Bóle brzucha
Część I
Ból somatyczny
Jest skutkiem pobudzenia receptorów bólowych otrzewnej ściennej i
ściany brzucha. Receptory związane z przewodzeniem tego rodzaju
bólu odbierają bodz
ce wywołane pociąganiem, cięciem, uciskiem i
zmianą temperatury.
Charakterystyka bólu somatycznego:
1) ostry
2) przedłu\
ający się
3) dobrze ograniczony
4) zwykle o nagłym początku
5) nasilany przez ruch, kaszel, głęboki oddech, zmianę pozycji
6) najwyraz
niej odczuwany w miejscu zmienionym chorobowo
7) mo\
e mu towarzyszyć wzrost napięcia mięśni jamy brzusznej (tzw.
obrona mięśniowa) i inne objawy otrzewnowe spowodowane
zapaleniem otrzewnej ściennej
Ból trzewny
jest skutkiem pobudzenia receptorów bólowych narządów
wewnętrznych i otrzewnej trzewnej. Receptory te są pobudzane
przez takie bodz
ce, jak rozciąganie, skurcz, nacisk, pociąganie i
wzrost temperatury. Ból nie jest jednak związany bezpośrednio z
działaniem bodz
ca bólowego.
Charakterystyka bólu trzewnego:
1)tępy
2) przemijający
3) kolkowy
4) słabo zlokalizowany
5) narastający stopniowo
6) często towarzyszą mu objawy wegetatywne (nudności, wymioty,
pocenie się) lub dyskomfort
7) często zlokalizowany symetrycznie wzdłu\
linii pośrodkowej jamy
brzusznej
8) nasila się w spoczynku
Ból odniesiony
jest odczuwany w miejscu odległym od uszkodzonych narządów
wewnętrznych, powierzchownie, w obrębie skóry lub mięśni.
Jest dobrze zlokalizowany i odczuwany w okolicy odpowiadającej
dermatomom unerwianym przez ten sam segment rdzenia
kręgowego, do którego dochodzą dośrodkowe włókna trzewne
unerwiające chory narząd.
np. ból towarzyszący chorobom dróg \
ółciowych: bodziec bólowy jest
przewodzony włóknami dośrodkowymi, które wchodzą do rdzenia
kręgowego na poziomie T5-T9, a dermatomy unerwione przez ten
sam segment obejmują plecy oraz prawą łopatkę, i w tej okolicy chory
odczuwa ból
Podział bólów brzusznych
A.Bóle brzucha spowodowane zmianami chorobowymi
narządów jamy brzusznej
B.Bóle brzucha spowodowane zmianami chorobowymi
narządów poło\
onych poza jamą brzuszną:
a) wywołane zmianami chorobowymi narządów klatki
piersiowej
b) wywołane zmianami chorobowymi zewnętrznych
narządów płciowych
c) wywołane zmianami chorobowymi rdzenia kręgowego i
o.u.n.
