ZACHOWANIA PROSPOA
ECZNE
ZAGADNIENIA WYKA
ADU:
" CZA
OWIEK DOBRY CZY ZA
Y?
" BADANIE O DOBRYM SAMARYTANINIE.
" CO TO ZNACZY BYD DOBRYM/POMOCNYM W PSYCHOLOGII.
" SK
D BIERZE SI
DOBRO? TEORIE POMOCNOŚCI.
" DECYZYJNY MODEL INTERWENCJI.
" TEORIE POBUDZENIA.
" TEORIE NORM.
" TEORIE EWOLUCJONISTYCZNE.
" JAKIE S
WYZNACZNIKI POMOCNOŚCI?
CO TO ZNACZY BYD DOBRYM W PSYCHOLOGII?
" Zachowania pomocne to działania ukierunkowane na
spowodowanie jakiejś korzyści drugiego człowieka (może mied
charakter materialny, biologiczny (dawanie krwi) lub psychiczny
(wsparcie emocjonalne))
" Prospołecznośd  działania nakierowane na korzyści
pozaosobiste  dobro innych ludzi, społeczności
" Altruizm  zachowania nakierowane na dobro drugiego
człowieka z pominięciem interesu własnego (bez korzyści
osobistych), a nawet uwzględniając straty własne.
MODEL DECYZYJNY BIBBA LATAN�GO I JOHNA DARLEYA (1970)
" Dlaczego i kiedy ludzie decydują się udzielid pomocy? W
zależności od odpowiedzi na poszczególne pytania/podjęcie
decyzji na TAK spowoduje, że będziemy kontynuowali  chęd
pomagania
I. Zauważenie zdarzenia: TAK/NIE
II. Kryzysowośd sytuacji? TAK /NIE (OCENIAMY NA PODSTAWIE
ZACHOWANIA INNYCH)
III. Atrybucja odpowiedzialności: (CZY JA CZY INNI?) ROZPROSZENIE
ODPOWIEDZIALNOŚCI (34%) vs (JA JESTEM PROSZONY O
POMOC, JESTEM JEDYNYM ŚWIADKIEM (85%)
IV. Wiedza na temat sposobu udzielenia pomocy: WIEM JAK
POMÓC/ NIE WIEM JAK? Ocena własnych kompetencji (np.
pływanie, zawodowe pielęgniarki zdecydowanie częściej
pomagały niż studenci nawet w sytuacji wielu osób
obserwujących (Cramer i inni, 1988))
V. Decyzja o udzieleniu pomocy  TAK / NIE
VI. Udzielenie pomocy
" Decyzje podejmowane są błyskawicznie i niekiedy w sposób
automatyczny
MODEL POBUDZENIA-BILANSU JANE PILLIAVIN (1981):
1. Co nas skłania do udzielenia pomocy?
" Do udzielenia pomocy w sytuacji kryzysowej motywuje nas
spostrzeganie jej jako skutecznego sposobu na usunięcie
nieprzyjemnych emocji wywołanych cudzym nieszczęściem
Założenia (3):
" (1) W wyniku obserwacji osoby potrzebującej pomocy u
obserwatora powstaje pobudzenie emocjonalne; rośnie wraz z
natężeniem, jednoznacznością i czasem trwania
obserwowanych kłopotów
" (2) Powstałe pobudzenie jest nieprzyjemne i obserwator dąży
do jego redukcji;
" (3) Wybierany jest najszybszy i najbardziej opłacalny sposób
redukcji pobudzenia; osoba dokonuje bilansu zysków i strat
" Prawdziwości twierdzenia (1) dowodzą liczne badania w których
pobudzenie emocjonalne mierzono za pomocą zarówno
samoopisów, wskaz
ników fizjologicznych, obserwacji zachowao.
" Zgodnie z twierdzeniem (2) im większe jest pobudzenie
obserwatora tym szybciej udziela pomocy ofierze (w różnych
badaniach korelacja ta waha się od r= 0,47 do r= 0,77)
" Empatyzowanie z ofiarą zwiększa pobudzenie oraz pomaganie
MODEL POBUDZENIA KOSZTY (NIE)UDZIELENIA POMOCY
Pomocy udzielimy gdy:
" większe prawdopodobieostwo udzielenia pomocy, jeżeli
potencjalne nagrody przewyższają potencjalne koszty
" Zyski i koszty wiążą się zarówno z udzieleniem pomocy, jak i
nieudzieleniem pomocy.
Zyski i straty udzielenia i nieudzielenia pomocy
Udzielenie pomocy:
" dobre samopoczucie, pozytywna samoocena, uznanie ze strony
innych, nagroda pieniężna, sława itp.
