RELACJA
BYDA
O
Nowe metody terapii
syndromu oddechowego
N
bydła
doc. dr hab. Dariusz Bednarek
Zakład Chorób Bydła i Owiec Państwowego Instytutu Weterynaryjnego  Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach
Syndrom oddechowy bydła  grypą cieląt czy  gorączką trans- amerykańskich. Natomiast z badań
 BRD (Bovine Respiratory Di- portową , jest najczęstszą przyczy- szacunkowych przeprowadzonych
sease), znany też jako enzo- ną znacznych strat ekonomicznych w Polsce wynika, że na enzootyczną
otyczna bronchopneumonia w chowie młodego bydła, zwłaszcza bronchopneumonię zapada zwykle
cieląt (enzootic bronchopneu- mięsnego, w wielu krajach, w tym ok. 90% pogłowia cieląt, przy czym
również w Polsce. Odsetek zachoro- procent padłych w stosunku do ich
monia of calves), jest typowÄ…
wań na to schorzenie w różnych kra- ogólnej liczby stanowi 5,3%, a wy-
chorobÄ… o wieloczynnikowej
etiologii, przebiegajÄ…cÄ… w po- jach waha siÄ™ od 20% do 80%. Dla brakowanych  4,5%. Oznacza to,
porównania w niektórych państwach że z dalszej hodowli wypada około
staci ostrego lub podostrego
europejskich takich, jak Austria, oce- 10% cielÄ…t. Przedstawione dane wska-
zapalenia płuc.
nia się go na 42%, w Irlandii na 60%, zują na znaczący udział tej choroby
Chorują na nią najczęściej cielęta a w Niemczech na 50%. Straty w cią- w ogólnych kosztach hodowli bydła.
w wieku od 2-4 tygodni do 4-6 mie- gu roku, wynikające m.in. z kosztów Dlatego też, poprzez wprowadzanie
sięcy z objawami ze strony układu leczenia i dodatkowych nakładów nowych, skuteczniejszych programów
oddechowego. Pierwszym, dość cha- na utrzymanie chorych zwierząt, ich profilaktycznych i sposobów terapii,
rakterystycznym objawem choroby obniżonych przyrostów oraz strat zmierza się do ograniczenia strat
stwierdzanym u ponad 75% zwierząt bezpośrednich w postaci upadków i poprawy opłacalności tej produkcji
jest głuchy (Nikunen, 2007), zwykle i wybrakowań, oceniane są w sposób zwierzęcej.
cichy, bezproduktywny kaszel nasila- dość zróżnicowany w różnych krajach. W zalecanych obecnie komplek-
jący się zwłaszcza rano lub po prze- Dla przykładu w niektórych krajach sowych programach zmierzających
pędzeniu zwierząt. Pojawia się też europejskich, gdy oceniane one były do ograniczenia zachorowań i skut-
wyciek surowiczo-śluzowy lub śluzo- jeszcze w dawnej walucie, kształto- ków syndromu oddechowego bydła
wo-ropny z nozdrzy (ok. 45% zwie- wały się na poziomie ok. 60 mln fun- (Lekeux i wsp., 2002; Babiuk, 2002;
rząt), upośledzenie apetytu, apatia tów w Wielkiej Brytanii, 75 mln do- McGuirk, 2002; Simmons i wsp.,
oraz duszność. W skrajnych przy- larów w Holandii oraz 200-300 mln 2002) jednymi z ważniejszych elemen-
padkach chore zwierzęta przyjmują marek w Niemczech. Z kolei w Belgii tów są selekcja zwierząt pod kątem
leżącą postawę ciała w pozycji most- przyjmowano, że więcej niż 50% strat zwiększonych wymagań związanych
kowej z niechęcią do wstawania. Wy- ekonomicznych związanych z cho- z intensyfikacją hodowli oraz im-
stąpić też może gorączka (powyżej robami u młodego bydła rzez
nego munoprofilaktyka swoista w oparciu
40°C), choć zazwyczaj temperatura spowodowanych jest schorzeniami o szczepienia ochronne, prowadzone
ciała utrzymuje się w normie. W po- układu oddechowego. Obecnie w kra- przed przemieszczaniem zwierząt,
wstawaniu choroby, zależnie od wa- jach Wspólnoty Europejskiej straty ich transportem i zasiedlaniem fermy.
