Doktryny Polityczne.
Liberalizm
Liberalizm, jako samodzielna ideologia polityczna, rozwija się od schyłku XVII wieku. U
jego z
ródeł znalazły się ideologiczne potrzeby nowych sił społecznych zainteresowanych
rozwojem kapitalizmu  arystokracji, mieszczaństwa, burżuazji. Siły te przy pomocy ideologii
liberalizmu, pragnęły z jednej strony przeciwstawić się przestarzałej już myśli politycznej
feudalizmu, z drugiej zaś strony wyrazić własne pragnienia i aspiracje.
Nazwa liberalizm pochodzi od łacińskiego określenia wolność (liberalia), którą cieszy się
człowiek wolny (liber). W sensie politycznym liberalizm pojawił się po raz pierwszy w
deklaracji Napoleona Bonaparte z 1789 roku oraz w 1812 roku w hasłach głoszonych przez
hiszpańskich patriotów (Liberale), chcących naprawić swój kraj, w 1820 roku wywołali oni w
Hiszpanii powstanie i na krótki czas przejęli władze ustanawiając w kraju ustrój
konstytucyjny. Sympatycy tego ugrupowania zaczęli nazywać siebie Liberałami.
Główne idee Liberalizmu:
- indywidualizm (jednostka ludzka jako autonomiczna, niepodzielna całość, najwyższa
podmiotowa, absolutna wartość, której celom podporządkowane są inne wartości i instytucje
przedmiotowe)
- wolność (najwyższa wartość przedmiotowa, służąca realizacji celów najwyższej wartości
podmiotowej  jednostki ludzkiej, wyróżnia się wolność negatywną  od i pozytywną  do )
- społeczeństwo ( społeczeństwo jest sumą składających się na nie jednostek ludzkich, nie
zyskuje one wartości autonomicznej, zawsze jest jedynie środkiem i poniekąd warunkiem
rozwoju i samorealizacji jednostek ludzkich)
- równość (związana ze sprawiedliwością, równość pod względem formalnym, prawnym i
politycznym ale nie zawsze materialnym)
- prawo (ukazywane w świetle odwiecznych doktryn praw natury, uzasadniających
obiektywne istnienie niezbywalnych, niezmiennych, absolutnych, uniwersalnych,
podmiotowych uprawnień naturalnych jednostki ludzkiej do życia, wolności, własności
prywatnej, bezpieczeństwa i oporu wobec tyranii władzy)
- kapitalizm (system społeczny, głównie jednak organizacji gospodarki, opartej na liberalnej
koncepcji wolności ekonomicznej jednostek ludzkich, faworyzującej własność prywatną,
dystrybucje i wymianÄ™ regulowanÄ… prawami wolnego rynku)
- zmiana (tylko i wyłącznie zmiany ewolucyjne ale nie rewolucyjne, prowadzący do rozwoju,
który jest najwyższym celem i wartością, uzasadniającym istnienie prawa, społeczeństwa i
państwa, traktowanych jako służące mu środki)
Ewolucja liberalizmu przebiega w dwóch jego głównych nurtach  liberalizmu politycznego i
liberalizmu ekonomicznego, wzajemnie na siebie oddziaływujących.
Liberalizm Polityczny  określa sposób sprawowania władzy państwowej, a zwłaszcza jej
stosunek do obywatelskich wolności politycznych, m.in. sumienia, słowa, druku, zgromadzeń.
Według liberalizmu politycznego, ustrój państwa, republikański lub monarchistyczny,
powinien być demokratyczny. Powinien być ustrojem państwa prawa kierującego się
zasadami konstytucyjnymi w celu ochrony wolności obywateli przed zagrożeniami.
Liberalizm polityczny wierzył w postęp oraz doskonalenie się świata na arenie dziejów.
Jednymi z głównych zasad ideologii liberalizmu politycznego była indywidualność jednostki
oraz wolność. Głoszono świętość własności prywatnej oraz ograniczenie roli państwa i
aparatu państwowego.
Liberalizm Ekonomiczny  powstał pod koniec XVIII wieku, początkiem tej ideologii była
polityka merkantylizmu (ograniczenia importu i rozwoju eksportu) oraz w póz
niejszych
latach leseferyzm ( zalecający wyzwolenie jednostek z zależności feudalnej, umożliwienie im
realizacji swych interesów oraz rozwoju gospodarczego, rola państwa miała się ograniczać
tylko do ochrony wolności gospodarczej i własności prywatnej) Liberalizm ekonomiczny
polega na wolności pracy, produkcji i handlu w warunkach wolnej konkurencji na wolnym
rynku, umożliwiającej nieskrępowany rozwój własności prywatnej.
Adam Smith (1723-1790) twórca liberalizmu ekonomicznego. Jego główną pracą były
 Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów . Uważał on, że gospodarką rządzą
obiektywne prawa ekonomiczne (popyt i podaż) i, że rozwój gospodarczy może dokonywać
się tylko w warunkach wolnego rynku, który stanowi największa ochronę praw jednostki.
Bogactwo narodów to suma pracy każdego człowieka. Jakakolwiek interwencja państwa w
gospodarkę może przynieść tylko i wyłącznie negatywne skutki, dlatego głosił on
zmniejszenie jej do minimum.
Poglądy Smitha rozwijał dalej Ricardo (1772-1823) w swojej pracy pt.  zasady ekonomii
politycznej i opodatkowania uważał on iż jakiekolwiek rodzaje podatku ograniczają rozwój
gospodarki, dlatego też, trzeba je ograniczać. Jednak mimo swojego umiłowania dla
poglądów Smitha dostrzegał on wady gospodarki rynkowej, w której istnieją ciągle
powtarzajÄ…ce siÄ™ cykle.
Sednem obu nurtów liberalizmu jest aprobata dla wolności obywateli, pozostającej w
zmiennych historycznych relacjach z demokracjÄ….
Liberalizm (nurt angielski)
Jeremy Berthan (1748-1832) obwołany cudownym dzieckiem, gdyż w wieku czterech lat
opanował łacinę i grekę. Ukończył studia prawnicze w Oxfordzie. Uprawiał krótko praktykę
adwokacką. Uzyskał światową ***ę filozofa i reformatora prawa angielskiego. Główne jego
dzieła to:
-  Wprowadzenie do zasad wolności i prawodawstwa
-  Fragment o rzÄ…dzie
-  Kodeks Konstytucyjny
Bardzo dużo czerpał on z protestantyzmu, zwłaszcza z kalwinizmu oraz filozofii Epikura.
Głosił hasło  jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi .
Wyróżnił on siedem cech przyjemności, dzięki którym można poznać, czy dane uczucie jest
przyjemne czy też nie, brak jakiejkolwiek z nich całkowicie to wyklucza:
- intensywność - długotrwałość
- pewność - głębokość
- płodność - czystość
- rozciągłość
Koncepcja państwa Benthama  celem każdego rządu jest niestety troska o własne interesy,
lecz gdyby groziła mu za to kara, to wtedy zacząłby się troszczyć o wszystkich. Taką karą są
przegrane wybory, ale potrzebny jest również stały nacisk zorganizowanego społeczeństwa,
powszechne prawo wyborcze, ograniczenie władzy monarchy i skrócenie kadencji
parlamentu.
Społeczeństwo tak naprawdę nie istnieje, liczy się tylko jednostka a nierówności są
nieuniknione. Jednak obowiązkiem państwa jest maksymalne ograniczenie nierówności i
całkowite zlikwidowanie nędzy po przez fundusze pomocy dla najuboższych, tworzenie
nowych miejsc pracy. Fundusze na to maja być ściągnięte z wysokich podatków nałożonych
na bogatych, bo to uniemożliwia im Zycie w luksusie (luksus jest zły) oraz leży to również w
ich interesie.
J.S. Mill (1806-1873) jeden z najwybitniejszych myślicieli XIX wieku, polityk i ekonomista.
Sprawował wysokie urzędy w centralnej administracji kolonialnej, zasiadał również przez
jakiś czas w Izbie Gmin. Do jego najważniejszych dzieł należą:
-  System Logiki
-  Zasady ekonomi politycznej
-  O Wolności
-  O rzÄ…dzie reprezentacyjnym
-  Utylitaryzm
Zasada wolności jednostki  każda jednostka ma prawo do wolności, wolność ta może być
ograniczona, tylko i wyłącznie wtedy gdy zagraża wolności innych jednostek. Jednostka może
rozwijać się tylko w warunkach pełnej wolności, każda jednostka ma prawo do rozwoju a
państwo ma obowiązek zapewnić im ku temu warunki. Rozwój to szansa dla całego
społeczeństwa.
 Każdy jest stróżem swych spraw i swojego interesu
Jeżeli jednostka otrzyma wolność to będzie ona dążyć do zaspokojenia swoich potrzeb.
Najpierw fizjologicznych a potem duchowych, gdy już je zaspokoi osiągnie stan szczęścia.
Gdy będzie szczęśliwa zacznie uszczęśliwiać innych ludzi. Jednostka ma prawo do autonomii,
której państwo nie ma prawa naruszać. Podstawowym prawem jest wolność słowa.
Rząd ma być wyłoniony przez parlament, który powstał w drodze wolnych wyborów, mimo
to parlamentaryzm to niestety rządy miernot, które mogą na dodatek ulec zwyrodnieniu tj.
zmienić się w tyranie większości. Analfabeci mają być pozbawieni praw wyborczych, a
najbogatsi mają mieć większą władze. Funkcje rządy o: ochrona bezpieczeństwa i własności,
państwa ma być  stróżem nocnym .
Jeśli chodzi o ekonomie, Mill był zwolennikiem wolnego rynku, ale sprzeciwiał się on nie
ograniczaniu go. Nie uważał, że wolność działalności gospodarczej jest podstawą wszelkiej
wolności. Wolny rynek ogranicza się tylko na produkcji i kończy się tam gdzie zaczyna się
podział dóbr, którym rządzi prawo moralnej sprawiedliwości. Ludzie nie mogą pracować
tylko dla własnej korzyści ale i dla całego społeczeństwa.
Herbert Spencer (1820-1903) był inżynierem kolejowym, wielkim erudytą i oryginalnym
myślicielem społecznym, głównie w zakresie socjologii. Autor  Systemu filozofii
scjentystycznej wydanego w 10 tomach, przeniósł on teorie ewolucji Darwina na życie
społeczne.
W społeczeństwie dokonuje się ciągły postęp w drodze ewolucji, słabsze jednostki są
wypierane przez silniejsze; lepiej przystosowane do życia. Krytykował idee socjalizmu, która
według niego prowadzi do powstania państwa ingerującego we wszystkie dziedziny życia
jednostki.
Liberalizm (nurt francuski)
Ch.A. de Tocqueville (1805-1859) arystokrata z urodzenia, prawnik z wykształcenia, polityk
z zainteresowania (minister spraw zagranicznych w rzÄ…dzie Ludwika Napoleona), wnikliwy
obserwator demokracji amerykańskiej. Ogromny wpływ na jego życie wywarł wyjazd w 1830
roku do USA. Jego najważniejszymi dziełami są:
-  O demokracji w Ameryce
-  Dawny ustrój i rewolucja
Uważał on, że w przyszłości cały świat zostanie zdominowany przez amerykański styl życia i
tamtejszą gospodarkę. Arystokracja zawsze była elitą i nigdy nie powinno to się zmienić.
Bardzo dobrze oceniał on tamtejsze czasy. Lecz dawny arystokratyczny świat jest skazany na
śmierć, przyszłość należy do demokracji. Wiąże się to niestety z możliwością nadmiernych
indywidualizacji, rozwiązania więzi społecznych. Żeby temu przeszkodzić trzeba zbudować
silne państwo. Ratunkiem dla demokracji ma być m.in. uznanie przez klasę średnią wyższych
ideałów, oraz odbudowa więzi społecznych.
 Nie ma gorszego ustroju niż demokracja, ale nikt jeszcze nie wymyślił lepszego
B. Constant (1767-1830) twórca liberalizmu integralnego, mającego ogarniać całokształt
wielości wzajemnych uwarunkowań wolności jednostki ludzkiej. Był on przeciwnikiem
absolutyzmu, jakobinów oraz Napoleona, pisał romanse i prace publicystyczne, do
najważniejszych z nich należą:
-  O monarchii konstytucyjnej i rękojmi władz publicznych
-  O wolności starożytnych w porównaniu do wolności współczesnych
-  Wykład polityki konstytucyjnej
Nie ma wolności uniwersalnej ani uniwersalnego systemu, który tą wolność mógłby
człowiekowi zapewnić. Wolność oznacza prawo do czynienia wszystkiego z wyjątkiem tego
co jest wyraz
nie zabronione przez prawo. Prawo każdego państwa musi dokładnie określać
ramy działania tego państwa. Jednostka posiada pewne stałe nienaruszalne prawa:
- polityczne
- indywidualne
- i najważniejsze wolność osobistą, prawo do sądów przysięgłych, wolność
przedsiębiorczości, nienaruszalność własności i wolność prasy.
Tam gdzie istnieje wolność słowa są i inne wolności, tam gdzie go nie ma, nie może ich być.
Nie ma takiego systemu politycznego, który mógłby gwarantować wszystkie wolności, a
najgorszym jest monarchia absolutystyczna i tyrania. Idealny ustrój według Konstanta to
monarchia konstytucyjna. Jednak dla wolności jednostki mniej groz
na jest monarchia
absolutystyczna niż rewolucja, ponieważ monarchia pozwala człowiekowi na milczenie, a
uzurpacja nawet na to nie pozwala, gdyż zmusza społeczeństwo do deklarowania swojego
poparcia dla niej.
Rządy Liberałów w XIX wieku (wiek liberalizmu)
Francja  dynamiczny rozwój gospodarczy. Paryż był centrum finansowym i kulturalnym
świata, narastające w bardzo szybkim tempie konflikty społeczne, które spowodowały wzrost
znaczenia socjalistów. Toczono walkę z kościołem, który był zdecydowanie
monarchistyczny, laicyzacja szkolnictwa, blokowanie rozwoju prywatnego szkolnictwa
katolickiego. Rozdział państwa i kościoła, zwłaszcza majątkowy, zlikwidowano klasztory,
konfiskowano kościoły, utrudniano Zycie społeczności katolickiej.
Niemcy  liberałowie byli znacznie słabsi niż we Francji, jednak mimo to stanowili jeden z
filarów polityki Bismarcka, inicjatorzy walki z kościołem (Kulturkampf), ograniczano
wpływy kościoła katolickiego na Zycie i politykę państwa. Politykę walki z kościołem
prowadzili głównie konserwatyści.
Stany Zjednoczone  liberalizm jest wpisany w konstytucje kraju i zawsze był z nim
zwiÄ…zany. Amerykanie byli praktykantami liberalizmu a nie teoretykami.
Liberalizm w XX wieku
System parlamentarny, który był łączony z liberalizmem prawie w żadnym kraju nie
funkcjonował poprawnie. Kryzys gospodarczy lat 30 dodatkowo podważył słuszność systemu
wolnorynkowego.
H. Kelsen (1881-1973) prawnik, prof. uniwersytetu w Wiedniu z pochodzenia Żyd, był
autorem między innymi takich prac jak:
-  Socjalizm i państwo
-  O istocie i wolności demokracji
Bronił on pluralizmu politycznego, oraz krytykował komunizm jak i nazizm, które to
ideologie według niego nie mają żadnych podstaw. W ich fundamentach leży historyczny
mistycyzm.
J. Dewey (1869-1952) prawdziwy człowiek sukcesu, znany psycholog, pedagog i politolog,
autor takich prac jak:
-  Szkoła a społeczeństwo
-  Demokracja i wychowanie
-  Wolność i kultura
-  Stary i nowy indywidualizm
Bronił indywidualizmu, gdyż według niego tylko indywidualizacja jednostki pozwala na
wydobycie z niej wszystkich wartości. Rozwojowi jednostki sprzyja pluralistyczny system
demokracji. Postulował on znaczny interwencjonizm państwowy w gospodarkę, bardzo ostro
krytykował on komunizm.
Liberalizm po II wojnie światowej
Życie polityczne było zdominowane przez partie socjaldemokratyczne, zimna wojna
stworzyła szanse na odnowę liberalizmu, który był przeciwieństwem komunizmu i był w
stanie z nim walczyć (liberalizm wałczący).
K. Popper (1902-1994) znany filozof i logik, urodzony w Wiedniu, przed II wojną światową
osiadł w Londynie, autor takich prac jak:
-  Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie
-  Nędza historyzmu
Historyzm  szczególne ujęcie nauk społecznych przewidujące przyszłość.
