R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Wprowadzenie
Geneza emocji
Emocje są mechanizmem powstałym na drodze ewolucji (Tooby & Cosmides, 1990).
Pojawiały się na przestrzeni życia wielu setek pokoleń, jako adekwatna odpowiedz
na problemy wymagające
rozwiązania.
Selekcja najbardziej funkcjonalnych zachowań
Kwestia perspektywy czasowej
O funkcjonowaniu emocjonalnym naszych praprzodków możemy dowiedzieć się studiując zachowania naszych
bliskich krewnych  małp człekokształtnych oraz współczesnych, prymitywnych społeczeństw zbieracko-myśliwskich.
Miejsce EMOCJI w psychologii
Do połowy lat osiemdziesiątych problematyka emocji zajmowała poślednie miejsce w dociekaniach psychologii
akademickiej.
Dziwne, gdyż zjawiska emocjonalne są obecne w niemal każdym aspekcie życia społecznego człowieka.
Emocje są najważniejsze spośród wszystkich podstawowych procesów psychologicznych.
Świat bez emocji nie istnieje
WNIOSEK : Emocje są dominującym procesem u obiektów ożywionych, zarówno tych najbardziej złożonych, jak i prostszych
(zwierzęta), a być może także i wśród roślin
Attenborough D. (1995) The private life of plants: A natural history of plant behavior. Princeton: Princeton University
Press.
Wstępne definicje
Emocje to odpowiedzi na rozróżnienie  unikanie/dążenie (Zajonc, 1999)
(Poznanie to odpowiedzi na rozróżnienie  prawda/fałsz )
Reakcja emocjonalna to zdolność
do dokonania rozróżnienia
i udzielenia przystosowawczej odpowiedzi
do obecnych lub przewidywanych zdarzeń,
które mogą być korzystne lub niekorzystne
dla jednostki lub jej społeczności
(Zajonc, 1999)
Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym, uruchamiającym priorytet dla związanego z nią programu działania.
Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania (Doliński,
2000 za: Frijda, 1986).
Emocje to złożone systemy regulujące funkcjonowanie psychologiczne, interpersonalne, społeczne i kulturowe. Emocje
dotyczą procesów neurofizjologicznych, neuroanatomicznych i neurochemicznych. Emocje są bezpośrednio powiązane z
motywacją i poznaniem.
Uczucia a myślenie
Zajonc (1980):
Emocje zawsze towarzyszą myślom, lecz nie zawsze myśli towarzyszą emocjom.
Reakcje afektywne są pierwotne
Procesy podejmowania decyzji:
decyduję się na to = lubię to.
Często informacje jakie posiadamy służą nie podjęciu decyzji, a do jej usprawiedliwienia.
Afekt ma zasadnicze znaczenie
1
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Afekt to pierwsze ogniwo ewolucji złożonych funkcji adaptacyjnych organizmu, które różnicuje zwierzęta od roślin.
W przeciwieństwie do języka i myślenia reagowanie emocjonalne występuje powszechnie u wszystkich gatunków
zwierząt.
Reakcje afektywne są nieuniknione
Można kontrolować ekspresję emocjonalną, ale nie odczuwanie emocji.
Nie możemy uniknąć zareagowania afektywnego: poczucia, że jest to osoba sympatyczna lub odpychająca.
Zachodzenie reakcji afektywnych, a co ważniejsze ich odnawianie się, odbywa się bez większego wysiłku.
Sądy emocjonalne są nieodwołalne
Możemy mylić się przy sądach poznawczych.
Nigdy nie jesteśmy w błędzie, jeśli chodzi o to, czy coś lubimy, czy nie lubimy. Sądy emocjonalne są rzadko
subiektywnie oceniane jako fałszywe.
Nie można natychmiast unieważnić raz uformowanego wartościowania.
Afekt może utrzymać się nawet po zupełnym zdezawuowaniu swoich początkowych poznawczych przesłanek.
W sądy afektywne zamieszane jest ego
Sądy poznawcze dotyczą cech, które są właściwościami obiektów ( Camembert i Brie to sery miękkie ). Sądy
emocjonalne dotyczą zarówno właściwości, jak i własnych preferencji ( Wolę Camembert od Brie ).
Emocje są trudne do zwerbalizowania
Nie mamy efektywnych środków werbalnych dla poinformowania, dlaczego lubimy ludzi i inne obiekty.
Komunikowanie afektu zależy w znacznej mierze od kanałów niewerbalnych i, jak dotąd, co jest zadziwiające, taki
sposób komunikowania zupełnie wystarcza.
Reakcje afektywne nie muszą zależeć od procesów poznawczych
O tym potem
Emocje mogą być oddzielone od treści
Dawno obejrzany film, którego treści nie pamiętamy, wiemy jednak czy nam się podobał czy nie. Wspominamy kłótnię:
nie pamiętamy powodu, zajętych pozycji lecz towarzyszący temu afekt może być z łatwością przywołany.
Co inne dyscypliny psychologii wnoszą do wiedzy nad emocjami (i vice versa)?
Psychologia społeczna  Schachter & Singer (1962), ale potem impas.
Psychologia kliniczna  rola emocji w patologii i terapii (np. depresja, fobie
Psychologia rozwojowa  udział emocji w toku socjalizacji
Psychologia osobowości  klasyfikacja typów osobowościowych (np. nieśmiałość, neurotyczność, ekstrawersja, typy
temperamentalne)
Psychologia kulturowa  różnice w reagowaniu emocjonalnym
Psychologia poznawcza  wpływ nastroju na pamięć
Zakończenie
Emocje są obecne we wszystkich sferach naszego życia.
EMOCJA to główny udziałowiec na rynku spraw osobistych i publicznych.
Innym poważnym udziałowcem jest INFORMACJA (generowanie i dystrybuowanie).
Ale informacja staje się cennym artykułem tylko wtedy, jeśli możemy określić jej wartość.
2
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
TALK IS CHEAP [Keith Richards]
Jaką funkcję pełnią emocje?
ODEJŚCIE ADAPTACYJNE
Emocje stanowią skuteczny sposób przystosowania się do zmiennych wymogów środowiska (Frijda, 1994; Levenson,
1994, Scherer, 1994).
Podstawowe funkcje emocji:
ocena zdarzeń jako istotnych bądz
nie istotnych dla dobrostanu jednostki;
wzbudzenie reakcji fizjologicznych, zachowań i subiektywnych doznań
Funkcje psychologiczne (przetwarzanie informacji)
Emocje prowadzą do zmian w procesach uwagi, przesunięć w hierarchii reakcji, aktywizacji sieci skojarzeniowych w
pamięci.
 Skróty w procesie przetwarzania informacji: dostęp do prostszych, jednolitych sposobów przystosowania. Działanie
jest bardziej odpowiednie od rozmyślań, a reagowanie od planowania. Analizowanie możliwych opcji może nie prowadzić do
jednoznacznych wniosków, a wahanie może mieć fatalne skutki.
System sygnalizacji istotności
Frijda, 1994; Clark & Watson, 1994, Scherer, 1994
Trzy systemy sygnalizacji:
reagowanie odruchowe (kichnięcie w odpowiedzi na podrażnienie jamy nosowej)  małoplastyczne
(3) reagowanie poznawcze  czasochłonne
(2) reagowanie emocjonalne  szybsze i bardziej plastyczne
Emocjonalny system reagowania zachowuje natychmiastowość reagowania odruchowego, jak i plastyczność
wynikającą z uwikłania procesów poznawczych wyższego rzędu.
Optymalizacja korzystania z zasobów poznawczych. Emocje nadają priorytet bodz
com, wydarzeniom  kierują uwagę
systemu tylko na nie (a nie na tysiące innych, docierających do systemu)
Funkcje fizjologiczne
Emocje prowadzą do szybkiego i optymalnego zorganizowania reakcji różnych systemów biologicznych (wyraz
mimiczny, napięcie mięśniowe, głos, AUN, układ hormonalny)  w celu skutecznego zachowania. Emocje muszą też
koordynować działanie tych systemów.
Mobilizacja zasobów
Clark & Watson, 1994
Różne zachowania (np. wycofanie się, ucieczka, atak, walka, opieka) stawiają przed organizmem różne wymagania
fizjologiczne i energetyczne. Przygotowanie ciała do fizycznej odpowiedzi (reakcji dążenia-unikania, ucieczki-ataku)
Reakcja afektywna, czy antycypacja przyszłych reakcji, może być rozważana, jako podstawowe z
ródło decyzji, a także i
kontroli zachowania (Frijda, 1994)
3
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Hipoteza markerów somatycznych w procesach decyzyjnych (Damasio, 1994).
Funkcje społeczne
intrapersonalne, interpersonalne, socjologiczne, antropologiczne
Emocje są ukierunkowane na stworzenie zachowania relacyjnego: motywują zachowania ukierunkowane na
podtrzymanie lub zmianę określonych relacji człowieka z otoczeniem (Frijda, 1994).
Emocje służą do określenia relacji ze środowiskiem, popychając jednostkę do pewnych obiektów (osób, działań, idei),
a odpychając od innych (Levenson, 1994).
Ustabilizowanie i zorganizowanie społecznej sieci przyjaciół i wrogów, preferencji oraz naturalnego poczucia dobra i
zła.
Aktywizowanie pewnych zachowań, które normalnie znajdują się u dołu hierarchii behawioralnych.
System sygnalizacji społecznej
Clark & Watson, 1994
Emocje to wyraziste bodz
ce wewnętrzne, wzbudzone wydarzeniami zewnętrznymi. Decydują o procesie dalszego
zbierania informacji lub działania (negatywne   podejmij jakieś działanie, które naprawi bieżący stan rzeczy, lub
zapobiegnie nadchodzącym nieprzyjemnościom ; pozytywne -  jesteś na właściwej drodze )
Mimika, pantomimika, ton głosu i gesty  komunikują innym nasze stany emocjonalne. Pozwala to zorientować się
im w tym co czujemy, wpływa też na ich zachowanie
płacz, uśmiech, gniewne spojrzenie, podniesiona ręka, radość, zainteresowanie, strach, wstręt, nieśmiałość, wstyd i
poczucie winy
Emocje przechowują wrodzone i wyuczone wpływy środowiska oraz decydują zarówno o podobieństwie, jak i o
zróżnicowaniu jednostek, grup i kultur (Levenson, 1994).
Emocje wyłączają w jednej chwili całość doświadczeń nagromadzonych w trakcie życia, wpływów kultury i wychowania,
odsłaniając wspólny mianownik ludzkich reakcji (Levenson, 1994).
Emocje afunkcjonalne i dysfunkcjonalne
Emocje są elementem systemu podtrzymującego interakcje społeczne, dzięki czemu można interpretować
funkcjonalnie to, co z jednostkowego punktu widzenia wydaje się jedynie dysfunkcjonalnym zaburzeniem
Nawet jeśli czasami reagowanie emocjonalne nie jest optymalne, lub wręcz katastrofalne, na dłuższą metę i tak ma
wartość adaptacyjną (globalność vs. lokalność).
Emocje afunkcjonalne
Beck (1987): Smutek i rozpacz są funkcjonalne. Funkcja utrzymania posiadanych zasobów. Jeśli brak sukcesu, to
redukcja wysiłków i wycofanie się z dalszych działań. Zwolnienie funkcjonowania całego aparatu psychobiologicznego w
celu zachowania energii.
Frijda (1994): Trudno wskazać funkcję behawioralnych przejawów smutku i żalu. Oszczędzanie energii i zasobów
łatwiej byłoby osiągnąć poprzez spokojne przeczekanie krytycznej sytuacji
4
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Emocje dysfunkcjonalne
Frijda, 1994; Clark & Watson, 1994
fobie, ataki paniki, przygnębienia, zazdrości
Analogie: system antywłamaniowy  od czasu do czasu włącza się samoczynnie.