runków w stadzie, decydującą rolę te rocznie szacowane są na pozio- Działania profilaktyczne, by mogły być
mogą odgrywać zarówno czynniki mie około 600-800 mln euro. Badania w pełni efektywne, wymagają jednak
zakaz
ne (wirusy, bakterie, mykopla- przeprowadzone w USA, dotyczące znacznych nakładów i zmian organiza-
zmy, chlamydie), jak i niezakaz
ne analizy strat z powodu padnięć oraz cyjnych, stąd nie są one łatwe do prze-
 środowiskowe (zła wentylacja po- wybrakowań u cieląt i młodego bydła prowadzenia. Jakkolwiek ich wprowa-
mieszczeń inwentarskich, przeciągi wykazały, że choroby układu odde- dzanie i stałe modyfikowanie zgodne
oraz błędy w żywieniu takie, jak nad- chowego były przyczyną 31% strat, z aktualnym postępem wiedzy, może
miar łatwo strawnych węglowodanów co w liczbach bezwzględnych stano- istotnie przyczynić się do zmniejsze-
i związków ketonowych). Syndrom wiło 1,3 mln sztuk, a ich wartość go- nia częstotliwości ostrych przypad-
oddechowy bydła (BRD), zwany też tówkowa wyniosła 624 mln dolarów ków BRD. Należy jednak podkreślić,
WETERYNARIA W TERENIE źð 1/2010 źð 28
BYDA
O
że na razie nie są one zadawalające biotyku bakteriobójczego. Ponadto, Innym zgoła podejściem lanso-
i nie są w stanie całkowicie wyelimi- ważny jest nie tylko właściwy dobór wanym też w nowoczesnej terapii
nować tego schorzenia w odchowie leku, ale również jego dawka i czę- syndromu oddechowego bydła jest
cieląt i młodego bydła. Dlatego też, stość stosowania. Przy braku popra- stosowanie antybiotyków długo dzia-
doskonalenie metod terapii syndromu wy po 48-74 godzinach wskazana jest Å‚ajÄ…cych poprzez jedno lub, wyjÄ…tko-
oddechowego pozostaje nadal bardzo jednak modyfikacja postępowania te- wo, wielokrotne  parenteralne ich
ważnym postępowaniem zmniejsza- rapeutycznego, natomiast przy zada- podanie, tj. odpowiednio: SILAAB
jÄ…cym straty ekonomiczne w momen- walajÄ…cych efektach leczenie winno (single injection long-acting antibiotic)
cie wystąpienia zachorowań. Do pod- być kontynuowane zwykle jeszcze i MILAAB (multiple injection long-
stawowych zaleceń poprawiających przez 48 godzin od momentu zaob- -acting antibiotic). Spośród nich, obok
skuteczność leczenia należy dążenie serwowania wyraz
nego spadku pod- stosowanej w tym celu oksytetra-
w początkowej fazie choroby do za- wyższonej ciepłoty wewnętrznej cia- cykliny o przedłużonym działaniu
hamowania rozwoju nieodwracalnych ła, istotnej poprawy stanu ogólnego (L.A.), np. w postaci preparatu Te-
zmian patologicznych w organizmie, zwierzÄ™cia oraz ustÄ…pienia dusznoÅ›ci. tradur® (Merial), na szczególnÄ… uwa-
przy czym postępowanie to ma być U zwierząt ciężko chorych antybioty- gę zasługują zwłaszcza antybiotyki
adekwatne do stopnia zaawansowania koterapia powinna być kontynuowana nowej generacji. Spośród nich nale-
zmian chorobowych. Według najnow- od 5 do 7 dni. Nawroty choroby wyma- ży wymienić przede wszystkim, nie-
szych trendów leczenie klinicznych gają możliwie wczesnej i intensywnej dostępną obecnie w kraju tylmiko-
przypadków syndromu oddechowego terapii powtórnej. zynę (Micotil  Elanco), florfenikol
bydÅ‚a powinno obejmować trzy pod- Aktualnym trendem prezentowa- (Nuflor®  Schering-Plough Animal
stawowe grupy dziaÅ‚aÅ„: nym ostatnio na pierwszym Europej- Health, Floron®  KRKA, Selectan®
1. eliminację czynników zakaz
nych; skim Forum Bujatrycznym w Marsy-  Hipra) czy wprowadzone ostatnio
2. korektę zaburzeń sekrecyjno-moto- lii (grudzień 2009 r.) w odniesieniu do lecznictwa weterynaryjnego pół-
rycznych płuc; do nowych zasad antybiotykotera- syntetyczne makrolidy takie, jak tula-
3. modulacjÄ™ odczynu zapalnego pÅ‚uc pii BRD jest stosowanie leków szyb- tromycyna (Draxxin®  Pfizer Animal
(Bednarek, 1998b, Lekeux i Van- ko dziaÅ‚ajÄ…cych, tj. osiÄ…gajÄ…cych mi- Health) i gamytromycyna (Zactran®
DeWeerdt, 1996; Lekeux i wsp., nimalne stężenia hamujące (MIC)  Merial). Pierwszy z nich jest ma-
2002). w bardzo krótkim czasie w odniesie- krolidem z grupy triamilidów, drugi
niu do czołowych patogenów bakte-  azalidów, oba o wyjątkowych właści-
Eliminacja ryjnych tej choroby (M. haemolytica, wościach farmakologicznych, szcze-
czynników zakaz
nych P. multocida, H. somni). Przyjęto na- gólnie pożądanych w postępowaniu
IstotÄ… nowoczesnej terapii BRD jest wet specjalny termin dla zobrazowa- matafilaktycznym. DÅ‚ugi bowiem
nadal, w miarę możliwości jako me- nia tej strategii działania nazywany okres utrzymywania się leku w orga-
