak również o ochronie
przyrody oraz opracowywanych nowych założeniach polityki leśnej Państwa konieczne jest
przyjęcie rozwiązań prawno-administracyjnych w odniesieniu do ekonomicznej strony
działalności lasów prywatnych. Funkcje ekologiczne wymagają kompromisu ze strony funkcji
gospodarczych. W przypadku funkcji ochrony przyrody , w sytuacji tworzenia obszarów
ochrony siedlisk i gatunków będziemy mieli do czynienia z potrzebami ustalania
kosztownego kompromisu. Zdaniem PÅ‚otkowskiego /1999/ w takiej sytuacji, w odniesieniu do
lasów prywatnych niezbędne będą dwie formy wsparcia, konieczna będzie pomoc ideowa
i pomoc finansowa. Wsparcie ideowe powinno dotyczyć szkolenia właścicieli, doradztwa
oraz pomocy technicznej i prawnej. Wsparcie finansowe związane będzie z realizowanymi
zabiegami gospodarczymi z zakresu hodowli i ochrony lasu, dotacji i ulg podatkowych
w realizowanych inwestycjach służących funkcjom ochronnym.
Dotychczas nie ma analizy, której wyniki wskazywałyby, że istnieje szczególna forma
gospodarki w pełni zgodnej ze środowiskiem naturalnym. Szukając odpowiedzi na
przykładzie gospodarki leśnej, należy oszacować konkretne korzyści z ochrony różnorodności
biologicznej polegającej na objęciu szczególną formą ochrony lasów zbliżonych do
naturalnych. W warunkach gospodarki w lasach prywatnych, opartej często na chęci zysku
właściciela, zrównoważony rozwój bez dotacji i finansowego wsparcia jest utrudniony.
Założenia Narodowego Programu Leśnego z uwzględnieniem lasów niepaństwowych
W założeniach do ochrony przyrody należy podkreślić, że skuteczna ochrona krajowej
flory i fauny wymaga wyjścia poza parki narodowe i rezerwaty przyrody. Dużych gatunków
zwierząt w tym prawie wszystkich kręgowców nie da się skutecznie chronić jedynie
w rezerwatowej formie ochrony. Dla umożliwienia przetrwania wielu gatunkom konieczne
jest zapewnienie im większych przestrzeni w celu zdobycia pokarmu i możliwości rozrodu.
Wdrożenie strategii ochrony przyrody jest trudniejsze ze względu na słabe jej
społeczne umocowanie. W obecnym systemie społeczno-ekonomicznym duże znaczenie
posiada własność prywatna, dużym utrudnieniem stało się wprowadzanie ochrony przyrody
17
na gruntach prywatnych. Doświadczamy tego przy powiększaniu powierzchni Parków
Narodowych, rezerwatów jak również na obszarach Natura 2000.
Koniecznym staje się podjęcie działań edukacyjnych w celu wypracowania
społecznego porozumienia dotyczącego ochrony przyrody polegającego na określeniu
niezbędnych potrzeb a także kosztów , które społeczeństwo zechce ponieść. Właściciele
lasów będą żądali od przyrodników opracowania kosztów proponowanego programu ochrony.
Wprowadzenie zasady trwałego i zrównoważonego rozwoju gospodarki leśnej spowoduje
określone koszty, które powinny być wkalkulowane w strategię wraz ze wskazaniem z
ródeł
ich pochodzenia.
Instytucje promujące ochronę przyrody powinny przygotować program ochrony
przyrody, którego zakres zamieszczony powinien zostać w uproszczonym planie urządzania
lasu. Obecnie brak jest wspólnej odpowiedzialności i kontroli administracji powiatu
odpowiedzialnej za nadzór nad lasami prywatnymi z instytucjami zajmującymi się ochroną
przyrody. Na szczeblu regionalnym powinno powstać ciało doradcze złożone
z przedstawicieli instytucji nadzorującej lasy prywatne, reprezentantów właścicieli lasów oraz
specjalistów z zakresu ochrony przyrody.
Wnioski
1. Proponowane w Narodowym Programie Leśnym kierunki rozwoju lasów i leśnictwa
powinny dotyczyć wszystkich form własności. Program na poziomie krajowym powinien
uwzględniać wszystkie działania z zakresu konwencji, traktatów, porozumień i innych
zobowiązań międzynarodowych dotyczących leśnictwa.
