Magdalena Marszałkowska
STANDARDY PRACY SOCJALNEJ
RAPORT KOC
COWY
ANALIZA ZASOBÓW
Projekt realizowany w ramach grantu TF052685
Poakcesyjnego Projektu Pomocy dla Obszarów Wiejskich (PARSP)
1
Warszawa, maj 2005
1
STANDARDY PRACY SOCJALNEJ
/Magdalena Marszałkowska/
Wstęp
W pomocy społecznej w Polsce pojawiły się wyzwania, które często wymagają
całkowicie nowych rozwiązań, bądz
znacznego przekonstruowania starych instytucji
oraz instrumentów.
Takim wyzwaniem jest dla wszystkich pracowników pomocy społecznej  praca socjalna .
Dzisiaj, w obliczu potrzeb społecznych i ograniczonych możliwości ich zaspokojenia,
nabiera ona nowego znaczenia, stanowiąc podstawowy i najważniejszy instrument
działania. Dlatego też opracowanie ogólnych zasad (ram) standardów, będących
cechami specyficznymi usługi, jaką jest praca socjalna staje się niezbędne i jak
najbardziej zasadne.
Punktem wyjścia do przygotowania materiału była analiza literatury i prac
dotyczących pracy socjalnej, opracowań w zakresie międzynarodowych i krajowych
rozwiązań i trendów warunkujących podejście do pracy socjalnej w Krajach Europy.
Dla rozumienia materiału za ważne, uznałam w tym momencie, wyjaśnienie
podstawowych pojęć, które będą przedmiotem niniejszych rozważań. Są to pojęcia
standardu i pracy socjalnej.
Standard jest pojęciem wieloznacznym i oznacza typ, model, wzorzec, typową usługę o
określonych własnościach ustalonych przez normy państwowe, poziom życia.
Standard oznacza pewne odniesienia i porównania. Jest relatywny i warto zauważyć, że
wysoki standard danej usługi w jednym kraju może okazać się niski w innym i odwrotnie.
Standard to akceptowany zestaw norm i procedur, które na danym poziomie rozwoju
cywilizacyjnego i ekonomicznego są niezbędne dla prawidłowej realizacji zadania,
2
usługi.
Definicja  pracy socjalnej w Polsce, została określona, w art. 6 pkt 12 ustawy o
pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku (Dz.U.04.64.953 z póz
niejszymi zmianami)
jako  działalność zawodowa, mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we
wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez
pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu
celowi
W pracy socjalnej chodzi zatem, o profesjonalnÄ… pomoc w kierunku wzmocnienia lub
odzyskania zdolności adresatów pomocy w funkcjonowaniu społecznym oraz tworzeniu
sprzyjających ku temu warunków społecznych.
2
 Podczas Ogólnopolskiej Konferencji  Standardy i uwarunkowania
nowoczesnej pracy socjalnej,  jaka odbyła się 22 stycznia 2004 roku w Poznaniu,
zwrócono uwagę na pomoc społeczną jako usługę socjalną w kontekście
ekonomicznych implikacji.
Profesor Kazimierz Rogoziński, kierownik Katedry Usług Akademii Ekonomicznej w
Poznaniu, podkreślił, że  celem usługodawcy jest nie tylko stworzenie opisu, identyfikacji
usługi, ale też zaangażowanie klienta we współtworzenie, projektowanie tego rdzenia,
co kreuje jakby jego drugą warstwę. Jak klient współprojektuje usługę? np. kiedy kupuje
kurs, może wybrać miejsce, trenera, wynegocjować cenę, wybrać rodzaj multimediów,
itp. Rzadko, jeszcze dziś, możemy spotkać się wśród pracowników socjalnych z takim
spojrzeniem na usługę socjalną, a takie właśnie podejście do pracy socjalnej będzie mi
towarzyszyło w niniejszym opracowaniu.
Praca socjalna jest usługą, dla której określenie standardu pozwoli na refleksję nad
dotychczasową pracą socjalną na rzecz zorganizowanego procesu działań dla
wzmocnienia lub odzyskania zdolności adresatów pomocy w funkcjonowaniu
społecznym oraz tworzeniu sprzyjających ku temu warunków społecznych.
Opracowany materiał składa się z następujących części:
Część I. Analiza rozwiązań warunkujących podejście do pracy socjalnej w Krajach
Europy.
Część II. Uwarunkowania dla pracy socjalnej w Polsce;
Część III.Podstawowe ramy standardów pracy socjalnej w kontekście ustawy o pomocy
społecznej;
Część IV. Sposoby upowszechniania nowych standardów.;
3
Część V. Ramy standardów pracy socjalnej z jednostkami i rodzinami;
Część VI. Ramy standardów pracy socjalnej z grupą;
Część VII. Ramy standardów pracy socjalnej ze społecznością lokalną;
Część VIII. Zasoby, niezbędne do ukończenia opracowania standardów
3
Część I.
Analiza rozwiązań warunkujących podejście do pracy socjalnej w
Krajach Europy
W Europie nie ma jednej, uznawanej we wszystkich krajach definicji pracy
socjalnej. Jej miejsce i rolę określają zmienne w postaci polityki społecznej, rozwoju
kształcenia i rynku pracy. Są one jednocześnie wskaz
nikami rozwoju w poszczególnych
krajach. np.
1) Mające w ostatnich latach ograniczenia gwarantowanych świadczeń socjalnych
miały chyba największy wymiar w Wielkiej Brytanii. Zamkniecie państwowych
placówek dla bezdomnych i psychicznie chorych, ograniczenie pomocy
finansowej na utrzymanie mieszkań, spowodowało, ze praca socjalna stała się
profesją bardzo niebezpieczną. Instytucje socjalne zareagowały na ten stan
środkami bezpieczeństwa w postaci szyb pancernych, okienek przyjęć, urządzeń
do przemiennego mówienia, kontroli wstępu;
2) W Danii, gdzie nadal dostrzega się splecone przyzwolenie na płacenie wysokich
podatków na opiekę społeczną, dostrzega się ograniczanie budżetu socjalnego
na rzecz rozbudowy usług prywatnych;
3) Wprowadzona w 1984 roku we Francji decentralizacja administracji społecznej,
ułatwiła zmniejszenie budżetu socjalnego, co w konsekwencji doprowadziło do
przyrostu biedy, bezdomności. Wprawdzie sytuacja ta uległa zmianie poprzez
wprowadzenie między innymi tzw. RMI  prawo do czasowego zatrudnienia
przez gminę, to grupie pracowników socjalnych przyniosło wzrost obowiązków,
ponieważ to im zlecono realizację tego zadania. Sytuacja ta znalazła swoje
4
ujście w strajkach tej grupy zawodowej.;
4) Zjednoczenie Niemiec stworzyło korzystne warunki dla rozwoju zawodów
społecznych, który pomimo ograniczeń w obszarze socjalnym, ciagle rośnie. Czy
nadal będzie rósł wobec masowego wdrażania pakietów oszczędnościowych?.
4
NIEMCY
Nadrzędny
Cel 1. Zwalczanie ubóstwa społecznego osób i rodzin;
2. Rozwiązywanie problemów społecznych;
Pośredni
1. Dostosowana do potrzeb oferta służb społecznych placówek i działań w gminie;
2. Reprezentacja potrzeb podopiecznych wobec innych podmiotów polityki
społecznej;
3. Osiągniecie poprawy sytuacji integracji samodzielności i zdolności do
samopomocy grup świadczeniobiorców;
4. Sprzyjanie wytworzeniu poczucia społecznej współodpowiedzialności i udziału w
życiu społecznym wszystkich współobywateli
Zasada Państwo ma obowiązek ochrony wszystkich obywateli przed brakiem zabezpieczenia
socjalnego oraz urzeczywistnienia sprawiedliwości społecznej. Zadanie to
realizowane jest przez szeroko rozwinięty system przepisów społecznych, poczynając
od opieki w razie choroby, wypadku i starości, zasiłki rodzinne, zasiłki mieszkaniowe i
zasiłki dla bezrobotnych.
Istotną częścią systemu pomocy społecznej są działania na rzecz dzieci i młodzieży.
Opieka nad nimi ukształtowała się jako system umzliwiajacy niwelowanie różnic
społecznych i odmiennych zachowań.
Podmioty udzielajÄ…ce pomocy podejmujÄ…c decyzjÄ™ o formie i rozmiarach jej winny
uwzględniać stosunki rodzinne osoby, która korzysta z pomocy wg zasad:
" Kolejności (drugorzędności)  zakładająca, ze przed udzieleniem pomocy należy
 w miarę możliwości  wyczerpać inne sposoby przezwyciężenia trudności;
" Współdziałania, przewiduje, ze świadczeniobiorca współdecyduje o rodzaju i
rozmiarach pomocy, jednocześnie ułatwiając instytucji pomocy społecznej
działanie przez udostępnienie niezbędnych informacji i wyrażanie zgody na ich
zbieranie;
Adresat
" Rodziny długookresowych bezrobotnych;
" Środowiska trwale dotknięte ubóstwem;
" Osoby starsze,
" Osoby niepełnosprawne i ich rodziny;
5
" Osoby chore;
" Obcokrajowcy;
Zakładach karnych ich rodziny;
Model Praca socjalna dotyczy rozwiązywania problemów, powstających w związku z
trudnymi sytuacjami, w jakich z rożnych przyczyn znajduje się rodzina;
" Realizowana przede wszystkim w oparciu o sieć instytucji pozarządowych,
odpowiadających na potrzeby mieszkańca.
" Jest to pomoc dla samopomocy.
" Opiera się na zasadzie indywidualnego doboru form i metod działania stosownie
do stwierdzonych potrzeb.
5
FRANCJA
Cel
" Walka z ubóstwem;
" Walka z izolacją społeczną,
" Popieranie stowarzyszeń i gospodarki społecznej
Zasada
" Integracja społeczna i zawodowa
" Interwencje socjalne opierają się zasadzie dużej autonomii pracownika pomocy
społecznej w doborze form i metod pracy z różnymi kategoriami klientów
Adresat
" Osoby młode bez wykształcenia;
" Niewykwalifikowani bezrobotni w starszym wieku;
" Samotne kobiety bez środków utrzymania;
" Osoby starsze
Model Model oparty na solidarności społecznej
DANIA
Cel Zintegrowanie ze społeczeństwem osób korzystających z pomocy społecznej,
stosownie do ich możliwości.
Zasada Pomoc w samopomocy.
Odbudowanie i wzmocnienie poczucia własnej wartości osoby, szacunku do siebie,
jednocześnie kształcąc ją w społecznie pożądanym kierunku.
Uzależnienie uzyskiwanej pomocy społecznej od ich własnej aktywności,
szczególnie ludzi młodych
Adresat Osoby wykluczone i zagrożone wykluczeniem społecznym, z niskim poziomem
wykształcenia, brakiem umiejętności i kompetencji oraz przestarzała wiedzą
Wykonawca Pedagog społeczny, pracownik socjalny
Model Model oparty o realizację programów socjalno  edukacyjnych.
Uważa się, ze obok funkcji opiekuńczych instytucje socjalne winny pełnić również 6
funkcje edukacyjne.
Szanse wydostania się z niesprzyjającej sytuacji często tkwią w poziomie
wykształcenia. Program realizowany w oparciu o szkołę Kofoeda oferuje szkolenie i
programy rehabilitacyjne, a osobom w najcięższych sytuacjach udzielana jest
pomoc w postaci pożywienia, ubrania, zakwaterowania. Jednak akcent całej pracy
socjalnej szybko zostaje przeniesiony na pomoc w samopomocy  uczenia
rozwiązywania własnych problemów by mogli przezwyciężać trudności socjalne
własnymi siłami.
6
FINLANDIA / WA
OCHY,
Cel
" Reintegracja z rynkiem pracy.