tafilaktyka, stosowanie antybiotyków, SISAAB (single injection short-acting nizmie w stężeniach ponad MIC dla
których rodzaj uległ pewnym zmia- antybiotic). Przykładem takiego leku większości bakterii ważnych w etiolo-
nom na przestrzeni ostatnich lat. Na- jest nowy preparat Marbocyl S® (Veto- gii BRD (ok. 9 dni dla tulatromycyny
tomiast ogólne zasady ich stosowania quinol) zawierający marbofloksacynę i aż 15 dni w przypadku gamytromycy-
są w zasadzie podobne. Należy pa- (chinolon III generacji), przeznaczo- ny po jednorazowym podaniu) decy-
miętać, że skuteczne postępowanie ny do leczenia bydła z BRD. Lek ten duje w zasadzie o ich wyjątkowej przy-
terapeutyczne zależy od szybkości już po 30 minutach od domięśnio- datności w kontroli choroby. Szybkie
zastosowania odpowiednio dobrane- wego podania cielętom jednorazowej podanie wymienionych rodzajów le-
go antybiotyku oraz podania go w ca- dawki (8 mg/kg m.c.) uzyskuje MIC ków w początkowym stadium cho-
łym stadzie, jeśli odsetek zachorowań dla najważniejszego czynnika bakte- roby może być wystarczające. Postę-
obejmuje więcej niż 5-10% zwierząt. ryjnego BRD, tj. M. haemolytica (96% powanie takie skraca wydatnie czas
Wczesna interwencja jest kluczo- wrażliwoÅ›ci przy MIC90: 0,192 µg/ml). leczenia choroby, ogranicza nakÅ‚ady
wym czynnikiem w terapii BRD. Bo- Lek ten charakteryzuje się nie tylko i ułatwia wykonanie zabiegów. Przy
wiem opóz
nienie leczenia, nawet tyl- szybkim wchłanianiem, ale też wy- wyborze leku należy brać pod uwagę
ko o 48 godzin, znacznie pogarsza jątkowo silnym działaniem bakterio- rodzaj bakterii najczęściej wikłających
prognozę w zakażeniach bakteriami bójczym, zależnym od dawki, a także chorobę oraz ich wrażliwość na stoso-
z rodziny Pasteurellaceae i zwiększa prawie 100-procentową biodostępno- wane antybiotyki. Jest to szczególnie
ryzyko niepowodzeń w terapii. Te- ścią. Bardzo dobre wchłanianie prepa- ważne, jeśli chodzi o skrócenie cza-
rapiÄ™ powinno rozpocząć siÄ™ sku- ratu Marbocyl S® pokazuje wyjÄ…tko- su podjÄ™cia i kontynuacji leczenia,
tecznym lekiem, gdyż przy koniecz- wo krótki czas półtrwania absorpcji zwłaszcza gdy praktyczne możliwo-
ności zmiany stosowanego już leku, (T1/2K01= 0,12 h), połączony z szybkim ści szybkiej oceny antybiotykoopor-
efektywność następnego jest często osiąganiem stężenia maksymalnego ności są ograniczone. Spośród tych
poniżej 50%, bez względu na użyty (Tmax = 0,78 h) umożliwiającego pra- bakterii na szczególną uwagę zasłu-
produkt. Wczesne wykrycie choroby wie 90-procentową zdolność bójczą gują Mannheimia haemolytica oraz
i interwencja lekarska powinny być w odniesieniu do bakterii z rodziny P. multocida. Drobnoustroje te zwy-
powiązane z jak najszybszym zasto- Pasteurellaceae, notowaną już w ciągu kle są wrażliwe na sulfonamidy, peni-
sowaniem wysoce skutecznego anty- pierwszych 2-6 godzin. cylinÄ™ G, ampicylinÄ™, amoksycylinÄ™,
WETERYNARIA W TERENIE źð 1/2010 źð 30
BYDA
O
tetracyklinÄ™, chloramfenikol, florfe- (furosemid). Generalnie wymienione Modulacja
nikol, streptomycynę, flumechinę, grupy leków ułatwiają pracę przepo- odczynu zapalnego płuc
neomycynę, kanamycynę, gentamy- nowych mięśni oddechowych i po- Słabo lub średnio nasilony odczyn
cynę, cefalosporynę, tylozynę oraz prawiają wymianę gazową. Z tym że, zapalny płuc w przebiegu BRD, tzw.
modne ostatnio fluorochinolony, czy- leki wykrztuśne działają na drodze hipoergiczny (zwykle pierwsza hista-
li inhibitory bakteryjnego enzymu aktywizacji procesów zwiększających minowa faza zapalenia), odgrywa ko-
gyrazy DNA. Wśród tych ostatnich usuwanie z dróg oddechowych nad- rzystną rolę w likwidowaniu i unie-
należy wymienić przede wszystkim miaru śluzu z wydzieliną zapalną. czynnianiu ewentualnych patogenów
enrofloksacynę i marbofloksacynę Polega to na działaniu sekretolitycz- i ich toksyn. W tym stanie klinicznym
oraz norfloksacynę, danofloksacynę nym (mukolitycznym) przez pobudze- dopuszcza się możliwość stosowania,
i ciprofloksacynę. Specjalną ofertą nie wydzielania gruczołów śluzowych obok zalecanej powszechnie antybio-
w tej grupie leków są też nowe for- albo na drodze depolimeryzacji kwa- tykoterapii, również umiarkowaną im-
mulacje enrofloksacyny dopuszcza- su sjalomukopolisacharydowego wa- munoterapiÄ™ (leki bodz
cowe), w tym
jące bardziej elastyczne dawkowanie runkującego spoistość śluzu. Świeża także modną ostatnio tzw. paraimmu-
leku umożliwiające ich jednorazowe wodnista wydzielina i wspomniana nizację (induktory interferonu, np.