2. Warunkiem tworzenia Narodowego Programu Leśnego jest rozpoznanie bieżących
i przyszłych potrzeb społecznych w zakresie korzystania z funkcji lasu z uwzględnieniem
ekonomicznych możliwości ich realizacji przez lasy prywatne. Wyzwaniem dla polskiego
leśnictwa prywatnego będzie zaangażowanie gospodarki leśnej w zrównoważonym
rozwoju wsi i terenów wiejskich.
3. Narodowy program leśny jest wynikiem dialogu społecznego, sprzyjającego
rozwiązywaniu istniejących i potencjalnych konfliktów pomiędzy ochroną przyrody
a gospodarką leśną, ochroną lasu a rekreacją i turystyką. Uwzględniając przewidywany
wzrost powierzchni lasów prywatnych oraz oczekiwania i preferencje lokalnych
społeczności, konieczna będzie poprawa struktury lasów prywatnych uwzględniającej
pełniejszą realizację wszystkich funkcji ekologicznych.
18
4. Polityka ochrony przyrody powinna być jednolita w skali całych lasów, szczególne
znaczenie powinno mieć pełne współdziałanie na podstawach prawnych
i organizacyjnych. Ochrona przyrody w lasach prywatnych będzie możliwa bez
ograniczania pozostałych funkcji pod warunkiem zapewnienia czytelnych zasad
rekompensat uwzględniających prawo własności.
5. Dla doskonalenia zarządzania lasami prywatnymi jak również poprawy ich rentowności
należy stworzyć atrakcyjne dla właścicieli lasów warunki prawne, ekonomiczne
i organizacyjne do tworzenia wspólnot i stowarzyszeń leśnych. Subwencje oraz ulgi
podatkowe powinny pobudzać właścicieli lasów do podejmowania decyzji korzystnych
z ogólnospołecznego punktu widzenia.
6. Zawodowe doradztwo leśne przygotowywane na rzecz właścicieli lasów powinno stać się
bardzo ważną działalnością propagującą przemiany organizacyjne i strukturalne.
Uznawanie wielostronnych funkcji lasu w tym zadań z zakresu ochrony przyrody wymaga
doskonalenia wiedzy właścicieli lasów oraz współpracujących z nimi doradców.
7. Należy rozważyć wprowadzenie do ustawy o lasach rozdział o lasach prywatnych
regulujący najważniejsze sprawy wynikające z prawa własności w tym również ich
ogólnospołeczną dostępność w celach rekreacyjnych po uwzględnieniu publicznego
finansowego wsparcia.
8. W celu wyeliminowania nieufności właścicieli i zarządców lasów do obszarów Natura
2000, w systemie zarządzania i finansowania należy wprowadzić kompetencje
poszczególnych organów jak również uprawnienia dotyczące kosztów wdrożenia
i finansowania.
Piśmiennictwo
1. Borecki T., 2000: Stan i rozwój zasobów leśnych w Polsce. Krajowa konferencja SITLiD,
Malinówka, 2000.
2. Chrempińska Z., 2010: Perspektywy zmian powierzchni leśnej Polski w XXI wieku.
Katedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW, Wydawnictwo SGGW Warszawa.
3. Dekret z 26 kwietnia 1948 r. o ochronie lasów niestanowiących własności Państwa.
Dz.U.1957, nr 36 poz.157.
4. Głaz J.,Gołos P.,2012: Problemy i perspektywy rozwoju lasów prywatnych w Polsce.
Materiały PTL. Wizja przyszłości polskich lasów i leśnictwa do 2030 roku.
Spała,2012.
5. Gołos P.,2008: Stan lasów prywatnych w Polsce. Leśne Prace Badawcze,2008,Vol.69 (4).
19
6. Gruszeczki K.,2013: Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz , Warszawa 2013r.
7. Grzywacz A., 2010: Problemy ochrony zasobów leśnej przyrody. Konferencja naukowa.
Katedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW, Wydawnictwo SGGW Warszawa 2010.
8. Habuda A.,2013:Obszary Natura 2000 w prawie polskim. Difin S.A. Warszawa 2013.
9. Kapuściński R.,2000: Ochrona przyrody a leśnicy i leśnictwo. PTL Poznań , Materiały
sesji naukowej.
10. Klocek A.,1999: Pozaprodukcyjne funkcje lasu jako publiczne świadczenia gospodarki
leśnej. Konferencja SITLiD, Jaszowiec.
11. Król A.,2004; Lasy prywatnej własności w środowiskowym rozwoju Małopolski z punktu
widzenia RDLP w Krakowie. Quo vadis leśnictwo? Kraków UJ.
