ROLA J
ZYKA
W PRZECIWDZIAA
ANIU
DYSKRYMINACJI
Opracowanie: Anna Kamińska
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
ZASTANÓW SI
:
1. W jaki sposób język mo\
e marginalizować
pewne grupy ludzi i utrwalać ich status
mniejszości?
2. Dlaczego język jest wa\
ny w edukacji o
tolerancji i antydyskryminacji?
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
J
ZYK
Język wpływa na naszą zdolność zwracania
uwagi na informacjÄ™.
Słowa są wskazówkami  kierują naszą uwagę
w stronę określonych aspektów działania ludzi
i sytuacji, w jakiej siÄ™ znajdujemy.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Co myślisz gdy słyszysz/mówisz?
INDIANIN - RDZENNY AMERYKANIN
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Co myślisz gdy słyszysz/mówisz?
RDZENNY
INDIANIN
AMERYKANIN
Tuszowanie odmienności
Zwracasz uwagÄ™ na
narodowościowych
dziedzictwo kulturowe
(Lakota, Siuksowie,
danej osoby
Navahowie, Hopi)
(USA  Native American,
Nazwa będąca wynikiem
Kanada  First People)
błędu Kolumba
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Ile znasz określeń na  śnieg ??
Język determinuje to, co widzimy w świecie oraz jak
myślimy
Język określa nasze postrzeganie rzeczywistości, tak jak
i rodzaje związków, w które wchodzimy ze sobą
nawzajem. Organizując nasze doświadczenia, w du\
ym
stopniu wpływa na nasze \
ycie.
Język ukierunkowuje nas, sprawiając, \
e zauwa\
amy
rzeczy oraz kierujemy naszÄ… uwagÄ™ na pewne aspekty
sytuacji.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
J
ZYK DEFICYTU
Co się dzieje, gdy określasz sytuację lub osobę w
kategoriach  problemu ?
Jeśli coś określisz jako problem, to najczęściej
podejmujesz działania, na rzecz  rozwiązania problemu ,
często przypisując za niego winę osobie lub osobom.
Język deficytu skupia uwagę na ludzkich brakach i
problemach  niepełnosprawność, nosiciel HIV,
bulimiczka
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
TYRANIA J
ZYKOWA
Sytuacja, kiedy ludzie dla opisu i kontroli
sytuacji u\
ywajÄ… tylko jednego zestawu
słów, które mają określoną wartość lub
konotacje  często wykorzystywane przez
liderów opinii dla wpływania na interpretacje
konkretnych wydarzeń wa\
nych społecznie
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
MOWA NIENAWIÅšCI
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
MOWA NIENAWIÅšCI
 Mowa nienawiści jest to termin określający
wypowiedzi słowne lub w jakiejkolwiek innej
formie, ktÌre majÄ… na celu poni\
enie,
zniewa\
anie, pomÌwienie, rozbudzenie lub
utrzymanie nienawiści wobec pewnej osoby
lub grupy osÌb.
International Centre for Human Rights (Interights)
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
MOWA NIENAWIÅšCI
Nie uwzględnia ona obraz
liwych wypowiedzi dotyczÄ…cych
takich aspektów, jak poglądy społeczne, polityczne, lecz
obejmuje takie cechy, na które albo wcale nie mamy
wpływu, albo ów wpływ jest ograniczony.
W tym rozumieniu mowa nienawiści dotyczy na przykład
takich cech jak: kolor skóry, rasa, narodowość,
przynale\
ność etniczna, orientacja seksualna, wyznanie
religijne lub bezwyznaniowość, ale tak\
e płeć, pochodzenie
społeczne czy równie\
niepełnosprawność.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Mowa nienawiści  aspekt prawny
 Kto publicznie zniewa\
a grupę ludności albo
poszczególną osobę z powodu jej przynale\
ności
narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z
powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów
narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3 .
Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997, art. 257,
Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
J
ZYK I PA
EĆ
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
ZASTANÓW SI
:
Jak język traktuje kobiety?
Czy struktury języka są sprawiedliwe
społecznie?
Czy język w równym stopniu reprezentuje
przedstawicieli obojga płci?