Między innymi z tego powodu Marks został uznany przez niego za proroka, doprowadził on
historyzm do absurdu, historyzm zawsze zmierza do totalitaryzmu. Niemalże na każdym
kroku Popper krytykował marksizm i komunizm.
Totalitaryzmowi przeciwstawiał on społeczeństwo otwarte, którego jednak on konkretnie nie
sprecyzował. Jego poglądy wywarły ogromny wpływ na rozwój opozycji w bloku
komunistycznym.
Podział liberalizmu w USA
- liberalizm socjalny (utożsamiany jest z partią demokratyczną) którego ideałem jest państwo
dobrobytu, bez konfliktów społecznych. Uznaje silną ingerencje państwa w gospodarkę i
życie społeczne. Własność niesie ze sobą obowiązki (im więcej masz tym więcej powinieneś
dać).
- liberalizm konserwatywny (utożsamiany z partią republikańską) krytykował on na każdym
kroku państwo socjalne, gdyż według niego gwarancje rozleniwiają ludzi i blokują rozwój.
F.A. von Hayek (1899-1992) urodzony w Austrii, uważał się za obywatela brytyjskiego, ale w
gruncie rzeczy był obywatelem świata. Znany na całym świecie, długowieczny ekonomista i
filozof, uczestniczył w Kolokwium Lippmana, które z jego inicjatywy kontynuowało
działalność w duchu odrodzenia liberalizmu klasycznego jako Stowarzyszenie Mont-Pelerin.
Autor takich prac jak:
-  Konstytucja wolności
-  Droga do zniewolenia
-  Prawo, prawodawstwo i wolność
Sprzeciwiał się on gospodarce planowej, gdyż według niego była ona w oczywisty sposób
niemożliwa, postęp jest z
ródłem chaosu. A siłę społeczeństwa tworzy wolność (polityczna,
wewnętrzna i wolność działania). Atakował on zaciekle idee sprawiedliwości społecznej,
którą uważał za niemoralną. Działanie państwa na takiej zasadzie musi prowadzić do jego
zniszczenia i utraty poczucia bezpieczeństwa.
Republika (z czego się składa):
- zasada sprawiedliwości - przyjaz
Å„
- zgoda - uczciwość
- solidarność - przyzwoitość
- godność - wolność
- patriotyzm
M. Friedman (1912-2006) profesor ekonomii Uniwersytetu Chicago, bezkompromisowy
rzecznik klasycznego liberalizmu ekonomicznego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
ekonomii w 1976 roku. Autor takich prac jak:
-  Kapitalizm i wolność
-  Wolny wybór
Uważał on iż warunkiem wolności politycznej jest wolność gospodarcza. Każda forma
interwencji państwa w życie gospodarcze ogranicza wolność gospodarczą, a w konsekwencji
zniewala politycznie. Skrajna prywatyzacji jest najlepsza, nawet prywatyzacji szkolnictwa.
Likwidacja obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych. Koncepcja bonów oświatowych.
Większość problemów gospodarczych jest spowodowana wadliwą polityką pieniężną na ogół
wywołaną inflacją, której z
ródłem SA politycy i parlamentarzyści.
Politycy zawsze mają zdolność do inflacji, dzięki której mogą przekupić społeczeństwo.
Zwolennik idei Banku Centralnego, niezależnego od rządów. Friedman uważał, że egoizm
jest najlepszą cecha człowieka, prawdziwą dz
wignią postępu.
Konserwatyzm
- może oznaczać postawę życiową przejawiającą się w niechęci do zmian
- jako postawa polityczna broni zastanego stanu rzeczy bez względu na to jaki on jest
- ideologia polityczna
Konserwatyzm  z pisma francuskiego  Konserwatysta (François René de Chateaubriand -
wydawca): było to pismo o charakterze zachowawczym, z czasem sama nazwa pisma zaczęła
oznaczać kierunek polityczny
Okres od pierwszej połowy XIX wieku do Wiosny Ludów: w tym okresie k. przeżywał
rozkwit i celem było przywrócenie porządków sprzed rewolucji francuskiej. Gdy okazało się
to niemożliwe to pojawił się nurt pragmatyczny, godzący rzeczywistość z ideami.
Za ojca duchowego konserwatyzmu uznawany jest E. Burke (1727  1797)  duży wpływ na
jego poglądy wywarła rewolucja francuska, początkowo odnosił się do niej życzliwie, ale po
wydarzeniach związanych z terrorem jakobinów, zmienił zdanie,  Rozważanie nad rewolucją
we Francji uznawane jest za manifest konserwatywny: w swym dziele potępiał rewolucję,
uważał, że jest to wojna przeciwko naturze. Rewolucja to pożar, który niszczy dawne
instytucje, ale nic nowego nie buduje. Trzeba gasić ten pożar  jeśli w innym państwie
wybuchnie rewolucja to inne państwa mają prawo ją stłumić, gdyż istnieje ryzyko
rozprzestrzenienia się jej na inne państwa. Potępiał rewolucję francuską, ale rewolucję
angielską uznawał za wyjątek  afirmował ustrój angielski. Uważał, że państwo jest spółką
handlowÄ… tworzonÄ… do doraz
nych celów. Wysuwał teorię preskrypcji. Wychodził z założenia,
że ład społeczeństwa jest oparty na prawie Boga, jednak nie wszystkie prawa pochodzą od
Boga, tylko od woli ludzi. Do Boga należy czas i dokonuje on weryfikacji normy  gdy
norma przetrwa weryfikację czasu, to oznacza, że jest popierana przez Boga. Takie instytucje
to monarchia i Kościół. Bardzo gwałtownie krytykował demokrację. Idea demokracji była dla
niego niemoralna, gdyż jest bezwstydna  całe społeczeństwo ponosi odpowiedzialność za
decyzje rządu, nie ma odpowiedzialności za czyny. Uważał, że wybory są fikcją. Demokracja
uznaje równość praw, ale jest to niemoralne, gdyż nie wszyscy są równi. Krytykował też
absolutyzm królewski, ponieważ dopatrywał się podobieństwa między demokracją a
absolutyzmem (w obu brak odpowiedzialności politycznej). Krytykował dyktaturę wojskową.
Uważał, że wojskowi nie są w stanie rządzić i doprowadzi to do katastrofy. Jego
konserwatyzm uznawany był za pragmatyczny, ponieważ uważał, że świat się rozwija, a
przemiany ustroju są nieuniknione. Dopuszczał nawet bunt przeciwko władzy.
W innym kierunku poszedł konserwatyzm francuski, zwany ultramontanizmem. Za
czołowego teoretyka uznawany jest J. de Maistre (1753 - 1821). Był raczej liberałem ale po
rewolucji francuskiej zwrócił się ku konserwatyzmowi. Jego dzieła to:  O papieżu ,
 Wieczory w St. Petersburgu . Uznawał on, że z
ródła prawa pochodzą od Boga, a Bóg chce
by ludzie tworzyli prawa. Tylko monarcha może stanowić prawa, gdyż jest on wyrazicielem
woli Boga. Tylko papież może konsekrować monarchę i tylko on może publicznie go oceniać,
papież nie jest jednak zwierzchnikiem monarchy, ale moralnym autorytetem. Uważał, że
człowiek jest z natury zły i dlatego tak trudno nim rządzić, w człowieku tkwi duch
zniszczenia, a z
ródłem zła człowieka są jego namiętności i egoistyczne popędy. Człowiek
sam w sobie prawa nie uznaje, respektowanie prawa można wymusić tylko siłą. Zadaniem
monarchy jest zatem wzbudzanie strachu w poddanych, a żeby to robił musi sprawować
władzę absolutną. Ludzie muszą się bać też Boga  najgorsze nieszczęście dla ludzi to
odrzucenie Boga.
L. de Bonald (1754 - 1840). Krytyk umowy społecznej i Rousseau. Uważał, że podstawą
państwa są tradycja, język, władza i religia. Te podstawy dane są od Boga i wszystkie muszą
istnieć, gdy jednej zabraknie to państwo upadnie.
K. de von Haller (1768 - 1854)  Odbudowa wiedzy o państwie . Stworzył ideę państwa
patrymonialnego. W tym państwie władca ma taką władzę nad państwem, jak ojciec nad
rodziną. Monarcha musi przestrzegać przywilejów, natomiast poddani nie mają żadnych
praw. Wywyższał społeczeństwo stanowe. Odrzucał prawa dynastyczne. Władzę monarszą
powinien sprawować ten, kto jest najlepszy. Nie odrzucał republiki, ale uznawał za gorszy
system niż monarchię.
F.Stahl (1802 - 1861). Uznawał, że państwa powstały z woli bożej i są tworem boskim. Prawa
może stanowić monarcha, ale w żadnym wypadku poddani.
XIX wiek: Hegel  konserwatyści zapożyczyli od niego naukę o państwie.  Zasady filozofii
prawa  ucieleśnieniem wolności było dla niego państwo, bo tylko państwo zapewnia
porządek. Podporządkowując się państwu jednostka jest rzeczywiście wolna. Wierzył w
postęp, który nie dokonywał się ewolucyjnie, ale poprzez rewolucyjne skoki. Wg Hegla na
świecie trwa ciągła walka przeciwieństw ( wszystko jest uwarunkowane poprzez swoje
zaprzeczenia ).
W pierwszej połowie XIX w. konserwatyzm rozwija się prężnie. Po Wiośnie Ludów
konserwatyzm podupada, jego znaczenie jest dużo mniejsze. Czynniki działające na
niekorzyść k. to powstawanie nowych, młodych państw i procesy laicyzacji.
B. Disraeli (1804 - 1881)  pochodzenia żydowskiego, niekoronowany przywódca partii
konserwatywnej, premier 1874  1880. Jego hasło: wszystko zmienić, ale tak, żeby pozostało
bez zmian. W 1867 r. w Anglii przeprowadzono reformÄ™ wyborczÄ… z jego inicjatywy, prawo
wyborcze otrzymali wszyscy obywatele, którzy mają własny dom. Wprowadził publiczny
system zdrowia. Zajmował się też twórczością literacką. Wg niego światem rządzą Żydzi 
sugerował istnienie tajnego rządu żydowskiego. Było w tym trochę prawdy, Żydzi bowiem
opanowali cały finansowy rynek europejski, a największe, najbardziej znaczące banki były
kierowane przez Żydów.
 socjaliści z katedry  Niemcy lata 70., po zjednoczeniu Niemiec nastąpił znaczny wzrost
wpływów tego kraju, konserwatyści byli w kryzysie, ponieważ byli podzieleni na
protestantów i katolików, trudne było też wyodrębnienie dynastii, bardzo dynamicznie
rozwijała się gospodarka, rodziły się problemy społeczne wobec których myśl konserwatywna
była bezradna, grupa konserwatystów postanowiła połączyć idee konserwatywne z niektórymi
ideami socjalistycznymi, nie zdobyli jednak popularności, chociaż pod silnym ich wpływem
pozostawał Otto von Bismarck, najwybitniejszy ich przedstawiciel
L. von Stein (1815 - 1890). Głosił ideę monarchii socjalnej. Uważał, że istnieje ewolucyjny
rozwój społeczny. Dostrzegał również istnienie problemów społecznych  ich rozwiązaniem
był interwencjonizm państwowy.
XX w.  nie był korzystny dla konserwatyzmu, I wojna światowa doprowadziła do załamania
postaw i światopoglądów. Upadło wiele monarchii i wiele straciło na znaczeniu. Nasiliła się
laicyzacja życia, osłabła pozycja duchowieństwa oraz nastąpił upadek pozycji społecznej
arystokracji. Konserwatyści koncentrowali się na krytyce realnego świata, z
ródeł zła
doszukiwali się w liberalizmie. Część konserwatystów uległa fascynacji faszyzmem,
nazizmem itp., długo natomiast lekceważyli komunizm.
T. S. Eliot (1888 - 1965)  pisarz, poeta, 1948  literacka Nagroda Nobla, pisał eseje i
dramaty,  Morderstwo w katedrze  dramat oparty na faktach. Krytykował demokrację
parlamentarną za utratę więzi z tradycją, zerwanie więzi społecznych oraz uznawanie zysku
za jedyne kryterium dobra i zła. Uznawał, że system edukacyjny jest wadliwy, gdyż narzuca
wzory postępowania obce tradycyjnej kulturze, rozwija nadmierny indywidualizm i nie
przedstawia wzorców moralnych. Dlatego trzeba przywrócić ład moralny poprzez nawrócenie
do tradycyjnych wartości chrześcijańskich, a to z kolei musi być poprzedzone odrzuceniem
kultury liberalnej.
Lata 20. w Niemczech  grupa zwana rewolucyjnymi konserwatystami, C. Schmutt (1888 -
1985)  odrzucali ustrój republiki weimarskiej, odrzucali tez ideę cesarstwa, uważając
monarchię za system przestarzały. Odrzucali tradycję dziewiętnastowiecznego
konserwatyzmu, uważając ją za zbyt mieszczańską. Uprawiali kult siły fizycznej,
bohaterstwa, odnosząc się do średniowiecza. Fascynowali się komunizmem, a szczególnie
dyktaturą ZSRR. Głosili kryzys tradycyjnych społeczeństw europejskich. Chcieli odbudowy
ale na nowych podstawach. Odrzucali demokrację parlamentarną jako system spełniający
wolę ogłupiałych mas. Idealny system wg nich to dyktatura, taki system jak w bolszewickiej
Rosji. Prowadzili radykalną demagogię społeczną: krytykowali społeczeństwo burżuazyjne,
ponieważ opiera się ono na wyzysku. Pragnęli ustroju sprawiedliwości, który nazywali
narodowym socjalizmem. Pragnęli przeobrazić Niemcy w III Rzeszę. Po wojnie przestali
uważać za głównego przeciwnika liberalizm, teraz głównym przeciwnikiem stał się
komunizm. Powoli zaczęli ewoluować w stronę liberalizmu.
Lata 80. w USA  neokonserwatyści, skupieni wokół R. Reagana. Główni przedstawiciele:
W. Rostow, D. Bell, I. Kristal. Zakładali wrogość wobec ZSRR i komunizmu. Idee to: brak
odwołania do wyznania, co oznacza, że łączy protestantów, katolików, żydów i innych.
Celem jest obrona ładu moralnego. Państwo nie może pozwolić na całkowitą wolność słowa
(niezgoda na propagowanie agresji, rozwiązłości seksualnej, homoseksualizmu, czy teorii
ewolucji). W USA nastąpiła destabilizacja ładu moralnego. Lata 90.  spadek wpływów
neokonserwatystów, wzrosły one po zamachach w 2001 r. Stali się intelektualnym zapleczem
dla Busha. Wg redaktora  Commentary Normana Podhoretza trwa nowa wojna światowa z
islamofaszyzmem, którego celem jest zniszczenie obecnego porządku świata, z którym
Europa sama sobie nie poradzi, dlatego USA są zmuszone interweniować.
Konserwatyzm ma problemy z określeniem tożsamości  nie można już odwoływać się do
monarchii, a religia nie odgrywa już takiej roli. Coraz trudniej zdefiniować się jako
konserwatysta.
Wspólne cechy konserwatyzmu:
1. religia jako fundament ładu moralnego i społecznego
2. konieczność przestrzegania tradycji
3. przekonanie, że gwałtowne przewroty są zawsze złe (wyjątek stanowią odłamy głoszące
rewolucję moralną), rozwój społeczeństwa powinien dokonywać się drogą powolnej
rewolucji
4. solidaryzm społeczny  interes społeczeństwa jako całości jest ważniejszy od interesu
jednostki czy grupy społeczeństwa
5. własność społeczna jest fundamentem ładu społecznego (afirmacja własności społecznej),
korzystanie z własności tylko w ramach zasad moralnych
6. dążenie do silnego państwa  nie musi być ujednolicone pod względem narodowościowym,
suwerenność państwa może być naruszona, jeśli inne państwo zagraża ładowi
7. praworządność  poszanowanie praw obywateli przez władzę państwową, ale też
poszanowanie przez obywateli obowiÄ…zujÄ…cych praw
8. idea rządów elity  niechęć do parlamentaryzmu
Socjalizm
Uwagi wstępne
W XIX wieku pojawiło się pojęcie socjalizm, lecz jeśli przyjrzeć się temu bliżej, to myśl
socjalistyczna istniała od zawsze. W III w. p.n.e. w Indiach król Asika wymyślił sobie idee
państwa sprawiedliwego, bez przemocy, obejmujące wszystkie istoty. Platon był autorem idei
społeczeństwa sprawiedliwego rządzonego przez filozofów. Św. Tomasz z Akwinu był
autorem idei państwa podzielonego na stanu, które opiekowały się sobą nawzajem. Ruch
cystersów pragnął przebudować społeczeństwo w duchu ascezy i wyrzeczeniu się własności
prywatnej a ruch tajpingów w Chinach chciał zbudować coś na kształt socjalizmu.