podanie (7,5 mg/kg m.c. s.c.), takie reakcja depolimeryzacyjna powodu- w formie preparatu Zylexis®  Pfizer
jak Baytril®One (Bayer) i Enroxil® jÄ… zmniejszenie lepkoÅ›ci zgÄ™stniaÅ‚e- Animal Health). Kiedy jednak reakcja
Max (KRKA). Przy czym pierwszy go śluzu zalegającego na powierzchni zapalna jest zbyt intensywna (hiper-
z leków ma też dodatek aminokwasu błony śluzowej drzewa oskrzelowego, ergiczna) lub ostry stan zapalny prze-
L-argininy, która wpływa korzystnie dzięki czemu zwiększa się lub w ogóle dłuża się (druga, prostaglandynowa
na krążenie w naczyniach włosowa- staje się możliwa przesuwalność śluzu faza zapalenia), pewne mediatory (po-
tych, umożliwiając tym samym lepsze (działanie sekretomotoryczne). Rzę- chodne kwasu arachidonowego, auta-
utlenowanie krwi i penetrację skład- ski nabłonka migawkowego groma- koidy peptydowe, prozapalne cytoki-
ników pokarmowych wraz z lekiem. dzą śluz w receptorach kaszlowych, ny, neuropeptydy i produkty cytolizy
W leczeniu zakażeń mykoplazmo- skąd na skutek podrażnienia i odru- tkanek) uwolnione w miejscu zapa-
wych układu oddechowego, w tym chu kaszlowego może on zostać od- lenia wywierają niekorzystny wpływ
również wywoływanych przez najczę- krztuszony. na funkcjonowanie układu oddecho-
ściej izolowaną z terenowych przy- Leki wykrztuśne nie są skuteczne wego, prowadząc do powstawania
padków klinicznych syndromu M. bo- w stanie odwodnienia ustroju. Często uszkodzeń płuc i różnorodnych jego
vis, najbardziej przydatne wydajÄ… siÄ™ w takich przypadkach samo nawod- dysfunkcji. W konsekwencji obserwu-
nadal tetracykliny oraz fluorochi- nienie tkanek poprzez podaż płynów je się głębokie upośledzenie wymia-
nolony. Warto przy tym podkreślić, hipotonicznych per os lub infuzje do- ny gazowej. W tym stadium choroby
że dotychczasowe preparaty na bazie żylne płynów wieloelektrolitowych pro- podanie czynnika antyzakaz
nego po-
tylozyny, zalecane w leczeniu tych za- wadzi do rozrzedzenia gęstej, zalegają- winno być skojarzone z odpowiednią
każeń, są obecnie w większości nie- cej w oskrzelach wydzieliny i działa jak terapią przeciwzapalną, wykorzystują-
skuteczne. lek wykrztuśny. Potrzeba nawodnienia cą specyficzne modulatory odczynu
organizmu ma szczególne znaczenie zapalnego płuc, a wykluczającą za-
Korekcja zaburzeń podczas gorączki i utraty wody w wy- stosowanie silnie działających prepa-
sekrecyjno-motorycznych płuc niku nadmiernego jej wypacania. ratów immunostymulujących.