" Strata czasu, bezpośrednie lub odroczone zagrożenie własnego
zdrowia i życia (w tej sytuacji ludzie często rezygnują z
udzielenia pomocy).
Nieudzielenie pomocy:
" Uniknięcie straty czasu, zagrożenia itp.
" Obniżenie samooceny, dezaprobata innych, dyskomfort z
powodu cierpienia ofiary, odpowiedzialnośd prawna itp.
Postępowanie w sytuacji kryzysowej silniej zależy od wielkości
kosztów udzielenia niż zaniechania pomocy (analiza badao Jack
Dovidio, 1984)
CZY OSOBOWOŚD (OBSERWATORA) WPA
YWA NA CH
D UDZIELENIE
POMOCY?
�� Czynniki sytuacyjne są lepszym predyktorem zachowao
prospołecznych niż czynniki osobowościowe.
�� Badania koncentrują się na interakcji zmiennych
osobowościowych i sytuacyjnych.
o Np. osoby o wysokim poziomie zaufania do siebie i
niezależności chętniej pomagają w sytuacjach
niebezpiecznych niż w zbiórkach na cele dobroczynne.
o Czynniki osobowościowe współwystępujące z
zachowaniami prospołecznymi:
ż� Wysoki poziom empatii
ż� Raczej orientacja kolektywistyczna niż
indywidualistyczna
ż� Ekstrawersja, otwartośd na doświadczenia,
ugodowośd
" Badania nad osobowością altruistyczną (Huston, 1981)
" Wywiady z 32 osobami, które udzieliły pomocy.
" Wynik: częściej udzielały pomocy osoby lepiej przygotowane do
działania w sytuacji zagrożenia, po odpowiednich szkoleniach
(BRAK ZWI
ZKÓW Z OSOBOWOŚCI
).
" Zdaniem Clarka i Worda (1974) uprzednie doświadczenie
zakooczone sukcesem jest czynnikiem w 90%
współwystępującym z podejmowaniem działao prospołecznych
(np. osoby zakładające fundacje na rzecz pomagania innym)
" Cramer i współpracownicy (1988), w trakcie badao w których
dowiedziono, że np. pielęgniarki podejmują działania na rzecz
innych osób i pomagają znacznie częściej niż studenci.
" Bierhoff i współpracownicy opracowali cechy osobowości
altruistycznej, dokonując porównania cech świadków wypadku
drogowego, którzy udzielili pomocy i osób, które w takiej samej
sytuacji nie pospieszyły na ratunek.
OSOBY KTÓRE POMAGAA
Y OSOBY KTÓRE NIE
POMAGAA
Y
Mieli silne wewnętrzne Mieli słabe wewnętrzne
umiejscowienie kontroli umiejscowienie kontroli
Ich wiara w  sprawiedliwy Wierzyli w sprawiedliwy świat
świat była znacznie słabsza
Mieli poczucie Mieli słabsze poczucie
odpowiedzialności społecznej odpowiedzialności społecznej
Przejawiali zdolności do Nie przejawiali w wysokim
empatii stopniu zdolności do empatii
Byli nastawieni mniej Byli bardziej nastawieni
egocentrycznie egocentrycznie
ZACHOWANIA ALTRUISTYCZNE (empatia)
Co dominuje w sytuacji obserwacji osób potrzebujących pomocy
egoizm czy altruizm, to pytanie zadawał sobie Daniel Batson:
 Działanie motywowane chęcią polepszenia własnego
dobrostanu lub konformizmem, czy pragnieniem
polepszenia dobrostanu innego człowieka?
" Hipoteza  empatii  altruizmu Batsona (1991)
" Pobudzenie empatyczne można zredukowad wyłącznie przez
poprawę stanu ofiary natomiast własne cierpienie można
zredukowad albo pomagając, albo poprzez ucieczkę  wycofanie
się z kontaktu z ofiarą
 Empatyczna troska dotycząca potrzeb innego człowieka
wywołuje altruistyczną motywację do udzielenia pomocy.
 Empatia  zjawisko wielowymiarowe o komponentach
poznawczych i emocjonalnych
" Komponent poznawczy  przyjęcie perspektywy
innej osoby
" Komponent emocjonalny  empatyczna troska
(sympatia, współczucie, czułośd) odczuwanie emocji
Hipoteza  empatii  altruizmu
(Batson, 1991)
Przejęcie Gratyfikacja
Reakcja Rodzaj
perspektywy motywu
emocjonalna motywu
Innego
Redukcja
Empatyczna
Altruizm
dyskomfortu
Tak
troska
innej osoby
Ktoś
potrzebuje
pomocy
Redukcja
Dyskomfort
Nie Egoizm dyskomfortu
osobisty
własnego
13
" Rodzaj motywu (egoizm czy empatyczny)
 zależy od tego, jak łatwo można uciec z danej sytuacji
(altruizm włącza się bez względu na możliwośd ucieczki).