Takich przykładów jest znacznie więcej i wszystkie z nich dowodzą tego, że socjalizm jest
stałym elementem kultury, który nigdy nie zniknie, gdyż myśl o społeczeństwie bez wyzysku
istnieje od zawsze.
Uwarunkowania rozwoju myśli socjalistycznej w XIX wieku
- rozwój przemysłu fabrycznego, powstanie dużych skupisk robotniczych (wyzysk, bieda i
bunty robotnicze)
- brak jakichkolwiek perspektyw na zmianę tej sytuacji (spowodowany nieudolności i bardzo
często zachłannością przedsiębiorców, którzy nie dbali o swoich pracowników)
- brak zainteresowania państwa położeniem robotników (nie posiadali oni praw wyborczych
więc nie było potrzeby liczenia się z ich głosem)
- kryzys nadprodukcji
- w środowisku przedsiębiorców panowało przekonanie o tym, że zarobki pracowników
powinny być jak najniższe
- T. Malthus (pierwszy człowiek, który stworzył podwaliny demografii i zauważył, że ludność
świata wzrasta a bogactwo stoi na tym samym poziomie
- panowało przekonanie, że robotnicy SA leniwi i tylko pod groz
bą głodu będą pracować
Rozwój inteligencji
- wynikał z zapotrzebowania na pracowników o wysokich kwalifikacjach
- rozwój szkolnictwa wyższego
- bardzo ambitna, dysponująca ogromem wiedzy lecz słaba ekonomicznie klasa
- z jej szeregów wywodzili się twórcy myśli socjalistycznej, ku socjalizmowi skłaniała się
młoda inteligencja
-  kto nie był socjalistą za młodu, ten na starość będzie łajdakiem
Socjaliści wykazywali ogromne zainteresowanie robotnikami fabrycznymi i wokół nich
zwrócili swoją działalność. Dostrzegali oni w nich siłę i potencjał, który może obalić w
społeczeństwie to co jest znienawidzone.
Socjalista (socjalis  łac. społeczny)  używane w połowie XIX wieku zamiennie z pojęciem
komunista (komunis  łac. wspólny, powszechny) określenie człowieka, który dąży do
poprawy położenia robotników fabrycznych, socjaliści byli uważani za niebezpiecznych
wichrzycieli.
*** Owen  początkowo przedsiębiorca, a nie socjalista w 1800 r. przejął zespół fabryk w
Szkocji, doszedł do wniosku, że robotnicy z
le pracują, ponieważ mają małe zarobki i
pierwsze, co trzeba zrobić, to podnieść ich wydajność poprzez troskę o pracownika, która leży
w interesie pracodawcy. Zmuszono go do rezygnacji ze stanowiska i wtedy stał się socjalistą.
Etapy socjalizmu:
- socjalizm utopijny
- socjalizm naukowy Karola Marksa
Myśl socjalistyczna w XIX w. miała charakter wielonurtowy
C.H. de Saint-Simon (1760-1825) wywodził się z rodziny arystokratycznej, był hrabią, ale
zrzekł się tytułu i poświęcił pracy społecznej. Do głównych jego dzieł należą
-  O systemie industrialnym
-  Katechizm industrialistów
-  Nowe chrześcijaństwo
Według Saint-Simona świat znajduje się w fazie wielkiego przełomu, kształtuje się nowe
społeczeństwo, które nazwał  industrią  jego celem jest maksymalizacja produkcji,
społeczeństwo skonstruowane jest na kształt warsztatu.
 Od każdego według możliwości, każdemu według potrzeb
Nowym społeczeństwem rządzić będą naukowcy (w 300 osobowym parlamencie zasiadać
będą naukowcy z różnych dziedzin). Całkowite oddanie własności prywatnej kontroli ze
strony państwa i ograniczenie prawa dziedziczenia. Do powstania nowego społeczeństwa
dojdzie przez moralne odnowienie. Saint-Simon był monarchistą.
Ch. Fourier (1772-1837) myśliciel francuski, twórca jednej z głównych odmian socjalizmu
utopijnego zwanego furieryzmem do jego głównych prac należą:
-  Nowy świat industrialny i zrzeszeniowy
Za z
ródło wyzysku istniejącego w społeczeństwie uważał on wymianę towarowo-pieniężną, a
z
ródłem wszelkiego zła jest pieniądz, ponieważ można go gromadzić. Społeczeństwo
powinno być podzielone na wspólnoty nazwane falangami (wspólne osiedla, nazwane
falansterami, charakter rzemieślniczo-rolniczy) wszystko co potrzebne im do życia
wytwarzali by sami i wymieniali między sobą. Człowiek powinien przenosić się z jednego
stanowiska na drugie, aby się nie znudzić i zdobyć nowe doświadczenie. Głosił on likwidacje
małżeństwa, ponieważ rodzina wyzwala w dzieciach indywidualizm, co jest niebezpieczne,
opowiadał się za wolnymi związkami i wychowywaniem dzieci przez wszystkich członków
społeczeństwa.
*** Owen (1771-1858) angielski socjalista utopijny, działacz polityczny i społeczny, pionier
ruchu spółdzielczego, zwolennik filozofii oświecenia i ekonomii politycznej D. Ricarda. Do
jego głównych i zarazem najważniejszych dzieł należy:
-  Nowy obraz społeczeństwa, czyli rozprawy o kształtowaniu charakteru
Krytykował on sysem fabryczny, potępiał wczesne zatrudnianie dzieci, które prowadziło do
degeneracji pod względem fizycznym. y
ródłem zła jest własność prywatna, gdyż rodzi ona
konkurencje oraz wymiana towarowo-pieniężna. Zmiany społeczne zachodza po przez
wychowywanie młodego pokolenia. Głosił on idee budowania wiosek owenowskikch, w
których panować miała wspólnota własności, i które miały być samowystarczalne. Był
zwolennikiem zniesienia małżeństwa i wspólnego wychowywania dzieci, po przez które
tępiony byłby indywidualizm. Był wrogiem ulic (drobiazgowo planował on swoje wioski) w
zamian proponował budowę placów i blokowisk, pragnął wprowadzić jednakowy ubiór dla
wszystkich.
Rozwój ideologii socjalistycznej w XIX wiecznej Europie
Karol Heinrich Marks (1818-1883) urodził się w Trewirze, jego ojciec był adwokatem,
pochodził z rodziny zniemczonych Żydów, ukończył studia prawnicze i filozoficzne, podczas
studiów znany był z umiłowania hulaszczego życia. Po ukończeniu studiów podjął prace w
liberalnej gazecie reńskiej, po jej zamknięciu i zakazie jej wydawania wyjechał do Genewy, a
potem do Brukseli. Działał w środowiskach socjalistycznych na emigracji  brak sukcesów,
gdzie zaprzyjaz
nił się z Engelsem. W 1848 r. powrócił do Niemiec gdzie wydawał nową
Gazetę Reńską o profilu socjalistycznym. W końcu ostatecznie wyemigrował do Londynu,
gdzie nie znalazł stałego z
ródła utrzymania i był wspierany finansowo przez Engelsa, który
był fabrykantem i poświęcał się pracy naukowej. Po pewnym czasie jego sytuacja się
poprawiła gdyż jego publikacje zaczęły przynosić dochody. W 1864 roku członek I
międzynarodówki.
Twórczość
- I okres  młodość Marksa do 1850 r. pozostawał pod silnym wpływem Hegla, od którego z
czasem się wyzwolił. Do jego dzieł należą:
 Przyczynek do Heglowskiej filozofii
 Rękopisy ekonomii-filozoficznej
 Tezy o Feuerbachu
 Ideologia niemiecka
Ukoronowaniem tego okresu był  Manifest Komunistyczny 1848 r.
- II okres  okres londyński
 Kapitał tom I 1867 r. pozostałych nie ukończył, zostały one opublikowane po jego śmierci
przez Engelsa.
Za jego życia popularność zdobył tylko  Kapitał , zaś w okresie komunistycznym jego dzieło
było otoczone kultem. Marks często popadał w sprzeczności, często zapożyczał wiele swych
idei od Hegla i angielskich komunistów. Traktowano go jako element spisku żydowskiego,
który ma zniszczyć kulturę europejską, które według współczesnych badań nie zostały
potwierdzone.
Fryderyk Engels (1820-1895) syn właściciela fabryki włókienniczej, urodzony w Bremie w
północnej Westfalii, nie miał wykształcenia uniwersyteckiego, od najmłodszych lat pracował
u ojca. Przez pewien czas utrzymywał Marksa i jego rodzinę, był współautorem wielu z jego
prac, propagował idee marksistowskie w środowisku niemieckich socjalistów. Stwierdził, że
socjalizm dzieli się na utopijny (do Marksa) i naukowy (od Marksa), nie miał wielkiego
wpływu na poglady Marksa, sam pisał ale miał słaby dorobek. Do najważniejszych jego prac
należą:
-  Rozwój socjalizmu od utopii do nauki
-  Pochodzenie rodzin, własności prywatnej i państwa
-  Ludwig Feuerbach  zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej
PoglÄ…dy Marksa
Manifest Komunistyczny 1848, na zlecenie Związku Komunistów opublikowany w Londynie
w języku niemieckim, widoczne tu były głównie założenia poglądów Marksa, które póz
niej
rozwinął w  Kapitale . Ostro krytykował społeczeństwo, podkreślał niedolę i wyzysk
robotników fabrycznych. Ostro krytykował nurty myśli socjalistycznej, podkreślając, że są
one utopijne. Podstawową siłą rozwoju społeczeństwa jest walka klas, według niego następuje
ona poprzez rewolucję i to jest nadrzędny cel partii komunistycznej. Dla robotników większe
znaczenie posiada solidarność klasowa niż narodowa.  Proletariusze wszystkich krajów
Å‚Ä…czcie siÄ™ .
W jego pismach widoczna jest ostra krytyka ówczesnego społeczeństwa, twierdził, że jego
główna cechą jest ciągły wyzysk klasy robotniczej, aczkolwiek w Rosji w połowie XIX w.
sytuacja zaczęła się zmieniać pojawiło się zapotrzebowanie na wyspecjalizowanych
robotników, wzrost zarobków wywołało to zakłopotanie Marksa, który myślał, że nędza
będzie wzrastać.
Marksizm  system poglądów ekonomicznych, społeczno-politycznych, stworzonych przez
Karola Marksa i jego kontynuatorów, usiłuje objąć całokształt życia człowieka w przyrodzie,
społeczeństwie i państwie. Badacze dzielą marksizm na trzy części:
- materializm dialektyczny
- ekonomia polityczna
- materializm historyczny, czyli dziejowy
Materializm dialektyczny  można go sprowadzić do 5 tez:
- świat ma charakter materialny
- materia istnieje w przestrzeni i czasie
- nieodłączną cechą materii jest ruch, powoduje on jej rozwój
- ruch materii ma charakter dialektyczny, dokonuje się według określonych praw:
# Prawa wszechzwiązku zjawisk- wszystkie zjawiska są ze sobą związane i uzależnione od
siebie
# Prawo jednostki i walki przeciwieństw
# Prawo przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe
# Prawo negacji negacji  wszystko ma swoją negację, a każda negacja ma swoją negację
- rzeczywistość podlega odpowiednim prawom
Ekonomia polityczna
a)teoria pracy
- człowiek jest wytworem przyrody, ale jednoczesnie jest jej przeciwieństwem i jest istotą
wyalienowaną ze świata przyrody
- jest jedna możliwość uniknięcia alienacji (człowiek musi tą przyrodę sobie
podporządkować)
- według Marksa to praca stworzyła człowieka i jest pierwotnym czynnikiem budzenia się
jego świadomości, a historia świata jest tworzeniem człowieka poprzez prace
b)teoria wartości gospodarczej
- z
ródłem wartości produktu jest praca, włożona w jego wytworzenie
- cały dochód społeczeństwa powstaje w wyniku pracy
- zysk przedsiębiorcy powstaje w wyniku zagarnięcia przez niego części nieopłaconej pracy
robotników (wartość dodatkowa lub nadwartość)
- Marks wychodził z założenia, że przedsiębiorca nie pracuje, na niego dochody pracują
robotnicy
c)teoria wyzysku
- Marks zastanawiał się co decyduje o tym, że ktoś jest robotnikiem, a ktoś przedsiębiorcą,
wyróżnił kapitał stały (budynki, maszyny, narzędzia i surowce) oraz zmienny (praca i ludzie)
- dla Marksa najważniejszy był kapitał, a nie pieniądze
- kapitał stały nie przynosi dochodów
- kapitalista osiąga zysk poprzez zagarnięcie części wartości wytworzonej przez robotników
- musi zagarnąć tą tzw.  wartość dodatkową , w związku z czym nie ma możliwości
pogodzenia robotników i kapitalistów
- kapitalizm najwyższym stadium wyzysku człowieka przez człowieka ( według Marksa; był
to też wedlug niego ustrój nieefektywny, bo ciągle dochodzi do nadprodukcji i marnowana
jest praca
Materializm historyczny (dziejowy)
a)dzieje gatunku ludzkiego to proces, który podlega prawom obiektywnym, prawa te realizuje
się niezależnie od ludzkiej świadomości, zamierzeń, celów
b)człowiek jest w stanie poznać obiektywne prawa rządzące dziejami ludzkimi (cztery prawa
dialektyki przeniesione na grunt społ.)
- rozwój ludzki ma charakter postępowy, od niższych form organizacji życia zbiorowego do
form wyższych
- w dziejach ludzkości istotną rolę odgrywają stosunki ekonomiczne
c)państwo jest środkiem przemocy, mającym na celu trzymanie w ryzach ludność. Państwo
powołuje grupa dominująca ekonomicznie
Teoria ustroju społecznego
# Każdy ustrój społeczny składa się z dwóch elementów:
a)baza ; stosunki ekonomiczne i gospodarcze
b)nadbudowa; wszystko pozostałe (poglądy polityczne, prawne i filozoficzne)
Nadbudowa jest ściśle podporządkowana bazie, gdy zmienia się baza, zmienia się również
cała nadbudowa.
# Całe dzieje ludzkości Karol Marks podzielił na ustroje (formacje społeczno-gospodarcze)
a)wspólnota pierwotna (obejmująca czasy najdawniejsze, kiedy własność i praca miały
charakter wspólny)
b)niewolnictwo (dominowała własność indywidualna i praca przymusowa)
c)feudalizm (dominowała własność indywidualna i praca poddańcza)
d)kapitalizm (dominowała własność zindywidualizowana i praca najemna)
e)socjalizm (apogeum rozwoju ludzkości, do którego w sposób nieunikniony zmierza
znienawidzony przez komunistów kapitalizm)
# Dlaczego kapitalizm zmierza do socjalizmu?
a)kapitalizm wprowadził podział na klasy posiadające i nie posiadające
b)racją bytu kapitalistów jest wyzysk klasy pracującej, ich zachłanność ciągle wzrasta i
następuje coraz większy wyzysk pracujących, zanikną wielkie klasy pośrednie i wynikiem
tego pozostanie tylko klasa posiadająca i nędzna grupa robotników, efektem tego będzie
rewolucja proletariatu i środki produkcji przejdą na klasę robotniczą (zmieni się baza,
nadbudowa, wszystko). Powstanie społeczeństwo bezklasowe, nie będzie wyzysku, zanikną
patologie, państwo upadnie, ludzie zaczną rządzić się samo, a praca stanie się neutralną,
potrzebą człowieka, bo zrozumie, że tylko przez nią będzie mógł się realizować.
Według Marksa rewolucja rozpocznie się w najbardziej rozwiniętych państwach świaa. Aby
rewolucja miała być skuteczna musiała objąć cały świat. Fazą wstępna przyszłego rozwoju
socjalistycznego miała być dyktatura proletariatu, nie ukrywał, że byłaby ona dyktaturą partii
reprezentującej robotników. W tej fazie nastąpiłoby zniesienie pozostałości kapitalizmu oraz
wprowadzono by publiczną wartość środków produkcji. Zniesiono by pieniądz, który zostałby
zastąpiony przez coś, czym można by było inwestować. W fazie wyższej przewidywał
likwidację państwa, przejście do demokracji bezpośredniej, a w tym nowym ustroju praca
sanie się naturalną potrzebą człowieka.
Lenin I fazę nazwał socjalizmem, a II komunizmem. Celem istnienia obozu socjalistów było
to właśnie przejście.