12. Król A.,2008: Znaczenie lasów prywatnych w rozwoju obszarów wiejskich Małopolski.
Przegląd leśniczy, nr 1.
13. Król A.,2008 a: Organizacyjne aspekty nadzoru nad lasami prywatnymi. Sylwan 152 (3).
14. Król A.,2010: Problemy ochrony lasów prywatnych Małopolski ze szczególnym
uwzględnieniem górskich drzewostanów świerkowych. Sylwan 154 (10).
15. Król A.,2011: Miejsce i rola lasów prywatnych w leśnictwie polskim. Strategia rozwoju
lasów i leśnictwa do 2030 r. IBL, Sękocin Stary.
16. Król A.,2012: Aktualne problemy ochrony jodły (Bies alba Mill.) w lasach prywatnych
Małopolski. Acta agraria et Silvestria Ser. Silvestris Vol L.
17. Olaczek R.,1985:Światowa ochrona ochrony przyrody. Zarząd Główny LOP Warszawa.
18. Olaczek R., 2012: Zasoby leśne w procesie zaspakajania potrzeb społecznych dziś i jutro.
PTL-Wizja przyszłości Polskich lasów do 2030 roku. Spała.
19. Ostrom E.,2000: Poeple and Orestes Communitions and Governance. Cambridge 2000.
20. Samuelson P.A.,1974: Economics and Forestry. In an: Evolving Society Economic
Inquiry XIV.
21. PÅ‚otkowski L.,1999: Ekonomiczne aspekty prowadzenia wielofunkcyjnej gospodarki
leśnej, stan i perspektywy. Konferencja SITLiD, Dyr. Gen. LP Jaszowiec.
22. RozporzÄ…dzenie MLiPD z 30 sierpnia 1956r. Dz.U.1956, nr 48,poz.215.
23. Rykowski K.,1998: Trwały I zrównoważony rozwój lasów  Zarys problematyki. W-wa.
24. Szujecki A.,2004: Polityka leśna Państwa i Narodowy Program Leśny czyli o propozycji
gospodarki leśnej i lasów Państwowych w strukturze Państwa dziś i jutro. Materiały z
konferencji naukowej, Polskie Lasy i Leśnictwo w Europie, Kraków UJ.
25. Ustawa o ochronie przyrody z 7 kwietnia 1949 r. Dz.U.1949,nr 25 poz.180.
26. Ustawa o zagospodarowaniu lasów nie stanowiących własności Państwa. Dz.U.1973,
nr 48, poz.283.
27. Ustawa z12 listopada 1985r, o zmianach w organizacji oraz zakresie działania niektórych
naczelnych i centralnych organów administracji państwa. Dz.U.1985, nr 50, poz.262.
28. Ustawa o lasach z 28 września 1991 r. tekst jednolity Dz.U.2011,nr 12, poz.59.
29. Ustawa o ochronie przyrody
30. Witkowski Z., 1998: Idea trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej w świetle koncepcji
ochrony przestrzennej krajowych zasobów przyrody wypracowanej przez ochraniarzy.
Trwały i zrównoważony rozwój lasów. Warszawa 1998.
31. Zając S,. 2001: Struktura własności gospodarstw leśnych i formy zrzeszeń prywatnych
właścicieli lasów. Gospodarowanie w lasach drobnej własności. IBL Warszawa.
20
Tabela 1
Powierzchnia lasów prywatnych wg województw stan na 31.12. 2013.
Forma własności Lasy ochronne
Powierzchnia
Województwo osoby wspólnoty powierzchnia
ogółem w ha spółdz. pozostałe %
fizyczne gruntowe w ha
Dolnośląskie 18199,8 16325,8 27,0 358,5 1488,5 377,0 2,1
Kujawsko-
48865,7 46424,6 633,0 282,9 1525,2 1627,9 3,3
pomorskie
Lubelskie 235172,2 224570,7 8999,1 145,0 1457,4 884,0 0,4
Lubuskie 11370,1 10706,1 - 118,0 546,0 4,1 0,0
A
ódzkie 131448,4 124570,8 6043,1 133,3 701,2 9,3 0,0
Małopolskie 189081,9 170169,4 14030,7 244,9 4636,9 15621,1 8,3
Mazowieckie 359225,7 345573,8 10468,9 309,2 2873,8 12465,3 3,5
Opolskie 11901,4 10690,8 453,0 496,9 260,7 430,8 3,6
Podkarpackie 115471,7 105013,9 7084,1 394,7 2979,0 5092,2 4,4
Podlaskie 201038,2 195217,0 3897,2 228,9 1695,1 10563,9 5,3
Pomorskie 75197,8 73319,9 92,2 90,9 1694,8 104,8 0,1
ÅšlÄ…skie 78783,9 69911,3 7553,7 351,9 967,0 11998,2 15,2
Świętokrzyskie 93225,8 85606,6 6838,1 247,0 534,1 878,4 0,9
Warmińsko-
55117,6 52180,3 19,0 108,0 2810,3 750,4 1,4
Mazurskie
Wielkopolskie 82996,2 78841,2 673,3 1332,4 2149,3 3902,0 4,7
Zachodnio-
17940,1 14312,6 2,7 463,8 3161,0 87,9 0,5
pomorskie
A
Ä…cznie 1725036,5 1623434,8 66815,1 5306,3 29480,3 64797,3 3,8
21
Tabela 2
Występowanie obiektów i obszarów wybranych form ochrony przyrody w kraju na gruntach
w zarządzie PGL Lasy Państwowe oraz na gruntach niepaństwowych. GUS 2013.