Zasada
" Służenie rozwojowi wspólnot lokalnych lub wybranym zbiorowosciom
Adresat
" Osoby bezrobotne i ich rodziny;
" Osoby niepełsprawne;
" Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym;
" Młodzież, która przerwała obowiązek szkolny
Model
" Model oparty o świadczenie usług społecznych w miejscu zamieszkania oraz
promowanie powrotu na rynek pracy przez spółdzielnie socjalne.
" Wspieranie i rozwój społeczności lokalnych i promowanie poczucia
odpowiedzialności społecznej na szczeblu lokalnym
POLSKA
Cel Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mająca na celu
umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych,
których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i
możliwości,
Zasada Praca socjalna prowadzona jest:
" z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i
7
samodzielności życiowej;
" ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań
instytucji i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków
społeczności
Adresat Osoby i rodziny, które nie są one w stanie pokonać trudnych sytuacji życiowych
wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości w szczególności z powodów
określonych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r.
Model Partycypacyjny
Pomoc dla samopomocy
7
HOLANDIA ( gmina Emmen prowincji Drenthe)
Cel Rozwój świadomości lokalnej i odpowiedzialności obywatelskiej,
Przyczynianie się do polepszenia jakości życia obywateli poprzez:
" Stymulację aktywności obywatelskiej;
" Dostępność instytucji;
Zasada Główną zasadą jest zmiana świadomości lokalnej i odpowiedzialności
obywatelskiej, celem, której miało być zainicjowanie uniezależnienia
miaeszkanców gminy od środków państwowych.
Wydział Polityki Społecznej stworzył dodatkowe etaty dla osób wdrążających
program  animatorów lokalnych zadaniem, których było wzbudzenie w
mieszkańcach chęci zmiany trudnej sytuacji.
Działalność
Adresat Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, Np. zagrożone ubóstwem z
powodu niespłaconych kredytów
Model Praca socjalna w oparciu o programy, na rzecz rozwiÄ…zywania stwierdzonych
potrzeb okreslonej grupy społecznej.
Działalność socjalna jest ogólnym terminem oznaczającym wiele różnych działań,
związanych z opieką społeczna i psychospołeczną oraz poradnictwem.
Charakterystyczne cechy działalności socjalnej to zróżnicowany system
świadczeń obejmujący rożnego rodzaju szkolenia zawodowe, szeroko rozwinięta
edukacja społeczna.
Instytucje społeczne w Holandii są podzielone na trzy sektory w zależności od
dziedziny badań i przygotowania zawodowego pracowników:
" Praca socjalna polega na opiece i pomocy psychospołecznej dla osób
indywidualnych i małych grup takich jak rodzina;
" Praca Kulturalna skierowana jest do grup bada kategorii osób w związku z ich
zainreresowananimi;
" Praca opiekuńcza polega na pracy z ludz
mi mającymi wiele problemów w
życiu, którzy powinni w związku z tym przebywać w instytucjach 8
półrezydencjalnych.
Praca socjalna dotyczy ogólnej działalności społecznej i pomocy w rodzinie, która
organizowana jest na szczeblu władz miejskich. Ma charakter pomocy
skierowanej do jednostek rodzin i grup z problemami psychospołecznymi lub
finansowymi.
Oprócz ogólnej działalności socjalnej występują specjalizacje pracy socjalnej dla
określonej kategorii osób.
Ważnym elelementem jest tzw. budżet użytkownika stanowiący sumę pieniędzy,
wydawanych na pokrycie kosztów określonych dóbr i usług z przeznaczeniem na
rozwiązanie problemów konkretnych osób. Jeżeli ktoś decyduje się na budżet
użytkownika, pieniądze są wypłacane bezpośrednio użytkownikowi,
odpowiedzialnemu za ich wydatkowanie. Oferuje siÄ™ pomoc w dysponowaniu tym
budżetem, o ile osoba wydaje się do tego zdolna, ale ostateczną
odpowedzialnosć ponosi klient.
Atrakcyjność tej formy pracy polega na założeniu, ze ludzie mogą wpływać na
odpowiedni dobór działań, w zależności od konkretnej sytuacji.
8
Analizując przyjęte rozwiązania, warunkujące podejście do pracy socjalnej w
Krajach Europy wskażę na cechy wspólne, które podkreślają wyraz
nie, że:
1) Praca socjalna jest nieodłączną częścią polityki społecznej i poddana jest prymatowi
polityki gospodarczej;
2) Praca socjalna jest działalnością zawodową wciąż ewoluującą;
3) Adresatem działań są osoby przede wszystkim zagrożone wykluczeniem
społecznym;
4) Podstawowym modelem pracy socjalnej jest pomoc dla samopomocy;
5) W pracy socjalnej ważne miejsce ma zasada subsydiarności (pomocniczości) we
wspieraniu prywatnej aktywności;
6) Zasada praw człowieka i społecznej sprawiedliwości są fundamentem pracy
socjalnej;
7) Praca socjalna ingeruje tam, gdzie dochodzi do wzajemnego oddziaływania ludzi z
ich środowiskiem;
8) Specjalizacja pracowników w pracy socjalnej daje gwarancję na profesjonalne
podejście do problemu;
9) Pomimo wstępujących ograniczeń w świadczeniach socjalnych związanych ze
zmianami w gospodarkach tych krajów, nie zrezygnowano z pracy socjalnej;
10) Holistyczne zorientowanie pracy socjalnej jest uniwersalne, ale priorytety w jej praktyce
różnią się w zależności od kraju, czasu, są uzależnione od kultury, historii i warunków
społeczno-ekonomicznych.
Można, zatem wysnuć wniosek, że na kształt rozwiązań warunkujących podejście do
pracy socjalnej w danym kraju mają kultura i historia, warunki społeczno  ekonomiczne
polityka społeczna; rozwój gospodarczy kraju; regulacje prawne, strategie; kształcenie kadr
pomocy społecznej.
Nie jest, zatem możliwe przeniesienie modelu pracy socjalnej do Polski z innego kraju.
Ważnym i cennym jednak jest, czerpanie z rozwiązań innych krajów i umiejętne
implementowanie ich na grunt polski, podobnie jak to nastąpiło w przypadku:
1) rozwoju aktywności społeczności lokalnych;
2) przyjętego kierunku pomocy dzieciom i młodzieży (reforma systemu pomocy dziecku i
rodzinie)
3) przyjętego kierunku ograniczania biedy i wykluczenia społecznego
9
Warto w tym miejscu zwrócić jeszcze uwagę na definicję pracy socjalnej, jaka została
przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych w
Montrealu, w Kanadzie, w lipcu 2000 r.
 Praca socjalna jest to zawód, który promuje społeczne zmiany, rozwiązywanie problemów
we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmocnienie i wyzwolenie ludzi dla osiągnięcia
przez nich dobrostanu. Korzystając z teorii ludzkich zachowań i systemów społecznych,
praca socjalna ingeruje dokładnie tam, gdzie dochodzi do wzajemnego oddziaływania ludzi z
ich środowiskiem.
Zasady praw człowieka i społecznej sprawiedliwości są fundamentalne dla pracy socjalnej .
Część II.
9
Uwarunkowania dla pracy socjalnej w Polsce
Walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym leży w gestii poszczególnych państw
członkowskich UE. Wytyczne unijne zwracają jednak uwagę, aby było to działanie
kompleksowe, a zaangażowane w nie były odpowiedzialne za nie władze i administracja
rządowa, regionalna oraz instytucje lokalne wraz z mieszkańcami, współdziałającymi ze
wszystkimi partnerami socjalnymi, w tym organizacjami pozarzÄ…dowymi.
 Nowa , wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej, ustawa o pomocy społecznej z
12 marca 2004 roku (Dz.U.04.64.953 z póz
niejszymi zmianami) podkreśla, że pomoc
społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i
rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie
pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości, a pomoc tę organizują
organy administracji rządowej, samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie
partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi
kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Pośród zadań pomocy społecznej ważne miejsce zajmuje  praca socjalna .
Praca socjalna przedstawiona jest w ustawie jako  działalność zawodowa, mająca na celu
pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w
społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków
sprzyjajÄ…cych temu celowi .
W pracy socjalnej chodzi, więc o profesjonalną pomoc w kierunku wzmocnienia lub
odzyskania zdolności adresatów pomocy w optymalnym funkcjonowaniu oraz tworzeniu
sprzyjających ku temu warunków społecznych.
W art.45 ustawodawca szczegółowo reguluje kwestie pracy socjalnej i jej cele.
Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich
środowisku społecznym.
Praca socjalna prowadzona jest:
1) z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i
samodzielności życiowej;
2) ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań
instytucji i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków społeczności
Warto tu podkreślić, ze obok osób i rodzin przepis wymienia społeczność lokalną jako
podmiot, do którego kierowana jest praca socjalna.
Przepis art. 45 odwołuje się również do metod i technik właściwych dla pracy socjalnej,
10
zwracając uwagę na to, że:
1) Praca socjalna może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny (ustawodawca
usankcjonował tu dawno oczekiwaną technikę pracy socjalnej  technikę kontraktu);
2) W pracy socjalnej wykorzystuje się właściwe tej działalności metody i techniki,
stosowane z poszanowaniem godności osoby i jej prawa do samostanowienia.
Szczególne znaczenie pracy socjalnej ustawodawca podkreśla w art. 36 i art. 119 cytowanej
ustawy, gdzie na pierwszych miejscach pośród świadczeń niepieniężnych i zadań
pracownika socjalnego wymienia pracÄ™ socjalnÄ….
Takie ujęcie pracy socjalnej powoduje, że w Polsce, praca socjalna to, z jednej strony
działalność zawodowa wykonywana przez posiadających odpowiednie kwalifikacje
pracowników socjalnych, z drugiej zaś, świadczenie niepieniężne z pomocy społecznej,
udzielane niezależnie od dochodu osoby bądz
rodziny.
Trudno dzisiaj mówić o pracy socjalnej w Polsce w/g wskazanego wyżej modelu
partycypacyjnego. DecydujÄ…cym czynnikiem okazuje siÄ™ czynnik ludzki, przyzwyczajenia,
wiedza oraz umiejętności pracowników socjalnych.
Do czynników określających profesjonalny charakter pracy socjalnej, jako zorganizowanego i
10
celowego działania o charakterze prospołecznym zaliczyć należy w takim samym stopniu:
1) Wiedzę dotyczącą jednostek, grup i społeczności, budowaną na określonych
teoretycznych orientacjach;
2) Wiedzę i umiejętności z zakresu różnych perspektyw praktyki socjalnej;
3) Systemy wartości i oparte na nich standardy etyczne zawodu;
4) Badania naukowe dotyczÄ…ce obszaru praktyki pracy socjalnej
Dodatkowymi uwarunkowaniami dla wprowadzenia takiego modelu pracy socjalnej sÄ… bariery
organizacyjne pomocy społecznej na poziomach samorządów lokalnych, a dotyczą one w
szczególności:
1) Nieprzestrzegania przez samorzÄ…dy wskaz
nika zatrudnienia pracowników socjalnych,
przy jednoczesnym wzroście zadań;
2) Postrzegania pracownika socjalnego jako  zawodu od wszystkiego
3) Złych warunków pracy pracowników socjalnych;
4) Ilości klientów, którymi zajmuje się pracownik socjalny;
5) Wielkości rejonów przy braku lub ograniczeniu środków lokomocji;
6) Postrzeganiu pomocy społecznej jako miejsca wypłaty zasiłków;
7) NiewystarczajÄ…cego wsparcia metodycznego, w tym specjalistycznego;
8) Niewystarczającej współpracy z partnerami społecznymi;
9) Niskich kompetencji decyzyjnych pracownika socjalnego;
10) Słabej ochrony bezpieczeństwa pracownika socjalnego.
Pomimo, ze sprawy te regulują przepisy prawa są to jeszcze często zapisy martwe.
11
Część III.