Róża Luksemburg (1871-1919) urodzona w Zamościu w spolonizowanej rodzinie
żydowskiej, wychowana w kulturze polskiej, uczęszczała do szkoły rosyjskiej. W 1893
organizatorka SDPL, zbiegła nielegalnie do Niemiec ppo uwolnieniu z więzienia. Działaczka
Socjaldemokracji Niemiec, współtwórczyni Partii Komunistycznej. W 1919 r. zamordowana
przez bojówkę niemiecką. Główne prace to:
-  Rozwój przemysłowy Polski
-  Akumulacja kapitału
-  Kryzys socjaldemokracji
Postać na wskroś kontrowersyjna, od 1968 r. rozpoczął się jej renesans, podczas wydarzeń
marcowych uznana przez część młodzieży za patronkę.
Potępiała nacjonalizm, który uważała za patologie, zjawisko skrajnie negatywne. Każdy ruch
narodowowyzwoleńczy uważała za przejaw nacjonalizmu. Nie cierpiała Rosjan, przeciwna
walce Polaków o niepodległość, uważało ona ją za niepotrzebną, ponieważ i tak wszystkie
państwa upadną, po za tym ziemie zaborcze są powiązane z państwami-zaborcami i ich
odłączenie spowoduje obniżenie poziomu gospodarczego i ekonomicznego.
Uważała, że ludzie kierują się ekonomią, często występowała w obronie praw języka
polskiego w Niemczech (obrona dzieci polskich we Wrześni), nie cierpiała Niemców, Żydów
i nie przepadała za Francuzami. Krytykowała Bernsteina, przedstawicielka lewego skrzydła,
nie cierpiała Lenina i bolszewików, ponieważ zatracili oni związek z klasą robotniczą.
Potępiała rewolucję paz
dziernikową, ze względu na brutalność bolszewików, była przeciwna
rewizji marksizmu (ortodoksyjna marksistka). Uważała, że rozwój kapitalizmu prowadzi do
rewolucji (która wybuchnie w krajach słabo rozwiniętych). Wyzysk krajów peryferyjnych
przez kraje usytuowane centralnie prędzej czy póz
niej doprowadzi do rewolucji.
W.J. Lenin (1870-1924) syn inspektora szkolnego, kierował szkolnictwem w ramach guberni,
z pochodzenia Tatar (Kałmuk), matka najprawdopodobniej pochodzenia żydowskiego,
dziadek był lekarzem. Posługiwał się biegle językiem niemieckim, znał kulturę Niemiec,
studia prawnicze w Sybirsku, z których to został wydalony za udział w demonstracji
studenckiej. 1891 r. ukończył prestiżowy Uniwersytet w Petersburgu, 1897 r. skazany na
pobyt na Syberii za nielegalną działalność polityczną w kółkach socjalistycznych.
1900 r. wyjechał na emigrację (do 1917 głównie w Szwajcarii ale także w innych krajach).
1903 rozłam SDPR na frakcje mienszewików (rewizjonistyczna)i bolszewików (ortodoksyjna,
radykalna).
1905-1907 r. rewolucja w Rosji, bolszewicy nie odegrali większej roli. Po rewolucji nastąpiła
stopniowa legalizacja życia politycznego. Lenin i bolszewicy nie zalegalizowali swojej
działalności, mieli przedstawicieli w Dumie, wydawali legalna prasę i walczyli z caratem. W
1914 r. Rosja wdała się w wojnę, która wskutek klęski całkowicie skompromitowała carat i
państwo rosyjskie. W 1917 r. wybuchła rewolucja, która obaliła carat i przejęła władze w
Dumie. Za pośrednictwem socjalistów szwajcarskich nawiązano kontakt z Leninem, aby mógł
przedostać się do Rosji, w której to pomogli mu Niemcy. Po przyjez
dzie do Rosji Lenin
ogłosił konieczność rewolucji socjalistycznej (rewolucja paz
dziernikowa 1918 r.). aż do 1924
roku czyli do dnia swojej śmierci Lenin był dyktatorem Rosji.
Jego główne prace (żenująco słabe, głównie artykuły prasowe) to:
-  Rozwój kapitalizmu w Rosji
-  Materializm a empiriokrytycyzm
-  Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu
-  Państwo a rewolucja
Europa Zachodnia wkroczyła w najwyższą face kapitalizmu (imperializm) poprzez podboje
kolonialne zyski osiągnięte kapitalizmem pozwalają na jakiś czas odsunąć rewolucję
socjalistyczną. W Rosji wybuchnie rewolucja socjalistyczna, która rozprzestrzeni się na cały
świat. Rosja stałą się krajem o zaawansowanym rozwoju kapitalizmu (zdaniem Lenina) a
ponieważ w kraju o wysokim poziomie rozwoju kapitalizmu możliwa jest rewolucja to Rosja
jest takim krajem. Był zwolennikiem centralizmu demokratycznego, który to dopuszczał
dyskusje w partii sprawującej władzę, ale uważał za niemożliwe tworzenie frakcji (było to
równoznaczne z przestępstwem i karane wyrzuceniem z partii). Stworzył koncepcje
socjalizmu jako etapu przejściowego pomiędzy kapitalizmem a komunizmem. Koncepcja
państwa dyktatury proletariatu (władza nie dzielona z nikim, a oparta na sile mas). Proletariat
nie może sprawować władzy, musi to zrobić awangarda proletariatu (komuniści).
Powstanie masowych partii socjaldemokratycznych  lata 90-te XIX wieku
- socjaliści stworzyli wzór partii masowej
- robotnicy mieli więcej czasu, mniej pracowali, więcej zarabiali oraz powsiadali możliwość
udziału w życiu politycznym
- reprezentacją związków zawodowych była socjaldemokracja (ich działacze wywodzili się z
ruchów związkowych  byli zapleczem finansowym)
- 1889 r. pierwszy socjalista wszedł do rządu (Aleksander Millerand)
- do I wojny światowej byli skazani na role opozycji
- ordynacje preferowały wyborców konserwatywnych (cenzus majątkowy, ludność wiejska
uległa wobec duchownych)
- przełom po I wojnie światowej  osłabienie monarchii, duchowieństwa, arystokracji, którzy
preferowali konserwatystów, kryzys gospodarczy w latach 30-tych podważył wiarę w wolny
rynek
- Anglia i Francja  socjaldemokracja odgrywała ogromną rolę, ale nie przekroczyła ram
parlamentarnych
- Włochy i Niemcy  wpływ socjalizmu spowodował rozwój nacjonalizmu
- po II wojnie światowej  eksplozja tendencji socjalistycznych, Rosja eksportowała
rewolucję do krajów wyzwalanych przez siebie
- popularność w krajach uboższych ( komunizm jest jak wesz  lubi biedę )  Chiny, Korea
Północna, Kambodża, kraje Afryki
- katastrofa gospodarcza w latach 80-tych spowodowała zanik  czerwonej fali
Przemiany w ruchu socjalistycznym
Socjaliści:
- skłonność do traktowania swoich przekonań jako prawdy objawionej
- symbioza z innymi ideologiami
- bardzo ważna była przynależność klasowa
- 1914 r. ugrupowania socjalistyczne popierają swoje rządy (było to związane z tendencjami
nacjonalistycznymi)
- stopniowo wchłaniał pewne elementy innych ideologii, np. w Chinach socjalizm +
konfucjanizm = maoizm
- dyktatury komunistyczne ewoluowały w kierunku totalitaryzmu
ZSRR w okresie rządów Stalina
Chiny w okresie rządów Mao
Kraje Europy Wschodniej do lat 50
- cechy totalitaryzmu komunistycznego:
# totalne podporządkowanie życia prywatnego i publicznego władzy państwowej
# zmonopolizowanie całej władzy przez diagnostyczny ośrodek partyjno-państwowy
# wymuszanie podporządkowania społecznego zbrodniczymi metodami (skrytobójstwa,
mordy)
# jednak nie był to ruch ideologicznie zbrodniczy, marksizm nie nawoływał do ludobójstwa
# miał charakter utopijny (utopia zawiera w sobie elementy totalitaryzmu, a totalitaryzm
zagrożony jest ludobójstwem)
Lew Trocki (1879-1940) wieloletni działacz socjaldemokracji, początkowo mienszewik,
potem bolszewik, brał udział w rewolucji paz
dziernikowej, pretendował do władzy po
Leninie, przeciwnik Stalina. Po 1923 r. stopniowo odsuwany od władzy, w 1929 r. zmuszony
do wyjazdu z kraju od 1929 r. spędzał życie na emigracji, chronił się przed zamachami.
Ostatecznie osiedlił się w Meksyku, gdzie został zamordowany przez specjalnie
wyszkolonego przez ZSRR zabójcę. Do głównych jego prac należą:
-  Prawda o Rosji Sowieckiej
-  Historia rewolucji rosyjskiej
-  Zdradzona rewolucja
-  Czym jest ZSRR i dokÄ…d zmierza
Bardzo ostro krytykował ZSRR. Dokładnie ukazywał działanie aparatu terroru, rządy w
ZSRR sprawuje nowa burżuazja biurokratyczna, ZSRR nie jest państwem robotniczych
chłopów. Nawoływał do nowej rewolucji robotniczej i obalenia władzy bolszewików. Miała
po tym zostać przywrócona funkcja Rady Delegatów, przewidywał ograniczenie systemu
partyjnego wyłącznie do partii robotniczej. Miała nastąpić rewolucja obejmująca cały świat.
Karl Kautsky (1854-1938) działacz niemiecki pochodzenia czeskiego, założyciel i redaktor
 Nowego ciosu . Do głównych i zarazem najważniejszych jego prac należy:
-  Materialistyczne pojmowanie dziejów
Początkowo był marksistą, po rewolucji bolszewickiej stał się krytykiem bolszewizmu,
Lenina oraz całego ZSRR, uważał, że dyktatura bolszewicka hamuje postęp. Stworzył idee
państwa jako instytucji ponadklasowej.
Hendrich de Man (1885-1953) teoretyk socjaldemokracji belgijskiej, podważał marksistowską
teorie walki klas, twierdził iż nie jest motorem postępu a zjawiskiem patologicznym.
Deklaracji Frankfurcka
1951 r. obradował Kongres Międzynarodówki Socjalistycznej, który uchwalił deklarację
 Cele i zadania socjalizmu demokratycznego . Stał się podstawą całego ruchu
socjalistycznego, ostro krytykował system kapitalistyczny ponieważ:
- prawa własności stawia ponad prawami człowieka
- uniemożliwia większości społeczeństwa wpłwy na kierowanie życiem gospodarczym
- powoduje wzrost nierówności społecznych
Ostro krytykował komunizm radziecki, ponieważ:
- podstawÄ… ich rzÄ…du jest terroryzm
- wykorzystuje na masowÄ… skale prace niewolniczÄ…
- społeczeństwo dzieli się na klasy, a między klasami isnieją ostre konflikty
- ideologia jest narzędziem w rękach radzieckiego imperializmu
Cele:
- priorytet demokracji politycznej nad socjalizmem
- odrzucenie przemocy i dyktatury w walce z kapitalizmem
- poszanowanie praw człowieka z deklaracji ONZ
- ponadklasowość ruchu socjalistycznego (już nierobotniczy)
- zrezygnowanie z marksizmu jako oficjalnej doktryny, dopuszczano wielo nurtowość
- budowa socjalizmu drogą ewolucji, poprzez wyrównywanie nierówności społecznych
- nierówności społeczne mogą mieć charakter religijny, narodowościowy
- zrezygnowanie z uspołecznienia całej gospodarki
- dopuszczano istnienie prywatnej przedsiębiorczości
1959 r. program SPD na zjez
dzie w Bad Godesberg
Zawierał:
- ostrÄ… krytykÄ™ komunizmu
- krytykę kapitalizmu złagodzono
- korzenie socjalizmu tkwią w etyce chrześcijańskiej
Cele:
- ochrona własności prywatnej jest jednym z głównych celów partii, o ile nie przeszkadza
sprawiedliwości społecznej oraz zaprowadzeniu ładu
- ujarzmienie potęgi wielkich przedsiębiorstw
- ważniejsze jest to, aby pracownicy mogli wywierać wpływ na prace przedsiębiorstwa
- ważniejsza od własności jest własność ekonomicznego zarządzania
SPD ogłosiła się partią ogólnonarodową
Założenia ideowe socjaldemokracji:
- pluralizm światopoglądowy
- odrzucenie rewolucji i dyktatury proletariatu
- założenie o zanikaniu walki klas we współczesnym społeczeństwie
- postulat kontroli państwa nad życiem gospodarczym, ale bez likwidacji własności prywatnej
- pluralizm polityczny
- ponadklasowość państwa
- odejście od partii klasowej w kierunku partii świata pracy
J.M. Keynes (1883-1946) teoretyk ekonomii politycznej, nie był socjaldemokratą, ale wywarł
wpływ na socjaldemokrację. Ekonomista na Uniwersytecie w Cambridge, przedsiębiorca,
polityk, w okresie II wojny światowej kierował gospodarką Wielkiej Brytanii. Do jego
najważniejszych prac należy:
-  Ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza
Konieczność kierowania życiem gospodarczym przez państwo, walka z bezrobociem poprzez
pobudzanie popytu, pobudzanie popytu, poprzez wpompowywanie pieniÄ…dza w rynek nawet
kosztem wzrostu inflacji. Postulował urzędową regulację cen i płac, zwolennik wysokich
podatków i inwestycji państwowych. W latach 50 i 60 cieszył się dużą popularnością w USA
i Europie jednak oznaki kryzysu które pojawiły się w latach 70 spowodowały nawrót do
gospodarki wolnorynkowej.
Katolicka myśl społeczna
Wielowymiarowość pojęcia kościół:
- dokumenty
- ogół duchowieństwa, wszystkie ich wypowiedzi
- wszyscy wierni
1987 encyklika  Sollicituda reu socialis Jan Paweł II
Katolicka nauka społeczna jest dokładnym sformułowaniem wyników pogłębionej refleksji
nad złożoną rzeczywistością ludzkiej egzystencji w społeczeństwie i w kontekście
międzynarodowym, przeprowadzonym w świetle wiary i tradycji kościelnej. Jej
podstawowym celem jest wyjaśnienie ej rzeczywistości poprzez badanie jej zgodności czy
niezgodności z nauką ewangelii o człowieku i jego powołaniu doczesnym a zarazem
transcendentnym. Zmierza zatem do ukierunkowania chrześcijańskiego postępowania.
Podstawy katolickiej nauki społecznej:
a)nauka głoszona przez papieża
- encykliki
- listy apostolskie, adhortacje, dokumenty niższej wagi,
- wypowiedzi publiczne
Części nauki społecznej:
- rozpoznanie aktualnej sytuacji świata
- ocena moralna tej sytuacji
- wskazanie koniecznych reform społecznych z punktu widzenia potrzeb moralnych
Sytuacja kościoła pod koniec XVIII w.
- papież  władca świecki, bardzo mocno uwikłany w meandry polityki
- kościół ściśle związany ze współczesnym społeczeństwem, gdzie dominowała arystokracja
- kościół dysponował ogromnymi posiadłościami
- kandydaci do najwyższych tytułów nie posiadali aspektów intelektualnych i moralnych
- ponad 60% biskupów było niewierzących, uwikłanych w liczne skandale
- niższe duchowieństwo (plebejskiego pochodzenia) było lekceważone i biedne, wywodziło
się z niego wielu przywódców rewolucji
- kościół nie dopuszczał innego ustroju poza monarchią, zakazywano lichwę, pieniądz
traktowano jako zło konieczne, tendencje społeczne były odmienne
- wśród elit intelektualnych szerzyły się tendencje ateistyczne i deizm
- likwidacja zakonów i przejmowanie ich dóbr przez państwa
- prześladowania duchowieństwa, zastępowanie chrześcijaństwa bliżej nie określonym kultem
istoty wyższej
- likwidacja państwa kościelnego, podporządkowanie papieża cesarstwu (Napoleon)
- po klęsce Napoleona, przywrócono państwo kościelne, restauracja
- państwo kościelne  wzór konserwatywny
- 1970 r. upadek świeckiej władzy papieża, władza papieża ograniczyła się do Watykanu,
papież ogłosił się więz
niem Watykanu, sytuacja prawna Watykanu była niejasna
- odsuwanie kościoła od życia społecznego, szkolnictwa i kultury
- coraz większe znaczenie zyskiwały parlamenty, w nich mieli przewagę wrogowie kościoła
- ugrupowania liberalne wprowadziły antykościelną politykę, socjaliści wrodzy wobec
kościoła, duża część ruchów nacjonalistycznych miała charakter antykatolicki
- zacofanie gospodarcze krajów katolickich w Europie (kościół hamuje postęp)
- państwa katolickie odgrywały słabą role w życiu ówczesnego świata
- katolik to człowiek ciemny, leniwy, zacofany i posłuszny księżom
- wśród duchowieństwa postawy obrażania się na rzeczywistość, niedostrzeganie przemian
społecznych, za przyczynę szerzącego się na świecie zła uważali doktrynę liberalizmu i
masonerię. Bunt przeciw władzy uważany za przejaw liberalizmu był potępiany
- wśród duchowieństwa następowały przemiany
Pius IX (pontyfikat 1846-1878)
Początkowa opinia liberała, potem skrajny konserwatysta, przeciwdziałał jednoczeniu się
Włoch, zakres władzy papieża ograniczał się tylko do Rzymu, a w 1970 r. już do samego
Watykanu (ogłosił się więz
niem Watykanu i nie uznał zjednoczenia Włoch). Stworzył dogmat
o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności, zakazał udziału katolików w
wyborach parlamentarnych.