WNIOSKI
Emocje są pożyteczne (pełnią jakąś funkcję) jako pewien typ zjawiska, co jeszcze nie znaczy, że użyteczna jest każda
pojedyncza emocja.
Częstość, z jaką emocje okazują się bezużyteczne i niefunkcjonalne, zależy od  nastrojenia systemu.
W ostatecznym rozrachunku użyteczność systemu jest uzależniona od stosunku trafień do błędów oraz fałszywych
alarmów, jak również od kosztów fałszywych alarmów.
Podsumowanie stanowisk
Można wyróżnić funkcje o podstawowym znaczeniu ewolucyjnym i funkcje o bardziej współczesnym rodowodzie
(tęsknota, miłość, poczucie winy wydają się specyficznie ludzkie i spełniają intrapsychiczne, interpersonalne i społeczne
funkcje wykraczające poza ich praprzyczyny - Clark & Watson, 1994). Analogia: doznania estetyczne.
Odmienne poglądy
Emocje to przerwa w strumieniu zachowania czy procesów poznawczych (wskutek np. przeciążenia informacyjnego
czy niedostępności adekwatnego sposobu reagowania) (Hebb, 1949).
Odziedziczone po przodkach prymitywne reakcje adaptacyjne, których funkcje mogą być znacznie lepiej spełniane
przez póz
niej wykształcone i bardziej wyrafinowane zdolności umysłowe.
Emocje są jedynie uświadomieniem sobie przez jednostkę jej własnego położenia w świecie.
Funkcją emocji jest motywacja (do radzenia sobie ze zdarzeniami, które je wywołują). Emocja to amplifikatory
motywów (Tomkins, 1984). Emocje to systemy realizacji interesów organizmu (Frijda, 1988).
Cele emocji nie muszą być realizowane w każdym wypadku ich pojawienia się. Analogia: język, nie każde jego
wykorzystanie pełni funkcję komunikacyjną.
Mechanizmy emocjonalne, z punktu widzenia jednostki, są niespecyficzne (złość powstaje np. w następstwie frustracji
niezależnie od tego, jaki cel działania został zablokowany, smutek zaś jest następstwem utraty niezależnie od tego, co
zostało utracone: miłość, przedmiot, dobre imię).
Do właściwej oceny funkcji emocji konieczne jest rozróżnienie między samym pojawieniem się emocji a ich
intensywnością.
Emocja pośredniczy między symulacją środowiskową a zachowaniem. Wrodzone lub nabyte, powiązania między
określonym bodz
cem wyzwalającym a konkretną reakcją pozostają sztywne i niezmienne. Wykrywanie istotności jest z góry
zaprogramowane i jest zakodowane w automatycznych detektorach cech lub w uwarunkowanych wzorcach stymulacji.
Emocje służyły odłączeniu reakcji od bodz
ca. Umożliwiają bardziej plastyczne i zmodyfikowane zachowanie.
Główną funkcją emocji jest dostarczenie informacji (Schwarz & Clore, 1983; 1988; Clore, 1994). Ekspresje mimiczne i
wokalne - dostarczenie informacji innym, dzięki subiektywnym doznaniom - sobie samemu. Błędne rozpoznanie doznań,
jako informacji społecznych
5
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Zmiana postaw odbywa się głównie w wyniku błędnej atrybucji (misattribution) emocji, a nie w wyniku zmiany
przekonań o cechach danych obiektów
Funkcja emocji w procesie decyzyjnym (Frijda, 1994; Damasio, 1994)
Zagadki
Jaką funkcję pełni reakcja skórno-galwaniczna (jest ona najsilniejsza na tych obszarach skóry, które tylko w niewielkim
stopniu decydują o termoregulacji organizmu?
Dlaczego człowiek ma mdłości po wysłuchaniu wiadomości o czyimś moralnie obrzydliwym postępku?
Po co nam do szczęścia rozwolnienie (jako konsekwencja zdenerwowania)?
Teorie emocji
Tak naprawdę są to bardziej koncepcje niż teorie.
Teoria Jamesa-Langego (somatyczna teoria emocji)
James 1984, Lange & James, 1922
ciało informuje umysł
y
ródłem emocji są zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych.
 [...] jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, ponieważ uderzamy, boimy się, ponieważ drżą nam kolana
(James, 1884, s. 450).
Proces oceny (nadawania znaczenia ewaluatywnego pewnym informacjom) jest przeniesiony w głąb organizmu.
sprzeczne z intuicją:
Jakie zmiany napięcia?:
zmiany napięcia mięśni poprzecznie prążkowanych (ekspresja mimiczna i pantomimiczna oraz działania instrumentalne
 np. atak lub ucieczka)
zmiany napięcia mięśni gładkich (w narządach wewnętrznych  np. bicie serca, temperatura ciała, pocenie się,
przyspieszony oddech, drżenie rąk)
Lange zwracał uwagę na rolę AUN, ostatecznie skoncentrowali się głównie na mięśniach gładkich (które są unerwiane
przez AUN)
James był świadom, że pobudzenie fizjologiczne towarzyszące oglądaniu obrazów czy słuchaniu muzyki jest znacznie
słabsze aniżeli wtedy, gdy człowiek spotyka się z silnym zagrożeniem lub zablokowaniem dążenia do celu.
J&L akceptowali ideę specyficzności pobudzenia fizjologicznego, charakterystycznego dla różnych emocji (dopiero
ostatnio uzyskano dowody to potwierdzające) .
APLIKACJE: Możemy kontrolować emocje poprzez ruchy! (patrz: masaż). Na zmęczenie najlepiej wyprostować się i promieniście
uśmiechnąć [a jak wypowiemy   Och jaki jestem wypoczęty!  to już szczyt relaksu]
Teoria Cannona-Barda (talamiczna teoria emocji)
Cannon (1927)
y
ródłem emocji są zmiany pobudzenia ośrodków podkorowych OUN, które regulowane są przez jądra wzgórza. We wzgórzu
organizowane są reakcje emocjonalne, przekazujące pobudzenie dalej do ośrodków korowych.
6
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Polemika z teorią Jamesa-Langego:
reakcje fizjologiczne są podobne dla wielu emocji (np. przyspieszone bicie serca), nie mamy jednak kłopotu z
rozróżnieniem dwóch różnych emocji (strach i złość)
zmiany w narządach wewnętrznych pojawiają się z pewnym opóz
nieniem (do kilkunastu sekund) w stosunku do
wywołującego go bodz
ca (czyli, trzeba by czekać, czyli koncepcja J&L jest nieadaptacyjna)
Pobudzenie emocjonalne ma charakter rozlany i niespecyficzny, i nie może być z
ródłem generowania zróżnicowanych
stanów emocjonalnych.
BADANIE Koty z usuniętą korą mózgową: pojawiały się nieskoordynowane ataki, stąd wniosek, że ośrodkiem emocji jest
wzgórze, kora zaś działa jako struktura hamująca emocje powstające we wzgórzu. WNIOSEK: Aktywność obwodowa ma
znaczenie drugoplanowe.
BADANIE Jeśli odciąć dopływ informacji z narządów wewnętrznych, osobnik nie powinien odczuwać emocji (np. badani z
uszkodzeniem rdzenia kręgowego): Hohman (1966): chłodne vs gorące emocje, relacja pacjenta:  wiedziałem, że tonę, czułem
obawę, lecz nie czułem, że jestem w szponach panicznego strachu, w których  jak przypuszczam  znalazłbym się wcześniej
ale:
C&B nie uwzględnili tego, że informacje na temat emocji mogą pochodzić z pamięci (i nie są to informacje na temat
aktualnie przeżywanych emocji).
C&B nie uwzględnili zmian napięcia mięśni poprzecznie prążkowanych
WNIOSEK: możliwości interpretacyjne teorii J&L są wciąż bogate; teorie C&B przywróciła należytą wagę ośrodkom
położonym w ośrodkowym układzie nerwowym.
HIPOTEZA MIMICZNEGO SPRZ
ŻENIA ZWROTNEGO
Istotna rola mimicznego sprzężenia zwrotnego w formułowaniu reakcji emocjonalnej
EXP Strack i in. (1988)
ZZ: ocena samopoczucia; śmieszności komiksów
EXP Zajonc (1989): eee-sounds & ooh-sounds
ZZ: pozytywność / negatywność asocjacji
Naczyniowa teoria emocjonalnego sprzężenia zwrotnego
(McIntosh i in., 1995; Zajonc, 1985)
Napięcie mięśni twarzy zmienia temperaturę krwi napływającej do mózgu, gdyż zmniejsza lub zwiększa ilość powietrza
wdychanego przez nos. Z kolei chłodzenie krwi wywołuje pozytywną reakcję afektywną, a ocieplenie reakcję negatywną
(stymulacja wydzielania różnych neurotransmiterów w mózgu).
Aktywacyjna teoria emocji
Duffy (1962): y
ródłem emocji są zmiany pobudzenia w OUN, które jest regulowane przez układ siatkowaty. Pobudzenie to jest
oznakowane afektywnie: w mózgu szczurów wyróżniono wyspecjalizowany ośrodki  przyjemności i  przykrości (Olds & Milner,
1954). Podstawowym wymiarem emocji jest intensywność (poziom aktywacji): pojęcie to łatwo operacjonalizować i mierzyć.
7
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Hebb (1973) uważa, że choć emocje korelują wprost z aktywacją, to nie są z nią identyczne, gdyż istotną cechą są
procesy myślowe. Przy bardzo wysokiej i niskiej aktywacji pojawiają się emocje o znaku ujemnym, przy aktywacji
umiarkowanej  emocje o znaku dodatnim (np. umiarkowany strach).
Dwuczynnikowa teoria emocji
Schachter & Singer (1962)
Skąd wiemy co odczuwamy?
Skąd wiemy jak silnie coś odczuwamy?
y
ródłem emocji są [I czynnik] zmiany pobudzenia oraz [II czynnik] poznawcze oznakowanie (ocena) owego pobudzenia.
Poznawcze oznakowanie (labelling) otwiera furtkę dla psychologii społecznej: jest to odwołanie do czynników
sytuacyjnych
Emocja to interakcja procesów wewnętrznych z informacjami docierającymi ze środowiska, oraz zarejestrowanymi
w doświadczeniu jednostki.
*******************************************************************************
BADANIE MaraH
on (1924) wstrzykiwał epinefrynę i pytał, czy odczuwają jakieś emocje (n=210).
[79%]:  Odczuwam niespecyficzne pobudzenie, moje serce bije szybko
[29%]:  Moje serce bije szybko, tak jakbym się czegoś bał
********************************************************************************
EXP testy nowej witaminy SUPROXIN
1. epinefryna  powoduje wzbudzenie
2. środek uspokajający
3. placebo (fizjologiczny roztwór soli)
Krótki niemy film  scena pościgu (cel: kontynuacja czarno-białej stymulacji)
ZZ: śmieszność filmu
WNIOSEK: wzbudzenie wpływa na ocenę
Kiedy jesteśmy po intensywnym wysiłku fizycznym (np. trening, aerobik) łatwiej sprowokować nas do kłótni. Test na
prawdziwość orgazmu.
Wzbudzenie jakie następuje po gwałtownej kłótni intensyfikuje popęd seksualny (Palace & Gorzalka, 1990), make-up
sex.
EXP Dutton & Aron (1974): testy na 2 mostach nad rzeką Capilano (British Columbia) wiszący 70m nad przepaścią i
 naziemny 3m.
ZZ: kto zadzwoni do asystentki?
Czy to miłość, czy za dużo kawy?