11
Podstawowe ramy standardów pracy socjalnej w kontekście ustawy o
pomocy społecznej;
Przez standardy pracy socjalnej należy rozumieć niezbędne narzędzie będące
modelem, zestawem norm i procedur, umożliwiających realizację usługi.
Na wzorzec ram standardów pracy socjalnej składać się będą:
1) podstawy prawne;
2) cel usługi;
3) zakres usługi;
4) specyfikacja usługi;
5) warunki realizacji;
I.Podstawa prawna
Podstawową regulacją prawną dla pracy socjalnej jako działalności zawodowej i
świadczenia z pomocy społecznej jest ustawa o pomocy społecznej z 12 marca 2004
roku. (Dz.U.04.64.953 z póz
niejszymi zmianami).
II.Cel usługi
1) Praca socjalna świadczona jest formą pomocy społecznej, na rzecz poprawy
funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna
prowadzona jest:
- z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i
samodzielności życiowej;
- ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań
instytucji i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków społeczności.
2)  Pomoc dla samopomocy
III.Zakres usługi
Podmiotowy
1) Praca socjalna prowadzona jest:
a) z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i
samodzielności życiowej;
b) ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań
instytucji i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków społeczności.
12
Przedmiotowy
Przez pracę socjalną rozumie się  działalność zawodową, mającą na celu pomoc
osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w
społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie
warunków sprzyjających temu celowi
1) Praca socjalna świadczona jest i obejmuje obszary życia osób, rodzin i małych grup
społecznych w zakresach niezbędnych dla wzmocnienia lub odzyskania ich
zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie, w szczególności poprzez:
a) wspomaganie w rozwoju,
b) działania profilaktyczne wobec grup zagrożonych;
c) zapobieganie pogłębianiu się problemów osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym.
2) Praca socjalna świadczona jest osobom i rodzinom, bez względu na posiadany
dochód;
Przestrzenny
12
Praca socjalna realizowana jest w środowisku zamieszkania osoby, rodziny,
grupy społecznej;
IV.Specyfikacja usługi
1) Praca socjalna jest świadczeniem niepieniężnym z pomocy społecznej;
2) Praca socjalna jest świadczeniem udzielanym przez pracownika w oparciu o
następujące zasady:
a). poszanowania godności człowieka i jego prawa do samostanowienia;
b). równego traktowania klientów, bez względu na wiek, stan cywilny, orientację
seksualną, narodowość, wyznanie, przekonania polityczne, stan zdrowia, rasę,
kolor skóry, oraz inne preferencje i cechy;
c). angażowania się na rzecz pomocy klientowi w rozwiązywanie jego trudności
życiowych oraz wykorzystuje swoja wiedzę umiejętności zawodowe i
kompetencje;
d). wzmacniania wysiłków klienta na rzecz życiowego usamodzielnienia;
e). udzielania klientowi pełnej precyzyjnej informacji na temat dostępnych
świadczeń;
f). zasięgania konsultacji współpracowników i zwierzchników, w przypadku gdy
leży to w żywotnym interesie klienta;
g). ma prawo za zgodą świadczenia pomocy, gdy wyczerpane zostały
przewidziane ustawą świadczenia lub te świadczenia są niepotrzebne;
h). zmiany formy udzielanej pomocy, w przypadku stwierdzenia wykorzystania jej
niezgodnie z przeznaczeniem;
i). zachowania w tajemnicy informacje uzyskane w toku czynności zawodowych;
j). ma prawo bez zgody klienta przetwarzać jego poufne dane w sytuacji gdy
przemawiają ważne względy zawodowe.
k). przestrzegania zasad etyki zawodowej;
3) W świadczeniu pracy socjalnej wykorzystuje się metody pracy socjalnej, a w
szczególności metodę pracy z indywidualnym przypadkiem, metodę pracy
grupowej, metodę organizowania społeczności lokalnej; oraz techniki, a w
szczególności kontrakt socjalny, projekt socjalny;
4) Praca socjalna to proces zaplanowanych i zespołowych działań obejmujących
wszystkie niezbędne i możliwe dla danej sytuacji formy świadczeń z zakresu
ratownictwa, opieki, pomocy, kompensacji wobec osoby, rodziny czy grupy
społecznej;
5) Praca socjalna dostosowana jest do specyficznych, rozeznanych potrzeb osoby,
13
rodziny, środowiska lokalnego;
6) Praca socjalna stanowi świadczenie pomocy dla samopomocy.
6. Warunki realizacji usługi (kwalifikacje realizatora usługi, miejsce realizacji usługi, zasady
obowiązujące pracownika realizującego usługę, warunki pracy (czas, lokal i jego
wyposażenie), koszt usługi.
1) Kwalifikacje realizatorów usługi:
Pracę socjalną jako usługę, z jednostkami, grupami i społecznościami realizują
pracownicy socjalni, specjaliści pracy z rodziną, pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy,
posiadajÄ…cy kwalifikacje:
a) Pracownikiem socjalnym może być osobą, która posiada dyplom uzyskania tytułu
zawodowego w zawodzie pracownik socjalny, dyplom wyższej szkoły zawodowej o
specjalności praca socjalna lub ukończone studia wyższe o specjalności praca
socjalna na jednym z kierunków: pedagogika, politologia, polityka społeczna,
psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie;
b) Pedagogiem realizującym usługę może być osoba, która posiada wykształcenie
wyższe pedagogiczne ze specjalnością praca socjalna;
13
c) Psychologiem realizującym usługę może być osoba, która posiada wykształcenie
wyższe psychologiczne ze specjalnością praca socjalna;
d) Socjologiem realizującym usługę może być osoba, która posiada wykształcenie
wyższe socjologiczne ze specjalnością praca socjalna;
e) Specjalistą pracy z rodziną realizującym usługę może być osoba, która posiada
wykształcenie wyższe o kierunkach wskazanych w pkt 1 ze specjalnością praca
socjalna;
f) Specjalista pracy socjalnej specjalizuje się w pracy z konkretną kategorią klientów,
np:
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami z zaburzeniami psychicznymi;
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciÄ… intelektualnÄ…;
Øð specjalista pracy socjalnej z dziećmi i mÅ‚odzieżą niedostosowanÄ… spoÅ‚ecznie;
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami bezrobotnymi;
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami starszymi;
Øð specjalista pracy socjalnej z rodzinÄ…;
2) Pracę socjalną mogą wykonywać wymienieni wyżej pracownicy, zatrudnieni przez:
a). Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, oraz
instytucje, a w szczególności jednostki organizacyjne właściwe w sprawach
zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, szpitale, ośrodki wsparcia, domy
pomocy społecznej, placówki opiekuńczo-wychowawcze, zakłady karne, ośrodki
kultury, do wykonywania zadań tych jednostek w zakresie pomocy społecznej;
b). organizacje pozarządowe, prowadzące działalność w zakresie pomocy
społecznej;
c). osoby prawne i jednostki organizacyjne, działające na podstawie przepisów o
stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej,
stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o
gwarancji wolności, sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują
prowadzenie działalności w zakresie pomocy społecznej.
3) Czynnikami warunkującymi realizację usługi w postaci pracy socjalnej są:
a) Czynności pracownika socjalnego, będące podstawą jego działalności w ogóle,
i sÄ… nimi:
14
Øð Przeprowadzenie analizy stanu wyjÅ›ciowego
Analiza ta ma za zadanie zebranie informacji na temat zasobów i
ograniczeń:
- terenu pracy, [na jakim terytorium odbywa siÄ™ nasza praca (wieÅ›/miasto,
region bogaty/biedny, rozwijajÄ…cy siÄ™/ w stanie regresu, rodzaj prowadzonej
działalności przez istniejące przedsiębiorstwa, czy są one podupadającymi
czy rozwijajÄ…cymi, jak wyglÄ…da struktura mieszkaniowa (nowe budownictwo
czy stare budownictwo wymagające remontów), infrastruktura socjalna
(żłobki, przedszkola, szkoły, przychodnie lekarskie, poradnie rodzinne,
psychologiczno-pdagogiczne, itp.), populacja (wg wieku, płci, liczby
aktywnych/nieaktywnych zawodowo, liczby niepełnosprawnych) te elementy
charakterystyki trenu pracy będą miały wpływ na doświadczenia życiowe
naszych klientów, na ich nastawienie do aktywności w rozwiązywanie
własnych problemów, poczucie niesprawiedliwości i bezradności wobec
sytuacji, w której się znalez
li];
- instytucji, w której pracuje [ jej miejsce w systemie pomocy społecznej w
Polsce, przedmiot działalności, jej struktura, regulacje prawne ( w tym:
prawo miejscowe, np. Uchwały, Zarządzenia, strategia rozwiązywania
14
problemów społecznych oraz wewnętrzne, np. zarządzenia Dyrektora
OPS),] warunkujące jej funkcjonowanie i mające wpływ na pracę socjalną),
należy zadać sobie też pytanie, czy jest to miejsce przyjazne dla
pracowników i gościnne dla podopiecznych;
- swoich kompetencji i uprawnień na zajmowanym stanowisku (be względu
na zajmowany poziom w hierarchii placówki pracownik musi wiedzieć i
pamiętać, kim jest i w jakim zakresie bierze udział w osiąganiu
wyznaczonych celów przez placówkę)
Øð Dokonanie oceny
Ocena stanowi tu syntezÄ™ zebranych przez pracownika informacji,
oszacowania zarówno wewnętrznych i zewnetrzynych sił i czynników
mających wpływ na projektowane działania względem jednostek, rodzin,
grup społecznych.
Ważnym elementem działań pracownika jest traktowanie oceny jako
stałego elementu pracy socjalnej. Dokonanie oceny to określenie:
- określenie priorytetów działań;
- określenie zasobów;
- określenie ograniczeń;
- wytyczenie celów pracy
Øð Projektowanie dziaÅ‚aÅ„ w oparciu o zebrane w wyniku oceny informacje,
określając:
- rodzaj działania;
- czas trwania i rytm pracy, niezbędne dla osiągnięcia zakładanej zmiany.
a) Proces planowania/projektowania działań nie może odbywać się bez
adresatów tych działań;
Øð Podjecie dziaÅ‚ania  to etap realizacji, okreÅ›lonych w danych sekwencjach
czasowych, zaplanowanych zadań.
- Pomoc dla samopomocy jest tu zasadÄ… podstawowÄ…;
Øð Monitoring i ocena podjÄ™tych dziaÅ‚aÅ„  to etap:
- w którym pracownik śledzi na bieżąco ( w zaplanowanych terminach i
przyjętej formie, np. raportów) postępy prac;
- dokonuje oceny cząstkowej i końcowej podjętego działania z punktu
widzenia instytucji, pracownika realizującego usługę, adresata działania 15
b) Warunki pracy niezbędne dla realizującego usługę
Øð Procesem pracy socjalnej, pracownik obejmuje jednorazowo nie wiÄ™cej niż
30 osób i rodzin, przy zachowaniu wskaz
nika zatrudnienia 1 pracownik na
2 tyś. mieszkańców;
Øð Pracownik realizujÄ…cy usÅ‚ugÄ™ ma nienormowany czas pracy, nie dÅ‚uższy
jednak niż 40 godzin pracy w tygodniu;
Øð Pracownik realizujÄ…cy usÅ‚ugÄ™ ma wyodrÄ™bniony w tygodniowym czasie
pracy co najmniej 3 godzinny plan samodokształcania. Czas ten może
być dłuższy w zależności od potrzeb i mozliwosci lub zliczony w jedną
formÄ™ szkoleniowÄ…;
Øð Pracownik realizujÄ…cy usÅ‚ugÄ™ ma zapewniony dostÄ™p do niezbÄ™dnych
narzędzi pracy w celu zagwarantowania:
- odpowiednich dla specyfiki zawodu warunków pracy (stanowisko
pracy wyposażone w biurko, fotel; zapewniony dostęp do komputera i
internetu, drukarki, fax-u., kserokopiarki, telefonu, środka transportu,);
- szybkiego dostępu do informacji i doradztwa metodycznego,
15
mogących mieć wpływ na szybkość i jakość udzielonej pomocy;
- podniesienia bezpieczeństwa pracy (wsparcie psychologiczne
specjalistów i odpowiednich służb mundurowych dla pracownika);
4) Koszt usługi w formie pracy socjalnej
Praca socjalna jest świadczeniem z pomocy społecznej, którego koszt winien być
liczony w jednostkach godzinowych, na które składać się będą:
a) koszt wynagrodzenia pracownika realizującego usługę;
b) koszt doradztwa zawodowego i szkoleń dla pracownika;
c) koszt utworzenia stanowiska pracy z oprzyrzÄ…dowaniem;
d) koszt materiałów biurowych;
Jakość wszelkich usług należy mierzyć przez standardy, przez które jak
wczesnej wspomniałam, rozumiem narzędzie będące modelem, zestawem norm i
procedur, niezbędnych dla prawidłowej realizacji usługi.