Leon XII (pontyfikat rewolucyjny 1878-1903)
Wszechstronnie wykształcony intelektualista, zwolennik zaangażowania kościoła w życie
polityczne, był autorem blisko 60 encyklik poświęconych postawie katolików wobec
współczesnych problemów politycznych. W 1879 r. powstałą encyklika  Aeterni Paris a w
1891 encyklika  Rerum novarum . Uznał św. Tomasza z Akwinu za najważniejszego
myśliciela katolickiego, tomizm stał się oficjalną filozofią kościoła (i to właśnie z tej myśli
wywodzi się katolicka nauka społeczna). Św. Tomasz z Akwinu znajdował się przez pewien
czas w dziale ksiąg zakazanych, do upowszechnienia jego dzieł przyczynił się zakon
dominikanów i jezuici.
Św. Tomasz z Akwinu (ok. 1224-1274) wywodził się z Włoch, z rodziny arystokratycznej,
wbrew woli rodziców wstąpił do zakonu dominikanów, życie poświęcił pracy naukowej i
wykładał na uniwersytetach ( suma teologiczna ). Był zafascynowany starożytną filozofią,
głównie Arystotelesem. Był teologiem, stworzył 5 dowodów na istnienie Boga, ważną rolę w
jego twórczości odgrywały zagadnienia społeczno-polityczne.
Założenia doktryny kościelnej:
- człowiek stanowi cząstkę porządku świata zarówno materialnego jak i duchowego
- porządek świata to odwieczne prawo boże
- część jest zawsze podporządkowana całości, dobro jednostkowe jest zawarte w dobrze
całego społeczeństwa jakkolwiek są od siebie odrębne i samodzielne
- dobro moralne oparte na prawie bożym stoi wyżej od dobra ludzkiego
- porzÄ…dek nadprzyrodzony stoi ponad przyrodzonym
Nauka społeczna:
- św. Tomasz podporządkował  Politykę Arystotelesa dla potrzeb chrześcijańsko-
społecznych
- punkt wyjścia dla tych rozważań stanowi nauka o prawie
- rodzaje prawa:
a) prawo wieczne  ustanowione przez Boga zasady rządzące światem
b) prawo naturalne  prawo wiecznie odciśnięte w ludzkich umysłach
c) prawo ludzkie  prawo naturalne zastosowane w życiu społecznym
Prawo naturalne jest niezmienne i możliwe do poznania droga rozumu, a słuszność prawa
ludzkiego wyraża się w podporządkowaniu prawu naturalnemu. Prawo ludzkie może się
zmieniać w miarę poznawania prawa naturalnego.
Relacja pomiędzy jednostką a państwem:
- państwo jest konieczne, ponieważ człowiek żyje i musi żyć we wspólnocie
- człowiek nie może działać przeciwko państwu, ponieważ działa przeciwko sobie
- jednostka ma prawo do autonomii
- hierarchia jest zjawiskiem naturalnym (porządek państwa)
- na czele państwa stoi suwerenny władca
- władca jest od nikogo niezależny, nie pochodzi z wyborów, obowiązkiem władcy jest
przestrzeganie prawa naturalnego, jeżeli go nie przestrzega może nastąpić bunt poddanych i
usunięcie go z tronu
- rewolucja jest złem koniecznym, ostateczną siła, obalenie władcy doprowadzi do obsadzenia
jeszcze gorszego
Władza państwowa a duchowa:
- władcy podlegają kościołowi (prawo boskie ponad prawem ludzkim)
- papież jest zwierzchnikiem wszelkiej władzy, inni władcy są poddanymi kościoła
Kwestie społeczno-gospodarcze:
- uznawał wymianę towarowo-pieniężną za niezbędną
- akceptował zysk pieniężny (zysk kupiecki)
- oficjalnie potępiał lichwę  dłużnik powinien wynagrodzić wierzyciela za poniesioną stratę
Potępiał koncentrowanie się na dobrach moralnych, ale dochód człowieka powinien
odpowiadać stanowisku w społeczeństwie
F.R. Lamennais (1782-1854) niewierzący, w pewnym momencie życia nawrócił się i przyjęła
święcenia kapłańskie, założyciel pisma  Avenir . Jego poglądy zostały potępione przez
papieża Grzegorza XVI w 1832 r., nastąpiła likwidacja pisma i konflikt Lamennaia z
papieżem (porzucił on kapłaństwo i odszedł od kościoła)
Uważał za konieczne akceptacje republiki oraz czynny udział katolików w życiu publicznym.
Zwolennik wolności wyboru dla jednostki, także w stosunku do religii (główna podstawa
konfliktu z papieżem, który był zdania, że światopogląd ma narzucać obywatelowi państwo).
Krytykował liberalizm ekonomiczny, ponieważ usprawiedliwia on wyzysk słabszych ludzi
przez silniejszych. Głosił idee ochrony świata pracy przez ustawodawstwo państwowe oraz
rozbudzania solidaryzmu społecznego dla wspólnego dobra. Idea płacy rodzinnej (utrzymanie
nie tylko pracownika ale całej jego rodziny na godziwym poziomie.
Szkoła Pokoju Społecznego
- założyciel Frederik le Play
- ukształtowana we Francji w połowie XIX w.
- główny cel to pokój społeczny, a warunkami takiego pokoju są:
# religia
# własność
# rodzina
# praca
- niechętnie odnosili się do wielkiej własności
- afirmacja drobnej własności rodzinnej
- zdrowa rodzina podstawą pokoju społecznego (a podstawą rodziny są miłość i religia)
- dostrzegała liczne problemy społeczne (trudne położenie robotników)
- pracodawca ma być ojcem pracowników, ich patronem, który dbałby o ich potrzeby
- interwencja państwa, gdy nie można rozwiązać konfliktu w dziedzinie społeczno-
gospodarczej jest dopuszczalna
- warunkiem powodzenia każdej reformy jest przywrócenie moralności, a podstawą
moralności jest oczywiście wiara
Patronalizm chrześcijański  ukształtował się w Belgii na Katolickim Uniwersytecie Louvain,
głównym jego przedstawicielem był Ch. Perin (1815-1905).
Założenia:
- u podstaw życia gospodarczego i społecznego leżą zasady moralne (miłosierdzie,
pracowitość i wyrzeczenie)
- główną zasadą było wyrzeczenie; aby osiągnąć sukces w jakiejś dziedzinie trzeba się czegoś
wyrzec (efektywna praca, oszczędność)
- niechętnie odnosił się do interwencji państwa w życie gospodarcze
- podstawą powinien być patronat pracodawców nad pracownikami
- tam gdzie jest wybujały egoizm, niemożność wyrzeczenia się, indywidualizm tam jest też
oczywiście zło społeczne
Reformatorzy chrześcijańsko-społeczni  wyróżniano cztery szkoły: niemiecką, austriacką,
francuską i włoską. Największe jednak znaczenie odgrywała szkoła niemiecka, której
przedstawicielem był biskup Moguncji W.E. von Kettler.
Podstawowe poglÄ…dy:
- krytyka liberalizmu i socjalizmu
- eksponowano trudną sytuacje robotników najemnych
- nie opowiadali się za patronalizmem, domagali się natomiast od Kościoła otwartego
popierania związków zawodowych
- popierali interwencje państwa w stosunkach pomiędzy pracownikami a pracodawcami
- przebudowa ustroju na zasadach korporacyjnych
Demokracja Chrześcijańska  głównym jej twórcą był profesor Uniwersytetu w Pizie G.
Toniolo (1845-1918) jej podstawowe założenia to:
- walka pomiędzy chrześcijaństwem a pogaństwem (cała historia Europy)
- w średniowieczu zwyciężyło chrześcijaństwo, w Odrodzeniu nawrót pogaństwa itd.
- upadek Å‚adu moralnego z
ródłem neopogaństwa
- przyczyną upadku ładu moralnego jest upadek hierarchii na skutek atomizacji społeczeństwa
(wybujały indywidualizm, którego efektem jest demokracja parlamentarna, całkowicie
burzÄ…ca hierarchie i Å‚ad moralny)
- demokrację można zachować pod warunkiem stworzenia demokracji, która stworzyła by
hierarchie i Å‚ad moralny
- podstawą demokracji chrześcijańskiej miała być władza ludu, wolność i równość
- główna idea demokracji chrześcijańskiej to:
 Jest to porządek społeczny, w którym wszystkie siły społeczne, prawne, ekonomiczne w
pełni swego rozwoju ekonomicznego współdziałają proporcjonalnie dla dobra wspólnego, aby
osiągnąć ostateczny cel, przeważającą korzyść dla klas niższych
Zjazdy w 1884-1891 tzw. Unia Fryburska
program przedstawiony papieżowi Leonowi XIII
Główne idee:
- wprowadzenie ustroju społecznego, który brałby w obronę godność człowieka
- krytyka istniejących stosunków społecznych (ich podstawą jest bezwzględna żądza zysku)
- ustawodawstwo w obronie pracy najemnej w skali międzynarodowej
- podstawa dla nawiÄ…zania encykliki Leona XII z 1891 r.  Encyklika w sprawie robotniczej
( Rerum novarum )
Analiza sytuacji istniejącej we współczesnym świecie
- koncentracja produkcji spowodowana rozwojem przemysły fabrycznego, towarzyszy im
rozwój pracy najemnej i skupienie bogactw w rękach nielicznych posiadaczy (procesom tym
towarzyszy upadek moralności społecznej)
- przyczyny niedoli mas pracujących: brak ochrony prawnej, usunięcie wpływu religii na utrój
(przestał być moralny), monopol nielicznych grup kapitalistów na rynku pracy, zjawisko
lichwy (uzależnienie od pracodawcy), walka klas (zjawisko patologiczne, zwracające się
przeciwko pracownikom)
- zmiana sytuacji mas pracujących nie wiedzie przez podział dóbr
- położenie mas pracujących może poprawić godziwa praca, która zapewnia środki na
utrzymanie godziwego życia, rodziny oraz umożliwia odkładanie oszczędności
- z godziwych płac korzyści odniosą również przedsiębiorcy (nastąpi złagodzenie walki płac,
jeżeli pracownik stanie się zamożniejszy nastąpi wzrost siły nabywczej, a tym samym wzrost
popytu)
- własność jest prawem naturalnym wynikającym z dekalogu i jest podstawa rodziny
- walka klas zjawiskiem negatywnym
- pracownicy powinni rzetelnie wykonywać swoje obowiązki
- pracodawcy powinni przekazać nadwyżkę pracownikom
- dopuszczanie interwencji państwa w życie społeczno-gospodarcze
- zasada pomocniczości (państwo nie może ograniczać praw jednostki, każdy powinien
rozwiązywać sam swoje problemy, państwo powinno wkroczyć dopiero gdy jednostka nie
może sobie sama poradzić) główne cele:
# ochrona własności i pracowników
# przeciwdziałanie bezrobociu i strajkom
# wprowadzenie zakazu pracy w niedziele i święta
# ustawowa długość dnia pracy
# ustawowy wiek pracy
# specjalna ochrona pracy kobiet
# wymuszenie słusznej płacy dla pracowników
# ochrona życia i zdrowia
- konieczność rozwoju związków zawodowych (katoliccy robotnicy powinni tworzyć własne
związki zawodowe) zakaz wstępowania do związków o charakterze klasowym
Znaczenie encykliki
- wywołała opór dużej części duchowieństwa
- papieża oskarżono o socjalizm
- niektórzy biskupi nie dopuścili do ogłoszenia encykliki w swoich diecezjach
- rozwój katolickich związków zawodowych
- 1909 r. Międzynarodowy Sekretariat Chrześcijańskich Związków Zawodowych
- konflikty ze zwiÄ…zkami klasowymi
- 1912 r. Pius X pozwolił na przystępowanie katolików do związków zawodowych
niekoniecznie katolickich
- 1893 r. ruch społeczny o nazwie  Sillon odwołujący się do encykliki
Sillon
- z
ródłem władzy jest społeczeństwo
- stworzenie społeczeństwa bezklasowego
- głosił afirmację republiki (walka o sprawiedliwość społeczną)
- 1919 r. potępiony przez papieża Piusa X i ostatecznie rozwiązany
Popolari
- potępiali istniejące stosunki społeczne
- w kierunku systemu republikańskiego
- sprzeciw wobec ingerencji Kościoła w życie polityczne (zajęcie się moralnością)
- nieufność (rozgromieni przez faszystów)
Czynniki, które wpłynęły na sytuacje kościoła:
- I i II wojna światowa spowodowały demoralizację i osłabienie więzi społecznych
- systemy totalitarne (bolszewizm i nazizm ) były antykatolickie
- silne ruchy migracyjne, na skale, której nie znała Europa (czynniki polityczne,
ekonomiczne) spowodowało to zmniejszenie roli tradycji i wpływu na społeczeństwo
- rozwój mas mediów, czynników pływających bardziej na świadomość społeczeństwa niż
kościół
- przemiany obyczajowe (rewolucja seksualna lat 60 ) upowszechnienie pigułki
antykoncepcyjnej potępionej przez kościół
- proces laicyzacji życia, zmniejszenie roli religii i przesuwanie jej do sfery prywatnej
- indyferentyzm religijny
Sukcesy kościoła:
- zmniejszenie dystansu cywilizacyjnego pomiędzy krajami katolickimi a krajami
protestanckimi (Opus Dei wspierała rozwój gospodarczy i wykształcenie kadry w
przedsiębiorstwach)
- wzrost roli papieża (jego autorytet) uniwersalny charakter stolicy apostolskiej
Unia Mechelińska:
- od 1920 r. odbywały się w Belgii w miejscowości Mechelin
- inicjatorem zjazdów był kardynał B.J. Mercie
- kodeks społeczny, kodeks moralności politycznej i kodeks moralności międzynarodowej
- zjazdy inteligencji katolickiej
J. Maritain (1883-1972) filozof francuski, najwybitniejszy myśliciel katolicki XX wieku, do
jego głównych prac zalicza się:
-  Religia i kultura
-  Humanizm integracyjny
Przeciwnik bezpośredniej ingerencji kościoła w życie polityczne (autorytet moralności),
krytyka poglądów Rousseau  koncepcja umowy społecznej pozbawiła państwo fundamentu
prawdy i moralności. Ustrój personalistyczny, nawiązujący do filozofii św. Tomasza z
Akwinu (system korporacyjny). Odrzucił system partyjny, parlament miał być
przedstawicielem organizacji korporacyjnych, krytyka systemu totalitarnego (zwolennik
autonomii jednostki oraz państwa)
1931 r. encyklika  Quadragesimo Anno Piusa XI
O odnowie ustroju społecznego i dostosowaniu go do prawa ewangelickiego
Główne idee:
- płaca rodzinna (zasada encykliki  Rerum novarum )
- odnowa systemu społeczno-gospodarczego na zasadach:
# pomocniczej roli państwa w gospodarce
# solidaryzmu społecznego
# korporacjonizmu chrześcijańskiego  rozbudowany samorząd obejmujący zarówno
pracowników jak i pracodawców
# potępienie korporacjonizmu faszystowskiego, ponieważ nie był on organem samorządowym
ale administracji państwowej
# potępienie gospodarki wolnorynkowej, która prowadzi do zubożenia i proletaryzacji
pracowników najemnych
- większa ingerencja państwa niż w encyklice  Rerum novarum
Korporacjonizm chrześcijański istniał w Austrii w latach 30 , w Portugali za rządów Salazara
oraz w Hiszpanii generała Franco.