C.Bóle brzucha pochodzenia metabolicznego
D.Bóle brzucha w przebiegu zatruć
E.Bóle brzucha spowodowane innymi czynnikami
Zmiany chorobowe narządów jamy
brzusznej powodujące ostre bóle brzucha
1. Zmiany zapalne otrzewnej ograniczone lub rozlane
a) pochodzenia bakteryjnego
b) pochodzenia chemicznego
2. Wzrost napięcia ścian przewodu pokarmowego, dróg
\
ółciowych lub moczowych
3. Ostre stany zapalne błony śluzowej przewodu
pokarmowego
4. Wzrost napięcia torebek narządów mią\
szowych lub
macicy
5. Zmiany chorobowe struktur poło\
onych
pozaotrzewnowo
6. Zmiany naczyniowe narządów trzewnych
7. Zmiany chorobowe powłok brzusznych
Najczęstsze przyczyny
 ostrego brzucha chirurgicznego"
1. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego
2. Ostra niedro\
ność mechaniczna (zadzierzgnięcie, skręcenie,
zaplątanie, wgłobienie, zwę\
enie spowodowane stanami
zapalnymi lub nowotworowymi, uwięz
nięcie przepukliny)
3. Przebicie wrzodu \
ołądka lub dwunastnicy, uchyłku, owrzo-dzeń
jelita cienkiego lub grubego
4. Skręcenie uszypułowanej torbieli jajnika, nowotworu
5. Zakrzepy lub zatory naczyń jelitowych (zator tętnicy krezkowej
górnej lub dolnej)
6. Krwawienie:
a) do jamy brzusznej (pęknięcie cią\
y pozamacicznej jajowodowej,
pęknięcie wątroby, śledziony)
b) do światła przewodu pokarmowego (krwawiące owrzodzenie \
ołądka,
dwunastnicy lub innych odcinków przewodu pokarmowego, krwawiące
\
ylaki lub nowotwory, angiodysplazja, pęknięcie błony śluzowej
wpustu, urazowe lub chemiczne uszkodzenie błony śluzowej jelita)
c) do przestrzeni pozaotrzewnowej (pęknięcie tętniaka aorty, naczyń
nerkowych, nerki)
Objawy  ostrego brzucha internistycznego"
(nie wymagające interwencji chirurgicznej)
1. w ostrym zapaleniu trzustki, w kolce \
ółciowej i nerkowej, w
ostrych stanach zapalnych \
ołądka, jelit (dur brzuszny,
czerwonka, cholera, amebioza, gruz
lica, zaka\
enia
niektórymi szczepami pałeczki okrę\
nicy, gronkowca lub
innymi drobnoustrojami, zatrucia niektórymi grzybami,
solami arsenu lub rtęci), pęcherzyka \
ółciowego i narządów
moczopłciowych (odmiedniczkowe zapalenie nerek,
zapalenie przydatków),
2. u chorych z jelitem dra\
liwym, z ostrym zapaleniem wątroby
i węzłów krezkowych,
3. w chorobach alergicznych (choroba Schonleina-Henocha,
nadwra\
liwość na niektóre składniki pokarmowe),
4. w wielu zaburzeniach metabolicznych i
wewnątrzwydzielniczych
5. w przebiegu chorób narządów poło\
onych poza jamą
brzuszną
6. w zatruciach toksynami egzogennymi
Zmiany chorobowe narządów
poło\
onych poza jamą brzuszną
powodujące ostre bóle brzucha
1. Zmiany chorobowe narządów klatki piersiowej
(niewydol-ność wieńcowa, zawał ściany dolnej mięśnia
sercowego, zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia,
zapalenie płuc i opłucnej, zapalenie lub pęknięcie przełyku,
achalazja).
2. Zmiany chorobowe kręgosłupa (zmiany zapalne lub
zwyrodnieniowe kręgów, zmiany nowotworowe,
metaboliczne choroby kości i choroba Pageta).
3. Zmiany chorobowe rdzenia kręgowego i nerwów
rdzenio-wych (nerwobóle, bóle korzeniowe przy zmianach
chorobo-wych kręgów, półpasiec, wiąd rdzenia, jamistość
rdzenia, stwardnienie rozsiane, mielopatia cukrzycowa).
4. Choroby ośrodkowego układu nerwowego (nerwica,
psy-chozy, postać brzuszna padaczki lub migreny).