Relacyjna teoria emocji
8
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Lazarus (1991)
Izard (1998): Poznawcze przetwarzanie informacji zawiera procesy umysłowe wytwarzające
pewne zapisy pamieciowe oraz procesy, których przebieg uzależniony jest od wykorzystania
takich zapisów. Definicja ta obejmuje wszystkie rodzaje procesów procesów przetwarzania
informacji [...] automatyczne i kontrolowane, świadome i nieświadome, a także różne typy
pamięci (semantyczną i epizodyczną, jawną i utajoną), [...] obejmuje także dwie najczęściej
badane klasy wyznaczników emocji  oceny poznawcze (oszacowanie istotności) i atrybucje
(wnioskowanie o przyczynach).
y
ródłem emocji jest wynik relacji miedzy organizmem a środowiskiem. Emocja zawsze odwołuje się do pewnych
istotnych cech relacji między człowiekiem a jego otoczeniem.
Relacją tą jest ocena (appraisal) (coraz szerzej definiowana).
Aby człowiek mógł przetrwać wytworzyły biologiczną umiejętność stałego oceniania swojej relacji z otoczeniem.
Doświadczamy emocję, kiedy czujemy, że możemy coś zyskać bądz
stracić (powiązanie z motywacją).
Umiejętność oceny jest adaptacyjna w swym dążeniu do osiągnięcia dobrostanu.
Ocena ma charakter specyficzny: jedna ocena  jedna emocja
EXP rytuał inicjacyjny: ząbkowany nóż krzemienny kontra penis
WNIOSEK: Ocena wpływa na wzbudzenie
APLIKACJE: małe dziecko się wywróciło, wizyta u dentysty, poważny zabieg operacyjny, trema (transfer wzbudzenia - Olson
(1988):  podprogowy szum wywołuje u ciebie reakcje wegetatywne przed publicznym wystąpieniem)
Tymczasowe podsumowanie
Wszystkie reakcje emocjonalne posiadają 4 właściwości:
Są odpowiedzią na zewnętrzne lub wewnętrzne wydarzenie wyzwalające
Posiadają komponent poznawczy: są konsekwencją oceny poznawczej bądz
atrybucji, nadającej wydarzeniu
znaczenie, istotność i przyczynę
Posiadają komponent fizjologiczny
Posiadają komponent behawioralny: zachowania ekspresyjne i zachowania instrumentalne
Neurobiologia emocji
Jestem mózgiem Watsonie. Cała reszta to zwykły dodatek.
[Sherlock Holmes]
Mózg to mój drugi ulubiony organ
[Woody Allen]
Informacje ogólne
Mózg człowieka waży średnio około 1400 g.
Mózgi mężczyzn są cięższe od mózgów kobiet o około 100 gram (ale liczba komórek mózgowych w
każdym cm3 mózgu kobiety jest większa niż mężczyzny, tak więc ostatecznie liczna neuronów jest taka sama
dla obu płci).
Ok. 25% całkowitego poboru tlenu jest przeznaczone dla mózgu (tlen zasila elektryczną aktywność
komórek nerwowych).
Mózg Einsteina ważył 1230 g.
Poszukiwanie  centrum dowodzenia
9
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Starożytny Egipt: ba i ka, z siedzibą w sercu.
Od czasów Imperium Rzymskiego, aż do Odrodzenia: komory (wypełnione płynem przestrzenie w mózgu). Komórki
nerwowe i ich połączenia to ... opakowanie.
Dzisiaj, należyty szacunek oddaje się komórkom mózgowym i ich połączeniom.
Trójstopniowa organizacja mózgowa
MacLean 1990 & 1993
Każdy z trzech systemów rozwinął się w innej fazie ewolucji, systemy starsze ewoluują dalej towarzysząc rozwojowi systemów
młodszych (także rozwijają się połączenia między tymi strukturami)
Mózg gadzi
Ewolucyjnie najstarsza część mózgu kręgowców
Stanowi podstawę zachowania u gadów, ptaków i ssaków
Odpowiada za:
formowanie grup społecznych i hierarchii (wewnątrz gatunku)
polowanie i migracje
oznaczanie terytorium i jego obronę
zachowania regulujące temperaturę ciała (np. wystawianie się na słońce)
defekację
Mózg paleossaków
Odpowiada za (tego nie mają gady):
opieka rodzicielska  przywiązanie dzieci do rodziców
wokalne porozumiewanie się
zabawa
Główne elementy układu limbicznego:
hipokamp (formowanie i wydobywanie informacji pamięciowych)
ciało migdałowate (organizacja reakcji emocjonalnej  gł. strachu i agresji (1) drażnienie  lęk, usunięcie  zanik lęku,
(2) 1mm odległości między erekcją a odczuciem strachu
Przełomowe odkrycie LeDoux (1986):
Wzgórze wysyła informacje dwoma niezależnymi szlakami nerwowymi: drogą górną (do kory) i drogą dolną (do ciała
migdałowatego). Oznacza to, że ciało migdałowate może obierać informacje bezpośrednio z receptorów i generować reakcję
emocjonalną zanim kora będzie w stanie zinterpretować co wywołało tę reakcję. Posiadanie dolnej drogi gwarantuje nieocenione
korzyści adaptacyjne. Jest ona jedynym emocjonalnym mechanizmem u gadów i ptaków. Interpretacja korowa, nadchodzi póz
niej
i może skorygować ew. błąd (to nie wąż lecz lśniący pień drzewa). Nieadekwatna reakcja wobec niegroz
nego wydarzenia jest
mniej kosztowna, niż brak odpowiedzi (długi namysł) wobec wydarzenia niebezpiecznego.
Instynktowne reakcje na:
Rozmiar (wielkie zwierzęta)
Duża rozpiętość skrzydeł
Typ ruchu (np.. Gady)
Określone dz
więki (warczenie, ryk)
Określona konfiguracja stanów ciała (ból i atak serca)
Cechy te z osobna lub oddzielnie są identyfikowane przez ciało migdałowate.
Centralny procesor mózgu
10
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Liczne połączenia z (1) płatami czołowymi, (2) obszarami kory związanymi z rozpoznawaniem obiektów i dz
więków; (3)
podwzgórzem, które kontroluje AUN oraz system hormonalny (poprzez przysadkę)
ciało migdałowate + wzgórze - możliwe warunkowanie klasyczne, nawet gdy nie ma kory (1) szczury bez kory
wzrokowej, uczą się bać światła; (2a) pacjenci z uszkodzonym hipokampem z powodzeniem uczą się warunkowania (mimo
braku świadomego połączenia SC & UCS), podczas gdy (2b) pacjenci z uszkodzonym ciałem migdałowatym (i
nieuszkodzonym hipokampem) nie mogą nauczyć się warunkowania mimo, iż są świadomi SC & USC.
Ciało migdałowate może się uczyć i zapamiętywać: mechanizm nieświadomych informacji emocjonalnych: reakcje na
awersyjne bodz
ce prezentowane podprogowo (Morris i in., 1998)
�! bierze udział w formowaniu procesu oceny poznawczej
dawniej nazywano węchomózgowiem i sądzono, że zajmuje się integracją informacji węchowej
Konsekwencje odkrycia LeDoux
I. Zamknięcie debaty  co było pierwsze? : odp. afekt (i Ovo Petera Gabriela)
II. Wyjaśnienie niezrozumiałych wcześniej zjawisk:
Nagła fala emocji bez odkrycia jej powodów
Czułem się super, a nagle wszystko zaczęło mnie wkurzać
Dwie reakcje emocjonalne na to samo wydarzenie:
zewnętrzne pozytywne / wewnętrzne negatywne
zewnętrzne negatywne / wewnętrzne pozytywne
III. Wskazanie na rolę neurobiologii w rozwiązywaniu odwiecznych problemów psychologii
Mózg neossaków
Dunbar (1993): Niezwykły wzrost ludzkiego mózgu podczas ostatnich 5mln lat (proporcja 4:1) zostało osiągnięte nie tyle dzięki
zadaniom technicznym, ale dzięki złożonym i rozbudowanym związkom społecznym.
Szympans wchodzi w interakcje z max. 65 osobnikami, jeśli więcej to grupa dzieli się; plemiona prymitywne
liczyły ok. 150 osób (liczba stała bez względu na region geograficzny i warunki klimatyczne).
kora nowa 80% objętości całego mózgu (szczególnie rozbudowane płaty czołowe)
Prawa półkula
ma więcej połączeń z ciałem migdałowatym
w dzieciństwie człowieka rozwija się wcześniej
jest ściślej związana z rozpoznawaniem ekspresji emocji: ludzie z uszkodzeniami lewej półkuli są lepsi od osób z
uszkodzoną prawą półkulą, oraz od osób z mózgiem nieuszkodzonym (Etcoff i in., 1992)
doświadczanie i ekspresja emocji negatywnych (głównie przednia część mózgu) (1) lewostronne uszkodzenie płatów
sprzyja pojawieniu się depresji, [Davidson 1992]: (2) silniejsza aktywacja prawej półkuli podczas oglądania drastycznych
scen amputacji i oparzeń; (3) silniejsza aktywacja prawej półkuli w wypadku przegrywania w karty
Lewa półkula
doświadczanie i ekspresja emocji pozytywnych (głównie przednia część mózgu) (1) lewostronne uszkodzenie płatów
powoduje wystąpienie symptomów manii, [Davidson 1992]: (2) silniejsza aktywacja lewej półkuli podczas oglądania
humorystycznych scen, (3) silniejsza aktywacja gdy zbliżała się mama
odpowiedzialna jest w większym stopniu za operacje werbalne, symboliczne i analityczne.
Uwagi na temat poligrafu (i jego diagnostyczności)
11
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Test Wiedzy o Winie
Osoba która jest winna będzie reagować intensywniejszymi zmianami fizjologicznymi niż osoba niewinna, gdy będzie udzielać
odpowiedzi na pytania związane z przestępstwem.
Kłopoty z szumem
Honts & Perry (1992):
Wskazania winnych 80-98%
Wskazania niewinnych 55%
Jak oszukać wykrywacz kłamstw?
Chodzić na wykład aby się dowiedzieć
Emocje, rozum i mózg
Funkcjonowanie umysłu to skutek działania neuronów.
[Antonio Damasio]
 Błąd Kartezjusza
Badania nad regulacją biologiczną pokazują, że dokonywane przez organizm nieświadome wybory reakcji dokonują się
w ewolucyjnie starszych częściach mózgu. Kiedy organizmy społeczne napotykają trudne sytuacje i stają przed koniecznością
podjęcia decyzji w obliczu niepewności, muszą zacząć korzystać z kory nowej, ewolucyjnie młodszego regionu mózgu.
Kiedyś uważano, że struktury  głębokie i stare zajmują się podstawową regulacja biologiczną, podczas gdy w strukturach
 płytkich i nowych znajduje się siedlisko wiedzy i umysłowej subtelności. Obecnie wiadomo, że natura budowała aparat
racjonalności nie ponad aparatem biologicznej regulacji, lecz z niego i z nim (długowieczność, jako wskaz
nik jakości
rozumowania, związana jest ze zwiększonym rozmiarem kory ale także podwzgórza, głównego komponentu mózgowych
 katakumb ).
Emocje są głównym aspektem regulacji biologicznej.
Emocje pierwotne
Są wrodzone, wstępnie zakodowane, Jamesowskie. Opierają się przede wszystkim na obwodach układu limbicznego, ciała
migdałowatego oraz przedniej części (zakrętu) obręczy.
Do jakiego stopnia reakcje emocjonalne ustalone są już w chwili narodzin?
Ani ludzie, ani zwierzęta nie są  zaprogramowani na strach przed niedz
wiedziem czy orłem. Od urodzenia jesteśmy
zaprogramowani na reagowanie emocjami na określone cechy bodz
ców świata zewnętrznego lub ich kombinacje.