W celu wdrażania a następnie monitorowania proponowanego standardu pracy
socjalnej i oceny jego efektywności w stosunku do ustalonych celów niezbędne jest
określenie i przyjęcie zestawu wskaz
ników.
Warto jednak, na wstępie nadmienić, że praca socjalna jako usługa, programowana będzie
tu w specyficznym kontekście, związanym z definiowaniem celów ogólnych.
To właśnie cele ogólne kształtują strategię pomocy i są podstawą do określania celów
szczegółowych, które z kolei są wdrażane za pomocą działań, pozwalających na realizacje
celów operacyjnych.
Tak, więc:
Øð Cele ogólne bÄ™dÄ… wyrażane w kategoriach ich wpÅ‚ywu (oddziaÅ‚ywania coÅ› na coÅ›) 
efekty w długim okresie);
Øð Cele szczegółowe bÄ™dÄ… wyrażane w kategoriach rezultatów  bÄ™dÄ…cych
bezpośrednimi i natychmiastowymi efektami działania (konkretny stan);
Øð Cele operacyjne bÄ™dÄ… wyrażane w kategoriach bezpoÅ›rednich wyników,
pokazujących postęp we wdrażaniu działania
Poniższa tabela przedstawia wypracowane wskaz
niki dla osiągnięcia celu pracy socjalnej,
jakim jest
 pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do 16
funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych
oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi
16
Wskaz
niki
Lp.
Wpływ(cele ogólne) Rezultat (cele szczegółowe) Wynik (cele operacyjne)
1.
Praca socjalna stanowi Å›wiadczenie pomocy Øð Rozwijanie aktywnoÅ›ci a) Klient jest czynnym uczestnikiem caÅ‚ego procesu pomocy;
dla samopomocy. własnej osoby, rodziny, b) Wprowadzenie kontraktu w pracy;
grupy społecznej; c) pracę w oparciu o kontrakt prowadzi pracownik pracujący
Øð Współpraca w oparciu o bezpoÅ›rednio nie wiÄ™cej niż 30 osobami / rodzinami;
zasadę partycypacji; d) Wprowadzenie techniki projektu jako formy aktywizacji środowiska
lokalnego;
e) grupa społeczna jest czynnym uczestnikiem działań projektowych;
2.
Praca socjalna jest Å›wiadczeniem Øð Praca socjalna jest usÅ‚ugÄ… a) Miejscem obsÅ‚ugi klienta jest jego miejsce zamieszkania;
niepieniężnym z pomocy społecznej; dostępną i powszechną dla b) biuro pracownika jest:
osób i rodzin niezależnie od - dobrze oznakowanym;
posiadanego dochodu; - podanym do publicznej wiadomości;
- zapewnia swobodę rozmowy i intymność klientowi;
3.
Praca socjalna to proces zaplanowanych i Øð Szybkie, intensywne i a) Każda interwencja w życie osoby czy rodziny w kryzysie bÄ™dzie ze
zespołowych i w czasie określonych działań skuteczne działanie względu na efektywność i koszty w miarę możliwości krótkotrwała i
obejmujących wszystkie niezbędne i możliwe interdyscyplinarne intensywna,
dla danej sytuacji formy pomocy z zakresu dostosowane do sytuacji
ratownictwa, opieki, pomocy, kompensacji osoby, rodziny czy grupy a) lokalne systemy pomocy zbudują swoją strategie działania w oparciu
wobec osoby, rodziny czy grupy społecznej; społecznej w oparciu o o analizę potrzeb środowiska. Do nich dostosują własne struktury i
4. dokonane rozpoznanie; metody działania.
Praca socjalna dostosowana jest do
specyficznych, rozeznanych potrzeb osoby,
rodziny, środowiska lokalnego;
5.
Praca socjalna Å›wiadczona jest i obejmuje Øð Wzmocnienie we a) praca socjalna jest usÅ‚ugÄ… sÅ‚użącÄ… aktywizacji jednostki i lepszemu
obszary życia osób, rodzin i małych grup wspomaganiu poczucia przystosowaniu społecznemu jednostki i jej środowiska.
społecznych w zakresie: własnej wartości i
Øð Wspomagania ich w rozwoju, przydatnoÅ›ci spoÅ‚ecznej
Øð DziaÅ‚aÅ„ profilaktycznych wobec grup osoby, rodziny
zagrożonych;
Øð Zapobiegania pogÅ‚Ä™bianiu siÄ™ problemów
osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym.
17
17
Część IV.
Sposoby upowszechniania nowych standardów
1) Dialog społeczny (Internet, spotkania);
2) RozporzÄ…dzenie MPS;
3) Szkolenia dla kadr realizujących usługę;
4) Publikacje;
5) Magazyny specjalistyczne
Część V.
Ramy standardów pracy socjalnej z jednostkami i rodzinami
Na wzorzec ram standardów pracy socjalnej z jednostkami i rodzinami składają się:
I. Tytuł usługi
II. Cel usługi
III. Zakres usługi
IV. Organizacja usługi (procedury postępowania, sposoby postępowania, rodzaj i
kolejność czynności,
V. Zasoby ( określenie kwalifikacji, czasu, ilości klientów, lokal, wyposażenie, budżet)
ad I. Tytuł usługi
Praca socjalna jako usługa
ad II. Cel usługi
1) Praca socjalna ma na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu
zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról
społecznych;
2)  Pomoc dla samopomocy
ad III. Zakres usługi
18
a) Podmiotowy
Podmiotem oddziaływania pracy socjalnej są osoby i rodziny, które nie są w stanie
pokonać trudnych sytuacji życiowych wykorzystując własne uprawnienia, zasoby
i możliwości.
b) Przedmiotowy
- Praca socjalna obejmuje obszary życia osób, rodzin w zakresach niezbędnych dla
wzmocnienia lub odzyskania ich zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie.
- Praca socjalna świadczona jest osobom i rodzinom, bez względu na posiadany
dochód;
c) Przestrzenny
Praca socjalna realizowana jest w środowisku zamieszkania osoby, rodziny.
18
 ad IV . Organizacja usługi (procedury postępowania, rodzaj i kolejność czynności,
sposoby realizacji,
1. Procedury postępowania, rodzaj i kolejność czynności
Na procedury pracy socjalnej z osobami i rodzinami składają się następujące etapy
postępowania metodycznego;
1) zapoznanie się z życzeniem;
2) Analiza sytuacji;
3) Ocena ;
4) Opracowanie projektu działania;
5) Podjecie działania;
6) Ocena rezultatów;
7) Zakończenie działania
ad 1) zapoznanie się z życzeniem, to etap pracy, który może przybierać różne formy:
a) osobiste zgłoszenie u pracownika życzenia przez klienta - pierwsze wrażenie,
jakie powstaje, gdy klient z własnej inicjatywy spotyka się z pracownikiem, jest
otwarciem drzwi do trudnej, jakże często skomplikowanej sytuacji klienta, do
zdobycia jego zaufania, zakłada pewną mobilizację osoby do znalezienia
rozwiÄ…zania dla swojego problemu;
Uwarunkowaniem jest tu czas: (45 min.)
- poświecony klientowi na przedstawienie życzenia (pracownik mobilizuje
całą swoją wiedzę, aby lepiej zrozumieć klienta i udzielić mu optymalnej
pomocy);
- na udokumentowanie zgłoszenia;
- na przedstawienie zasad działania instytucji w tym ustalenie celu i terminu
przeprowadzenia wywiadu środowiskowego;
- na analizę zgłoszonych przez klienta informacji;
- na przygotowanie się do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego
b) zgłoszenie życzenia przesyłką pocztową lub za pośrednictwem osoby drugiej-
to informacja o potrzebie udzielenia wsparcia, podlegająca analizie treści.
Uwarunkowaniem jest tu czas: (20 min)
- na analizę przedstawionego w piśmie życzenia (pracownik mobilizuje całą
19
swoją wiedzę, aby lepiej zrozumieć klienta i udzielić mu optymalnej
pomocy);
- udokumentowanie zgłoszenia;
- na ustalenie celu i terminu przeprowadzenia wywiadu środowiskowego;
- na przygotowanie się do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego
ad 2) Analiza sytuacji, to etap poświęcony rozpoznaniu sytuacji osoby, rodziny, a
także etap rozpoczynający udział klienta w rozwiązywaniu trudnej sytuacji.
- Podstawowym narzędziem badawczym jest wywiad środowiskowy, który
może być uzupełniony opinią pedagogiczną, psychologiczną, jeżeli
zachodzi taka potrzeba.
- Wywiad środowiskowy może być przeprowadzony tylko w miejscu
zamieszkania osoby, rodziny i dotyczy analizy obszarów życia rodziny,
wskazanych w obowiązującym kwestionariuszu wywiadu środowiskowego;
- wywiad stanowi narzędzie do rozpoznania sytuacji w oparciu o stwierdzone
fakty;
19
- Informacje zebrane podczas wywiadu środowiskowego stanowią podstawę
do zbudowania oceny sytuacji;
Uwarunkowaniem jest tu czas: (1,5 h)
- na rozpoznanie sytuacji osoby/rodziny przy pomocy wywiadu
środowiskowego;
- na konsultacje ze specjalistami;
Niezbędne narzędzia pracy
- kwestionariusz wywiadu środowiskowego;
- kwestionariusze niezbędnych załączników do wywiadu;
ad 3) Ocena stanowi syntezÄ™ zebranych informacji w wyniku dokonanego rozpoznania
obszarów funkcjonowania osoby/rodziny. To proces, w którym uczestniczy
osoba/rodzina. Rozumienie sytuacji klienta przez pracownika może zostać
potwierdzone lub obalone jedynie przez samego podopiecznego, który najlepiej
zna okoliczności i aspekty swojej sytuacji.
Nie jest to zabieg ani łatwy, ani zawsze możliwy. Ocena opiera się na
niepodważalnych faktach i bierze pod uwagę sytuację społeczną, w jakiej
znajduje siÄ™ podopieczny.
Dokonana ocena sytuacji klienta odpowiada nam na pytania:
- co stanowi problem osoby/rodziny;
Øð Zidentyfikowane problemy należy nazwać i przedyskutować ustalajÄ…c ich
wagę i wpływ na funkcjonowanie społeczne;
Øð Ustalenie priorytetów dla poszczególnych problemów, biorÄ…c pod uwagÄ™
dwa czynniki:
a) Pierwszym jest priorytet nadawany przez samego klienta (po pełnym
przedyskutowaniu zagadnień i działaniach doradczych w
poszczególnych problemach);
b) Drugim czynnikiem są problemy, którymi klient winien się zajmować
ze względu na obowiązki nakładane nań przez prawo, np.
odpowiedni poziom opieki nad dziećmi.