" Sytuacja eksperymentalna:
 Osoba badana jako Obserwator: obserwuje inną osobę
badaną (pomocnika eksperymentatora), Elaine, która
otrzymuje szoki elektryczne;
 Po kilku szokach Elaine prosi o szklankę wody i opowiada o
trudnych przeżyciach z dzieciostwa (związanych z obawą
przed elektrycznością);
 Eksperymentator wahając się przez chwilę proponuje
Obserwatorowi zamianę miejsc (udzielenie pomocy).
 Manipulacja eksperymentalna czyli skłonnośd do empatii:
" Wysokie i niskie podobieostwo do Elaine
(manipulacja poziomem empatycznej troski)
" Możliwośd ucieczki z sytuacji (można opuścid
laboratorium już po 2 seriach szoków, albo trzeba
byd świadkiem wszystkich 10 serii).
" Wyniki: Wzbudzenie empatycznej troski wyzwala motywację do
udzielania pomocy bez względu na możliwośd ucieczki.
AKTYWIZACJA ZACHOWAO PROSPOA
ECZNYCH: NORMY SPOA
ECZNE
Pomaganie innym może byd wynikiem ulegania normom społecznym
" Pomagamy innym bo respektujemy normy społeczne czyli
uzgodnione (społecznie) i uwewnętrznione nakazy i zakazy
zachowao pożądanych w danej sytuacji
 Norma wzajemności  pomagamy tym, którzy nam
pomogli w przeszłości. Norma ta występuje powszechnie
we wszystkich kulturach.
 Norma słuszności (equity)  ludzie nadmiernie
uprzywilejowani (np. mieli szczęście urodzid się w bogatym
kraju) powinni pomagad ludziom pozbawionym
przywilejów.
 Norma społecznej odpowiedzialności  powinno się
pomagad tym, którzy potrzebują pomocy i których losy
zależą od naszych działao; nacisk na osobistą
odpowiedzialnośd
 Norma sprawiedliwości  powinno się pomagad tym,
którzy zasługują na pomoc; nacisk na standardy moralne.
NORMY SPOA
ECZNE: NORMA WZAJEMNOŚCI
Wzajemnośd  to oczekiwanie i nakaz pomagania tym, którzy nam
pomogli w przeszłości. 3 szczegółowe reguły pomagania:
�� (1) Nakaz pomagania i czynienia przysług innym
�� (2) Nakaz przyjmowania cudzej pomocy
�� (3)Nakaz odwzajemniania się przysługą za przysługę
Oddajemy nawet wtedy gdy nie czujemy sympatii wobec osoby, która
obdarowała nas
�� Jeżeli przysługa interpretowana jest przez odbiorcę jako zamach
na jego swobodę wyboru (przymus do wzajemności to wzbudza
motyw reaktancji i osłabia pomaganie (Brehm, Cole, 1966).
NORMY SPOA
ECZNE: NORMA SPOA
ECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI
" Pomagamy tym, którzy potrzebują pomocy i których losy zależą
od naszych działao;
" Jeżeli dowiemy się, ze awans przełożonego zależy od jakości
naszej pracy w najbliższym czasie, spowoduje to nasilenie
owych wysiłków (współzależnośd losów?)
" Norma ta jest słabsza w społecznościach indywidualistycznych
niż kolektywistycznych
" Słabnie wtedy gdy osoba jest winna swojej krytycznej sytuacji
i/lub wzbudza antypatię
TEORIE EWOLUCJONISTYCZNE
" W jaki sposób mogą rozpowszechnid się geny altruizmu, skoro
przynoszą stratę ich posiadaczom (altruiści z definicji osiągają
mniejszy sukces reprodukcyjny)?