Nieodpowiedni w przebiegu BRD Uruchomienie śluzu oskrzelowego Zasadniczym celem modulacji od-
stan funkcjonalny mięśniówki gład- zalegającego przez długi czas czynu zapalnego płuc, poprzez sto-
kiej płuc, obniżenie przepuszczalno- na powierzchni błony śluzowej sowanie odpowiednch leków, jest
ści naczyń włosowatych pęcherzy- ma podstawowe znaczenie dla ochrony zmniejszenie lub całkowite wyeli-
ków płucnych (istotnie ograniczające przed rozwojem choroby i infekcyjnymi minowanie nieodwracalnych zmian
efektywną perfuzję gazów) i zaha- powikłaniami. Wiadomo bowiem, w układzie oddechowym, których po-
mowanie oczyszczania śluzowo-rzę- że w zgęstniałym śluzie znajduje wstawanie wiąże się z uwalnianiem
skowego (pulmonary clearance) pro- się bardzo dużo drobnoustrojów prozapalnych mediatorów kaskady
wadzi do groz
nego upośledzenia chorobotwórczych, które znalazły kwasu arachidonowego, tzw. eikoza-
wymiany gazowej w płucach. Ko- w nim korzystne warunki dla swego noidów. Doraz
ny efekt stosowania
rekcja tych zaburzeń polega przede rozwoju. Drobnoustroje i ich toksyny odpowiednich modulatorów odczynu
wszystkim na podawaniu środków łatwo przenikają do krążenia przez zapalnego wyraża się również szybką
rozszerzajÄ…cych oskrzela, czyli tzw. rozluz
nione ściany komórkowe poprawą stanu klinicznego chorych
bronchodilatorów (teofilina) i prepa- włośniczek zmienionej zapalnie zwierząt manifestującą się spadkiem
ratów wykrztuśnych (expectorantia) błony śluzowej i rozprzestrzeniają gorączki i poprawą łaknienia oraz
o właściwościach sekretolitycznomo- się po całym organizmie. Tak więc zmniejszeniem produkcji śluzu i znie-
torycznych, w tym najczęściej pole- przywrócenie stanu zdrowia i pełnej sieniem nadreaktywności oskrze-
canej bromheksyny (Bisolvon®  Bo- lokalnej odpornoÅ›ci bÅ‚onom Å›luzo- lowej. WÅ›ród najczęściej stosowa-
ehringer Ingelheim, Eres®  Calier), wym dróg oddechowych jest Å›ciÅ›le nych obecnie modulatorów tego typu
a w przypadku powikłań w postaci związane z zachowaniem zdrowia w uzupełniającej terapii enzootycz-
obrzęku płuc  również diuretyków całego organizmu. nej bronchopneumonii cieląt należy
WETERYNARIA W TERENIE źð 1/2010 źð 32
BYDA
O
przede wszystkim wymienić glikokor- palne (NSAIDs), w tym zarejestrowa- nie co 24 h), meloksykam (0,5 mg/
tykosteroidy (GK, SAIDs) oraz tzw. ne w Polsce: megluminian fluniksyny kg, i.v. 1 x dz. przez 3 dni), kwas ace-
grupÄ™ niesteroidowych leków prze- (Finadyne®  Schering Plough Animal tylosalicylowy (Aspiryna w dawce 100
ciwzapalnych (NSAIDs). W warun- Health, Niglumine®  Calier), melok- mg/kg p.o. co 12 h), fenylobutazon
kach eksperymentalnych prowadzi sykam (Metacam®  Boehringer In- (6 mg/kg p.o., 1 x dz.), ketoprofen
siÄ™ również próby zastosowania w le- gelheim), ketoprofen (Ketofen® 10% (3 mg/kg i.m. 3 x co 24 h), karpro-
czeniu tzw. stabilizatorów komórek  Merial, Dolovet®  Fatro, VetaPro- fen (1,4 mg/kg s.c., 1 x lub 2 x), kwas
tucznych (np. kromoglikan dwuso- fen® 10%  Veta, Comforion® vet meklofenamowy i tolfenamowy oraz
dowy), specyficznych blokerów auta-  Orion) i kwas tolfenamowy (Tolfi- ibuprofen (Bednarek, 1998a). Duża
koidów, monoklonalnych przeciwciaÅ‚ ne®  Vetoquinol), pozbawione sÄ… obu skuteczność terapeutyczna niektó-
antycytokinowych, stabilizatorów bło- wymienionych wad i dlatego zyskują rych z nich, obecnie stosowanych
nowych, aktywatorów naturalnych an- na znaczeniu. już rutynowo (megluminian fluniksy-
typroteaz, a także manipulacje diete- Niesteroidowe leki przeciwzapalne ny, meloksikam, ketoprofen, karpro-
tyczne w żywieniu cieląt zmierzające (NSAIDs  Nonsteroidal Antiinfl am- fen, kwas tolfenamowy), w leczeniu
do ograniczenia dostępu do kwasu matory Drugs) należą do najszerzej ostrych przypadków BRD wynika nie
arachidonowego, tj. substratu dla pro- stosowanych w lecznictwie środków tylko z ich zdolności do selektywne-
dukcji eikozanoidów. farmakologicznych na świecie. Do- go hamowania toru cyklooksygenacji
Dobór leku modulującego odczyn tychczas ich właściwości przeciwza- (typowe właściwości przeciwzapalne),
zapalny w skojarzonej terapii enzo- palne rzadko jednak wykorzystywa- ale również z innych mechanizmów,
otycznej bronchopneumonii cielÄ…t no w weterynarii, a zastosowanie ich takich, jak: eliminacja wolnych rod-
winien uwzględniać jego indywidu- jako wspomagającego elementu kom- ników tlenowych, inhibicja tlenowej
alne właściwości farmakologiczne, pleksowej terapii BRD jest odkryciem fosforylacji, blokowanie uwalniania
a w szczególności wpływ na produk- dopiero ostatnich lat. Nie zmienia kinin i rozkładu proteoglikanów oraz
cję i uwalnianie prozapalnych eiko- to faktu, że napotne i przeciwbólo- hamowanie migracji i adhezji neutro-
zanoidów. Należy w tym miejscu we właściwości surowców roślinnych filów (Delannoy i wsp., 1993; Two-
wspomnieć o pozytywnych efektach zawierających salicylany wykorzysty- mey i Dale, 1992). Nie wszystkie jed-
działania na organizm niektórych wano od wieków (np. kora wierzby za- nak leki z grupy NSAIDs przydatne
mediatorów toru lipooksygenacji ka- wierająca estry kwasu salicylowego), są w leczeniu schorzeń oddechowych,
skady kwasu arachidonowego, w tym a najbardziej znana aspiryna (kwas większość z nich bowiem hamuje pro-
zwłaszcza leukotrienu LTB4 (silnego acetylosalicylowy) została zsyntetyzo- dukcję wszystkich prostanoidów, tj.