Instynktowne reakcje na:
Rozmiar (wielkie zwierzęta)
Duża rozpiętość skrzydeł
Typ ruchu (np.. Gady)
Określone dz
więki (warczenie, ryk)
Określona konfiguracja stanów ciała (ból i atak serca)
Cechy te są identyfikowane i analizowane przez składnik mózgowego układu limbicznego: ciało migdałowate. Nie jest konieczna
identyfikacja samego niedz
wiedzia czy orła, pisklę nie wie czym jest jastrząb, lecz gdy zauważy nad swą głową lecący z
określoną prędkością obiekt o rozłożystych skrzydłach, szybko reaguje alarmowaniem otoczenia i kryciem łebka.
12
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Proces ten nie kończy się jednak na zmianach stanu ciała, które wyrażają daną emocję. Trwa on dalej i jego kolejnym etapem
jest odczuwanie emocji w połączeniu z postrzeganiem obiektu, który go wzbudził, a w końcu zdanie sobie sprawy z powiązania
pomiędzy tym obiektem i emocjonalnym stanem ciała.
Do czego potrzebna jest świadomość tej relacji, przecież można reagować automatycznie?
Świadomość zapewnia lepszą ochronę. Nadaje pewną kontrolę. Regulację przejmuje szczegółowy (specyficzny) a nie ogólny
(niespecyficzny) schemat wydarzenia. Zwierzę skubiące trawkę ucieka tylko przed realnym zagrożeniem a nie dowolną zmianą
(inaczej umarłoby z głodu). Także jest podstawą działań antycypacyjnych. Świadomość nadaje elastyczność reakcjom.
Emocje wtórne
Mechanizm emocji pierwotnych nie pozwala wyjaśnić całej gamy zachowań emocjonalnych. Są one z pewnością mechanizmami
podstawowymi. W ontogenezie zaczynają się na nie nakładać emocje wtórne. Pojawiają się one, gdy zaczynamy odczuwać i
tworzyć systematyczne powiązania pomiędzy kategoriami obiektów oraz sytuacji z jednej strony, a emocjami pierwotnymi z
drugiej strony.
Struktury układu limbicznego nie wystarczają, by mogły powstawać emocje wtórne. Potrzebna jest kora przedczołowa i
somatosensoryczna.
Jak powstaje emocja wtórna:
1. Świadome, celowe rozważenie danego wydarzenia. Wspomnienia, refleksje, możliwe następstwa. Na poziomie
neuronowym za ich powstawanie odpowiadają zbiory odrębnych topograficznie reprezentacji w różnych rejonach kory
czuciowej (wzrokowej, słuchowej, etc.). Reprezentacje te są organizowane w okolicach kojarzeniowych wyższego
rzędu.
2. Na sygnału z kory kojarzeniowej automatycznie (samorzutnie, mimowolnie) reagują sieci neuronowe kory
przedczołowej. Reakcje  przedczołowe są konsekwencją wiedzy na temat standardowych powiązań pomiędzy danymi
sytuacjami i określonymi stanami emocjonalnymi w doświadczeniu jednostki (czyli są nabyte, aczkolwiek powstały na
bazie dyspozycji wrodzonych). Możliwość subtelnych bądz
istotnych różnic indywidualnych.
3. Nieświadome reakcje generowane w korze przedczołowej są sygnalizowane ciału migdałowatemu oraz przedniej
części obręczy. Tam następuje (a) aktywizowanie jąder AUN i przesyłanie sygnałów ciału poprzez nerwy obwodowe
(reakcja trzewna), (b) wysyłanie sygnałów do układu ruchowego: pantomimika i mimika, (c) aktywizowanie systemów
dokrewnych oraz peptydowych, których działania chemiczne wywołują zmiany w stanach ciała i mózgu, i w końcu
poprzez (d) aktywowanie niespecyficznych jąder neurotransmiterowych w pniu mózgu i podstawie przodomózgowia,
które z kolei uwalniają odpowiednie substancje chemiczne w różnych okolicach kresomózgowia (np. w zwojach
podstawy mózgu i korze mózgowej). Reasumując, (a-c) to zmiany ciała i trafiają na powrót do układu limbicznego i
somatosensorycznego, podczas gdy (d) - w mózgu. Te ostatnie mają zasadniczy wpływ na typ i wydajność procesów
poznawczych.
Ten zbiór reakcji jest, u osoby zdrowej, cudem koordynacji.
U pacjentów z uszkodzeniem przedczołowych okolic mózgu dochodzi do upośledzenia wtórnych procesów emocjonalnych.
Mogą jednak przejawiać emocje pierwotne, co sprawia że zdawać się nam może, iż mechanizm emocjonalny pozostał u
nich nienaruszony (mogą się czegoś wystraszyć lub na coś rozgniewać).
Natura ze swą skłonnością do oszczędności nie stworzyła odrębnych mechanizmów dla wyrażania pierwotnych oraz
wtórnych emocji. Zezwoliła, by emocje wtórne mogły się wyrażać przez kanał już wcześniej przygotowany dla wyrażania
emocji pierwotnych.
Przypadek Phineasa Gage a.
f& Krótka instrukcja wysadzania skał. Wywiercenie otworu, wypełnienie do połowy materiałem wybuchowym, lont i
uzupełnienie piaskiem  ubijanie prętem. Podpalenie lontu.
13
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Opis przypadku. Rok 1848, Vermont, Nowa Anglia, 13 IX, godz. 16.30, Phineas Gage (25),
brygadzista budowlany, rozkojarzony zaczyna ubijać bez piasku  eksplozja prosto w twarz.
Stalowy pręt wbija się w lewy policzek, przechodzi przez czołową część mózgu, wybija otwór na
szczycie czaszki, ląduje ponad sto stóp dalej pokryty krwią i tkanką mózgu. Pręt jest ostro
zakończony, waży ok. 7 kg, ma ponad metr dłogości i 1ź cal średnicy.
relacja z reanimacji:  Damasio str. 21
f& Mimo tak znacznej rany głowy, Gage może normalnie mówić, poruszać się i zachowywać trzez
wość umysłu już
chwilę po wypadku. Po niespełna dwóch miesiącach Gage zostaje uznany za wyleczonego.
f& Jego osobowość przechodzi jednak zadziwiające przemiany. Jego zwyczaje, gusta, marzenia senne i aspiracje
całkowicie się zmienią. Jego ciało (które ma się dobrze) ożywia już całkiem inny duch.
Przed wypadkiem: Gage cechuje się umiarkowaniem i znaczną siłą woli i zrównoważeniem umysłu. Przez
znajomych postrzegany jako bystry i sprytny fachowiec, osoba pełna energii i zdecydowanie dążąca do
wyznaczonych celów.
Po wypadku (relacja opiekującego się nim lekarza, Johna Harlowa):  Została zburzona równowaga między jego
zdolnościami intelektualnymi oraz skłonnościami zwierzęcymi. Gage stał się kapryśny, folgujący sobie w
największych bezeceństwach i obscenicznym języku, wobec swoich kompanów przejawiał najwyższą obojętność i
ze zniecierpliwieniem reagował na wszelkie narzucane mu ograniczenia lub rady, jeśli nie były w zgodzie z jego
oczekiwaniami. Tworzył niezliczone plany na przyszłość, które jednak porzucał nim zdołał je w pełni wyklarować .
Początkowo Harlow miał nadzieję, że zmiana osobowościowa jest nietrwała i ma charakter pourazowy. Podkreślanie
niekorzystnych zmian zakrawałoby na niewdzięczność wobec Opatrzności i medycyny. Harlow tuż po wypadku:  Ja
się nim zaopiekowałem, lecz uzdrowił go Bóg .
f& Na szczególną uwagę załuguje to, że wypadek nie zakłócił prawidłowości funkcjonowania uwagi, percepcji,
pamięci, języka i inteligencji.
Znacznie częściej występuje zależność odwrotna (!).
W tamtych czasach, jeśli już przyznawano, że mózg tworzy umysł, to uznawano, że czyni to jako całość, nie zaś
jako zbiór pewnych części, odpowiedzialnych za poszczególne funkcje.
Wtedy sądzono, że zniszczona kora, to część mózgu, która najlepiej potrafi znieść tego typu rany (tzn.  w
zasadzie czyni niewiele i dlatego bez większej szkody można się jej pozbyć ). To tłumaczy jego sprawność
fizyczną.
f& Przypadek z Vermont wykazał, że w mózgu człowieka znajdują się odrębne struktury odpowiedzialne za
funkcjonowanie społeczne oraz indywidualność (siedlisko duszy). Ośrodki te są odpowiedzialne m.in. za
antycypowanie przyszłości i planowanie jej w zgodzie ze skomplikowanymi zasadami życia społecznego,
przestrzeganie zasad etycznych i konwenansów, poczucie odpowiedzialności wobec siebie i innych oraz
kierowanie się wolną wolą, a także do zorganizowanej troski o własne przetrwanie.
f& Symulacje komputerowe wypadku (m.in. dzięki neuroobrazowaniu brainvox Hanny Damasio).
Raport z uszkodzenia mózgu Gage a: Rozleglejsze uszkodzenia w lewej półkuli i bardziej
przednie niż tylne części okolic czołowych. Zniszczenia dotknęły kory przedczołowej na
powierzchni brzusznej oraz wewnętrznej obydwu półkul. Oszczędzone zostały boczne, czyli
zewnętrzne części kory przedczołowej.
W mózgu człowieka zainstalowany jest czytnik psyche
14
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
W ludzkim mózgu istnieje okolica - brzusznoprzyśrodkowa kora przedczołowa - której uszkodenie prowadzi do
upośledzenia procesów rozumowania i podejmowania decyzji oraz przeżywania stanów emocjonalnych,
szczególnie w dziedzinie osobistej i społecznej.
Organizm człowieka wysyła sygnały do czytnika w mózgu
f& Rozumowanie i decydowanie wymagają posiadania wiedzy:
(a) o sytuacji, która wymaga podjęcia decyzji,
(b) o różnych możliwościach działania (reakcji),
(c) o konsekwencjach wyboru każdej z dostępnych opcji działania (wyniku) w odniesieniu do bliższej i dalszej
przyszłości.
Przykłady sytuacji decyzyjnych:
1. Wybór kariery; kogo poślubić, a z kim się zaprzyjaz
nić; czy udać się w podróż samolotem, gdy zanosi się na
burzę; na kogo głosować; jak zainwestować swoje oszczędności; czy przebaczyć winowajcy; itd.
2. W krwi spada poziom cukru, a neurony w podwzgórzu wykrywają ten spadek. W obwodach neuronowych
podwzgórza zapisana jest jest odpowiednia  strategia , polegająca na wyzwoleniu uczucia głodu, który popchnie
nas w końcu do pożywienia.
3. Błyskawicznie uchylamy się, by uniknąć uderzenia spadającego obiektu. Mamy do wyboru pewne opcjonalne
możliwości (uchylić się czy nie) i każda z nich może przynieść inne konsekwencje. Decyzja  dla naszego dobra
podejmowana jest błyskawicznie, gdyż automatycznie.
f& Ludzie zwykle zakładają, że mechanizmy działające w przypadku 1 oraz 2 & 3 są całkiem odrębne, zarówno na
płaszczyz
nie mentalnej, jak i nerwowej. Już sam Kartezjusz umieścił jedne z nich poza ciałem, jako znamię
ludzkiego ducha, podczas gdy drugie pozostawił w jego wnętrzu, jako przejaw ducha zwierzęcego.