Grunty w zarzÄ…dzie
Kraj Grunty niepaństwowe
PGL Lasy Państwowe
Obiekty
Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia
obiektów w ha obiektów w ha obiektów w ha
Rezerwaty
1481 165531,7 1267 121675 202 43856,7
przyrody
Parki
122 2607045,8 122 2607100 628
krajobrazowe
Obszary
chronionego 386 7078148,8 385 7078100 1
krajobrazu
Stanowiska
161 956,9 147 837 10 219
dokument.
Użytki
7032 52187,3
ekologiczne
Pomniki
36316 10997 25319
przyrody
- w tym
33668 853 32815
drzewa
Obszary
Natura 2000
Brak
- Specjalne 845 3815982,0 722 1641000
danych
obszary
Siedlisk
Obszary
Natura 2000
- Obszary Brak
145 5575158,4 134 221400
specjalnej danych
ochrony
ptaków
22
Tabela 3
Udział prywatnej własności gruntów w Parkach Narodowych wg GUS 31.12. 2013
Powierzchnia Powierzchnia Tereny
Park Narodowy ogółem gruntów prywatnych pozostałe
[ha] [ha] [ha]
Babiogórski Park Narodowy 3293 123 -
Białowieski Park Narodowy 10517 - -
Biebrzański Park Narodowy 59223 25773 -
Bieszczadzki Park Narodowy 29203 2 83
Bory Tucholski 4613 2 1
Drawieński Park Narodowy 11342 29 1
Gorczański Park Narodowy 7029 383 81
Gór Stołowych 6340 71 22
Kampinoski Park Narodowy 38544 5168 -
Karkonoski Park Narodowy 5580 2 12
Magurski Park Narodowy 19437 19 -
Narwiański Park Narodowy 7350 5112 117
Ojcowski Park Narodowy 2146 632 83
Pieniński Park Narodowy 2372 725 244
Poleski Park Narodowy 9764 1211 86
Roztoczański Park Narodowy 8483 91 -
Słowiński Park Narodowy 21573 105 132
Świętokrzyski Park Narodowy 7626 121 10
Tatrzański Park Narodowy 21197 361 2865
Ujście Warty 8074 69 -
Wielkopolski Park Narodowy 7584 705 163
Wigierski Park Narodowy 15080 2605 4
Woliński Park Narodowy 10916 1 2728
OGÓA
EM 317386 43310 6632
23
Tabela 4
Powierzchnia lasów prywatnych z aktualnymi uproszczonymi planami urządzania lasu w
poszczególnych województwach. Stan na 31.12.2012r.
Województwo Powierzchnia lasów Procent gospodarstw z
prywatnych aktualnym u.p.u.l.
Dolnośląskie 18 199,8 77,4
Kujawsko-pomorskie 48 865,7 87,2
Lubuskie 235 172,2 64,1
Lubelskie 11 370,1 75,2
A
ódzkie 131 448,4 96,8
Małopolskie 189 081,9 15,5
Mazowieckie 359 225,7 79,2
Opolskie 11 901,4 87,8
Podkarpackie 115 471,7 79,6
Podlaskie 201 038,2 59,7
Pomorskie 75 197,8 92,2
ÅšlÄ…skie 78 783,9 62,3
Świętokrzyskie 93 225,8 67,4
Warmińsko-mazurskie 55 117,6 42,5
Wielkopolskie 82 996,2 84,9
Zachodniopomorskie 17 940,1 60,6
Ogółem 1 725 036,5 67,6
24