5. Zmiany chorobowe zewnętrznych narządów płciowych (skręt
jądra)
Zaburzenia metaboliczne powodujące
ostre bóle brzucha
1. Zatrucie mocznicowe
2. Zaburzenia endokrynne
a) kwasica cukrzycowa ketonowa
b) przełom nadnerczowy
c) przełom hiperkalcemiczny
d) tę\
yczka (postać brzuszna)
e) przełom tyreotoksyczny
f) guz chromochłonny
3. Hiperlipemia
4. Porfiria
5. Niedobór inhibitora C1 dopełniacza
6. Hemochromatoza
7. Niedobory witaminowe (pelagra)
Zatrucia egzogenne powodujące
ostre bóle brzucha
1. Zatrucia solami ołowiu, talu, arsenu,
antymonu
2. Zatrucia związkami fosforoorganicznymi
(inhibitory cholinesterazy)
3. Inne związki o działaniu dra\
niącym lub
\
rącym na błony śluzowe przewodu
pokarmowego
Inne choroby powodujące ostre bóle
brzucha
1. Choroby układu krwiotwórczego i
krzepnięcia
2. Choroby tkanki łącznej
3. Choroby alergiczne
4. Niektóre zaka\
enia bakteryjne, grzybicze
lub wirusowe
5. Infestacja paso\
ytami
perforacja owrzodzenia dwunastnicy
pęknięcie śledziony
kolka \
ółciowa
ostre zapalenie trzustki
kolka nerkowa
zmiany chorobowe macicy
lub odbytnicy
Zmiany chorobowe jamy brzusznej z bólami
rzutującymi się na tylną powierzchnię ciała
Bóle spowodowane zapaleniem
wyrostka robaczkowego na
początku odczuwane są w
nadbrzuszu
Bóle spowodowane obstrukcją
poprzecznicy na początku
odczuwane są w podbrzuszu
Na początku bóle odczuwane są daleko od
miejsca zmiany chorobowej
Dodatni objaw Blumberga
" perforacja wrzodu z ograniczonym
zapaleniem otrzewnej
" ostre zapalenie trzustki
Ujemny objaw Blumberga
" ostre zapalenie błony śluzowej \
ołądka
" ostre zapalenie trzustki
" pierwsza faza zapalenia wyrostka
robaczkowego
" zawał ściany dolnej mięśnia sercowego
" tętniak rozwarstwiający aorty
" zapalenie opłucnej przeponowej
" Półpasiec
" ostra kwasica ketonowa w przebiegu
cukrzycy
Bóle zlokalizowane w nadbrzuszu
Najczęstsze przyczyny bólów:
" perforacja wrzodu dwunastnicy
" znacznie rzadziej innego odcinka
jelita
najrzadziej
" tętniak rozwarstwiający
Du\
e bóle brzuszne przebiegające z zapaścią
i rozlaną obroną mięśni brzusznych
Dodatni objaw Blumberga
" ostre zapalenie pęcherzyka \
ółciowego
" ostre zapalenie wyrostka robaczkowego
poło\
onego wysoko
" perforacja:
" wrzodu \
ołądka
" wrzodu dwunastnicy
" okrę\
nicy
Ujemny objaw Blumberga
" kamica pęcherzyka \
ółciowego z
zaklinowanym kamieniem
" zapalenie (głowy) trzustki
" choroby wątroby (ropień, ostry zastój)
" kolka nerkowa
" zapalenie opłucnej, zatorowość płucna
" napad porfirii
" ropień podprzeponowy
Bóle zlokalizowane w prawym pod\
ebrzu
Dodatni objaw Blumberga
" przebicie wrzodu \
ołądka z miejscowym
zapaleniem otrzewnej
" ostre zapalenie trzustki
Ujemny objaw Blumberga
" przewlekłe zapalenie trzustki
" uwięz
nięcie przepukliny rozworu
przełykowego
" zawał mięśnia serca
" pęknięcie przełyku
" zapalenie opłucnej przeponowej
" Ropień podprzeponowy
" Wrzód \
ołądka
" Choroby śledziony: pęknięcie, zawał,
ropień, ostra infekcja, chłoniaki
" Choroby zagięcia śledzionowego jelita
grubego: naciek organiczny, ostre
niedokrwienie, zapalenie jelita grubego
" Zatorowość płucna,
" Zapalenie płuc i opłucnej
Bóle zlokalizowane w lewym pod\
ebrzu