W jaki sposób człowiek podejmuje decyzje:
Hipoteza markera somatycznego
f& Stanowisko dotychczasowe. Procesy decyzyjne są wysoce rozumowe. Byliby z nich dumni Platon, Kartezjusz i
Kant. Logika formalna sama w sobie może doprowadzić nas do najlepszego możliwego rozwiązania dowolnego
problemu. Emocje należy odsunąć na bok, racjonalnego rozumowania nie mogą zakłócać namiętności.
ale:
Jeśli to byłaby jedyna strategia, to w najlepszym przypadku, proces podejmowania decyzji zajmowałby
nadzwyczaj dużo czasu. W najgorszym przypadku, decyzja nie byłaby wcale podjęta, gdyz człowiek
pogubiłby się w rozgałęzionych kalkulacjach. Dlaczego? Nie jest łatwo utrzymać w pamięci tak wielką
liczbę danych o potencjalnych stratach i zyskach, jaka jest niezbędna by dokonać stosownych porównań.
f& Stanowisko Damasio. A jednak nasz mózg często potrafi podejmować właściwe decyzje w ciągu sekundy czy
minuty. Zanim proces decyzyjny wejdzie w fazę obróbki poznawczej, doświadcza nieprzyjemnego uczucia w
trzewiach  działa marker somatyczny. Wymusza on zwrócenie uwagi na negatywne skutki, jakie może wywołać
dane działanie. W ten sposób pozostawia do rozważenia mniej alternatyw. Nadal pozostaje miejsce na
świadomą analizę zysków i strat oraz odpowiednią kompetencję dedukcyjną, - jednak już po tym, jak ów
automatyczny krok zasadniczo zmniejszy liczbę koniecznych do rozważań możliwości.
f& Markery somatyczne, to specjalne rodzaje uczuć generowanych na podstawie wtórnych emocji. Te emocja i
uczucia zostały połączone w procesie uczenia się z przewidywalnymi przyszłymi skutkami pewnych scenariuszy
rozwoju wypadków.
f& Uczenie przez warunkowanie. Gdy negatywny marker somatyczny zostaje zestawiony z określonym przyszłym
skutkiem danego działania, staje się dzwonkiem alarmowym. Kiedy natomiast dokona się takie zestawienie z
markerem pozytywnym, staje się bodz
cem zachęty.
15
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
f& Markery somatyczne nie wyręczają nas w rozważaniach. Towarzyszą rozważaniom poprzez uwypuklanie
niektórych opcji (szczególnie niebezpiecznych lub korzystnych).
f& Markery somatyczne zwiększają trafność i efektywność procesów decyzyjnych.
Działają automatycznie, mimowolnie.
Jakie jest nerwowe podłoże markerów somatycznych.
f& Skąd się biorą markery somatyczne? Najprawdopodobniej większość MS powstała w naszym umyśle w
czasie procesu edukacji i socjalizacji, poprzez łączenie określonych klas bodz
ców z klasami stanów
somatycznych
Empiryczne testowanie hipotezy markerów somatycznych
Przewodnictwo skórne
W mózgu recepcja, percepcja lub myśl  ciało podlega zmianie i wytwarza się określony stan somatyczny, AUN
wzmaga produkcję płynu w gruczołach potowych skóry i to zwiększa przewodnictwo elektryczne skóry. Badacz
przepuszcza przez skóre, pomiedzy dwiema elektrodami, prąd o niskim napięciu. Reakcja to zmiana przewodnictwa
w stosunku do poziomu wyjściowego
bodziec niespołeczny: Zaskoczenie niespodziewanym dzwiękiem (niespodziewane klaśnięcie w dłonie), błysk światła
z lampy stroboskopowej. Wynik: Brak różnic w PS u pacjentów z uszkodzeniami płatów czołowych i ludzi zdrowych
bodziec społeczny: Slajdy neutralne i emocjonalne. Wynik: U zdrwoych lub z nieuszkodzonymi płatami czołowymi 
silne zmiany PS, na emocjonalne i brak na obojętne. Pacjenci z uszkodzonymi łatami czołowymi  brak
jakichkolwiek zmian PS (aczkolwiek pamiętali ich treść i czas pojawienia się, mogli na ich temat póz
niej rozmawiać).
f& Jeden z pacjentów zauważył, że po obejrzeniu wszystkich obrazów, pozostawał w stanie emocjonalnej
równowagi, mimo iż zdawał sobie sprawe z tego, że część z nich była emocjnonalnie nacechowana. Damasio:
 Pacjent mówił nam wprost, że jego ciało nie reagowało już na obrazy o określonej tematyce tak jak kiedyś .
Eksperyment hazardowy: wersja podstawowa
talie kart  A ,  B ,  C ,  D , kredyt $2000
cel: uzyskanie $$$, czas trwania gry: nieznany
reguły: ciągnięcie kart z talii, część z nich wygrywa, część przegrywa
info utajone:
f& dowolna karta: z  A i  B to wygrana $100; z  B i  C - $50
f& niektóre karty: z  A i  B to przegrana średnio do $1250; z  B i  C - ok. $100
f& gra kończy się po 100 ruchach
Postępowanie zwykłych uczestników:
- początkowo ciągnęli karty ze wszystkich czterech talii;
- następnie zaczęli preferować talie  A i  B ;
- po ok. 30-tu ruchach skłaniają się ku taliom  C i  D ;
- regułę tę utrzymują do końca, niektórzy czasami wyrywają pojedyncze  A i  B .
Postępowanie pacjentów z uszkodzonymi okolicami brzusznoprzyśrodkowymi płatów czołowych:
- początkowo ciągnęli karty ze wszystkich czterech talii;
- następnie zaczęli preferować talie  A i  B ;
- nie zmieniali swoich preferencji, mimo iż wysokie kary doprowadzały ich do bankructwa w połowie sesji i
zmuszały do wzięcia kolejnego kredytu
16
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
WNIOSEK
Pacjenci są wrażliwi na karę i nagrodę, lecz ani jedna, ani druga nie wpływa u nich na funkcjonowanie
automatycznego markera somatycznego, ani na rozwój przewidywań skutków własnych wyborów. W rezultacie
preferują opcję, które przynoszą natychmiastową nagrodę.
Eksperyment hazardowy: wersja zaawansowana
Wzbogacenie eksperymentu: monitorowanie podczas gry reakcji zmiany PS
f& Zarówno osoby w grupie kontrolnej, jak i pacjenci wykazywali się reakcją zmiany PS wraz z pojawieniem się
kolejnych nagród i kar.
f& U zdrowych uczestników eksperymentu zaobserwowano, iż w czasie bezpośrednio poprzedzającym wybór
karty ze  złej talii, tzn. gdy rozważali oni lub już zdecydowali o wyborze z talii, pojawiała się u nich rekacja
zmiany PS. Wielkość tej reakcji rosła w miarę trwania gry.
f& Pacjenci z uszkodzonymi płatami czołowymi nie wykazywali reakcji poprzedzającej, nic nie wskazywało na to,
by ich mózg przewidywał negatywne skutki wyboru
WNIOSEK KOC
COWY
Mózg każdego ze zdrowych uczestników eksperymentu stopniowo uczył się przewidywać niekorzystny wynik ciągnienia i
sygnalizował  niewłaściwość danej talii jeszcze przed wyciągnięciem z niej karty.
Ekspresja emocji
Ekspresja emocji to wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dz
więki) emitowane przez
jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę osobę określonej emocji (Doliński, 2000).
Ekspresja niekoniecznie musi być intencjonalna. W wypadku spontanicznych emocji większość sygnałów
pojawia się całkowicie poza kontrolą jednostki.
Ewolucyjne podstawy ekspresji emocji
Darwin: O wyrazie emocji u ludzi i zwierząt (1872)
Wyrazy twarzy są pozostałością przydatnych w swoim czasie reakcji fizjologicznych Podobieństwo ekspresji
niektórych emocji u ludzi i zwierząt
Adaptacyjna funkcja ekspresji emocjonalnej
Poszczególne ekspresje wyprzedzają w czasie odmienne reakcje behawioralne (np. ucieczkę lub atak). Ekspresja
służy także komunikacji (np. wnioskujemy o czyimś stanie emocjonalnym najczęściej na podstawie jego mimiki, a nie
zachowań). Początkowo ekspresja nie miała charakteru emocjonalnego. Były to tylko przystosowawcze odruchy
organizmu, optymalizujące jego funkcjonowanie. Z czasem zaczęły być społecznie rozpoznawalne. Inne osobniki
czerpały wiedzę o intencjach danego osobnika. Ekspresja stała się przedjęzykową formą sygnalizowania intencji.
Przyczyniały się do formowania więzi społecznych.
Babchuk i in. (1985): Komunikacja mimiczna została rozwinięta po to, by: (1) zoptymalizować funkcjonowanie
społeczne osobnika (namysł nad ekspresją złości nie jest zbyt adaptacyjny : trzeba natychmiast poddać się, atakować
lub uciekać); (2) usprawnić proces opieki nad potomstwem (żywiciel szybciej i dokładniej rozpoznaje wysyłane
sygnały np. o zagrożeniu czy zjedzeniu czegoś nieodpowiedniego).  Twarz w tłumie (Hansen & Hansen, 1988)
Stopniowo ekspresja emocji przestał służyć wyłącznie komunikowaniu własnych intencji. Umożliwiała również
wywołanie analogicznej (lub innej) ekspresji u odbiorców (automatyczne odwzajemnienie uśmiechu, złość wobec
17
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
pogardy, strach w obliczu smutku) (Izard i in. (1993) 2-9 miesięczne niemowlaki imitują ekspresję mimiczną złości,
smutku, zainteresowania i radości swoich mam).
Czy człowiek musi uczyć się tego jak wyrażać swoje stany emocjonalne?
Darwin: Człowiek rodzi się wyposażony w różne wzorce ekspresji, odpowiadające poszczególnym
doznaniom.
Niewidome i głuche dzieci spontanicznie dokonują ekspresji poszczególnych emocji (Eibl-Eibesfeldt, 1973;
Charlesworth & Kreutzer, 1973). W bruz
dzie skroniowej znajdują się komórki reagujące wyłącznie na
prezentacje twarzy (Perrett, Rolls & Caan, 1982)
Rozwojowe aspekty emocji
W wieku trzech tygodni niemowlęta skupiają wzrok na oczach patrzącego na nie dorosłego
Dwumiesięczne niemowlaki chętniej spontanicznie koncentrują wzrok na twarzy człowieka niż manekina. Ludzka
twarz budzi większą uwagę niż różne zabawki (konkurentem jest jedynie bulls eye).
Niektóre etapy rozwoju reakcji emocjonalnych można powiązac z określonymi zmianami anatomicznymi w mózgu
(Konner, 1977). Uśmiech pojawia się u niemowląt we (wszystkich kulturach) wtedy, gdy niezbędne drogi nerwowe
uzyskują osłonki mielinowe  tzn. miesiąc lub dwa po urodzeniu. Strach przed rozłąką z rodzicami i lęku przed obcymi
zbiega się w czasie z rozwojem ok. 8 miesiąca życia szlaków nerwowych w układzie limbicznym.
Ekspresje poszczególnych emocji nie pojawiają się w tym samym czasie:
1. Płacz jako zgeneralizowany wyraz przeżywania negatywnego stanu afektywnego
Stopniowa krystalizacja ekspresji poszczególnych negatywnych emocji
2. Wstręt i obrzydzenie
3. Uśmiech (3-4 tygodnie) oraz smutek i złość
4. Strach dopiero u dzieci 6-7miomiesięcznych
5. Wstyd i nieśmiałość pod koniec pierwszego roku życia
6. Pod koniec pierwszego roku życia dzieci zaczynają wykorzystywać informacje o mimicznym wyrazie innych
do regulowania własnego zachowania (np. poszukiwanie wskazówek (dez)aprobaty (np. eksperyment
Walden & Ogan (1988) z przezroczystą podłogą: twarz matki zachęca lub przestrzega do wpełznięcia).