1937 r.  Mit brennender Sorge Pius XI
- potępianie nazizmu za propagowanie neopogaństwa
- nie podjęto kwestii żydowskiej
1937  Dirini redemptoris
- skierowania przeciwko komunizmowi (ideologii bezbożnej)
- potępienie tych, którzy tę ideologie propagują
Pius XII odwoływał się do encykliki  Rerum novarum i  Quadragesimo Anno
1946  Quemadmadum Pius XII
- konieczność opieki nad młodzieżą zdemoralizowaną przez wydarzenia wojenne
- wadliwe stosunki społeczne, które powodują izolację młodzieży, brak rozwoju społecznego,
brak wykształcenia, co razem prowadzi do chuligaństwa
Jan XXIII (pontyfikat 1958-1963) nazywany proboszczem świata, dobrze czuł się w telewizji,
jego pontyfikat nazywany jest przez wielu  czasem przełomu , był to okres dużego ożywienia
intelektualnego w Kościele i wydawania licznych dokumentów o charakterze społecznym
Encyklika  Matel et magistra
- punkt wyjścia do poglądów Jana XXIII
- omówienie innych encyklik po, których nastąpiły liczne przemiany społeczne:
# znaczny postęp techniczny
# poprawa położenia socjalnego ludzi pracy
# demokratyzacja życia w wielu krajach
# upadek kolonializmu
# wzrost współpracy międzynarodowej
- widoczna jest tendencja do wzrostu własności prywatnej, totalne uspołecznienie jest
niezdrowe i niemoralne, ale najbardziej zdrowa własność prywatna to tzw. drobna własność
rodzinna
- organizacja płacy w przedsiębiorstwie musi zapewnić poszanowanie godności ludzkiej,
wysokość płac musi uwzględniać kryterium dobra społecznego, a nie tylko czynniki
ekonomiczne, pracownicy powinni mieć udział w zarządzaniu przedsiębiorstwem
- aktywna polityka społeczna prowadzona przez państwo
- głównym problemem społecznym SA dysproporcje w rozwoju pomiędzy sektorami
gospodarczymi, regionami i państwami
- w pracy dla dobra społeczeństwa katolicy mogą współpracować z ludz
mi o zupełnie innej
koncepcji życia
- wszyscy ludzie bez względu na przywiązanie do wiary maja prawo do wolności
 Pokój na ziemi
- wybór konkretnej formy władzy zależy od ludzi
- każda jednostka bez względu na przekonania religijne posiada prawa które musi
respektować państwo, czy też inna jednostka ludzka, są to:
# prawo do życia i zachowania poziomu zaspokojenia potrzeb godnego człowieka
# prawo do zaspokojenia potrzeb moralnych i kulturowych
# oddawanie czci Bogu zgodnie ze słusznymi nakazami sumienia
# wolność wyboru stanu życiowego
# prawo inicjatywny gospodarczej
# wolność zgromadzeń i stowarzyszeń
# prawo do emigracji i imigracji
# prawo do porządku społeczno-prawnego
# prawo do ochrony swych praw
- postęp techniczny stworzył możliwość i konieczność do jedności międzynarodowej,
państwo utraciło charakter społeczności doskonałej (konieczność powstania władzy
międzynarodowej, ograniczającej suwerenność państwa) wszystkie narody mają prawo do
wolności.
Jan XXIII zapoczątkował obrady II soboru watykańskiego w 1962 r. ale nie dotrwał do końca
soboru, po jego śmierci kontynuował go Paweł VI
II sobór (zwolennicy reform w Kościele i konserwatyści)
1965  Kaudium et spes konstytucja:
- świat znajduje się w okresie globalizacji, przemian niespotykanych w przeszłości, znaki
Boże; dążenie do wolności, równości, udziału w większej wspólnocie, udziału w dorobku
kultury
- państwo przestało być tworem idealnym, nie posiada w pełni zewnętrznej i wewnętrznej
suwerenności
- nierówności mają charakter drastyczny i skandaliczny (rozwiązać to może postęp materialny
i duchowy) człowiek musi się rozwijać, przyczyniać się do postępu, który doprowadzi nas do
pełnego człowieczeństwa poprzez rozwój kultury, której warunkiem jest wolność i autonomia
- ideałem ustroju państwowego jest taki, w którym ludzie biorą udział na zasadzie równości
- własność prywatna jest przedłużeniem wolności społecznej (nie może służyć wyłącznie
właścicielowi lecz całej ludzkości)
- praca jest nakazem Bożym, ma pierwszeństwo przed kapitałem, poprzez pracę następuje
uduchowienie materii, celem pracy nie mogą być tylko zdobycze materialne, ale także
poszerzenie ducha ludzkiego
- prawo do zrzeszania się, prawo do udziału w decyzjach społeczno-gospodarczych na
poziomie ogólnopaństwowym
- pracodawcy musza pracownikom zapewnić godne warunki życia i umożliwić wypoczynek i
rozwój duchowy
- zezwolenie katolikom na przynależność do związków zawodowych
- katolik nie powinien być bierny, działalność społeczna jest misją powierzoną człowiekowi
przez Boga
Paweł VI
Encyklika 1967 r.  Populorum Progressio encyklika o popieraniu rozwoju ludów
Najważniejsze tezy:
- nadmierny rozwój niektórych narodów i zbyt słaby innych prowadzi do powstania
przerostów i niedorostów
- konieczny jest rozwój integralny, który przyczynia się do rozwoju każdego człowieka i
całego człowieka
- rozwój ludzkości to nie tylko wzrost gospodarczy, to także humanizacja życia i
poszukiwanie nowego człowieka
- celem rozwoju gospodarczego jest zmniejszenie dysproporcji gospodarczych oraz usunięcie
dyskryminacji grup społecznych, narodowościowych czy religijnych, wyzwolenie ludzi z
zależności niewolniczej
- świat współczesny to świat niesprawiedliwości społecznej, która woła o pomstę do nieba
- zbrojeniom towarzyszy głód i nędza
- obowiązkiem krajów bogatych jest pomoc państwom biednym (wymiana gospodarcza
pomiędzy krajami bogatymi i biednymi nie może opierać się na zasadzie wolnej konkurencji,
musi uwzględniać sprawiedliwość społeczną)
- w sytuacji naruszania praw osobowych przez państwo, ludność ma prawo do zbrojnej
rewolucji (ostateczność po wyczerpaniu innych dostępnych metod)
- potępiono doktryny, których podstawy stanowi filozofia materialistyczna i ateistyczna
(marksizm)
- potępiono humanizm ekskluzywny (ideologia stawiająca człowieka jako ostateczną miarę
wartości)  człowiek nie urzeczywistnia siebie jeśli nie wyrośnie ponad siebie
1971 r.  Octogesima adveniens
List apostolski skierowany do kardynała Morrisa Roya
Główne tezy:
- nie jest możliwe wypracowanie jednolitego programu reform dla całego świata, ponieważ
świat jest zbyt zróżnicowany (odrębny program reform dla każdego kraju, dostosowany do
lokalnej specyfiki)
- postawa wobec marksizmu:
# fundamentalna sprzeczność pomiędzy marksizmem i katolicyzmem jest całkowicie nie
możliwa do pogodzenia
# podstawÄ… marksizmu jest walka klas (forma dyskryminacji jednych przez drugich)
# dialektyka gwałtu intelektualnego
# konieczność współpracy na gruncie społecznym nawet z chrześcijanami
- potępiono międzynarodowe koncerny (zrzeszenia kapitałów), które są niezależne od państw
- problemem jest powstawanie dzielnic nędzy wokół wielkich miast
- zjawiskiem absolutnie oczywistym jest udział obywateli w podejmowaniu decyzji
politycznych (Participatio  uczestnictwo)
Jan Paweł II (pontyfika 1978-2005) kontynuator reform Jana XXIII i Pawła VI, przez wielu
uważany za konserwatystę
Encyklika 1979  Redemptor Hominis
Encyklika teologiczna zawierająca akcenty społeczne
Główne tezy:
- dysproporcje w rozwoju świata wywołują poczucie niesprawiedliwości
- w krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej człowiek przestał być celem życia
społecznego, celem stała się nieograniczona konsumpcja
- w kulturze konsumpcyjnej człowiek staje się niewolnikiem produkcji, konsumpcji
- brak troski na przyszłość i koncentracja na obecnej konsumpcji
- człowiek traci wolność wyborczą i polityczną z powodu konsumpcji
- konsekwencjÄ… konsumpcjonizmu jest totalitaryzm
1980 encyklika  Divus In Misericordia
Uwaga poświęcona marksizmowi
Główne tezy:
- życie cechuje lęk i niepewność jutra, i to właśnie ę jakże trudną sytuacje wykorzystują
ideologie, które każą zabijać
- sprawiedliwość można osiągnąć poprzez miłosierdzie, które oznacza przebaczenie tym,
którzy zostali skrzywdzeni oraz wyrównanie krzywd tym którzy krzywdzili
1981 encyklika  Laborem Escercens
Poświęcenie pracy ludzkiej
Główne tezy:
- praca jest darem od Boga, a człowiek został powołany do pracy
- praca nie jest karÄ… Boga, ale darem danym od Boga
- praca jest z
ródłem utrzymania rodziny i warunkiem jej założenia
- kształtuje człowieka, doskonali go
- praca jest uczestnictwem w dziele Stwórcy, ale każdej pracy towarzyszy cierpienie
- praca jest rzeczą świętą
- cierpienie związane z pracą to naśladowanie Chrystusa, uczestnictwo w drodze krzyżowej
- prawo do pracy mają wszyscy nawet upośledzeni
- tam gdzie praca tam i kapitał, który jest instrumentem wobec pracy i odgrywa wyłącznie
role służebną względem niej
- potępiono ideologie, które nie troszczyły się o dobro człowieka
- kapitał nie może zwracać się przeciwko pracy
- potępienie idei komunistycznej
- zachowanie własności prywatnej, własność społeczna jest zwykłym mitem, ponieważ
zawsze jest ktoś kto ją będzie posiadał
- kobieta ma prawo do aktywności zawodowej, ale ta aktywność musi być AK
zorganizowana, żeby umożliwić prowadzenie rodziny
- kobieta ma prawo zrezygnować z aktywności zawodowej i poświęcić się życiu rodzinnemu
ZwiÄ…zki zawodowe
- katolicy mają prawo do ich organizowania, ale nie powinny się one zajmować polityką
- nie majÄ… charakteru organizacji politycznych
1987 encyklika  Solicitudo Rei Socialis
Przeczucie zbliżającej się wolności i nawiązanie do encykliki Pawła VI
Główne tezy:
- pesymistyczna wizja współczesnego świata
- pogorszenie się warunków życia ludzi
- powiększanie podziałów i dysproporcji na świecie, który jest powiązany więzami
współzależności
- lekarstwem na problemy jest solidarność (mocna i trwała rzecz do angażowania się w imię
dobra wspólnego na rzecz wszystkich i wszystkiego, bowiem wszyscy jesteśmy
odpowiedzialni za wszystkich)
- zmiana hierarchii wartości
1) wartości duchowe
2) wartości materialne całkowicie podporządkowane duchowym
- nauczanie społeczne kościoła nie jest doktryną trzeciej drogi (czyli pomiędzy marksizmem a
komunizmem)
- prawo inicjatywy gospodarczej ważne dla społeczeństwa i jednostki (silna krytyka państwa
opiekuńczego)
1987 adhortacja apostolska  Christlfideles Laici
 świeccy przyjaciele Chrystusa
Główne tezy:
- tendencja do zobojętnienia religijnego i ateizacji we współczesnym świecie
- procesowi ateizacji towarzyszy wzrost zagrożenia godności ludzkiej przez różne postacie
przemocy (politycznej, ideologicznej, ekonomicznej i środków masowego przekazu)
- konieczność zaangażowania katolików w życie polityczne
- polityka to działalność społeczna, gospodarcza i prawodawcza, która w sposób organiczny
służy wzrostowi dobra wspólnego
- celem polityka powinna być promocja sprawiedliwości
- cechy polityka chrześcijańskiego to; dążenie do wolności, sprawiedliwości i solidarności
1991 encyklika  Centesimus Annus
 stulecie nazywana encykliką rozrachunkową z komunizmem, droga dla krajów Europy
Åšrodkowej, konsekwencje zwiÄ…zane z upadkiem komunizmu.
Główne tezy:
- przyczyny upadku komunizmu:
# niesprawny system gospodarczy, pozbawiony wolności i przedsiębiorczości
# pustka duchowa wytworzona przez skrajnie materialistyczny system, zniszczył sam siebie,
nie było żadnych cech, które by go spajały
- komunizm został przezwyciężony jako system, ale nie został pokonany całkowicie,
ponieważ nadal tkwi w ludzkiej świadomości
# błędna wizja człowieka (człowiek pozbawiony pierwiastka boskiego, posiadający tylko
potrzeby materialne a nie duchowe)
- mitologizacja polityki (traktowana jako świecka religia)
- konieczne jest spotkanie pomiędzy kościołem a ruchem robotniczym, gdyż musi sobie on
przyswoić katolicka naukę społeczną
Krytyka kapitalizmu:
- nie posiada poprawnej koncepcji człowieka (człowiek to konsument, który zaspokaja swoje
potrzeby materialne) powoduje to nadmierną rolę zysków i zaniedbywanie czynników
moralnych, nadmierną rolę konsumpcji we współczesnym świecie
- porównał konsumpcjonizm do komunizmu (człowiek się nie liczy, liczy się konsumpcja)
- nie ma trzeciej drogi pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem (gdyż jest to utopia)
Propozycje ustrojowe:
- opowiedział się za demokracją oparta na prawie i wartościach religijnych
- nacisk na rozwój kultury (zacofanie krajów postkomunistycznych bierze się właśnie z
niedorozwoju ich kultury)
- ingerencja państwa w życie gospodarcze, ale w granicach zasad subsydialności (ingeruje
tylko wtedy kiedy nie ma innego wyjścia)
- krytyka krajów o wysokim poziomie dobrobytu (kraje Europy Zachodniej) przesadny wzrost
energii i publicznych struktur
- należy popierać przedsiębiorczość indywidualną
1993 encyklika  Veritatis Splendor
 Chwała prawdy , poświęcona prawdzie
Główne tezy:
- fundamentem funkcjonowania państwa musi być prawda
- cechy prawdy w życiu społeczno-politycznym:
# jawność życia publicznego
# poszanowanie praw przeciwników politycznych
# niezawisłe sądownictwo
# rzetelne gospodarowanie środkami publicznymi
# moralność w dążeniu do władzy
- przestroga przed relatywizmem etycznym, demokracja musi mieć moralny punkt
odniesienia, są nimi trwałe wartości, którymi są tylko wartości religijne; jeżeli demokracja nie
posiada trwałych wartości może przeobrazić się w jawny czy zakamuflowany totalitaryzm
2006  Deus Caritas Est
 Bóg jest miłością , dokończone przez Benedykta XVI, pograniczne pomiędzy pontyfikatem
Jana Pawła II a Benedykta XVI, rola dobroczynności i miłosierdzia w życiu społecznym
Główne tezy:
- dobroczynność jest nieodłączną cechą chrześcijańskiej nauki o społeczeństwie
- celem katolickiej nauki społecznej jest panowanie Caritas (miłości)
- podkreślanie miłosierdzia, dobroczynności i dążenia do nich
- kościół nie może i nie chce zastępować państwa
- kościół nie może jednak pozostawać na marginesie w walce o sprawiedliwość
- katolicka nauka społeczna nie może być narzędziem władzy
-  chcę mieć udział w oczyszczaniu rozumu i nieść pomoc, aby to, co sprawiedliwe mogło
być tu i teraz rozpoznawane, a następnie realizowane
- dążenie do państwa opierającego się na miłości ( państwo, które nie kierowałoby się
sprawiedliwością zredukowałoby się do bandy złodziei )
Podsumowanie
a)jedyna myśl społeczna, którą współcześnie się rozwija
b)katolicka nauka społeczna składa się z trzech elementów
- rozpoznanie aktualnej sytuacji świata (Leon XIII  kwestia robotnicza, Jan XXIII 
dysproporcje poszczególnych krajów, Jan Paweł II  konsumpcyjny tryb życia i postęp
naukowo-techniczny)
- ocena moralna (postęp moralny jest niedostateczny, postęp naukowo-techniczny go
wyprzedził, jest to główną przyczyną zła, przyczyną problemów współczesnego świata)
- wskazanie reform (aprobacja wolnej przedsiębiorczości, nieufna postawa wobec
interwencjonizmu państwowego, niechęć do wolnego rynku i nieskrępowanej
przedsiębiorczości, ważniejsze są wskazania moralne niż te o charakterze ekonomicznym)
Nacjonalizm.