Jak zachowujÄ… siÄ™ kobiety i mÄ™\
czyz
ni podczas
rozmów - jakie są ró\
nice i podobieństwa,
wzajemne relacje, odmienne strategie
komunikowania?
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Język a dyskryminacja kobiet
Mechanizm dyskryminacji kobiet znajduje siÄ™ w samej
strukturze języka.
Normą są określenia rodzaju męskiego, a rodzaj \
eński
jest uzupełnieniem lub dodatkiem
Rodzaj męski ma znaczenie ogólne, normatywne,
kobiety pozostajÄ… niewidoczne - istniejÄ… tylko studenci,
mieszkańcy, obywatele.
Porównanie kobiety do mę\
czyzny jest
dowartościowaniem: "podjęła męską decyzję", "równy
z niej chłop". Porównanie mę\
czyzny do kobiety jest
negatywne: "plotkuje jak baba".
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Jak unikać seksizmu w języku?
Rodzaj gramatyczny powinien być zgodny z rodzajem
naturalnym, tzn. kobiety powinno określać się rodzajem
\
eńskim, a mę\
czyzn męskim.
Kobiety powinno się wymieniać osobno i tak formułować
wypowiedzi, by czuły się uwzględnione.
Nale\
y unikać sformułowań wtłaczających kobiety w
stereotypowe negatywne wyobra\
enia.
- Nie nale\
y u\
ywać zwrotów, w których kobieta definiowana
jest wyłącznie poprzez mę\
czyznÄ™, nie jako samodzielna
istota, np. zaproszenie dla pana Kowalskiego i pani
Kowalskiej, a nie dla pana Kowalskiego z \
onÄ….
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
J
ZYK POPRAWNY
POLITYCZNIE
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
J
ZYK POPRAWNY POLITYCZNIE
Jest to znajdowanie, tworzenie i u\
ywanie słów i
wyra\
eń, które próbują usunąć lub skompensować ślady
seksizmu, rasizmu, dyskryminacji ze względu na wiek
(ageismu), heterocentryzmu lub jakichkolwiek innych
potencjalnie uwłaczających znaczeń, które mogą
obra\
ać jakąś grupę osób.
Celem u\
ywania języka poprawnego jest próba
wyeliminowania lub kompensowania dyskryminujÄ…cego
języka.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
REDUKOWANIE
UPRZEDZEC
W J
ZYKU
Unikaj etykietkowania ludzi i sprowadzania ich do jednej,
naznaczonej pejoratywnie to\
samości  to pozbawia
ludzi ich indywidualności i ich uprzedmiotawia,
sprowadzając do pewnych kategorii (niepełnosprawni,
homoseksualiści, grubasy)
Unikaj stosowania jednej grupy jako standardu, wobec
którego inni są oceniani. Kiedy przedstawiasz jedną
grupÄ™ jako lepszÄ… lub  normalnÄ… i u\
ywasz tej grupy
jako odniesienia dla innych, to Twój język staje się
tendencyjny i mo\
e usprawiedliwiać dyskryminację.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
REDUKOWANIE
UPRZEDZEC
W J
ZYKU
BÄ…dz
wra\
liwy/a na terminy określające poszczególne
grupy  stosuj się do ich preferencji i zaleceń co do
tego, jak chcą być określani. Pamiętaj, \
e w
zale\
ności od kontekstu kulturowego, ale tak\
e czasu i
miejsca  terminy te mogÄ… siÄ™ od siebie znacznie
ró\
nić.
Daj innym prawo do decydowania, w jaki sposób chcą
być określani/e  bądz
otwarty/a na ten głos, nie
zakładaj, \
e Twoje normy i zało\
enia, mają być
punktem odniesienia.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
REDUKOWANIE
UPRZEDZEC
W J
ZYKU
BÄ…dz
otwarty/a, słuchaj, w razie wątpliwości
pytaj, w jaki sposób mówić o grupie, czy
problemie.