- jak sytuacja wpływa na funkcjonowanie osoby, poszczególnych członków
rodziny;
- jakie są zasoby/możliwości osoby/rodziny, środowiska, instytucji w
poprawie niekorzystnej sytuacji;
- jakie są ograniczenia osoby/rodziny, środowiska, instytucji w poprawie
niekorzystnej sytuacji;
20
- jaką zmianę zamierzamy osiągnąć z osobą/rodziną, czyli określenie celów
pracy , nazwanie zmiany, do której będziemy dążyć razem z klientem.
a) Celem będzie przełożenie pomiędzy tym, co niewłaściwe, a tym, co
potrzebne.
b) Celem będzie zredukowanie a nie zupełnie zlikwidowanie problemu.
Cele będą budowane w oparciu o zasadę  SMART . Będą szczegółowe,
mierzalne, adekwatne do sytuacji i akceptowalne, realne do osiągnięcia,
terminowe  mają określone limity czasowe (dostosowane do problemu, w
miarę krótkie);
Tak zbudowana z klientem ocena jego sytuacji daje nam możliwość wspólnego
przejścia do następnego etapu pracy, zaprojektowania niezbędnych działań dla
uzyskania pożądanej zmiany.
[ czas niezbędny na zbudowanie oceny z osobą / rodziną (1h)]
ad 4) Opracowanie projektu działania -
a). Projektowanie to proces podejmowania decyzji w sprawie poprawy sytuacji
klienta, dlatego też pracownik i klient umawiają się na spotkanie poświęcone
zaprojektowaniu działań w zakresie pracy socjalnej;
20
b). Pracownik mobilizuje tu swojÄ… wiedzÄ™ na temat metod i technik pracy
socjalnej, których zastosowanie w danej sytuacji jest zasadne.
c). Współpraca z klientem może przybrać formę kontraktu socjalnego.
d). zebrane w wyniku oceny informacje pozwalajÄ… pracownikowi i osobie/rodzinie
określić wspólnie:
e). Rodzaj działania;
f). Czas trwania i rytm pracy, niezbędne dla osiągnięcia zakładanej zmiany;
g). Przewidzieć i omówić przeszkody na drodze do realizacji zadań
(wykonywanych przede wszystkim przez klienta), ale także korzyści, jakie
wynikną z jego realizacji. Wskazanie ich jest ważnym czynnikiem
motywacyjnym dla klienta.
h). Zadanie to nie tylko prace do wykonania, zadania to poszczególne, odrębne
części ogółu prowadzonych działań: są serią kroków zbliżających do
osiągnięcia celu. Stanowią zaplanowany w danej sekwencji czasowej zestaw
szczebli na drodze prowadzącej do celu. Dlatego też zadania winny być
planowane w sposób dający możliwość ich realizacji w pewnej kolejności;
i). Określanie zadań i sposobu ich wykonania  mają one zasadnicze znaczenie
dla rozwiązywania problemów w pracy socjalnej zorientowanej zadaniowo.
j). Etap określania zadań jest procesem trudnym, dlatego też winien przebiegać
wg pewnych kroków:
Øð Rozważenie potencjalnych korzyÅ›ci z wykonania zadania przez samego
klienta, sam je wyjaśnia i skłania do realistycznej oceny;
Øð Planowanie wdrożenia zadania, przez omawianie szczegółów prac, jakÄ…
ma się wykonać;
Øð Omawianie przeszkód-kiedy zastanowimy siÄ™ nad wszystkimi możliwymi
trudnościami i sposobami radzenia sobie z nimi;
Øð Modelowanie, próby, i dziaÅ‚ania praktyczne prowadzone pod kierunkiem
dla przygotowania klienta do wykonania zadania (np. klient może odbyć
rozmowę telefoniczną w obecności pracownika socjalnego, pracownik
może słuchać i w razie potrzeby pomoc. Klient podczas rozmowy może
posługiwać się lista  ściągawką;
Øð Podsumowanie procesu opracowywania zadania, które obejmuje:
- Opracowanie ogólnej strategii zadaniowej (w zarysie) prowadzącej od
problemu do celu;
- Określenie zadań dla każdej sesji (A
Ä…cznie z pierwszÄ… polegajÄ…cÄ… na
ustaleniu celów, oraz limitu czasu);
21
- Postępowanie według sekwencji czasowej przy wdrażaniu zadań,
składającej się z bieżącego wzmacniania zaangażowania, planowania
działań dla wdrożenia zadania, analizowania przeszkód, modelowania
prób i działań praktycznych pod kierunkiem a kończącej się na
podsumowaniu zadania.
k) Zadania określane są :
- Dla klienta bÄ…dz
pracownika socjalnego;
- Dla innych zaangażowanych w proces;
- Mogą być obustronne, (jeśli to zrobisz, to ja zrobię tamto);
- Mogą mieć charakter powtarzalny (pewna liczba wizyt na grupach AA
itp.);
- Mogą być wspólne (ustalmy, że zrobimy następujące rzeczy)
[czas niezbędny na zbudowanie projektu z osobą / rodziną (1,5h)] ;
ad 5) Podjecie działania  to etap realizacji, określonych w danych sekwencjach
czasowych, zaplanowanych zadań.
1. Pracownik pracuje z osobÄ…/rodzinÄ… na podstawie porozumienia. Elementami
21
takiego modelu pracy z jednostkami i rodzinami sÄ…:
1) Partnerski stosunek do klienta;
2) Klient jest centralną postacią zaangażowaną na wszystkich etapach i we
wszystkich ich aspektach, zachęca się go do aktywności i uczestniczenia
partnerskiego w kształtowaniu porozumienia, realizacji konkretnych zadań i
dokonywaniu ich oceny;
3) Praca socjalna zajmuje się konsekwencjami działań klienta na jego
funkcjonowanie społeczne;
4) Praca oparta jest o zaplanowany proces działań, które realizowane po kolei
zbliżają do osiągnięcia planowanej zmiany;
5) Praca oparta jest o ograniczenia czasowe wynegocjowane z klientem
6) Jedną z form współpracy jest kontrakt, dwustronna umowa, której realizacja
będzie wymagała jasno określonych ról, zadań, terminów ich realizacji,
przyjętych form posumowania poszczególnych zadań. Pożądanym i
niezbędnym elementem tej umowy jest akceptacja przyjętych zasad współpracy
i konsekwentne ich przestrzeganie.
Øð kontrakt socjalny
Określający sposób współdziałania między osobą/rodziną a ośrodkiem pomocy
społecznej w zakresie rozwiązywania trudnej sytuacji życiowej (art. 108 ustawy z
dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, z póz
n. zm.)
1. Przez kontrakt rozumie siÄ™ pisemnÄ… umowÄ™ zawartÄ… z osobÄ… ubiegajÄ…cÄ… siÄ™ o
pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach
wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej
sytuacji życiowej osoby lub rodziny;
2. Kontrakt zawiera się każdorazowo w przypadkach, gdzie dla poprawy
niekorzystnej dla klienta sytuacji niezbędne jest uaktywnienie klienta dla
wykorzystania przez niego własnych uprawnień, zasobów i możliwości.
3. Pracownik socjalny i klient zgadzają się, co do problemu (ów), który(e) będą
starali się rozwiązywać. Może to ulec zmianie, ale porozumienie dotyczy
sytuacji aktualnej;
4. Pracownik i klient zgadzają się, że będą kontynuowali pracę nad tymi
problemami, ponieważ ta placówka jest właściwa dla jego rozwiązania, a
pracownik socjalny właściwym specjalistą;
5. Zostaje zgodnie ustalone minimum czasu, który trzeba przeznaczyć na wspólną
pracÄ™ (np. klient spotka siÄ™ z pracownikiem socjalnym, co najmniej trzy razy,
wez
mie udział w zajęciach klubu pracy, lub wez
mie udział w trzech sesjach
22
grupy AA);
6. Pracownik i klient zgadzają się, że w następnej fazie nastąpi gromadzenie
informacji o problemie, samym kliencie i jego sytuacji (czynności te to
diagnozowanie), co im pozwoli na sformułowanie celów i środków ich osiągania.
Klient będzie współpracował zarówno w dostarczaniu tych informacji, jak i w
ustalaniu celów; pracownik będzie odpowiadał za określenie wymaganych
informacji i uzasadni potrzebÄ™ ich zgromadzenia;
7. Pracownik socjalny i klient ustalajÄ… dodatkowe wymagania dotyczÄ…ce
zobowiązań, co do wzajemnego informowania, jeśli nie będą mogli się spotkać,
lub nastąpią zmiany warunków określonych wcześniej.
2. Pracownik, podczas pracy z osobą/rodziną wykorzystuje znane mu bezpośrednie formy
działania metodycznego, jak:
a. Informacja o prawach i uprawnieniach
b. Wyjaśnianie
c. Wspieranie;
d. Działania wychowawcze;
e. Wywieranie wpływu;
f. Interwencja kryzysowa;
22
g. Praca socjalna metodÄ… indywidualnego przypadku;
h. Kontrakt socjalny;
ad a) Informowanie
Działanie to ma wyposażyć klienta w wiedzę niezbędną w zakresie poznania
własnych uprawnień, zasobów, możliwości, do podjęcia odpowiedniego
wyboru działania związanego z problemem, który go dotyka. Poinformowanie
o działalności różnych instytucji, o sposobie postępowania w ich obrębie, ich
adresie, numerze telefonu, godzinach urzędowania. Niezbędnym podczas
tego działania jest upewnienie się pracownika socjalnego, czy klient dobrze
zrozumiał naszą informację.
Sposobami informacji mogą tu być bezpośrednia rozmowa, ulotki, broszury,
artykuły, tablice, ogłoszenia, plakaty, tematyczne, miejskie strony internetowe.
ad b) Wyjaśnianie
Relacja pracownik socjalny  klient wymaga od pracownika socjalnego użycia
swoich umiejętności w celu umożliwienia podopiecznemu zanalizowania
różnych aspektów jego trudnej sytuacji a także przywrócić lub wzmocnić
zaufanie i szacunek do samego siebie. Pozwoli tez lepiej zrozumieć własne
funkcjonowanie w relacji z innymi, poznać siebie;
Między uczestnikami tej interakcji zachodzi pełna jasność, czy:
a) Słowa służące klientowi do wyrażenia życzenia oznaczają to samo dla
pracownika socjalnego;
b) Sytuacje, o których mówi klient pracownik odbiera na wszystkich
płaszczyznach: społecznej, racjonalnej i uczuciowej;
c) Oczekiwania klienta kierowane do pracownika socjalnego są możliwe do
zrealizowania;
Działanie to wspomaga słuchanie, obserwacja, zadawanie odpowiednich
pytań.
ad c) Wspieranie
To działanie mające na celu wzmocnienie podopiecznego, zmobilizowanie do
zmiany swej sytuacji. Wspólne określenie trudności i wynikające z nich skutki
dla funkcjonowania klienta sprawią, że poczuje się zrozumiany i zadowolony,
ze wzbudza czyjÄ…Å› uwagÄ™
ad d) działania wychowawcze
Działania te mają na celu przekazywane wiedzy za pomocą przekazu
werbalnego, słowa pisanego. Są bliskie działaniom informacyjnym.
Przekazywanie wiedzy zakłada nawiązanie relacji pracownika socjalnego z
klientem dla:
23
a) Przekazywania umiejętności podejmowania ról społecznych;
b) Rozwijanie ukrytych zdolności dzieci i młodzieży;
c) Ponowne włączanie do środowiska młodzieży i dorosłych, którzy złamali
normy społeczne.
ad e) wywieranie wpływu
Wywieranie wpływu na podejmowane przez klienta decyzje, w pracy socjalnej to
zadanie świadome i zamierzone w celu nakłonienia go do zmodyfikowania
jego sytuacji lub podjęcia jakiegoś działania. Spośród typów działań
wyróżniamy typu:
a) Porada  polegająca na pobudzaniu aktywności klienta w sposób z punktu
widzenia pracownika socjalnego. Pracownik występuje tu w roli eksperta;
b) Konfrontacja  pokazuje klientowi następstwa jego działania. Pracownik
usiłuje odradzić pewne zachowania ukazując mu ich skutki;
c) Perswazja  to działanie zmierzające do nakłonienia klienta do przyjęcia
propozycji pracownika. W tym celu pracownik wykorzystuje swoją siłę
przebicia, przedłoży klientowi argumenty, które sprzyjać będą podjęciu
takiej decyzji.