chemoatraktanta) oraz o generalnie wana w 1899 roku. Obecnie stosowa- tych uważanych za bezwzględnie nie-
niekorzystnym wpływie prostano- nych jest ponad 100 różnych NSAIDs. korzystne dla funkcjonowania płuc
idów, czyli metabolitów toru cyklo- Liczba wprowadzanych na rynek spe- (PGF2að, tromboksany TXA2 i TXB2)
oksygenacji. Dlatego też, wybrany cyfików tej grupy leków stale rośnie, oraz tych, które mogą być potencjal-
do terapii skojarzonej lek modulujący podobnie jak rośnie ich sprzedaż nie korzystne, w tym szczególnie anta-
odczyn zapalny powinien charaktery- (wzrost ten jest różny w poszczegól- gonista tromboksanów prostacyklina
zować się wybiórczym efektem dzia- nych krajach: w USA na przestrzeni (PGI2), a nawet PGE2. Ponadto nie-
łania, umożliwiającym zachowanie dziesięciolecia 1982-92 wynosił 12% które z nich mogą również blokować,
toru lipooksygenacji. Natomiast sto- rocznie, w rozwiniętych krajach eu- podobnie jak glikokortykosteroidy
sowane dotychczas dość powszechnie ropejskich w pięcioleciu 1987-92 ok. (GK), ścieżkę lipooksygenacji kwasu
steroidowe leki przeciwzapalne (gliko- 4% rocznie (Gomułka, 1996). Ten- arachidonowego i hamować powsta-
kortykosteroidy) charakteryzują się dencje te są o tyle zrozumiałe, że leki wanie leukotrienu LTB4  silnego che-
szerokim spektrum działania i hamu- należące do tej grupy z jednej strony moatraktanta, zdolnego aktywizować
ją zarówno szlak cyklo-, jak i lipook- dzięki swym właściwościom (przeciw- funkcje immunologiczne neutrofilów
sygencji. Ponadto, o czym należy pa- zapalnym, przeciwbólowym, przeciw- i komórek linii monocytarno-makro-
miętać zwłaszcza w leczeniu schorzeń gorączkowym, przeciwagregacyjnym) fagalnej (Kania, 1996).
tła zakaz
nego, wykazują one silne są niezbędnym składnikiem złożo- W Zakładzie Chorób Bydła i Owiec
właściwości immunosupresyjne. Gli- nych terapii wielu jednostek choro- PIWet-PIB w Puławach w końcu lat
kokortykosteroidy zakłócają bowiem bowych, z drugiej natomiast pojawia- dziewięćdziesiątych przeprowadzono
prawidłowe mechanizmy obronne, jące się nowsze środki odznaczają się badania porównawcze nad wpływem
umożliwiające lokalizację i niszcze- mniejszą toksycznością i rzadziej niż meloksykamu (NSAIDs) oraz flume-
nie obcych antygenów. Istnieją nawet starsze NSAIDs, szczególnie salicyla- tazonu (SAIDs) na przebieg nieswo-
dane, że odczyn zapalny trwa dłużej ny i pochodne fenylopirazolonu, wy- istej odpowiedzi immunologicznej
u pacjentów leczonych kortykostero- wołują poważne objawy uboczne. u cieląt zdrowych z indukowanym
idami niż u pacjentów bez użycia tych Spośród dostępnych w lecznictwie odczynem zapalnym płuc (Bednarek
leków. Tak więc ich rutynowe użycie weterynaryjnym NSAIDs w skoja- i wsp., 1999). Uzyskane wyniki badań
w terapii cieląt z zespole BRD jest nie- rzonej terapii syndromu oddecho- wskazują, że flumetazon (glikokorty-
wskazane. Z kolei zalecane obecnie wego bydła z dobrym skutkiem sto- kosteroid) w porównaniu do melok-
w leczeniu tego schorzenia, zamiast sowano dotychczas: megluminian sykamu wpływał immunosupresyj-
GK, niesteroidowe leki przeciwza- fluniksyny (2,2 mg/kg, i.v., trzykrot- nie na odporność nieswoistą u cieląt
WETERYNARIA W TERENIE źð 1/2010 źð 34
BYDA
O
z lokalnym odczynem zapalnym płuc, mopoczucie chorych zwierząt i ich prozapalnych mediatorów, mogłoby
nasilał on przy tym istotnie przebieg łaknienie. Podawano je również w go- być korzystne. Dlatego też do obec-
i zakres powikłań związanych z tym rączce pastwiskowej (fog fever), przy nych obszarów zainteresowań bada-
procesem, prowadząc w konsekwen- zapaleniach gruczołu mlekowego czy w tym zakresie zalicza się (Le-
cji do rozwoju zmian zwyrodnienio- i pryszczycy bydła oraz w ostrym za- keux i VanDeWeerdt, 1996) również
wych tkanki płucnej o charakterze paleniu miąższu płuc powodowanym poszukiwanie specyficznych antago-