EKSPRESJA MIMICZNA
Twarz ludzka jest w stanie przybrać ok. 7000 różnych wyrazów mimicznych. Kobiety lepiej niż mężczyz
ni odczytują
ekspresję mimiczną, i to we wszystkich kulturach. Oczy dostarczają najwięcej wskazówek na temat strachu i smutku,
usta dla szczęścia i wstrętu, czoło i brwi dla zdziwienia. Złość potrzebowała wszystkich części.
Nieszczera mimika
Ekman & O Sullivan (1991) Ss musieli stwierdzić, którzy kłamią: 39 studentów, 67 psychiatrów, 110 sędziów, 126
policjantów, 90 poligraferów (50% trafność), agenci CIA (64%), badacze ekspresji (84%)
Ekspresja mimiczna poszczególnych emocji
Mięsień jarzmowy większy  stosunkowo duża kontrola. Orbicularis oculi  niewielka kontrola wolicjonalna. Ekspresje
fałszywe mają z reguły dłuższy przebieg niż naturalne. Trudno wpływać na barwę twarzy (blednięcie i czerwienienie),
prawie niemożliwe jest kontrolowanie z
renic. Metoda Stanisławskiego. Badania EMG
y
renice ludzkiego oka zmieniają swoją wielkość także pod wpływem emocji (radość zwiększa, złość pomniejsza).
Uśmiech: radość ale i zakłopotanie, lekceważenie, uległości, przyjemne zaskoczenie (Ekman wyróżnia ponad 50
rodzajów uśmiechu)
Ekspresja złości: Brwi opuszczone, nozdrza rozszerzają się, wargi zwężają się (potem prostokąt i zaciśnięte zęby).
Czasami złości towarzyszy zaczerwienienie się twarzy. Ekspresja strachu: Brwi podniesione i ściągnięte do siebie,
18
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
mniej zaokrąglone, górne powieki podniesione, dolne napięte, oczy zaokrąglone, nad brwiami i nosem podłużne
zmarszczki. Ekspresja zaskoczenia: Brwi podnoszą się, podłużne zmarszczki przez czoło, oczy wytrzeszczone, ale
dolna powieka nienapieta, wargi rozluz
nione, okrągłe. Ekspresja smutku: Opuszczenie kącików ust, podbródek na
stałym miejscu (!), wewnętrzne końce brwi uniesione do góry (trójkątna powieka). Charakterystyczne jest spoglądanie
w dół. Inne: Rumieniec wstydu sygnalizuje otoczeniu, że zdajemy sobie sprawę z tego, że przekroczyliśmy normę,
którą sami akceptujemy. U kobiet dekolt i szyja. Wbrew pozorom łzy są niejednoznacznym czynnikiem
identyfikującym emocje. Powszechnie kojarzy się je ze smutkiem i rozpaczą, ale mogą pojawiać się także w stanach
radości, dumy i śmiechu.
Twarz jest sceną dla ekspresji spontanicznych i intencjonalnych. Tymi dwoma systemami ekspresji zawiadują
odmienne ośrodki mózgu: drogi pozapiramidowe i piramidowe. Uszkodzenie dróg piramidowych: pacjent nie potrafi
na zawołanie uśmiechnąć się, ale śmieje się gdy ogląda zabawny film. Uszkodzenie dróg pozapiramidowych: pacjent
uśmiechnie się poproszony, ale nie potrafi śmiać się spontanicznie.
Mimiczne sprzeżenie zwrotne (przypomnienie)
EKSPRESJA PANTOMIMICZNA
Spojrzenie i dotyk
To bardzo istotna forma komunikacji. W wielu kulturach brak kontaktu wzrokowego oznacza oziębłość, strach,
wstydliwość, bierność, kłamstwo; podczas gdy intensywny kontakt oznacza intymność, szczerość i zaufanie lub ....
nienawiść. Jeśli dwie osoby patrzą sobie w oczy przez dłużej niż kilka sekund oznacza to, że albo pójdą do łóżka,
albo się zamordują. Dotyk:  piątka gratulacyjna, poklepanie po plecach, delikatna sójka w bok, czułe obejmowanie.
Dotyk jest symbolem przyjaz
ni, troski i zainteresowania seksualnego. Świadczy także o dominacji i sprawowaniu
kontroli.
Sylwetka, gest i głos w ekspresji emocji
Wina i wstyd: kurczenie całego ciała, spuszczenie głowy. Strach: cofnięcie głowy i schowanie jej w ramionach.
Smutek: Opuszczenie ramion i zgarbienie się. Złość: Zaciśnięcie pięści i wysunięcie głowy. Zaskoczenie: odchylenie
sylwetki
Emblematy
To świadomie wykonywane przez ludzi gesty, mające ściśle określone znaczenie w poszczególnych kręgach
kulturowych (kiwanie głową, palce rąk, pukanie się w czoło, bębnienie palcami, falowanie dłonią przed nosem).
Głos
Wzrost natężenia głosu i tempa mówienia przy wzbudzeniu emocjonalnym. Ogólna tendencja do energetyzacji
organizmu w wypadku przeżywania emocji związanych z koniecznością wykorzystania jego zasobów do walki lub do
ucieczki (złość, strach), a także do oszczędzania zasobów wtedy, gdy beznadziejna sytuacja czyni bezsensownym
ich zużywanie (smutek).
Również sprzężenie zwrotne (tym razem pantomimiczne)
Snodgrass i in. (1986): sposób chodzenia wpływa na nastrój.
Stepper & Strack (1993) wysoka lub niska ławka wpływa na stopień satysfakcji z sukcesu w teście.
Ekspresja mimiczna w badaniach międzykulturowych
Klasyczne badania nad rozpoznawaniem ekspresji mimicznej (Ekman & Friesen, od 1971). Można się spodziewać, że
ludzie żyjący w innych kulturach będą w stanie trafnie odczytywać emocje malujące się na twarzach ludzi, którzy żyją
w zupełnie innych kulturach. Czy jest tak w Argentynie, Borneo, Brazylii i Japonii? A czy jest tak w przedpiśmiennym
plemieniu Fore z Nowej Gwinei?
Przykłady reguł intencjonalnej ekspresji:
19
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
W sytuacji otrzymania prezentu należy się uśmiechnąć
Nie należy okazywać znudzenia podczas nieciekawej rozmowy
Lub złości w obecności osób o podwyższonym statusie
Z czasem reguły stają się głęboko zakorzenionymi lub zinternalizowanymi nawykami
Kulturowe aspekty kontroli ekspresji emocji
Wśród Eskimosów Utku człowiek może okazywać złość tylko wobec pariasów i psów. W niektórych społecznościach
arabskich mężczyzna, który się nie złości, spostrzegany jest jako człowiek, któremu brak honoru. W Chinach ludzie
klaszczą aby wyrazić troskę lub rozczarowanie, śmieją się (ho-ho) by wyrazić złość, i wysuwają języki by wyrazić
zdziwienie. Wysuwanie języka u Orissów w Indiach jest wyrazem wstydu. Nieokazywanie bólu, strachu i smutku u
Indian Północnoamerykańskich (np. Winnetou). Masajowie uznają oplucie rozmówcy za wielki komplement
(szczególnie cross-gender)  ich dyskoteki muszą być ciekawe. W kulturach kolektywistycznych bardziej typowe jest
reagowanie wstydem, w kulturach indywidualistycznych poczuciem winy.
Wpadki :
Nixon O K w Brazylii  Let s have sex
Bush kciuk w Australii
1968 Północna Korea fotografuje amerykańskich jeńców w geście  hawajskiego powitania
Wnioski końcowe
Ekspresja pełni funkcję (1) sygnałów społecznych oraz (2) zwrotnej regulacji.
Czyli posiada dwojakiego rodzaju audiencję: innych i siebie samego.
Podstawowe wzorce ekspresji emocjonalnej są nam dane biologicznie.
Sytuacje i bodz
ce społeczne, które wywołują poszczególne emocje, sprawiają iż ekspresja jest silnie
uzależniona od środowiska, w którym człowiek jest wychowywany.
Emocje podstawowe
Spór o kryterium podziału
W historii filozofii powstawały liczne listy naturalnych, pierwotnych emocji (np. Spinoza - 3; Kartezjusz - 6)
Historia psychologii:
Watson (1930): strach, wściekłość, miłość;
Cattell (1957): emocjonalne czynniki: seks-pożądanie, strach, samotność, żal, ciekawość, duma, zmysłowy komfort,
desperacja, senność i złość.
Averill (1994): Psychologowie przejawiają zaskakujący brak zainteresowania problemami klasyfikacji. Większość
klasyfikacji psychologicznych nie wykracza poza klasyfikacje potoczne i z pewnością tak jest w wypadku emocji
Ortony i Turner (1990): Wobec braku zgody co do listy emocji podstawowych i niejednoznaczności kryteriów klasyfikacyjnych nie
powinno się w ogóle stosować takiej kategorii terminologicznej.
Podstawowe czyli uniwersalnie wyrażane i rozpoznawane
Ekman (1976)
Emocje podstawowe to takie, które są doświadczane i jednoznacznie rozpoznawane przez wszystkich ludzi:
uniwersalna ekspresja emocji.
Lista Ekmana: radość, smutek, strach, złość, zdziwienie, wstręt. Emocje pozostałe to mieszanka emocji podstawowych,
a ich ekspresja pozostaje pod silnym wpływem czynników kulturowych.
20
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Każda emocja jest nie odrębnym stanem, lecz rodziną stanów pokrewnych (temat i wariacje). Temat to własności
charakterystyczne dla członków danej rodziny. Wariacje to rezultat indywidualnych różnic miedzy emocjami i zróżnicowania
kontekstu pojawiania się tych emocji.
Tematy są rezultatami ewolucji, wariacje zaś to rezultaty uczenia się.
Izard (1977)
Uniwersalność ekspresji, jednoznaczność rozpoznania oraz specyficznosć substratu neuronalnego i odróżnialna jakość
subiektywna.
Lista Izarda: radość, smutek, strach, złość, zdziwienie, wstręt oraz wstyd, poczucie winy, zaskoczenie, zainteresowanie
i pogarda.
Podstawowe czyli uniwersalne międzygatunkowo
Plutchik (1980)
Emocje podstawowe to takie, które mogą być obserwowane na różnych poziomach filogenetycznych (tzn.
doświadczane zarówno przez ludzi, jak i zwierzęta), i które mają adaptacyjne znaczenie dla walki jednostki i gatunku o
przetrwanie.
Lista Plutchika: radość, smutek, strach, złość, zaskoczenie, wstręt, akceptacja i antycypacja (ale to tylko etykietki!).
Emocje podstawowe są budulcem dla emocji pochodnych (analogia do barw podstawowych w fizyce). Istnieje
niewielka ilość podstawowych, pierwotnych czy prototypowych emocji. Wszystkie pozostałe emocje są stanami
mieszanymi lub pochodnymi; znaczy to, że występują jako kombinacje emocji pierwotnych.
Emocje są najwyraz
niej zróżnicowane wtedy, gdy ich intensywność jest duża, a różnią się najmniej przy
intensywności niskiej.
Emocje można opisać w różnych językach: reakcji adaptacyjnych (zbliżanie się, oddalanie się, unikanie bądz

trzymanie dystansu), funkcjonalnym (sens i celowość), subiektywnych odczuć.
Przykłady emocji mieszanych:
radość + akceptacja = miłość (lub przyjaz
ń)
zdziwienie + smutek = zawstydzenie
wstręt + gniew = pogarda
zdziwienie + gniew = zniewaga
strach + zaskoczenie = trwoga (groza)
radość + strach = poczucie winy
złość + wstręt = wrogość
radość+ złość = duma
Podstawowe czyli prototypowe
Russell (1980)
Emocje podstawowe to takie, które są typowe.