23
 ad 6) Ocena rezultatów; to etap, w którym pracownik:
1) śledzi na bieżąco postępy prac ( w/g zaplanowanej w terminach i przyjętej formie);
2) dokonuje razem z klientem oceny cząstkowej i końcowej podjętego działania z
punktu widzenia instytucji, pracownika realizującego usługę, adresata działania
3) Jeśli zadania nie zostały wykonane, winien rozważyć przyczyny takiego stanu:
- Zadnie mogło okazać się nieodpowiednie do celu;
- Mogły się pojawić nieprzewidziane przeszkody;
- Nie stanowiły dla klienta priorytetu;
V.Zasoby ( określenie kwalifikacji, miejsc realizacji usługi, czasu niezbędnego na
udzielenie tej formy pomocy, liczba klientów, lokal, wyposażenie, czas pracy, koszt
usługi)
1. Kwalifikacje realizatorów usługi:
Pracę socjalną jako usługę, z jednostkami, grupami i społecznościami realizują
pracownicy socjalni, specjaliści pracy z rodziną, pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy,
posiadajÄ…cy kwalifikacje:
a). Pracownikiem socjalnym może być osobą, która posiada dyplom uzyskania tytułu
zawodowego w zawodzie pracownik socjalny, dyplom wyższej szkoły zawodowej o
specjalności praca socjalna lub ukończone studia wyższe o specjalności praca
socjalna na jednym z kierunków: pedagogika, politologia, polityka społeczna,
psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie;
b). Pedagogiem realizującym usługę może być osoba, która posiada wykształcenie
wyższe pedagogiczne ze specjalnością praca socjalna;
c). Psychologiem realizującym usługę może być osoba, która posiada wykształcenie
wyższe psychologiczne ze specjalnością praca socjalna;
d). Socjologiem realizującym usługę może być osoba, która posiada wykształcenie
wyższe socjologiczne ze specjalnością praca socjalna;
e). Specjalistą pracy z rodziną realizującym usługę może być osoba, która posiada
wykształcenie wyższe o kierunkach wskazanych w pkt 1 ze specjalnością praca
socjalna;
f). Specjalista pracy socjalnej specjalizuje się w pracy z konkretną kategorią klientów,
24
np:
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami z zaburzeniami psychicznymi;
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciÄ… intelektualnÄ…;
Øð specjalista pracy socjalnej z dziećmi i mÅ‚odzieżą niedostosowanÄ… spoÅ‚ecznie;
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami bezrobotnymi;
Øð specjalista pracy socjalnej z osobami starszymi;
Øð specjalista pracy socjalnej z rodzinÄ…;
2. Pracę socjalną mogą wykonywać wymienieni wyżej pracownicy, zatrudnieni przez:
a) Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, oraz instytucje,
a w szczególności jednostki organizacyjne właściwe w sprawach zatrudnienia i
przeciwdziałania bezrobociu, szpitale, ośrodki wsparcia, domy pomocy społecznej,
placówki opiekuńczo-wychowawcze, zakłady karne, ośrodki kultury, do
wykonywania zadań tych jednostek w zakresie pomocy społecznej;
b) organizacje pozarządowe, prowadzące działalność w zakresie pomocy społecznej;
24
c) osoby prawne i jednostki organizacyjne, działające na podstawie przepisów o
stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, stosunku
Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności,
sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności w
zakresie pomocy społecznej.
3.zasady obowiązujące pracownika realizującego usługę:
g). Zasada akceptacji klienta;
h). zasada indywidualności;
i). zasada poszanowania godności i wartości jednostek;
j). zasada uznania prawa klientów do dokonywania wyborów i podejmowania decyzji;
k). zasada odpowiedzialności;
l). zasada zachowania tajemnicy służbowej.
4.Koszt usługi
Liczony w jednostkach godzinowych, na które składać się będą:
e) koszt wynagrodzenia pracownika realizującego usługę;
f) koszt doradztwa zawodowego i szkoleń dla pracownika;
g) koszt utworzenia stanowiska pracy z oprzyrzÄ…dowaniem;
h) koszt materiałów biurowych;
5. Warunki pracy lokal, wyposażenie)
Pracownik realizujący usługę ma zapewniony dostęp do niezbędnych narzędzi pracy
w celu zagwarantowania:
a) Odpowiednich dla specyfiki zawodu warunków pracy (stanowisko pracy
wyposażone w biurko, fotel; zapewniony dostęp do komputera i internetu,
drukarki, fax-u., kserokopiarki, telefonu, środka transportu,);
b) Szybkiego dostępu do informacji i doradztwa metodycznego, mogących mieć
wpływ na szybkość i jakość udzielonej pomocy;
c) Podniesienia bezpieczeństwa pracy (wsparcie psychologiczne specjalistów i
odpowiednich służb mundurowych dla pracownika);
d) Prowadzenia dokumentacji w formie elektronicznej i pisemnej;
25
6. Liczba klientów
b) Procesem pracy socjalnej, pracownik obejmuje jednorazowo nie więcej niż 30
osób i rodzin, przy zachowaniu wskaz
nika zatrudnienia 1 pracownik socjalny na 2
tyś. mieszkańców;
c) W rejonach o wysokiej stopie bezrobocia wskaz
nik zatrudnienia winien wynosić
1,5 etatu na 2 tyś mieszkańców;
7. Czas pracy:
a) Przewidywany czas, niezbędny na przeprowadzenie pierwszego wywiadu
środowiskowego w miejscu zamieszkania lub pobytu klienta, łącznie z dotarciem i
powrotem wynosi 2h;
b) czas pracy pracownika w terenie nie powinien być niższy niż 70 % limitu czasu
pracy w miesiÄ…cu;
c) w ramach czasu pracy pracownik planuje działania w zakresie niezbędnym dla
prawidłowej realizacji wykonywanych zadań.
25
6) Budżet /koszt usługi/
a) Usługa w formie pracy socjalnej z uwagi na swoje znaczenie w odzyskaniu
zdolności w społecznym funkcjonowaniu osób i rodzin, jest świadczeniem
niepieniężnym, udzielanym nieodpłatnie;
b) Przy określeniu kosztu usługi w formie pracy socjalnej należy wziąć pod uwagę
następujące kryteria:
Øð Koszt godziny pracy pracownika realizujÄ…cego usÅ‚ugÄ™;
Øð Koszt wykorzystanych narzÄ™dzi pracy;
Øð KategoriÄ™ klienta, któremu pracownik Å›wiadczy usÅ‚ugÄ™;
Øð ÅšredniÄ… ilość czasu przeznaczonÄ… na pracÄ™ socjalnÄ… z jednym klientem;
26
26
Część VI.
Ramy standardów pracy socjalnej z grupami
Praca socjalna z grupami jest metodą pracy socjalnej, której działalność odnosi się do
jednostek w grupie.
Na wzorzec ram standardów pracy socjalnej z grupą składają się:
I. Tytuł usługi
II. Cel usługi
III. Zakres usługi
IV. Organizacja usługi (procedury postępowania, sposoby postępowania, rodzaj i
kolejność czynności,
V. Zasoby ( określenie kwalifikacji, czasu, ilości klientów, lokal, wyposażenie, budżet)
ad I. Tytuł usługi
Praca socjalna z grupą jest metodą łagodzenia i eliminowania przeszkód na drodze do
interakcji spleconej, oraz osiągania społecznie pożądanych celów.
ad II. Cel usługi
1) Praca socjalna z grupÄ… ma na celu:
- Poprawę funkcjonowania społecznego i osiągniecie społecznie pożądanych celów;
- Podniesienie jakości życia w grupie, zróżnicowanego zgodnie z potrzebami;
ad III. Zakres usługi
1) Podmiotowy
Podmiotem oddziaływania pracy socjalnej z grupą jest jednostka w grupie;
2) Przedmiotowy
Praca socjalna z grupą obejmuje relacje i stosunki międzyosobowe w grupie;
3) Przestrzenny
Praca socjalna realizowana jest w okreslonej grupie osób.
ad IV. Organizacja usługi (procedury postępowania, sposoby postępowania, rodzaj
i kolejność czynności,
27
Grupy, z którymi pracuje pracownik socjalny są bardzo różne pod względem celów,
struktury, działalności. Dlatego też podstawę pracy z grupą tworzą trzy rodzaje działań
metodycznych:
1. Faza wstępna tworzenia się grupy podopiecznych, w której mamy do czynienia z:
a). Grupą już istniejącą, np. grupą niepełnosprawnych lub bezrobotnych.
Øð Pracownik prowadzi tu dziaÅ‚ania bezpoÅ›rednio z klientami;
Øð Pracownik przystÄ™puje do pracy tak jak w pracy indywidualnej do wyjaÅ›nienia z
grupÄ…:
- Jej życzeń;
- Jej potrzeb;
- Porównania ich z kompetencjami, swjej placówki;
- Określenia możliwości i zasobów;
- Określenia celów pracy;
- Określenia środków i metod, jakie trzeba zastosować, aby zawrzeć umowę
z grupÄ…;
b) Grupą, którą chce utworzyć pracownik socjalny wychodząc naprzeciw potrzebom
populacji podopiecznych, których dotyczy ten sam problem.
- Pracownik sam podejmuje inicjatywÄ™ dotarcia do ludzi z tym samym problemem
27
w celu zaproponowania im wspólnej pracy w grupie;
Czas między pomysłem a pierwszym zebraniem grupy nazywamy procesem
tworzenia siÄ™ grupy.
Proces ten przebiega przez następujące po sobie etapy:
1) Stwierdzenie przez pracownika socjalnego potrzeby zbiorowej;
2) Ocena potrzeby zbiorowej - chodzi tu o uzyskanie odpowiedzi na następujące
pytania:
o Jakiej natury jest potrzeba;
o W jaki sposób się przejawia;
o Kogo dotyczy;
o W jaki sposób jest odczuwana przez daną osobę;
o Jak jest postrzegana przez inne osoby i grupy z najbliższego otoczenia,
których ten problem dotyczy;
o Ocena sił wewnętrznych (motywacji i zainteresowania osób);
o Ocena sił zewnętrznych (presji);
o Wybór form pracy oaz podjecie decyzji o słuszności posłużenia się metodą
pracy z grupÄ….
3) Opracowanie projektu działania
to etap, w którym pracownik dokonuje wyboru w zakresie:
o Celów pracy z grupą;
o Składu grupy:
- jej wielkości ( grupa nie powinna być większa niż 15 oso;
- jednorodności (np. wg płci, wieku, poziom wykształcenia);
o Członkostwa w grupie:
- zasady dobory członków grupy,(czy grupa będzie zamkniętą,  w której
członkowie są stali pod względem liczebności i tożsamości; czy otwartą,
 w której możliwe są zmiany, ruchomy skład grupy w trakcie jej
trwania);
- udziału w grupie (obowiązkowy, nieobowiązkowy);
- dobór członków (w zależności od celu, liczebności, jednorodności,
konkretnego programu, motywacji uczestników);
4) Etap negocjacji projektu
Negocjacje to etap zmierzajÄ…cy do opracowania umowy, to etap bardzo trudny,
w którym projekt podlega krytyce, modyfikacji a także może zostać odrzucony
przez samych zainteresowanych.
2. Organizowanie działań grupy;
28
Podstawowym założeniem organizacji i wyboru działań grupy są przede wszystkim
cele, które zamierza osiągnąć: np.