śródmiąższowo-ropnym. Dla odmia- przez glistę świńską (Ascaris suum). nistów dla autakoidów (komplemen-
ny stosowany meloksykam nie wyka- W tych przypadkach wykorzystuje siÄ™ tu, serotoniny [5-hydroksytryptaminy;
zywał tych niekorzystnych właściwo- raczej miejscowe, przeciwzapalne wła- 5-HT], bradykininy), PAF-u (czynni-
ści, zachowując równocześnie dużą ściwości tych leków niż ich ośrodkowe ka aktywującego płytki), syntetazy
skuteczność w ograniczaniu rozwoju działanie przeciwgorączkowe (Benitz NO, tromboksanów i leukotrienów
niekontrolowanego odczynu zapalne- i wsp., 1985; Kania, 1996). cysteinowych, tj. SRS-A (LTC4, LTD4,
go. Tak więc lek ten, wykorzystywany Wiele nowych specyfików z grupy LTE4). SRS-A wpływają niekorzystnie
jako modulator reakcji zapalnej płuc, NSAIDs, które stosuje się obecnie na przebieg procesu zapalnego, pro-
wydaje się być bardziej przydatny niż u ludzi, badane były początkowo, pod wadząc m.in. do rozwoju ostrych sta-
jego odpowiednik steroidowy. kątem ich właściwości farmakokine- nów alergicznych z astmą oskrzelową
W procesach zapalnych NSAIDs tycznych i toksycznych, na różnych ga- włącznie.
działają m.in. poprzez ograniczanie tunkach zwierząt domowych (psach, Wśród tych ostatnich prowadzi się
uwalniania metaloproteinaz (kola- koniach), a u niektórych z nich zaleca ostatnio intensywne badania klinicz-
genazy, stromolizyny) i toksycznych się je nadal do stosowania kliniczne- ne, których owocem jest lek o nazwie
nadtlenków, rozplemu fibroblastów go. Są wśród nich: CERM 10202, elte- cikaprost  syntetyczny analog pro-
i odkładania kolagenu, a w zapale- nak, karprofen oraz piroksykam. Nie stacykliny (antagonista tromboksanu
niach oskrzeli hamują dodatkowo wszystkie z nich wytrzymują próbę A2  HN 11501) oraz zileuton i zefir-
ich spastyczny skurcz oraz uwalnia- czasu. Ibuprofen podany psu w daw- luksat  antagoniści leukotrienów cy-
nie wydzieliny oskrzelowej i przeni- ce terapeutycznej powoduje powta- steinowych (Gomułka, 1995; Jouzeau
kanie do niej albumin. Ponadto, leki rzające się obfite wymioty. Innym i wsp., 1997). Wcześniej odkryty zi-
te hamują skutecznie nasilone wytwa- najczęściej występującym efektem leuton skutecznie hamował syntezę
rzanie enzymu syntetazy tlenku azo- ubocznym stosowania NSAIDs jest SRS-A jednak zbyt często wykazywł
tu w makrofagach płucnych, osłabia- podrażnienie błony śluzowej żołądka działania niepożądane, między in-
jąc tym samym niszczący wpływ tych i jelit, które pojawia się zwykle w na- nymi zwiększając poziom enzymów
komórek na błonę śluzową oskrzeli. stępstwie ich długotrwałego podawa- wątrobowych. Obecnie oceniany jest
Z kolei w działaniu przeciwtoksycz- nia. Objawów tych nie spotyka się zefirluksat, którego mechanizm dzia-
nym hamują one skutecznie wytwa- praktycznie u bydła. Dane na temat łania polega na blokowaniu recepto-
rzanie malonylodialdehydu (MDA), gastropatycznego działania NSAIDs ra dla leukotrienów, CyslT1. Receptor
a w przeciwgorączkowym  PGE2 i ak- u tego gatunku zwierząt, w zależności ten jest odpowiedzialny za skurcz
tywność tzw. endogennych pirogenów od wieku zwierzęcia, dawki i rodzaju mięśniówki gładkiej oskrzeli. Lek po-
(IL-1, TNF). leku, drogi jego podania i czasu lecze- dawany jest drogÄ… doustnÄ… jako lek
Do najważniejszych klinicznych nia, są niewystarczające. W dużych zapobiegawczy m.in. w leczeniu ast-
zastosowań niesteroidowych leków dawkach niesteroidowe leki przeciw- my kotów. Ponadto, w odniesieniu
przeciwzapalnych u zwierząt zalicza zapalne mogą jednak u niektórych do wymienionych wyżej antagonistów
się ograniczanie objawów bólowych osobników działać nefrotoksycznie, autakoidów i PAF sprawdza się ostat-
i gorączkowych, które pojawiają się prowadząc w konsekwencji do kanali- nio w warunkach eksperymentalnych
w następstwie ostrego stanu zapal- kowego zapalenia nerek. Ponadto przy przydatność kliniczną trzech nowych