Twoje lenistwo lub nawyki i przyzwyczajenia nie
są argumentem  język się zmienia i terminy do
niedawna brzmiÄ…ce  sztucznie i dziwnie , dziÅ› sÄ…
pełnoprawnie stosowane.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Mowa nienawiści -
sytuacja w Polsce
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści
 kwiecień 2007)
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Mowa nienawiści  sytuacja w Polsce
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Dwie piąte Polaków (40%) przyznaje, \
e co najmniej raz
zetknęło się z wypowiedziami, które obra\
ały innych ze
względu na ich rasę, kolor skóry, narodowość,
preferencje seksualne itp. Wśród nich 18% deklaruje, \
e
wielokrotnie spotkali siÄ™ z takim przekazem, a co piÄ…ty
(20%) mówi, \
e miało to miejsce kilka razy.
Ponad połowa ankietowanych (55%) stwierdza, \
e nie
zauwa\
yła takiej formy przemocy werbalnej.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Mowa nienawiści  sytuacja w Polsce
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Świadkowie mowy nienawiści
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Mowa nienawiści  przestrzeń publiczna
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
na murach, na ścianach budynków, jako tzw. graffiti 
60%
w telewizji  39%
w gazetach, periodykach- 25%
na plakatach, transparentach, ulotkach -23%
w radiu  21%
w publikacjach ksiÄ…\
kowych, broszurach -10%
inne - zazwyczaj miejsca publiczne takie, jak przystanki
komunikacji miejskiej, dworce, autobusy, tramwaje,
pociÄ…gi; kluby, kawiarnie, miejsce pracy, strony i fora
internetowe
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
KTO OBRAśA ???
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Mowa nienawiści  przestrzeń publiczna
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Kto najczęściej obra\
a?
politycy, ludzie zwiÄ…zani z politykÄ…  49%
członkowie organizacji ideologicznych  44%
zwykli ludzie, przechodnie na ulicy  42%
osoby związane z Kościołem  36%
osoby z bran\
y rozrywkowej, artyści  25%
dziennikarze, prezenterzy, publicyści  20%
osoby ze świata nauki  4%
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
Jakich cech mowa nienawiści najczęściej dotyczy?
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
PRZENIESIENIE CI
śARU DOWODU
ofiara dyskryminacji uprawdopodobnia nierówne
traktowanie
oskar\
ony o dyskryminacjÄ™ dowodzi, \
e:
nie traktował nierówno lub
ró\
nicując kierował się obiektywnymi powodami
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
NAJBARDZIEJ OBRAy
LIWE SA
OWA
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Te, które dotyczą homoseksualnych mę\
czyzn
( pedał  83% i  ciota  80%)  u\
ywane te\
w
oderwaniu od swojego pierwotnego znaczenia dla
obra\
enia innych bez względu na ich orientację
seksualnÄ….
SÅ‚owo  lesba - (67% ) odpowiadajÄ…cym trudniej
ustosunkować się do tego terminu lub te\
po prostu go
nie znajÄ….
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
NAJBARDZIEJ OBRAy
LIWE SA
OWA
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Określenia dotyczące koloru skóry:
 czarnuch  73 %
 \
ółtek  60 %
 białas  34%
 murzyn  19%,
-> większość (68%) nie widzi w nim nic niewłaściwego.
dodatkowo, słowo  murzyn jest rzadziej uznawane za
określenie krzywdzące przez respondentów z wy\
szym
wykształceniem.
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
NAJBARDZIEJ OBRAy
LIWE SA
OWA
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Określenia dotyczące narodowości, przynale\
ności etnicznej:
 Szkop - 66%
śydek  65%
śabojad  50%
Rusek  42%
śyd  33%
Polaczek  33%
Makaroniarz  30%
Wietnamiec  22%
Japoniec  21%
Cygan  18%
Amerykaniec  15%
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
NAJBARDZIEJ OBRAy
LIWE SA
OWA
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Określenia związane z religią
Dewot  47%
Bezbo\
nik - 34%
Katol  34%
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl
NAJBARDZIEJ OBRAy
LIWE SA
OWA
(CBOS  Społeczna percepcja mowy nienawiści  kwiecień 2007
Inne określenia:
Wsioch - 74 %
śydokomuch - 64 %
Oszołom  56%
Robol - 47%
Wykształciuch  25%
Konkubent  11%
Projekt zrealizowany w ramach Europejskiego Roku Równych Szans dla Wszystkich, ERRSW 2007
Stowarzyszenie Inicjatyw Niezale\
nych MIKUSZEWO
www.galeriatolerancji.org.pl