1) informacyjne  działaniami tu niezbędnymi będą np. zebrania organizacyjne,
broszury, filmy, przez
rocza;
2) obserwacji i oceny  przeznaczone dla osób mających trudności w
porozumiewaniu się, dla dzieci pasywnych - działaniami tu niezbędnymi będą
np.: zajęcia dla dzieci, wycieczki dla dorosłych, spacery;
3) edukacyjne, kształceniowe  działaniami mogą tu być spotkania typu
edukacyjnego, seminaria kształceniowe, np. kurs organizacji budżetu
domowego;
4) rekreacyjny  realizowany poprzez zajęcia grupowe w postaci wycieczek,
obozów, zajęć kulturalnych, rekreacyjnych
VI. Zasoby ( określenie kwalifikacji, czasu, ilości klientów, lokal, wyposażenie,
budżet)
1) Kwalifikacje pracowników pracujących z grupami.
28
Øð Pracownik pracujÄ…cy z grupami posiada wyksztaÅ‚cenie wg wymagaÅ„ dla
pracownika socjalnego, ponadto posiada specjalizacjÄ™ II stopnia z zakresu pracy
z konkretną kategorią klientów;
Øð Pracownik odznacza siÄ™ wysokimi umiejÄ™tnoÅ›ciami spoÅ‚ecznymi;
Øð Pracownik Å›ciÅ›le współpracuje z pracownikami realizujÄ…cymi pracÄ™ socjalnÄ… z
jednostkami i rodzinami;
2) Lokal i jego wyposażenie
Pracownik realizujący pracę socjalną z grupami winien posiadać wyodrębniony lokal:
a) jako miejsce będące:
Øð Miejscem spotkaÅ„ ze grupami (zadaniowymi i wsparcia);
b) wyposażenie lokalu winno zawierać:
Øð Odpowiednie dla specyfiki zawodu warunków pracy (stanowisko pracy
wyposażone w biurko, fotel; zapewniony dostęp do komputera i internetu,
drukarki, fax-u., kserokopiarki, telefonu, środka transportu,);
Øð wyposażenie umożliwiajÄ…ce pracÄ™ w grupach, spotkania spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej;
Øð Szybki dostÄ™p do informacji i doradztwa metodycznego, mogÄ…cych mieć wpÅ‚yw
na szybkość i jakość udzielonej pomocy;
Øð Prowadzenia dokumentacji w formie elektronicznej i pisemnej;
3) Czas
a) Pracownik realizujÄ…cy pracÄ™ socjalnÄ… z grupami planuje czas stosownie do
podejmowanych działań, z zastrzeżeniem:
Øð Czas pracy przeznaczony na dokumentacjÄ™ dziaÅ‚alnoÅ›ci nie może przekroczyć
30 % ogólnego czasu pracy;
Øð Czas pracy pracownika jest nienormowany, ale jego wymiar nie może
przekroczyć 40 godzin pracy tygodniowej;
Øð Efektywność wykorzystanego czasu pracy mierzy siÄ™ w skutecznoÅ›ci
podejmowanych działań i ich stopniem wpływu na zakładany cel pracy.
29
29
Część VII.
Ramy standardów pracy socjalnej ze społecznościami
Na wzorzec ram standardów pracy socjalnej ze społecznościami składać się będą:
1. Tytuł usługi;
2. Cel usługi;
3. Organizacja usługi (procedury postępowania, sposoby postępowania, rodzaj i kolejność
czynności,(biuro, dom);
4. Zasoby (cel, określenie kwalifikacji, czasu, ilości klientów, lokal, wyposażenie, budżet).
ad.1 Istota pracy ze społecznościami tkwi w rozwijaniu w ludziach przynależności do
określonej zbiorowości i wzmacnianiu procesów identyfikacyjnych, które w
perspektywie mogłyby sprzyjać uruchamianiu motywacji prospołecznej i zachowań
kooperacyjnych.
Procesy te uznawane sÄ… za istotne wskaz
niki istnienia więzi lokalnej, której podłożem
może być podobieństwo sytuacji czy wspólnota warunków życia. Ze względu na
charakter swojej działalności pracownicy socjalni bezpośrednio stykają się z populacją
zamieszkującą dany teren lub ze specyficzną kategorią populacji danej społeczności
lokalnej.
ad.2 Celem tak rozumianej usługi będzie:
1) Pobudzanie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych w
zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin, grup i środowisk
społecznych;
2) Współuczestnictwie w inspirowaniu, opracowywaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu
regionalnych i lokalnych programów pomocy społecznej ukierunkowanych na
podniesienie jakości życia;
30
ad.3. Organizacja usługi (procedury postępowania, rodzaj i kolejność czynności, sposoby
realizacji,
3. Procedury postępowania, rodzaj i kolejność czynności
Na procedury postępowania w organizacji społeczności lokalnej składają się:
" Analiza potrzeb;
" Opis problemu (definicja i zasięg);
" Określenie celów i priorytetów;
" Określenie zasobów i ograniczeń;
" Wybór roli jaką ma przyjąć organizator społeczności lokalnej.
ad. 1) Procedury postępowania.
Podstawowe narzędzie analizy potrzeb środowiska lokalnego stanowi lustracja
społeczna będąca zespołowym badaniem kompleksowym, mającym dać odpowiedz
w
zakresie:
30
a) Aktualny stan danej społeczności /np. poziom życia mieszkańców, organizacja
czasu wolnego dzieci, młodzieży i osób starszych, działalność placówek czy
instytucji, które znajdują się na danym terenie itp./ ;
b) Potrzeby mieszkańców danej społeczności /często w podziale na grupy wiekowe/;
c) Problemy społeczne występujące w danej społeczności lokalnej / takie jak:
bezrobocie, uzależnienia itp./;
d) Siły i środki znajdujące się przede wszystkim w środowisku lokalnym, które można
wykorzystać dla rozwiązania ważnych kwestii społecznych i prowadzenia działań w
kierunku zaspokojenia potrzeb mieszkańców społeczności;
e) Bariery, przeszkody, które będą utrudniać działania naprawcze.
Ważnym jest, aby przy przeprowadzaniu lustracji społecznej oraz opracowaniu
diagnozy czynne były tzw. siły społeczne danej społeczności w osobach mieszkańców
najbardziej zaangażowanych w sprawy lokalne.
ad. 2) opis problemu (definicja i zasięg)
O ile w ocenie problemu istotne jest jak członkowie społeczności dane zjawiska, o tyle
w bieżącym opisie pytaniem staje się:
a) czy opisywana sytuacja definiowana jest jako problemem;
b) przez kogo i dlaczego;
c) jaki jest zasięg tego problemu;
d) kogo dotyczy i w jaki sposób;
e) jak długo będzie się utrzymywać;
f) jeżeli nie znajdziemy żadnych działań, jaka jest geograficzna lokalizacja problemu.
ad. 3) określenie celów i priorytetów;
Jest to etap niezbędny z uwagi na ograniczone możliwości czasowe, zasoby i energię,
jaką pracownik może zaangażować w realizację zadań.
Odnosić się będzie do:
a) wyboru obszaru działań, na którym należy się skupić;
b) podjęcia decyzji odnośnie instytucji i organizacji, z którymi będziemy
współpracować;
c) odpowiedzi, czy z danymi działaniami i problemami będą identyfikować się
działające w społeczności instytucje;
d) odpowiedzi, czy podjęte działania odpowiedzą na oczekiwania instytucji;
e) zdecydowania, którymi z zidentyfikowanych problemów należy zająć się w
31
pierwszej kolejności.
Przy wyborze celów i priorytetów należy uwzględnić:
a) kompetencje instytucji zatrudniajÄ…cych pracownika;
b) kompetencje i umiejętności samego pracownika.
ad.4) określenie zasobów i ograniczeń;
Organizator społeczności lokalnej winien wyodrębnić na tym etapie sprawy zasoby
środowiska i jego ograniczenia w zakresie planowanego działania.
ad. 5) wybór roli jaką ma przyjąć organizator społeczności lokalnej.
Organizator społeczności lokalnej wybiera swoją rolę związaną z procesem
organizowania społeczności lokalnej, pośród:
a) relacja z członkami społeczności (z poszczególnym osobami, czy też w kontaktach
z grupÄ…);
b) pośredniczenie w kontaktach pomiędzy grupą a innymi organizacjami działającymi
w jej środowisku;
31
c) sprawy dotyczące grupy załatwiane w ramach instytucji macierzystej oraz między
pracownikiem i innymi instytucjami.
Pracownik może przyjąć różne role w zależności od sfery, w jakiej przyjdzie mu
funkcjonować.
ad 4. Sposoby realizacji usługi:
1) Informowanie i kształcenie społeczności;
2) Wsparcie organizacyjne;
3) Praca socjalna metodą aktywizowania społeczności lokalnej;
4) Projekt socjalny;
5) Zbieranie informacji;
6) Sygnalizowanie;
7) Rozwój i innowacja;
ad. 1) Informowanie
Działanie to ma wyposażyć społeczności w wiedzę niezbędną w zakresie poznania
własnych zasobów, możliwości, do podjęcia odpowiedniego wyboru działania
związanego z problemem, który ja dotyka. Poinformowanie o działalności różnych
instytucji, o sposobie postępowania w ich obrębie, ich adresie, numerze telefonu,
godzinach urzędowania. Sposobami informacji mogą tu być: spotkania z przedstawicieli
środowiska lokalnego, ulotki, broszury, artykuły, tablice, ogłoszenia, plakaty, tematyczne,
miejskie strony internetowe.
ad. 2) Wsparcie organizacyjne;
Pracownik socjalny pełni tu rolę doradcy. Doradztwo oznaczać tu może wzmocnienie
organizacji w analizie potrzeb i możliwości, w rozwoju struktury organizacji. Proces ten
może być skierowany ku konkretnemu zadaniu w zakresie jego rozwoju i przebiegu.
ad. 3) Praca socjalna metodą aktywizowania społeczności lokalnej;
Pracę tę rozumie się jako proces, który przez społeczność identyfikuje swoje potrzeby
lub cele, ustala ich hierarchie, znajduje zasoby pozwalajÄ…ce na realizacje tych potrzeb i
celów, podejmuje działania biorąc powyższe pod uwagę, a dzięki takiemu postępowaniu
rozszerza i rozwija postawy i praktyki wspólnego działania oraz współpracy pośród
członków tej społeczności.
32
ad. 4) Projekt socjalny;
Projekt socjalny to sposób realizacji założonych w określonej sekwencji czasowej zadań,
służących osiągnięciu ustalonych celów przy wykorzystaniu dostępnych zasobów.
Cechy projektu:
a) Niepowtarzalność (inna grupa klientów, inny budżet, inne zasoby niezbędne;
b) Rozwiązanie problemu  czynnikiem generującym jego tworzenie jest chęć
rozwiÄ…zania problemu (dokonania zmiany);
c) Zmiana- projekt kończy się wykonaniem czegoś, dokonaniem zmiany;
d) Ograniczenia  projekty mają ograniczony czas trwania, datę rozpoczęcia i
zakończenia, ograniczoną liczbę zasobów oraz budżet;
e) Złożoność  wiąże się z dużą ilością zadań;
ad. 5) Zbieranie informacji;
Organizator społeczności szuka nowych informacji, analizuje je w celu wspierania
procesu dokonywania wyboru. Zbiera również informacje, aby posiadać alternatywne
rozwiÄ…zania dla danych instytucji.
ad. 6) Sygnalizowanie;
32
 To najważniejsze zadanie organizatora społeczności lokalnej, który na czas
sygnalizuje zachodzące zmiany, doradza we właściwym wykorzystaniu środków
finansowych, zwracając uwagę na istniejące możliwości.
ad. 7) Rozwój i innowacja
Organizator społeczności lokalnej jest tutaj projektantem nowego przedsięwzięcia,
pełni rolę mediatora, tworzy funkcjonujące koalicje, podejmuje decyzje w sprawach
problemów, jakie istnieją w danej grupie społecznej. Sugeruje pomysły i rozwiązania.
ad. 2.Zasoby (określenie kwalifikacji, czasu, lokal,
wyposażenie, budżet)
4) Kwalifikacje pracowników pracujących z grupami i społecznościami.