Nacjonalizm niemiecki
-pojawił się w okresie kryzysu
sytuacja tego kraju na początku XIX w. nie była dobra
-rozbicie
-dziedzicami krajów wchodzących w skład Rzeszy  Habsburgowie, których bardziej
pochłaniały np. sprawy Węgier
-ciągłe walki katolików z protestantami
-zacofanie gospodarcze
-1806  Napoleonowi podporządkowali się prawie wszyscy władcy Niemiec z wyjątkiem
króla Prus; Niemcy były pod protektoratem francuskim
1807-08  szczyt upadku Niemiec  klęska wojskowa, głód
J. G. Fichte (1762-1814)  filozof, naukowiec, popularny w Niemczech, mi. in. zapożyczał od
niego Hegel. Od jego poglądów wywodzi swój początek niemiecki nacjonalizm
- cykl wykładów, które były mową do narodu niemieckiego
-pojęcie  Naród Niemiecki  nowe i trudne do zdefiniowania, gdyż nie było jedności
Niemców
zajmował się oświatą- postulował wprowadzenie jednolitego szkolnictwa na obszarze całych
Niemiec (miało to prowadzić do wszechstronnego rozwoju, a szkoła powinna być
przesiąknięta ideą narodową)
-uznał zjednoczenie Niemiec za nieuniknione i konieczne, jest obowiązkiem Niemców, którzy
powinni nieść kulturę całemu światu
Niemcy powinni rządzić całym światem, bo są najlepsi
H. von Freitschke (1834-1896)  pruski historyk, poseł do Reichstagu, pisał prace naukowe i
publicystykÄ™ politycznÄ…
-opowiadał się za kultem przemocy i siły militarnej
-atakował Austrię, obarczając ją winą za rozbicie Niemiec
-dobrze wypowiadał się nt. Zakonu Krzyżackiego (wówczas w Niemczech panowała moda
krzyżacka)
-postulował by do Niemiec przyłączyć Alzacje i Lotaryngię
-krytyczny w stosunku do katolików
-Polaków uważał za zdrajców i leniwych ludzi ( polnische Wirtschaft  nieład)
Organizacja Związek Wszechniemiecki (1894)  ruch społeczny w celu wychowania
społeczeństwa niemieckiego
Cele:
-uświadomienie Niemcom misji cywilizacyjnej i rasowej wyższości
-odżydzenie Niemiec
-germanizacja mniejszości narodowych
-zaspokojenie głodu ziemi przez kolonizację; stworzenie ogólnoświatowego imperium
kolonialnego
H. Lenz, H. Delbrück  historycy
-uważali, że nowym wcieleniem Rzymu są Niemcy, Kartaginą zaś Anglia (Rzym pokonał
KartaginÄ™)
P. de Lagarde
-uważał, iż należy odrzucić chrześcijaństwo i zastąpić je tradycyjna religia germańska
H. Class
-miał obsesje żydowską  uważał, że to oni odpowiadają za psucie moralne Niemiec
-postulował pozbawienie Żydów praw
T. Mann
-głosił wyższość Niemiec nad innymi
-twierdził, że Niemcy z natury mnie interesują się polityka, która jest trudna, zaś trudnią się
muzyką  najwyższą formą kultury
G. Kossima (1858-1931)  archeolog
-na podstawie wykopalisk stwierdził, że Niemcy od zawsze powinni panować
-wg niego Germanie przetrwali okres zlodowacenia (pradawnym znakiem germańskim 
swastyka
po I wojnie  kryzys gospodarczy, moralny i ideologiczny w Niemczech; sprzyjajÄ…ce warunki
do rodzenia się nacjonalizmu; upokorzenie; zdaniem Niemców klęska była niesprawiedliwa;
choć zostali pokonani nadal dysponowali dużym potencjałem gospodarczym
-lata 30. XX w.  powrót nacjonalizmu w postaci nazizmu
A. Hitler  Mein Kampf
-dzieło dopracowane przez jego sekretarzy
-II tomy  I tom w 1925 a II w 1927 ujrzał światło dzienne
-1928- przygotowany rękopis  Zweites Buch  jednak nie został on opublikowany
-nie mógł wszystkiego napisać, ponieważ radykalizm mógł niektórych zniechęcić
czy nazizm nacjonalizmem?
-nazizm wykraczał poza granice nacjonalizmu, jego cele miały charakter globalny
(zapanowanie nad światem) co wykraczało poza granice państwa narodowego
-był nieprzychylny dla niektórych Niemców (np. Niemców-Żydów) oraz przeciw tym, którzy
byli niewłaściwi rasowo (np. do SS przyjmowani nie tylko Niemców, ale wszystkich tych,
którzy spełniali kryteria rasowe)
-w praktyce więc nazizm wychodził poza normy nacjonalizmu, ale  Mein Kampf 
nacjonalistyczna
 Mein Kampf - podsumowaniem niemieckiego nacjonalizmu
-skrajny antysemityzm  eliminacja Żydów (choć nie mówiono dosłownie o czystkach)
-oskarżał Żydów o zanieczyszczanie niemieckich duszy (uważano, że istnieją tylko dwa
szlachetne zawody  wojownika i rolnika, zaś oni sprawili, że Niemcy zaczęli zajmować się
przemysłem)
-konieczne zdobycie przestrzeni życiowej (Lebensraum)
-postulowanie ekspansji na wsch. Kosztem Rosji (gł. Chodziło o Ukrainę)  w niemieckim
nacjonalizmie stawiano głównie na ekspansję zamorską
-Hitler uważał Anglie za sojusznika i fascynował się nią
-idea sojuszu z Anglia gł. W  Zweites Buch - szczerze liczył na sojusz, nawet kiedy w wojnie
Anglia była przeciwko Niemcom; nie dopuścił do pokonania armii ang. Pod Bunkierką
-idea ta nie cieszyła się popularności w NSDAP; nawet Gebbels był anglofobem
Nacjonalizm rosyjski (panslawizm) XIX/XX w.
Sytuacja Rosji w tym okresie:
-rozległa terytorialnie
-niedemokratyczna (carski despotyzm)
-zacofanie
-gł. wiejskie tereny, mimo to żywność nie wystarczała na sprzedaż, jedynie na własny użytek
-w miastach rozwój przemysłu, ale położenie robotników  fatalne
-Rosjanie  silne kompleksy wobec Zachodu (częściowo rekompensowane siła militarną,
choć i ta została nadwyrężona, np. po przegranej z Japonia w 1904 r.)
Panslawizm
-ruch wyzwoleńczy, głoszący konieczność wyzwolenia wszystkich ludów słowiańskich (sami
Rosjanie też ciemiężyli in. ludy słowiańskie)
-był gł. przeciwko Turcji i Autro-Węgrom
-wyznaczał Rosji rolę dziejową
-głosił, iż w naturalny sposób wszyscy Słowianie powinni przyjąć kulturę rosyjska i
panowanie
-wrogość wobec kultury zach.  zgniły zachód, kultura zach. Uważana za zdegenerowaną,
gdyż odeszła od natury
-tylko Rosjanie zachowali pierwotna czystość moralna, nieskażona cywilizacją
-o ich wyższości świadczy też wierność prawosławiu  najstarszego odłamu chrześcijaństwa
-antysemityzm (żydzi  elementem rozkładowym, degenerującym krew i niszczącym
tradycyjne wartości)
-elementy antypolskie (solidarność z chłopami, ale wrogość do szlachty i duchowieństwa)
-ogromna ilość zwolenników na Bałkanach, w Czechach; idea skutecznie używana do celów
imperialnych
N. Danilewski (1822-1885)  autor pojęcia zgniły zachód, według niego kultura zachodu
zdegenerowana, przeciwstawiał jej kulturę Ros.
- Rosja a Europa  biblia panslawizmu
M. Katkow (1818-1887)  redaktor  Wiadomości moskiewskich ; początkowo liberał,
póz
niej nacjonalista; podczas powstania styczniowego mobilizował ludność przeciwko
powstańcom
-początkowo dwór carski niechętny panslawizmowi, gdyż ród Romanowów częściowo
niemiecki
-po obaleniu caratu  nie upadła idea panslawizmu; bolszewicy przejmowali jej elementy
Nacjonalizm czeski
T. Garrigue Masaryk (1850-1937)  ur. W rodzinie plebejskiej, jego matka była służącą na
dworze ziemiańskim, ojciec woz
nicą; prawdopodobnie nieślubny syn właściciela dworu, gdyż
to on opłacał jego wykształcenie; posiadał duże zdolności intelektualne; studia filozoficzne w
Wiedniu i Lipsku; póz
niej prof. W Wiedniu i Pradze; wiele podróżował; podczas jednej z
podróży do USA zakochał się w Amerykance niemieckiego pochodzenia; żeby
wyeksponować miłość do niej i pokazać, że jest za emancypacja kobiet po ślubie przyjął jej
nazwisko; nigdy nie określił się jako nacjonalista
-Czechy w tym czasie były pod władzą Habsburgów; brak autonomii i własnej inteligencji; gł.
ludność chłopska; szlachta i mieszczaństwo  zniemczone
-w Pradze odkrył swoja czeska tożsamość
-nie odpowiadało mu ówczesne życie polit. w Czechach; dominował prymitywny nacjonalizm
przeciwko Niemcom
-pojawił się spór o rękopisy  czescy nacjonaliści musieli się do czegoś odwołać (ze względu
na brak imponujÄ…cej gosp. czy historii  powiÄ…zanie z Niemcami) dlatego ogromna rolÄ™
przypisywano  Pieśni Króla Wacława - odkrył ją historyk czeski; był to zabytek XIII w., a
więc dowód na to, że ich kraj posiadał najstarsza kulturę
-Masaryk udowodnił, że rękopisy te podrobione; twierdził, że robi to przez szacunek do
Czechów- nie można ich karmić fałszem; przez pewien czas był obłożony klątwą, potem zaś
darzono go dużym autorytetem
-wojnę spędził gł. w USA, gdzie prowadził działalność dyplomatyczną
-doprowadził do utworzenia Czechosłowacji
-reprezentował ją na konferencji pokojowej w Paryżu
-w latach 1918-1935 był prezydentem, dyktatorem  rządził siłą autorytetu i umiejętnym
manewrowaniem siłami polit.(nawet gdy pojawiły się problemy z Polakami na Zaolziu,
potrafił zaskarbić sobie ich sympatię)
-prace filozof., hist., publicist.
-potępiał stanowczo wszelkie formy nacjonalizmu, choć praktycznie stworzył formę
czeskiego nacjonalizmu
-1893-1907  okres jego największej twórczości  Kwesta Czeska i  Jan Hus
-uważał, że narody stworzone są przez opatrzność i każdemu z nich boska opatrzność poleciła
zrealizować jakiś cel w dziejach ludzkości (szczególna rola przypada Czechom, bo jako
pierwsi podjęli reformę chrześcijaństwa  husytyzm i stworzyli najlepszy kościół
chrześcijański  Bracia Czescy)
-afirmował reformację, uważał ją za kontynuację dzieła Jana Husa i Braci Czeskich
-wrogi wobec katolicyzmu  jego zdaniem całe zło w Europie wynika z Kościoła katolickiego
-w czasach swojego panowania utrudniał działalność katolikom, np. wprowadzając
obowiÄ…zek kremacji
-był za walką z Niemcami, choć wielokrotnie deklarował propozycje porozumienia, ale w
takiej formie, że Niemcy nie mogli się na to zgodzić
-uważał, że najgorsza rzeczą w polityce jest posługiwania się nierealnymi obietnicami; nawet
jeśli prawda jest przykra to należy ja zaakceptować
-początkowo był pod wpływem marksizmu, póz
niej całkowicie od niego odszedł, twierdząc,
że Marks miał fałszywy pogląd na życie, a z
ródłem biedy są sami ludzie
-szanował integralność wszystkich narodów; nie chciał ekspansji, choć był za ideą narodu
czechosłowackiego
-jego stosunek do Polaków był lekceważący- uważał ich za konserwatystów ogarniętych
antyrosyjska fobią (w czasie wojny polsko-rosyjskiej sprzyjał Armii Czerwonej; uważał
Polskę za państwo sezonowe)
Nacjonalizm ukraiński (państwa słabego)
Ukraina w XIX w.:
-fatalne położenie, brak własnego państwa, pod panowaniem rosyjskim, austriackim,
węgierskim, rumuńskim
-głównie ludność chłopska, panowały zależności feudalne
brak własnej inteligencji i mieszczaństwa; rolę mieszczaństwa odgrywali głównie żydzi
(handel, rzemiosło), szlachta i inteligencja  gł. pochodzenia polskiego, węgierskiego lub
rumuńskiego
-wykształceni Ukraińcy przyjmowali obce kultury
-namiastką inteligencji byli duchowni, ale oni również ulegali asymilacji
-duże upośledzenie społ.  ciężkie położenie materialne, bieda spowodowana tym, że jest to
gł. teren rolniczy, ale bez sprzyjających warunków dla rolnictwa (klimat stepowy, wiatr
stepowy)
-problemy z woda i przeludnienie wsi spowodowały głód i silna emigracje do USA i
Kanady(wyjeżdżali najbardziej wartościowi)
-konflikty na tle podziałów religijnych
-alkoholizm
II poł. XIX w.:
-stopniowe uwalnianie chłopów z zależności pańszczyz
nianej
-wadliwa struktura własności ziemskiej  skrajne rozdrobnieni; znaczna cześć w posiadaniu
bogatych (gł. Pol., Ros., Rum., Węg.)
-gospodarstwa ukraińskie  niewystarczające, dlatego chłopi musieli podejmować prace
pańszczyz
niane (płacono im zbożem). Pozwalało to przeżyć, ale uniemożliwiało poprawę
swojej sytuacji
-proces wytwarzania własnej narodowej inteligencji - powolny
T. Szewczenko (1814-1861), poeta, malarz; stworzył naród ukraiński; pochodził z rodziny
pańszczyz
nianych chłopów, ur. na Kujawszczyz
nie; jego właścicielem był polski szlachcic;
posiadał duże zdolności; był uważany za dziwaka; posiadał jedynie wykształcenie zdobyte w
wiejskiej szkole, w której póz
niej musiał zastąpić nauczyciela; został wzięty na dwór
(pracował w służbie dworskiej); wykazywał skłonności artystyczne, gdy jego pan to
zauważył, zaczął je tępić (stało się to powodem fanatycznej nienawiści do Polaków); wykupił
go Niemiec, który rozpoznał w Szewczence talent; na jego polecenie przegotowywał obrazy,
które sprzedawano; osiedlili się w Petersburgu, kiedy wydało się, ze jest chłopem
pańszczyz
nianym środowisko artystyczne wykupiło go; to jednak nie zmniejszyło jego
niechęci do petersburskich artystów; podkreślał, że nie czuje się Rosjaninem; nie istniało
jeszcze jednak pojęcie Ukrainy; ostatecznie osiedlił się w Kijowie, tam rozwijał swoja
twórczość malarsko i literacką)
-1840 r.  pierwszy zbiór wierszy w języku ukraińskim
_ Kobzar
-dominowała liryka miłosna; zakochiwał się często i nieszczęśliwie, ale także powieści i
poematy, gł. w języku ros.
-ojciec języka literackiego Ukrainy (dialekt połtawski)
-pisał o dawnej tradycji kozackiej (Kozaków Zaporowskich), o wojnach polsko-kozackich z
XVII i XVIII w.; pojawiały się w tym akcenty antypolskie i antyżydowskie
-budził skandale, np. poprzez poemat o buncie chłopów ukraińskich przeciw konfederatom
barskim  szczytowy opis niechęci do Pol.