nego ich tkanek i narządów. Ponad- ich długotrwałym stosowaniu może specyficznych blokerów u cieląt zaka-
to, leki te skutecznie zapobiegają dojść do żółciowego lub parenchymal- żanych zjadliwymi szczepami bakterii
również powstawaniu przekrwień, nego zwyrodnienia wątroby, a u ludzi z rodzaju Mannheimia (dawniej Pa-
wynaczynnień i ewentualnych zwią- do zaburzeń w obrazie krwi (dyskre- steurella). Dwa z nich to metrenperon
zanych z nimi obrzęków. NSAIDs wy- azji). U zwierząt zmiany te występują (Janssen Pharmaceutica, Beerse, Bel-
korzystywano dotychczas z dobrym jednak incydentalnie (Cunningham gium) i R50970  antagoniści recepto-
skutkiem w leczeniu ostrych stanów i Lees, 1994). rów 5-HT2, trzeci to WEB 2086 (tieno-
zapalnych wywoływanych przez róż- Badania eksperymentalne ostat- triazolo-diazepin)  bloker czynnika
norodne rodzaje drobnoustrojów za- nich lat wykorzystujące na szeroką aktywującego płytki (Linden i wsp.,
równo bakteryjnych, jak i wirusowych, skalę zdobycze biologii i medycyny 1992; Rollin iwsp., 1996; VanDeWe-
a nawet przez pasożyty. Niesteroido- wskazują, że, obok szerszego użycia erdt i wsp., 1994).
we leki przeciwzapalne stosowano nowych odmian NSAIDs, zastoso- Natomiast w najbliższym czasie
m.in. z powodzeniem w leczeniu za- wanie w leczeniu schorzeń układu z nowych kierunków badań prowa-
palenia płuc u cieląt i młodego by- oddechowego u bydła innych metod dzonych od dawna w różnych ośrod-
dła w następstwie infekcji wirusem postępowania terapeutycznego, np. kach naukowo-badawczych na świe-
PI-3, gdzie skutecznie obniżały one z użyciem bardziej specyficznych blo- cie, które mają szansę powodzenia
gorÄ…czkÄ™, poprawiajÄ…c wyraz
nie sa- kerów dla poszczególnych rodzajów w praktycznym wykorzystaniu ich
WETERYNARIA W TERENIE źð 1/2010 źð 35
BYDA
O
w kontroli BRD, znajdujÄ… siÄ™ badania
dotyczÄ…ce:
1. Modulacji neurogennych mecha-
nizmów zapalenia i aktywności
prozapalnych cytokin, głównie
IL-1 i TNF;
2. Ograniczania wpływu produktów
zapalenia o właściwościach cyto-
litycznych poprzez zastosowanie
antyproteaz (að-antychymotrypsyna,
tkankowy ihibitor metaloproteaz)
i tzw.  zmiataczy wolnych rodników
(Se, Zn, Ca oraz witaminy: E, A, C),
a także poprzez blokowanie aktyw-
ności neutrofilów i makrofagów oraz
lipopolisacharydów bakteryjnych
(LPS) w celu niedopuszczenia do ak-
tywacji komórek zapalnych;
3. Manipulacji dietetycznych po-
przez stosowanie dodatku kwasu
að-linolowego, skutecznie zastÄ™pujÄ…-
cego kwas arachidonowy, który jak
wiadomo jest substratem enzyma-
tycznej kaskady zapalnej tego kwasu
i daje w efekcie całą gamę wysoce
aktywnych pozapalnych mediatorów
(eikozanoidów). Ten ostatni sposób
znalazł już nawet zastosowanie prak-
tyczne w leczeniu stanów zapalnych
u zwierząt towarzyszących, głównie
u psów przy osteoarthritis, a także
u koni sportowych w zaburzeniach
stawowo-mięśniowych.
Podsumowanie
Dążenie do ograniczania dysfunkcji
układu oddechowego pojawiających
się w przebiegu zapalenia płuc u by-
dła ma decydujące znaczenie dla efek-
tywności leczenia, szybkiego powrotu
do zdrowia chorych zwierzÄ…t, a w re-
zultacie też utrzymania ich pełnej wy-
dajności produkcyjnej. Kontrola pro-
cesu zapalnego płuc w przebiegu BRD
z wykorzystaniem różnorodnych leków
przeciwzapalnych odgrywa ważną rolę
w tych działaniach. Natomiast złożo-
na strategia lecznicza syndromu od-
dechowego bydła powinna opierać się
na precyzyjnej identyfikacji czynnika
zakaz
nego i ustaleniu stanu klinicznego
pacjenta oraz na odpowiednim doborze
skutecznych leków antybakteryjnych
i przeciwzapalnych, a także korygują-
cych zaburzenia sekrecyjno-motorycz-
ne płuc z uwzględnieniem ich mechani-
zmu działania i ewentualnych skutków
ubocznych czy okresów karencji. qð
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
WETERYNARIA W TERENIE źð 1/2010 źð 36