Øð Pracownik pracujÄ…cy z grupami i spoÅ‚ecznoÅ›ciami posiada wyksztaÅ‚cenie wg
wymagań dla pracownika socjalnego, ponadto posiada specjalizację z zakresu
organizowania społeczności lokalnych.;
Øð Pracownik odznacza siÄ™ wysokimi umiejÄ™tnoÅ›ciami spoÅ‚ecznymi;
Øð Pracownik Å›ciÅ›le współpracuje z pracownikami realizujÄ…cymi pracÄ™ socjalnÄ… z
jednostkami i rodzinami;
5) Lokal i jego wyposażenie
Pracownik realizujący pracę socjalną z grupami i społecznościami winien posiadać
wyodrębniony lokal:
a) jako miejsce będące:
Øð Bankiem danych o spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej, jego zasobach i ograniczeniach, a
także partnerach społecznych;
Øð Miejscem spotkaÅ„ ze spoÅ‚ecznoÅ›ciÄ… lokalnÄ… i grupami (zadaniowymi i wsparcia);
Øð Miejscem integracji dziaÅ‚aÅ„ spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej;
b) wyposażenie lokalu winno zawierać:
Øð Odpowiednie dla specyfiki zawodu warunków pracy (stanowisko pracy
wyposażone w biurko, fotel; zapewniony dostęp do komputera i internetu,
drukarki, fax-u., kserokopiarki, telefonu, środka transportu,);
Øð wyposażenie umożliwiajÄ…ce pracÄ™ w grupach, spotkania spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej;
Øð Szybki dostÄ™p do informacji i doradztwa metodycznego, mogÄ…cych mieć wpÅ‚yw
na szybkość i jakość udzielonej pomocy;
33
Øð Prowadzenia dokumentacji w formie elektronicznej i pisemnej;
6) Czas
a) Pracownik realizujący pracę socjalną wobec społeczności lokalnych planuje
czas stosownie do podejmowanych działań, z zastrzeżeniem:
Øð czas pracy przeznaczony na dokumentacjÄ™ dziaÅ‚alnoÅ›ci nie może przekroczyć
30 % ogólnego czasu pracy;
Øð czas pracy pracownika jest nienormowany, ale jego wymiar nie może
przekroczyć 40 godzin pracy tygodniowej;
Øð efektywność wykorzystanego czasu pracy mierzy siÄ™ w skutecznoÅ›ci
podejmowanych działań i ich stopniem wpływu na zakładany cel pracy.
33
Część VIII.
Zasoby, niezbędne do ukończenia opracowania standardów
Wsparcie techniczne:
1. Do ukończenia opracowania wskaz
ników i standardów
- zadanie:
a) Przeprowadzenie na stronie internetowej mps (przez okres 1 miesiąca), badań
ankietowych i rozmów z pracownikami ośrodków pomocy społecznej a także
organizacji pozarzÄ…dowych;
b) Radzie Pomocy społecznej
w celu:
Øð Identyfikacji i okreÅ›lenia obszarów ryzyka dla wprowadzanych standardów
(kwalifikacje i umiejętności i kompetencji pracowników, organizacji pracy,
przyjętych sposobów postępowania, ilości klientów, wyposażenia w sprzęt,
budżet).
Øð Przedyskutowania wskaz
ników;
Øð Uzyskania propozycji zmian.
c) Analiza materiału badawczego (1 miesiąc);
d) Wprowadzenie niezbędnych modyfikacji (1 miesiąc)
2. Opracowania materiałów szkoleniowych niezbędnych do wprowadzenia i
upowszechniania stosowania standardów na poziomie samorządów lokalnych
a) Analiza wyżej omawianego materiału badawczego da obraz obszarów ryzyka również
w zakresie wiedzy, umiejętności a także rozumienia pracy socjalnej. Określony stan
stanowić będzie podstawę do określenia zakresu tematycznego niezbędnych szkoleń
34
dla wprowadzenia standardów;
cel  wyeliminowanie przeszkód w procesie wprowadzania standardów;
b) Powołany zespół opracuje ogólną koncepcję: (1 miesiąc)
Øð Materiałów szkoleniowych  standardy pracy socjalnej , który bÄ™dzie podstawÄ… do
prowadzonych w danych rejonach szkoleń w zakresie wdrażania standardów;
Øð SzkoleÅ„ dla trenerów prowadzÄ…cych szkolenia;
3. Wybór szkoleń i certyfikacji organizacji szkoleniowych
a) Wyboru szkoleń zgodnie z zapotrzebowanie
b) Szkolenia wprowadzające standardy pracy socjalnej winny być:
Øð RozpoczÄ™te nie póz
niej niż na pół roku przed wprowadzeniem w życie
standardów pracy socjalnej;
Øð Prowadzone zarówno na szczeblu gminnym, powiatowym jak i wojewódzkim;
Øð Prowadzone w formie warsztatowej;
Øð Prowadzone przez firmÄ™ majÄ…cÄ… doÅ›wiadczenie w pracy szkoleniowej z zakresu
zagadnień pracy socjalnej, wybraną w drodze konkursu na dany pakiet
zagadnień, której szkoleniowcami winny być specjaliści z zakresu pracy socjalnej,
34
(psycholodzy, pedagodzy, specjaliści pracy socjalnej);
4. Szacowany czas na dokończenie prac w zakresie wprowadzenia standardów
pracy socjalnej w życie ( bez uwzględnienia procedury wydania
rozporządzenia w tej sprawie jako regulacji prawnej) wynosi 5 miesięcy.
Bibliografia:
1. M.Kolankiewicz, A.Zielińska; Polityka społeczna, służby socjalne i kształcenie
pracowników socjalnych w Europie; Wydawnictwo Akademickie Żak;
2. E.Marynowicz Hetka, A.Wagner, J.Piekarski; Profesje społeczne w Europie; BPS,
Katowice 2001;
3. A.Nocuń, J.Szmagalski; Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie;
BPS, Katowice 1998;
4. C.de Robertis, H.Pascal ; Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami i
społecznościami; Interart W-wa 1997;
5. www.mpgips.gov.pl 1) Nowy model polityki społecznej  informacja prasowa, MGPiPS .
Biuro Prasy i Informacji. W-wa 28 luty 2005; 2) Cele strategiczne i priorytety Narodowego
Planu Rozwoju na lata 2007  2013  informacja prasowa;
6. www.ptps.ops.pl/rada_europy Rekomendacja (2001)1; przyjętą przez Komitet Ministrów
17 stycznia 2001 r na 737 spotkaniu Zastępców Ministrów dla państw członkowskich w
sprawie pracowników socjalnych;
7. www.ptps.ops.pl
a)  SÅ‚owniczek pracy socjalnej - proponowana struktura;
b) D.N.Jones Europejskie seminarium pracy socjalnej w Kopenhadze
 Mocny głos pracy socjalnej w Europie - Spotkanie Regionu
Europejskiego IFSW Kopenhaga 24-29 maja 2003 r.
8. www.ops.pl/forum temat:  pracownik socjalny inaczej 2005 r.;
b) temat:  liczba środowisk 2005r.;
c) temat  samopoczucie w pracy socjalnej ;
9. www.mps.gov.pl
a) Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego;
b)  Dostosowania instytucjonalne w zakresie koordynacji systemu
zabezpieczenia społecznego ;
35
c) Integracja Społeczna w Unii Europejskiej  Cele Nicejskie w odniesieniu do
walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym;
d) Narodowa Strategia Integracji spolecznej;
10. http://sic.to.pl
a) Marta Potelska, Magdalena Goleń, Sprawozdanie z dyskusji panelowej
prof. Zbigniewa Woz
niaka, SKN ZZL AE Poznań 2004r.;
b) Streszczenie wykładu prof. Kazimierz Rogoziński  Jeśli opieka socjalna
jest działalnością usługową, to jakie z tego wynikają konsekwencje? ;
c) Sprawozdanie z dyskusji panelowej prof. Kazimierza Rogozińskiego na
temat  Strategia i instrumenty polityki społecznej ; M.Sobierajski  SKN
ZZL AE Poznań;
11. www..cie.gov.pl UrzÄ…d Komitetu Integracji Europejskiej  Standardy socjalne Unii
Europejskiej ;
12. www.wiadomości.ngo.pl Ewa Leś  o modelach pomocy społecznej , 2003;
13. Polityka Społeczna nr6/1999 / (miesięcznik poświecony pracy i sprawom socjalnym), K.
Malinowski  Europejski Fundusz Socjalny ;
35
14. Polityka Społeczna nr11-12 /2002 / (miesięcznik poświecony pracy i sprawom
socjalnym), K. Malinowski  Europejski Model socjalny i otwarta koordynacja polityki
społecznej  S. Golinowska ;
15. Pracownik socjalny nr 2/2004;
a) Standardy i uwarunkowania nowoczesnej pracy socjalnej  raport z konferencji;
/raport z Konferencji/ B.Romaszkiewicz, A.Kowalska, Poznań 2004;
b) Programy socjalne w gminie Emmen w prowincji Drenthe w Holandii
Działalność socjalna  unijne rozwiązania; R.Jasiński;
16. Ustawa z Dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U z Dnia 15 kwietnia
2004);
17. Na Temat  zeszyt dla profesjonalnie pomagających  Unia Europejska dla zawodów
profesjonalnego pomagania; grudzień 2004;
18. Dz.U. z 1999 r. nr 8, poz 67  Europejska Karta Społeczna
19. E. Marynowicz  Hetka  Uniwersytet A
ódzki  Kształcenie w kierunku profesjonalności
pracy socjalnej w Polsce  tekst wystąpienia na konferencji  Kształcenie pracowników
społecznych w Polsce w okresie integracji z Unia Europejską ;
20) A.Nocuń, J.Szmagalski; Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie;
BPS, Katowice 1998;
21) C.de Robertis, H.Pascal ; Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami i
społecznościami; Interart W-wa 1997;
22) www.mps.gov.pl
23) Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego;
24)  Dostosowania instytucjonalne w zakresie koordynacji systemu zabezpieczenia
społecznego ;
25) Integracja Społeczna w Unii Europejskiej  Cele Nicejskie w odniesieniu do walki z
ubóstwem i wykluczeniem społecznym;
26) Narodowa Strategia Integracji społecznej;
27) http://sic.to.pl
28) Marta Potelska, Magdalena Goleń, Sprawozdanie z dyskusji panelowej prof. Zbigniewa
Woz
niaka, SKN ZZL AE Poznań 2004r.;
28) Streszczenie wykładu prof. Kazimierz Rogoziński  Jeśli opieka socjalna jest działalnością
usługową, to jakie z tego wynikają konsekwencje? ;
29) www.cie.gov.pl rzÄ…d Komitetu Integracji Europejskiej  Standardy socjalne Unii
Europejskiej ;
30) Pracownik socjalny nr 2/2004; Standardy i uwarunkowania nowoczesnej pracy socjalnej 
raport z konferencji; /raport z Konferencji / B.Romaszkiewicz, A.Kowalska, Poznań 2004;
36
31) Centrum Aktywności Lokalnej jako metoda rozwoju społeczności lokalnej, BORIS, W-wa
2002;
Øð Praca ze spoÅ‚ecznoÅ›ciami lokalnymi (podstawowe materiaÅ‚y z Polski, Holandii i
Wielkiej Brytanii, W.Block, P.Czekanowski; Gdańsk  Leeuwarden 2001;
Øð Wokół problemów dziaÅ‚ania spoÅ‚ecznego; BPS,Katowice 1998.
36