-nie lubił także Rosjan, nie mógł jednak tego za bardzo okazywać
-pod koniec życia był uważany nawet za polakofila  wynikało to z przeżyć i niechęci do
dworu carskiego
-zaangażował się w działalność liberalnego Bractwa Cyryla i Metodego (został
zdekonspirowany, osądzony i przymusowo wcielony do wojska; dostał sądowy zakaz
malowania i pisania którego nie przestrzegał)
* Wpływ na nacjonalizm ukraiński Szewczenki:
-apoteoza kozaczyzny  widział w kozakach obrońców ludu ukraińskiego, co było raczej
przesadne (woleli rabować, i składali się z wielonarodowego środowiska)
-tendencje antypolskie (antypolonizm)
-akcenty antyżydowskie (gł. zarzutem to, że są sprzymierzeńcami Polaków)
-fanatycznie nie lubił unitów (grekokatolików)  paradoksalnie jego twórczość była
najbardziej popularna wśród potomków unitów
-odrodzenie narodowe Ukraińców  powolne i represjonowane przez Rosjan, przede
wszystkim w Galicji Wsch.(tam wyłącznie ludność wyznania grekokatolickiego)
-pierwsze przejawy odrodzenia narodowego  wśród księży (lata 40. XIX w. w Seminarium
Grekokatol. we Lwowie- początkowo działalność kulturowa potem również polityczna)
-1848-1849- pierwsze narodowe wystąpienia ukraińskie
-pojawiła się Głóna Rada Ruska we Lwowie  przedstawicielstwo ludności ruskiej
-od II poł XIX w.  duży rozwój publikacji w jęz. Ruskim ( w części rosyjskiej było to
zabronione)
Różne tendencje w Galicji Wsch.:
-moskalofile (uważali, że ludność ruska  elementem narodu rosyjskiego)
-narodowcy (głosili odrębność narodową tej ludności; początkowo słabsi, jednak coraz
bardziej zyskiwali na sile, ponieważ:
*sprowadzono M. Hruszewskiego na Uniwersytet we Lwowie (wybitny historyk)
*osadzenie w 1900 na stanowisku metropolity we Lwowie A. Szeptyckiego
M. Hruszczewski (1866-1934), historyk i polityk, pochodził z rodziny przesiąkniętej kultura
polska; wywarł duży wpływ na nacjonalizm ukraiński; był profesorem; ostatnie lata życia
spędził w ZSRR
-10-tomowa  Historia Ukrainy, Rusi  pierwsza syntetyczna historia Ukrainy (stworzył
pewne ujęcie tej historii, które stało się wyznacznikiem)
-uznał naród za kategorie niezmienną, zawsze istniał i będzie
-upowszechnił pojęcia: Ukraińcy i Ukraina
-stwierdził, że Ukraina już dawno istniała, a Ruś Kijowska była pierwszym państwem
ukraińskim, a jako, że nie obejmowała całości terenu dawnej Ukrainy, jest elementem nie
tylko jej tradycji
A. Szeptycki (1865-1944) pochodził z rodziny o tradycjach ruskich, ale spolonizowanych; był
praktykiem nacjonalizmy ukraińskiego; jego trzech wcześniejszych przodków było
metropolitami grekokatolickimi; A. Fredro był jego dziadkiem; prowadził dość wesoły tryb
życia; wstąpił do wojska, jednak przeżył przełom i dlatego postanowił zostać duchownym;
odkrył swoja ukraińska tożsamość
-doprowadził do ukrainizacji metropolii grekokatol. we Lwowie
był nazywany niekoronowanym królem Ukrainy
wywierał wpływ gł. na polska ludność chłopska
-z czasem Galicja stawała się silnym ośrodkiem życia ukraińskiego
-przed I wojna światową nie mieli swojego uniwersytetu (Uniwersytet we Lwowie był polski)
-zaczęła rozwijać się: spółdzielczość gosp.(kształcąca się inteligencja ukraińska nie mogła
znalez
ć zatrudnienia w urzędach państwowych), szkolnictwo, piśmiennictwo
-po rewolucji z 1905 r. nieco poprawiły się warunki w części rosyjskiej Ukrainy: zniesiono
zakaz druku, formowało się szkolnictwo
-zaczął się dość dynamiczny rozwój czego społeczność polska nie dostrzegła
-1917 r.  proklamowanie Ukraińskiej Republiki Ludowej we Lwowie(brak wiekszego
znaczenia politycznego; pierwsza próba ogłoszenia niepodległości)
-paz
dz
. 1918  kolejna próba zdobycia niepodległości w Galicji Wsch.  Zachodnioukraińska
Rep. Ludowa (proklamowana przez Zgromadzenie Ludowe we Lwowie)
-list. 1918  stworzono oddziały armii ukraińskiej  zajęły Lwów i dużą cz. Galicji; co
doprowadziło do wojny (oddziały ukraińskie odsunięto do miasta; okazało się, ze ludność nie
jest w stanie pokonać sił ukraińskich i potrzebne było wsparcie; latem 1919 ruszyła polska
ofensywa, trwająca [ponad miesiąc; ostatecznie przegrana ukraińska; ok. 150 tys. Ludzi w
armii ukraińskiej; miało to ogromny wpływ na póz
niejsze stosunki pol.-ukraiń.)
-różne interpretacje tego wydarzenia:
*ze strony polskiej  kult Orląt Lwowskich- gł. młodych obrońców Lwowa; zbuntowanych
Ukraińców uważano za zdrajców; wykazywano brutalność i bandytyzm z ich strony; (w
rzeczywistości było nieco inaczej, bo kiedy walczono to walczono, ale potrafiono się także
wspólnie bawić)
*ze strony ukraińskiej  sytuacja odwrotna
*obie strony zawarły umowy w sprawie jeńców
*głód, branie zakładników, zemsty
Okres międzywojenny  gł. kształtowanie się nacjonalizmu ukraińskiego
-ziemie nadal podzielone (ros., rum., czechosłow., pol.)
-położenie ludności  najlepsze w Czechosłowacji (dobre warunki ekonomiczne, kultura,
szkolnictwo, uniwersytet ukraiński w Pradze)
-w Rosji  Socjalistyczna Ukraińska Republika Radziecka  teoretycznie autonomia; była
rządzona przez ukraińskich komunistów; dominowała kultura w duchu radzieckim; w okresie
stalinowskim zmiana położenia: kolektywizacji rolnictwa, załamanie gosp., głód,
industrializacja i napływ Rosjan, rusyfikacja.
-w Rumunii - cz. Usiłowała ich rumunizować, cz. Podjęła próby tworzenia narodu
huculskiego
-w Polsce  kształtowanie się nacjonalizmu ukraińskiego
Położenie ludności ukraińskiej w II Rzeczpospolitej
-wg Polaków: uważali Ukraińców za mniejszość narodową, drażnili Polaków; pojawił się
problem z Galicja, zmieniono jej nazwę na Małopolskę; oficjalnie nazywano ich nie
Ukraińcami a Rusinami; wprowadzono ustawę o szkolnictwie, która ustanawiała szkolnictwo
dwujęzykowe  pol. i ukraiń.- co wykorzystano w procesie polonizacji
wg Ukraińców: uważali określanie ich jako mniejszość narodowa lub ludność polską za
obraz
liwe; uważali, że znajdują się pod okupacją polską
-1929-1923- akcja zasłużonego osadnictwa wojskowego na terenie Galicji i Wołynia 
zasłużonym żołnierzom (ok. 8 tys. W dużym rozproszeniu) przyznawano tam działki 
wywołało to wrogość wśród tamtejszych mieszkańców, dlatego władze musiały się z tego
wycofać; osadnik wojskowy oddawał wiec w dzierżawę tę ziemie a sam wracał do
poprzedniego miejsca zamieszkania
-pogorszenie poziomu życia; choć i tak położenie ludności ukraiń. W II RP lepsze niż pod
okupacją rosyjską (ziemia na własność, silna reprezentacja posłów  UNDO - w Sejmie)
-UNDO miało oparcie w środowisku duchowieństwa grekokatolickiego; reprezentowali
umiarkowany nacjonalizm, tzn. dążyli do niepodległości, ale deklarowali lojalność wobec II
RP)
-zaostrzeżenie stosunków w latach 30. bo:
*na Ukrainie radzieckiej: kolektywizacja, wielki głód (pochłonął od 2 do 7 mln ludzi), a
Ukraini w RP czuli się bezsilni, że nie mogą im pomóc
*pogorszenie sytuacja w II RP sowodowane kryzysem światowym; spadek cen artykułów
rolnych, podczas gdy podatki wciąż te same -> niektórych doprowadziło to do ruiny, ale nie
mieli gdzie odejść, bo niedostatecznie rozwinięty przemysł
-1920  utworzenie Ukraińska Wojskowa Organizacja (UWO)  kontynuacja walki o
niepodległość (zamachy terrorystyczne); początkowo krytykowana i izolowana, aż do czasu
gdy nie napłynęła nowa, bardziej radykalna młodzież
-ok. 1929  OUN Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów  kontynuowała działalność
terrorystyczna UWO (tylko dla celów propagandowych oraz prowadziła działalność
wychowawczą (gł. cel); kilkakrotnie rozbijana, ale się odradzała
-na poglądy i ideologie OUN duży wpływ - D. Doncow  ur. na Ukrainie rosyjskojęzycznej,
chodził do rosyjskiej szkoły i posługiwał się tym językiem
*był rusofobem
*pocz. Związany z ruchem socjalistycznym; odszedł gdy zraził się do rosyjskich
socjaldemokratów
*podczas I wojnie św.  związany z Niemcami; popierał sojusz z Polska
*po I wojnie św. osiedlił się na Wołyniu; był uważany za polonofila (nie do końca słusznie)
* Nacjonalizm (1926)  zamierzał stworzyć ukraiń. wersję nacjonalizmu
-odwoływał się w niej do Nietschego i innych teoretyków nacjonalizmu zachodniego
-nacjonalizm ukraiń.  miał odwoływać się do tradycji zach.
-wróg komunizmu oraz poglądów Marksa i Lenina
-nacjonalizm woluntarystyczny  opiera siÄ™ na woli, emocjach, nie na rozumie
-zasady nacjonalizmu woluntarystycznego:
1) agresywność (konieczność walki)
2) romantyzm (dobro narodu ważniejsze od dobra materialnego)
3) dogmatyzm (prawdy narodowe nie podlegajÄ… dyskusji)
4) fanatyzm
5) amoralność (silniejszy ma rację)
6) iluzjonizm (jeżeli wymaga tego interes narodu legenda jest ważniejsza od prawdy)
-był religijnie obojętny
-krytykował intelektualistów ukraińskich za oderwanie od rzeczywistości
-antysemityzm
-brak tendencji antypolskich
-jego wpływ na OUN:
*kierownictwo OUN odnosiło się do niego krytycznie; nie uważano go za ideologa, ale za
amoralnego ze względu na niechęć do chrześcijaństwa, zarzucano mu polanofilstwo
*miał pośredni wpływ  jego książka cieszyła się popularnością i była inspiracją do
wstępowania do OUN
-OUN  wydawanie nielegalnych czasopism, na łamach których kształtowała się ich ideologia
-czołowymi ideologami OUN byli:
J. Wassyjan  działacz OUN; studiował w Pradze, po powrocie został aresztowany
- Główne zasady nacjonalizmu ,  Ideologiczne podstawy ukraińskiego nacjonalizmu
-wyróżniał nacjonalizm rozumowy i nacjonalizm woluntarystyczny; oba były dla niego
skrajne, dlatego za obowiązek uważał zachowanie umiaru:
* brak powiązania z konkretna religią, ale dla niego religia ważna
* za silę napędową historii uważał człowieka jako jednostka; dobro społ. Może się
dokonywać tylko przez zniewolenie jednostki (sprzeczność miedzy interesem społ. A
jednostki; jednostka może realizować się tylko w społ. dlatego powinna być zdolna do
poświęcenia własnego dobra na rzecz dobra społ, tzw.  misterium ofiary
* najgłębszą i najtrwalsza wspólnota  naród
* naród ma prawo żądać od jednostki ofiary
* ofiara musi być świadoma i celowa
-celem ukraiń. nacjonalistów  rewolucja narodowa w celu uzyskania niepodległości
J. Stećko
-uważał, że życie człowieka jest ciągłą walką; jeśli człowiek nie walczy to znaczy, że nie żyje
-walka ta - w różnych celach, ale tylko walka narodowa ma charakter pozytywny; w imię
indywidualnych interesów traktowana jest jako zdrada wspólnoty
-nie identyfikował się z żadną religią, ale podkreślał związek nacjonalizmu z religią
-uważał naród za wartość absolutną; każdy nacjonalista uznaje prawo innych narodów do
życia
-podstawą narodu  rodzina (wpływ konserwatyzmu)
-1929   10 przykazań do Polaków  pierwsza wersja radykalna; nawiązywała do Doncowa,;
póz
niej złagodzona i oficjalnie wydana w 1935 lub 36 roku
*przesiąknięcie szlachetczyzną (przekonanie o wyższości, niemożność zrozumienia
odrębności Ukrainy)
*przekonanie o wtórności kultury pol. wobec zach.
*przeludnienie i brak żyznych ziem
sojusz pol.-żyd. Przeciw Ukraińcom
-OUN  skłonna do współpracy z Niemcami, choć ci raczej tym nie zainteresowani (co
prawda podjęli z nimi współpracę w 1939 r., ale odnosili się do nich lekceważąco)
-podział OUN
1) banderowcy (zachowanie autonomii podczas współpracy; powołali UPA przeciw Pol.,
Niem., komunistom; w 1943  zorganizowali akcję depolonizacyjną na Wołyniu  czystka
etniczna; Pol. stawili opór; złagodzili swój stosunek do Pol. dopiero po II woj. św., bo wtedy
gł. przeciwnikiem byli radzieccy komuniści
2) mielnikowcy (za współpraca z Niemcami; stworzyli SSGalicjen)
ANTYSEMITYZM
- tylko w nacjonalizmie frankijskiej Hiszpanii brak elementów antysemityzmu
- niechęć do Żydów od średniowiecz  antyjudaizm (skierowany nie przeciw Żydom, ale
przeciw ich religii)
-ANTYJUDAIZM:
*motywowany religijnie (oskarżani o zabójstwo Jezusa)
*wywołany przez przesądy i wierzenia (np. przekonanie, że Żydzi trują chrześcijan podczas
epidemii ospy; rzeczywiście umierało ich mniej ale to ze względów tradycji) religijnej)
*sami Żydzi  tendencje do izolacji  mieli swoje sposoby na problemy, np. okupywali się,
np. podatek  pogłówne, jedyny jaki udawało się ściągnąć panującym
upośledzeni pod względem prawnym  brak praw polit.; nie było im wolno zajmować się
zaszczytnymi zajęciami (uprawa roli, wojsko)
*pozwalano im zajmować się zajęciami  brudnymi  handel i obrót gotówką (udzielanie
pożyczek)
-w czasach nowożytnych  tendencje do równouprawnienia Żydów  gł. z powodów gosp.,
ale spotykało się to z oporem ludu (po raz pierwszy wprowadzone oficjalnie przez
KonstytuantÄ™ w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej)
- po rewolucji francuskiej  literatura przeciwko Żydom:
A. de Barruel (1741-1820) pierwotnie jezuita; podczas rewolucji prześladowany
-  Pamiętniki do historii jakobinizmu  historia rewolucji francuskiej, ale gł. uwagę zwracał
narządy jakobinów
*starał się wyjaśnić przyczynę rewolucji i rządu jakobinów  uważał, że za rewolucja kryje
się spisek masonerii (nie było to prawda, bo podczas dyktatury jakobinów  masoneria
prześladowana)
* wątek antyżydowski  drugoplanowy; uważał, że Żydzi odegrali dużą rolę, że przed
rewolucja przenikali do kościoła katolickiego rozsadzali go od środka i kompromitowali
* Żydzi inspirowali prześladowania kościoła, dlatego stwierdził, że rewolucja była tylko
elementem większego planu zmierzającego do obalenia chrześcijan
- wątek żydowski pojawiał się także wśród ultramontanów  sprzeciwiali się
równouprawnieniu Żydów- uważali ich za przeklętych i że nienawidzą chrześcijan
-uważano, że ich równouprawnienie wyzwoli wśród nich najniższe instynkty
- II poł. XIX w.  równouprawnienie Żydów  faktyczne w Europie (z wyj. Rosji i Rumunii,
choć i tam z czasem zaczęło się pojawiać)
- wśród Żydów tendencje asymilacyjne, związane ze spadkiem religijności
- równouprawnienie zaczęło wywoływać opór i powstanie antysemityzmu (twórcą tego
pojęcia niemiecki publicysta W. Marr)
- z inicjatywy W. Marra  Liga Antysemicka (1879), której celem  odżydzenie Niemiec;
podobne organizacje powstawały w całej Europie
Różnice między antyjudaizmem a antysemityzmem:
-antysemityzm nie odwoływał się do elementów religijnych
-propagował wrogość do Żydów jako ludzi
-początkowo był charakterystyczny dla konserwatyzmu
-celem nacjonalizmu: wchłanianie obcych ludów, powiększanie własnego narodu; w
antysemityzmie: sprzeciw wobec asymilacji Żydów
-uważano Żydów za element narodowego rozkładu, międzynarodową mafię, dążącą do
zniszczenia tradycyjnych wartości
- Protokoły Mędrców Syjonu  oficjalnie zdobyte przez rosyjski wywiad protokoły rzekomo
tajnego rządu żydowskiego zawierające plany zniszczenia chrześcijan