Emocje najbardziej typowe powinny być wymieniane najszybciej i najczęściej.
Analiza wyodrębnia dwa niezależne wymiary: przyjemność i intensywność.
Lista prototypowych emocji: szczęście, strach, złość, smutek oraz miłość (rzadko wymienia się wstręt).
Powstają 4 główne kategorie: zadowolenie, odprężenie, znudzenie, alarm.
Badania w USA, GB, CHI, CR, EST GR, HEB, JAP, PL, SW, GE: oceny ludzi, zwierząt, przyrody, obiektów,
scen i wydarzeń.
Jeszcze inne spojrzenie
Kemper (1987)
21
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Emocje pochodne powstają wskutek pojawienia się emocji podstawowych w specyficznych sytuacjach
społecznych.
Przykłady:
Poczucie winy to strach przed karą za przejawianie zabronionego działania.
Wstyd to złość skierowana na samego siebie za błędne lub niepotrzebne działanie.
Duma to satysfakcja bądz
radość, że okazałem się osobą wartościową.
Niestety koncepcja ta, jak dotąd, nie została zweryfikowana empirycznie.
Zakończenie
Ortony i Turner (1990) poprosili 14 wybitnych psychologów o podanie listy emocji podstawowych. Wyniki:
strach (9 głosów)
złość (7 głosów)
wstręt (6 głosów)
smutek, radość i zaskoczenie (po 5 głosów).
Twarde zakończenie
Darwin (1872): Ekspresja mimiczna jest czynnością wrodzoną i uniwersalną
Proces nieświadomy
Proces niekontrolowany
Proces nieintencjonalny
Proces mimowolny
Proces automatyczny
Proces utajony
Problem zasadniczy
Czy umiejętność przetwarzania ekspresji mimicznej ograniczają się jedynie do ekspresji, czy też również i
do percepcji wyrazu mimicznego?
Skoro człowiek może automatycznie dokonać skutecznego kodowania komunikatu emocjonalnego ...
... to być może jest również wyposażony we wrodzoną / zautomatyzowaną umiejętność do odkodowywania
niewerbalnych komunikatów mimicznych.
Sedno problemu badawczego
Zagadnienie pierwotności procesu emocjonalnego powiązane jest z ideą podprogowego przetwarzania informacji.
Być może niektóre ekspresje mimiczne są przetwarzane wcześniej niż inne.
Stwarza to okazję do hierarchizacji ekspresji
Stwarza to okazję do hierarchizacji samych emocji.
ZALETA PODEJŚCIA: Przejrzysta operacjonalizacja i jasne kryteria pierwotności
Tekst w bibliotece:
Ohme & Pochwatko
22
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Wnioski
Ekspresja mimiczna STRACHU i WSTR
TU jest przetwarzana już przy ekspozycjach 16ms
Nie ma dowodów, że przy ekspozycjach 16ms przetwarzana jest ekspresja mimiczna ZA
OŚCI i SMUTKU.
Inne badania prowadzone w paradygmacie suboptymalnych ekpozycji wskazują, iż ...
... na początku był STRACH
Motywacja: przegląd podstawowych stanowisk
Fabryka Hawthorne należąca do Western Electric Company. 30,000 pracowników; produkcja telefonów,
okablowania, urządzeń biurowych.
pokój Testowy, pokój kontrolny, 5 lat badań
badane zmiany:
jaśniejsze oświetlenie
2x5min przerwy
krótszy o godzinę dzień pracy
krótszy o pół dnia tydzień pracy
15 min. Przerwa i bezpłatny lunch
premie
ciemniejsze oświetlenie
powrót do stanu początkowego
Poprawa przy wprowadzeniu każdej zmiany
Pracownicy stają się bardziej zmotywowani nie z powodu konkretnych zmian, ale ponieważ okazano im
zainteresowanie.
Efekt Hawthorne
Motywacja: wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie
zachowania.
movere (łac.) - poruszać
Mechanizmy zachowań prostych, złożonych, Mechanizmy wewnętrzne i
zewnętrzne; Mechanizmy afektywne i poznawcze
odruchy a motywacja instynkt a motywacja
Cel badań nad motywacją
Co decyduje o wyborze formy i kierunku zachowania?
Dynamika zachowania:
Jak wygląda mechanizm podtrzymujący aktywność?
Jak wygląda mechanizm warunkujący zaniechanie zachowania?
Jak wygląda mechanizm rozpoznawania wyniku czynności?
Podejście ewolucyjne  etologia i socjobiologia.
Oba nurty wywodzą się od Darwina (1872).
Wrodzony charakter zachowań
Etologia
Przedstawiciele: Konrad Lorenz (1938), Nikolas Tinbergen (1951), Iren�us Eibl-Eibesfeldt (1975)
Motywacja to gotowość do wykonania pewnego utrwalonego (określonego) wzorca zachowania (fixed
action pattern).
23
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Instynkt to biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania oraz mechanizm energetyczny
(znajdujący się w zapleczu). Instynkt np. rozrodczy, rodzicielski, migracji.
Wrodzony mechanizm wyzwalający to niewymagający uczenia się bodziec lub zespół bodz
ców,
stanowiących konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktownego. Np. kształt, barwa,
zapach, kierunek ruchu.
Jeśli instynkt jest bardzo silny, a brak jest bodz
ców wyzwalających dochodzi do aktywności jałowej.
W jakim stopniu instynkt jest modyfikowany przez doświadczenie.
Reakcja wdrukowania  wrodzona gotowość do podążania, ale mechanizm ulega zaburzeniu bądz

utrwaleniu w pierwszych kilkunastu godzinach życia. Ale potem jest już bardzo trwały.
Wątpliwości
Jak wyjaśnić długoterminowe formy zachowania?
Dlaczego ludzie są agresywni? Bo posiadają instynkt agresji. Skąd o tym wiemy? Bo są agresywni.
Socjobiologia
Przedstawiciele: R. Dawkins (1996), Edward O. Wilson (1975)
Podstawowym motywem rządzącym wszelkimi zachowaniami organizmów żywych jest tendencja do
rozpowszechniania własnych genów: stworzenie okazji do rozpowszechnienia własnych genów oraz dobór
partnera najlepszego z dostępnych.
Wątpliwości
Nie dostarcza odpowiedzi na podstawowe pytanie dotyczące wyboru jednego spośród wielu możliwych
zachowań (istnieje bowiem wielka liczba ekwiwalentnych sposobów).
Teoria wyjaśniająca wszystko nie poddaje się falsyfikacji i traci status teorii naukowej.
Podejście psychodynamiczne
Odnosi się tylko do ludzi
To teoria redukcji napięcia związanego z działaniem popędów.
Nurt podstawowy
Zygmunt Freud
Założenia:
Wszelkie zachowania są zdeterminowane
y
ródłem zachowań jest energia psychiczna
Zachowaniem rządzą wrodzone popędy  życia (seksualny), przeżycia (głód), śmierci
Motywy są nieświadome, świadomość nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu zachowania.
Podstawowy popęd to libido. Ale trudno wytłumaczyć np. zachowania eksploracyjne.
Nurt kulturowy
Karen Horney (1976): Dwa mechanizmy motywacyjne: (1) Potrzeba bezpieczeństwa  jego brak to lęk podstawowy
(2) Wyidealizowany obraz własnej osoby (Ja idealne) pozostający w konflikcie z Ja realnym. Erich Fromm (1966):
24
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Najważniejszym mechanizmem motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej osoby. Harry Sullivan (1953):
potrzeba przyjemności i bezpieczeństwa.
Podsumowanie:
Energia  biologiczne stany organizmu
Geneza zachowania  popędy, instynkty, potrzeby
Kontrola  brak (motywacja nieświadoma)
Mechanizm motywacyjny  redukcja napięcia
Podejście behawiorystyczne
Ludzie są motywowani przez czynniki zewnętrzne.
Popęd: jest mierzony wielkością deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła
oddziaływania czynnika negatywnego (popędy pierwotne i wtórne  wymagające uczenia się np. alkohol). Popęd
to stan nieprzyjemnego napięcia, wzbudzenia, niepokoju, uruchamiającego czynności ukierunkowane na
usunięcie tego niepokoju.
Do wystąpienia zachowania niezbędny jest czynnik (obiekt), który go zredukuje. Pobudka (incentive): to
obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu.
Wzmocnienie: każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji
wywołanej pobudką i/lub popędem.
Clark Hull (1952): Motywacja ma swoje z
ródła w darwinowskiej walce o byt. Do przeżycia niezbędne są pewne
obiekty (pokarm, woda) oraz umiejętności (atak, ucieczka, zapamiętywanie miejsc). Deficyt obiektów pozytywnych lub
nadmiar obiektów negatywnych uruchamia popęd.
Każda forma deprywacji powoduje powstanie ogólnego popędu (D - drive), mającego decydujące znaczenie
w uruchamianiu zachowania.
Drugim czynnikiem kształtującym zachowanie jest wykonanie  nawyk (H - habit).
Motywacja (potencjał pobudzeniowy) zależy iloczynowo od popędu i nawyku.
Wątpliwości
Jak wytłumaczyć anoreksję, pracoholizm czy wysokogórską wspinaczkę lub sporty ekstremalne.
Podejście humanistyczne
Odnosi się tylko do ludzi
Abraham Maslow (1971)
Dwa mechanizmy motywacyjne:
Potrzeby niedoboru (D-needs)
Potrzeby wzrostu (B-needs)  metapotrzeby
Oba rodzaje potrzeb są biologicznej natury   instynktopodobne .
Hierarchizacja potrzeb
[D-needs]
Potrzeby fizjologiczne (powietrze, pokarm, woda, sen, seks)
25
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Potrzeby bezpieczeństwa (deprywacja: brak stabilności, chaos, konflikty społeczne, deficyty ekonomiczne,
bodz
ce zagrażające)
Potrzeba przynależności i miłości (deprywacja: poczucie uprzedmiotowienia, alienacji, samotności)
Potrzeba szacunku (poczucie własnej wartości, osiągnięć, kompetencji)
[B-needs]
Potrzeba samourzeczywistnienia (potrzeby poznawcze, rozumienia świata, wiedzy)
Psychopatologie społeczne
Np. deprywacja potrzeby prawdy prowadzi do nieufności, cynizmu, sceptycyzmu i podejrzliwości; sprawiedliwości 
utratę poczucia bezpieczeństwa, gniew, cynizm, nieufność, generalizowany egoizm; porządku  poczucie zagrożenia,
czujność, utratę zdolności przewidywania.
Motywacja oparta na konieczności  muszę, na wyborze  chcę.
Potrzeby nie muszą być uświadamiane.
Wątpliwości
Zarzut niepodważalności: Założenia są tak skonstruowane, że nadają się do efektywnego wyjaśniania nawet
wzajemnie sprzecznych faktów.
Podejście poznawcze
Myśli sprzeczne rodzą ból [Spinoza]
Brak stymulacji przynoszącej informacje jest stanem negatywnym.
Konsekwencje deprywacji sensorycznej:
1. zaburzenia percepcji
2. zaburzenia procesów myślowych i pamięci
3. przeżywanie halucynacji, snów na jawie
4. negatywne napięcie, a niekiedy bardzo silne lęki
Dostarczenie stymulacji jest w pewnych warunkach stanem pozytywnym.
Berlyne (1969): Zachowania eksploracyjne uruchamiane są przez takie cechy informacji jak nowość, zmiana,
niezgodność, złożoność, wieloznaczność, niewyraz
ność  niepewność i konflikt.