Dodatni objaw Blumberga
" ostre zapalenie wyrostka robaczkowego
" patologia przydatków:
" zapalenie przydatków
" pęknięcie jajowodu
" skręcenie uszypułowanej torbieli
jajnika
" Zapalenie uchyłku Meckela
" śółciowe zapalenie otrzewnej
Ujemny objaw Blumberga
" choroba Leśniowskiego-Crohna
" kolka nerkowa
" ostre zapalenie odmiedniczkowe nerek
Bóle zlokalizowane w prawej okolicy biodrowej
Dodatni objaw Blumberga
" zapalenie lub przebicie uchyłku jelita
grubego
Ujemny objaw Blumberga
" zapalenie uchyłku jelita grubego (w
początkowej fazie)
" jelito dra\
liwe
Bóle zlokalizowane w lewej okolicy biodrowej
Dodatni objaw Blumberga
Ujemny objaw Blumberga
" ostre zapalenie wyrostka robaczkowego
(wczesny okres)
" uwięz
nięcie przepukliny pępkowej
" ostre zapalenie jelita cienkiego i
grubego
Bóle zlokalizowane w okolicy pępkowej
Dodatni objaw Blumberga
Ujemny objaw Blumberga
" Choroby pęcherza moczowego:
" Zapalenie
" Kamica
" Pęcherz wypełniony moczem
Bóle zlokalizowane w okolicy podbrzusza
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
I. Zmiany zapalne
A. Zakaz
ne
B. Niezakaz
ne
II. Zmiany nowotworowe
III. Zmiany immunologiczne
IV. Zaburzenia metaboliczne
V. Zaburzenia endokrynne
VI. Czynniki toksyczne
VII. Leki
VIII.Zaburzenia czynnościowe
IX. Przetoki \
ołądkowo-okrę\
nicze
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
I. Zmiany zapalne
A. Zakaz
ne
1) Rze\
ączkowe zapalenie odbytnicy
2) Gruz
lica
3) Ziarnica weneryczna prostnicy
4) Promienica
5) Lamblioza
6) Pełzakowica
7) Schistosomatoza
8) Tasiemczyca
9) Glistnica
10) Węgorzyca
11) Włośnica
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
I. Zmiany zapalne
B. Niezakaz
ne
1) Choroba Leśniowskiego-Crohna
2) Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
3) Zapalenie uchyłków
4) Popromienne zapalenie jelita grubego
5) Niedokrwienne zapalenie jelita grubego
6) Zapalenie jelit w przebiegu kolagenoz
7) Choroba Whipple'a
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
II. Zmiany nowotworowe
1) Raki
2) Rakowiak
3) Inne nowotwory (chłoniaki, polipy, itd.)
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
III. Zmiany immunologiczne
1) Choroba Schónleina-Henocha
2) Kolagenozy (toczeń trzewny, guzkowe
zapalenie tętnic, twardzina, zespół Sharpa)
3) Nadwra\
liwość na niektóre składniki
pokarmowe
4) Celiakia
5) Choroba Behceta
6) Niedobór inhibitora C1 dopełniacza
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
IV. Zaburzenia metaboliczne
1) Betafibryloza (skrobiawica)
2) Abetalipoproteinemia
3) Hipogammaglobulinemia
4) Porfiria
5) Niedobory enzymatyczne (laktazy)
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
V. Zaburzenia endokrynne
1) Niedoczynność gruczołów przytarczycznych
2) Guz wytwarzający VIP
3) Guz wytwarzający gastrynę
4) Rak rdzeniasty gruczołu tarczowego
5) Przewlekła niewydolność nadnerczy
6) Nadczynność gruczołu tarczowego
7) Enteropatia cukrzycowa
Przyczyny przewlekłych bólów brzucha
pochodzenia jelitowego
VI. Czynniki toksyczne
1) Zatrucia As, Pb, Hg
2) Przewlekły alkoholizm
VII.Leki
1) Leki czyszczące
VIII.Zaburzenia czynnościowe
1) Jelito dra\
liwe
IX. Przetoki \
ołądkowo-okrę\
nicze