" Geny altruizmu mogą rozpowszechnid się wtedy, gdy altruiści
będą udzielali pomocy odpowiednio częściej innym altruistom,
niż nie altruistom (wówczas egoiści zostaną pozbawieni
pomocy)
" Mechanizm właściwego adresowania pomocy opisuje teoria
altruizmu krewniaczego i teoria altruizmu zwrotnego
TEORIA ALTRUIZMU KREWNIACZEGO W. HAMILTONA
" Ograniczając udzielanie pomocy do krewnych altruista zwiększa
szansę, że pomaga innemu altruiście
" Krewny altruisty posiada gen altruizmu z
prawdopodobieostwem odpowiadającym współczynnikowi
pokrewieostwa
WSPÓA
CZYNNIK POKREWIEOSTWA  R
" r to prawdopodobieostwo, że dwa osobniki posiadają ten sam
gen w wyniku odziedziczenia go po wspólnym przodku
" Przykładowe wartości współczynnika:
ż� rodzice-potomstwo r=0.5
ż� pełne rodzeostwo r=0.5
ż� Osobnik może propagowad swoje geny: bezpośrednio 
osobiście uczestnicząc w reprodukcji; pośrednio  poprzez
reprodukcję krewnych
TEORIA DOSTOSOWANIA A

CZNEGO
ż� Egoistyczne geny  w ramach teorii dostosowania łącznego -
dobór krewniaczy
ż� Zachowanie społeczne powinno byd analizowane z
perspektywy jego wkładu w przetrwanie genów.
ż� Jeżeli służy osiągnięciu sukcesu reprodukcyjnego, to
utrwala się w kolejnych pokoleniach i staje się
zachowaniem dziedziczonym.
ż� Pomaganie podwyższa szanse przeżycia danej jednostki i
jej genów.
ż� Pomaganie krewnym (dobór krewniaczy) służy
przetrwaniu puli genowej.
ż� Im bliższy krewniak, tym większa tendencja do pomagania.
TEORIA ALTRUIZMU ODWZAJEMNIONEGO
" Altruizm odwzajemniony  norma wzajemności
 Pomaganie innym zwiększa prawdopodobieostwo
otrzymania pomocy, gdy ty i twoje geny będziecie tego
potrzebowad.
Altruizm może wyewoluowad, gdy:
ż� koszt udzielenia pomocy przez altruistę jest niższy od korzyści
odniesionych przez beneficjenta
ż� prawdopodobieostwo ponownego spotkania dwóch osobników
jest wysokie
ż� altruista jest pamiętliwy - zdolnośd do zapamiętywania innych
połączona z oczekiwaniem i chęcią rewanżu
ż� podsumowując: altruizm zwrotny może rozwinąd się w procesie
ewolucji, gdy koszt zaniechania pomocy, mierzony w
jednostkach dostosowania, przewyższa koszt jej udzielenia
WYZNACZNIKI POMOCNOŚCI
MIEJSCE ZDARZENIA
�� Ludzie mniej chętnie udzielają pomocy w dużych miastach niż w
małych miejscowościach.
o Duże miasta są  przestymulowane : bodziec jest trudniej
zauważalny (Milgram) przeładowanie urbanistyczne
o Duże miasta są heterogeniczne (wielorasowe,
wieloetniczne), co obniża poczucie podobieostwa między
ludz
mi i redukuje wielkośd empatycznej troski.
o W dużych miastach większa anonimowośd, ludzie nie czują
się rozpoznawani, nie znają się.
o Im bardziej zagęszczone miasta, i im większe koszty
utrzymania (większy stres), tym rzadziej udzielano
pomocy.
NASTRÓJ
Nastrój pozytywny wzmacnia tendencję do pomagania.
�� Mechanizmy:
1. Pragnienie utrzymania pozytywnego nastroju
2. Pozytywne oczekiwania dotyczące pomagania
Ograniczenia
Wysokie koszty pomagania:
Jeśli antycypowane koszty pomagania stanowią zagrożenie dla
dobrego nastroju, unikamy zaangażowania w pomaganie, zwłaszcza
jeśli możemy usprawiedliwid nieudzielenie pomocy.
Inne aktywności w konflikcie z pomaganiem
Jeśli nastrój pozytywny motywuje nas do wyjścia z przyjaciółmi na
kolację, ta aktywnośd przeszkadza nam w zauważeniu kogoś
potrzebującego pomocy, czy w poczuciu się odpowiedzialnym za
kogoś.
Nastrój negatywny również może wywoład pozytywne zachowania
wobec innych, włączając udzielanie pomocy.
Mechanizmy
 Pragnienie podwyższenia nastroju
" Pomagamy, bo pomaganie podwyższa nastrój
 Poczucie winy - redukcja
" Pomagamy, jeśli czujemy się odpowiedzialni za
przyczynę złego nastroju  Czuję się winny za to, co
zrobiłem
" Nie pomagamy, jeśli obwiniamy innych za swój zły
nastrój.
 Koncentracja na innych ludziach
" Pomagamy, jeśli koncentrujemy się na tym, jak się
czują inni ludzie:
" Nie pomagamy, jeśli koncentrujemy się na sobie.