Teoria równowagi poznawczej (Heider, 1958)
Teoria dysonansu poznawczego (Festinger, 1957)  konsonans, dysonans, brak związku
Podsumowanie
Rodzaje teorii motywacji
Model homeostatyczny  z
ródłem motywacji jest zaburzenie homeostazy organizmu. Procesy poznawcze i
procesy energetyczne wespół uruchamiają reakcję przywracającą homeostazę.
Model podnietowy  z
ródłem motywacji jest bodziec. Uruchamia on procesy energetyczne znoszące
działanie bodz
ca.
Model poznawczy  działania bodz
cowe uruchamiają procesy poznawcze, te zaś uruchamiają procesy
energetyczne i kształtują reakcję. y
ródłem motywacji zachowania jest przetwarzanie informacji.
26
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Model humanistyczny  indeterministyczny charakter  z
ródło zachowań jest wewnętrzne (zachowanie
bez bodz
ców). Sytuacja zewnętrzna nie ma wpływu na kształtowanie motywacji, co najwyżej na przebieg
zachowania.
Głód seksu
Fizjologia głodu i proces jego zaspokajania.
Pogląd zdroworozsądkowy: uczucie głodu rodzi się w żołądku i wywołują je skurcze mięśni ścian żołądka.
Opowieść o oddanym Washburnie  asystencie Cannona (1912).
Rzeczywiście uczucie głodu występowało w szczytowej fazie skurczy.
Nowsze badania pokazują, że człowiek staje się głodny gdy żołądek jest pusty w 60%.
Niestety, póz
niejsze badania zakwestionowały odkrycia C&W
- osoby z usuniętym żołądkiem również odczuwają głód
- pacjenci cierpiący na amnezję spożywali kolejne obiady (żołądek był pełny)
Tajemnica kryje się w ... mózgu i CSN
Monitorowanie poziomu glukozy we krwi (na podobieństwo termostatu)
W podwzgórzu znajdują się: ośrodek głodu i ośrodek sytości (ich stymulacje całkowicie dezorientują
zwierzę).
Psychologia zaspokajania głodu
Oprócz czynników biologicznych w odczuwaniu głodu biorą udział również czynniki psychologiczne: smak, zapach,
widok.
Smak
Słodki, kwaśny, słony, gorzki
Słodka preferencja jest wolna kulturowo i wrodzona, choć nie gardzimy również solą.
Nawyki żywieniowe a nastrój: w sytuacji stresującej wybierane są częściej słodycze, lody i przekąski a
rzadziej  standardowe posiłki rybne i mięsne, owoce i warzywa.
Nasz smak jest również ukształtowany przez doświadczenia osobiste i kulturowe:
- w Chinach żywność jest doprawiana sosem sojowym, winem ryżowym lub imbirem;
- w Grecji oliwą z oliwek, sokiem cytrynowym i oregano;
- w Maroku kolendrą, kminkiem, cynamonem, cebulą i owocami;
- w Meksyku pomidorami i ostrą papryką.
Na ogół ludzie przedkładają swojskie pokarmy nad egzotycznymi. Co ciekawe, preferencje i awersje smakowe są
wyuczone, co oznacza iż mogą ulec zmianie na drodze częstych kontaktów z nową żywnością i modelami odżywiania
się.
Zapach
Zapach świeżo upieczonego pieczywa lub ciast w piekarni, prażonej kukurydzy w kinie, czosnku we
włoskiej restauracji.
Jesteśmy naturalnie uwodzeni przez smak, zapach i wygląd niezbyt dietetycznych pokarmów takich jak:
hamburgery, frytki, pizza z mozzarellą, smażony bekon i lody.
Jedzenie jako aktywność społeczna
- Młode kobiety jedzą mniej w obecności mężczyzn.
- Jednak generalnie ludzie zjadają więcej, gdy znajdują się w towarzystwie.
- Ci którzy mają szerszy krąg znajomych jedzą więcej.
27
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
- Ci którzy spożywają posiłki z rodziną i przyjaciółmi jedzą jeszcze więcej.
Otyłość
Liczy się nie rozmiar, lecz liczba komórek tłuszczowych: zaprogramowanie do otyłości w fazie prenatalnej i okresie
wczesnego dzieciństwa.
Krucjata w poszukiwaniu nienagannej sylwetki
Zaburzenia w odżywianiu się
Anoreksja nerwowa i Bulimia nerwowa
Anorexia Nervosa and Bulimia Association (ANAB)
www.ams.queensu.cal/anab
Dlaczego 99% kobiet musi cierpieć, aby wyglądać tak jak 1%?
Motywacja seksualna
Popęd seksualny jest niezbędny dla przetrwania gatunku, w odróżnieniu od głodu czy pragnienia czy potrzeby snu,
nie jest niezbędny dla przetrwania jednostki.
Badania zwyczajów seksualnych
Życie seksualne jest najbardziej prywatnym i intymnym aspektem relacji społecznych, dlatego też trudno jest na ten
temat prowadzić systematyczne badania.
Alfred Kinsey (1948, 1953): ogólnokrajowy sondaż praktyk seksualnych w USA
17,000 mężczyzn i kobiet. Cel: odkrycie ukrytych norm zachowań seksualnego, takich jak: masturbacja,
homoseksualizm, współżycie przedmałżeńskie i pozamałżeńskie.
Wyniki:
90% M i 50% K  współżyło przed ślubem
wszyscy M i większość K  masturbuje się
50% M i 26% K  ma związki pozamałżeńskie
40% par studenckich uprawia seks oralny
Kinsey Institute for Research in Sex, Gender, and Reproduction
www.indiana.edu/ kinsey

Różnice płciowe
Kobiety i mężczyz
ni różnią się w wielu aspektach motywacji seksualnej.
Obie płcie wysoko cenią miłość, zdrowie, pokój na Ziemi, nieograniczone możliwości, dobrobyt i uznanie
społeczne.
Podstawowa różnica: mężczyz
ni częściej chcieliby  uprawiać seks z każdym, na kogo się ma ochotę .
Badania stale wskazują, iż mężczyz
ni cechują się wyższym stopniem promiskuityzmu (promiscue łac.  tu i
ówdzie ). Bardziej niż kobietom podoba im się seks bez zobowiązań. Ich postawy wobec przypadkowego seksu
są bardziej przyzwalające.
Mężczyz
ni częściej fantazjują na temat seksu grupowego
David Buss
Ewolucja pożądania
Perspektywa etologiczna
Hipotezy
W swoich wyborach kobiety muszą być bardziej selektywne, gdyż ograniczona jest biologicznie liczba dzieci, które
mogą urodzić i wychować. Czyli, że muszą poszukiwać partnera, który posiada (lub ma potencjał na) ekonomiczne
28
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
zasoby i ochotę, by poświęcić je na wychowanie ich potomka. Strategicznie, kobietom bardziej podobają się
mężczyz
ni starsi i zabezpieczeni finansowo, którzy są inteligentni, ambitni, ustabilizowani i zorientowani na sukces.
Mężczyz
ni mogą mieć nieograniczoną liczbę potomstwa. Jednakże stanowią atrakcyjny materiał dla kobiet jedynie
przez ograniczony czas. Nie mogą mieć też pewności, czy są rzeczywiście ojcami dzieci, które wychowują. Tak więc,
w swoich wyborach mężczyz
ni w swoich poszukiwaniach kierują się młodością i fizyczną atrakcyjnością partnerki
(gładka skóra, pełne usta, lśniące włosy, jędrność, etc.)  sygnałem jej płodności. Wybierają też partnerki, których
mogą być bardziej pewni.
Wyniki badań (1989)
10,047 mężczyzn i kobiet, 37 kultur z Północnej i Południowej Ameryki, Azji, Afryki, Wschodniej i Zachodniej Europy i
Pacyfiku. Oceń istotność poszczególnych cech w doborze partnera/partnerki.
W większości krajów mężczyz
ni wyżej niż kobiety cenili  wygląd i  brak wcześniejszych stosunków
płciowych . Kobiety wyżej niż mężczyz
ni oceniały  dobrą przyszłość finansową oraz  ambicję i pracowitość .
Odzwierciedlają to też ogłoszenia prasowe: kobiety oferują piękno i poszukują dobrobytu; mężczyz
ni oferują
dobrobyt i poszukują piękna.
Zaobserwowano również uniwersalną tendencję: mężczyz
ni poszukują młodszych kobiet (są bardziej
płodne), kobiety poszukują starszych mężczyzn (są finansowo zabezpieczeni). Optymalna różnica wieku to 3
lata.
Dwudziestolatkowie interesują się zarówno młodszymi jak i trochę starszymi kobietami. Trzydziestolatkowie
interesują się kobietami średnio o 5 lat młodszymi. Pięćdziesięciolatkowie interesują się kobietami młodszymi o
10-20 lat.
Kobiety z kolei poszukują starszych mężczyzn (wynik ten powtarza się nie tylko w ogłoszeniach, ale i we
wszelkich analizach z różnych kultur i pokoleń historycznych).
Wyjątek: nastolatkowie preferują kobiety starsze i doświadczone (chyba wiecie dlaczego).
Zazdrość w seksie - hipotezy.
Według teorii Bussa mężczyz
ni są zazdrośni, gdyż pozamałżeńskie stosunki zwiększają ryzyko
wychowywania nie swoich dzieci (niewierność seksualna).
Za to kobiety są zazdrosne, gdyż czują się zagrożone iż mężczyzna zakocha się w innej kobiecie i w
konsekwencji może zmniejszyć lub wycofać wsparcie finansowe (niewierność emocjonalna).
Wyniki badań
Studenci i studentki byli pytani co by ich bardziej rozgniewało: gdyby partner uformował głęboką więz
emocjonalną z
inną osobą, czy gdyby miał z nią stosunek seksualny?
60% M  gorsza jest niewierność seksualna; 83% K  gorsza jest niewierność emocjonalna
mężczyz
ni są szczególnie zazdrośni jeśli rywal jest dominujący (fizyczna atrakcyjność jest mniej ważna)
kobiety są szczególne zazdrosne jeśli rywalka jest fizycznie atrakcyjna
Kobiety doceniają zalety urody w podobnym stopniu co mężczyz
ni, kiedy poszukują partnera  na krótko .
Cykl reagowania seksualnego
William Masters i Virginia Johnson (1966)
Filmowanie i mierzenie aktywności seksualnej człowieka
Masturbacja i stosunki płciowe, setki chętnych, ponad 10.000 epizodów
Odpowiedz
na pytanie jakie fizyczne procesy zachodzą w trakcie uprawiania miłości?
Rezultaty
29
R. K. O h m e EMOCJE I MOTYWACJE [2006]
Pomimo różnic miedzy płciami w anatomii, dziedzictwa ewolucyjnego, socjalizacji i postaw, odnotowano
uderzające podobieństwa w reagowaniu mężczyzn i kobiet.
Seksualne reagowanie można opisać jako cykl składający się a 4 etapów.
1. Faza wzbudzenia (od kilku minut do ponad godziny)  fantazje seksualne, kontakt fizyczny, etc.
Gwałtowny wzrost pulsu, ciśnienia krwi, oddychania, przygotowanie organizmu do stosunku
2. Faza plateau  dalszy wzrost wzbudzenia fizycznego, pulsu i oddychania, budowanie napięcia
mięśniowego wystarczającego do wyzwolenia orgazmu.
3. Faza orgazmu  rytmiczne skurcze mięsni pochwy i członka (co 0.8 s, pierwsze 5-6 najsilniejsze) oraz
często rąk, nóg i twarzy i w ogóle całego ciała; towarzyszy temu bardzo pozytywne odczucie, u połowy
badanych wystąpił wytrysk spermy.
4. Faza rozwiązania  doświadczanie  fizycznego rozpalenia i poczucia dobrostanu, powolny powrót do
stanu przed wzbudzeniem. U mężczyzn okres refrakcji (od kilku minut do kilkunastu godzin).
30