MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta A
agan
Stosowanie podstawowych zasad toksykologii
311[02].Z3.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Urszula Ciosk-Rawluk
dr Robert Rochel
Opracowanie redakcyjne:
mgr Jolanta A
agan
Konsultacja:
mgr in\
. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn ą programu jednostki modułowej 311[02].Z3.01,
 Stosowanie podstawowych zasad toksykologii , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik analityk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 12
5.1. Substancje chemiczne w ujęciu toksykologicznym 12
5.1.1. Ćwiczenia 12
5.2. Zatrucia substancjami szkodliwymi 15
5.2.1. Ćwiczenia 15
5.3. Elementy toksykometrii 18
5.3.1. Ćwiczenia 18
5.4. Sposoby neutralizacji i likwidacji substancji szkodliwych 20
5.4.1. Ćwiczenia 20
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 23
7. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela Stosowanie podstawowych zasad
toksykologii, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole
kształcącej w zawodzie technik analityk 311[02].
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć ju\
ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- ćwiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami
nauczania  uczenia oraz środkami dydaktycznymi,
- ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,
- literaturÄ™.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania:
- tekstu przewodniego,
- ćwiczeń laboratoryjnych,
- gier dydaktycznych,
- metody projektów,
- dyskusji dydaktycznej.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[02] Z3
Podstawowe badania toksykologiczne
311[02].Z3.01
Stosowanie podstawowych zasad
toksykologii
311[02].Z3.02
Badanie toksyn w środowisku naturalnym
i przemysłowym
311[02].Z3.03
Badanie substancji toksycznych
w \
ywności i w środkach codziennego
u\
ytku
311[02].Z3.04
Określanie wpływu leków i substancji
toksycznych na organizm
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska,
- przestrzegać zasad dobrej techniki laboratoryjnej,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa podczas badania analitycznego,
- posługiwać się nomenklaturą związków nieorganicznych i organicznych,
- określać właściwości fizyko-chemiczne substancji,
- stosować stechiometrię do obliczeń chemicznych,
- stosować obowiązujące jednostki układu SI,
- sporządzać wykresy i interpretować wyniki,
- sporządzać roztwory o określonym stę\
eniu,
- przygotowywać próbki materiału do analizy,
- przygotowywać sprzęt laboratoryjny, aparaturę, odczynniki,
- korzystać z norm, przepisów, procedur i dostępnych instrukcji,
- określać funkcje poszczególnych układów u człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- zdefiniować podstawowe pojęcia stosowane w toksykologii,
- zdefiniować substancje toksyczne oraz określić ich właściwości i pochodzenie,
- scharakteryzować mechanizm działania trucizn na organizmy \
ywe,
- scharakteryzować czynniki wpływające na toksyczność substancji,
- scharakteryzować drogi przenikania trucizn do organizmu,
- pogrupować substancje toksyczne ze względu na ich pochodzenie i skutki działania,
- zaprojektować sposoby neutralizacji i likwidacji trucizn oraz środków szkodliwych,
- skorzystać ze z
ródeł informacji, norm i rozporządzeń dotyczących trucizn i substancji
niebezpiecznych,
- wykonać obliczenia chemiczne niezbędne do przeprowadzenia analitycznych badań
substancji toksycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe badania toksykologiczne 311[02].Z3.
Jednostka modułowa: Stosowanie podstawowych zasad toksykologii
311[02].Z3.01
Temat: Monitoring substancji szkodliwych.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności oceny ryzyka zawodowego i zdrowotnego
w środowisku pracy.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- określić zasady ustalania najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń substancji szkodliwych,
- określić kategorie najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń,
- wyjaśnić metody badań powietrza i materiału biologicznego,
- interpretować wskaz
nik ekspozycji,
- przedstawić etapy oceny ryzyka zawodowego,
- zaprezentować opracowania projektowe.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- dyskusja dydaktyczna,
- ćwiczenie praktyczne,
- gra dydaktyczna,
- wykład.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacje,
- foliogramy,
- szablony do gry,
- karta pracy ucznia,
- zestawy zadań.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w zespole,
- praca indywidualna.
Czas trwania:
- 180 minut.
Uczestnicy:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Plan zajęć:
A. Prezentacja poszczególnych projektów przygotowanych z wykorzystaniem ró\
nych
elementów, uatrakcyjniających przez grupy uczniowskie na wcześniej zadane tematy.
Tematy prezentacji:
- Ocena zanieczyszczenia powietrza poprzez prowadzenie monitoringu powietrza
przez okres 1 miesiÄ…ca.
- Pyły przemysłowe na stanowisku pracy.
- Biologiczne metody badań pracownika.
- Metody badania powietrza w środowisku pracy.
- Metody ograniczania zanieczyszczeń w powietrzu i na stanowisku pracy.
B. Zapoznanie uczniów przez nauczyciela z:
- normami higienicznymi obejmujÄ…cymi kategorie najwy\
szych dopuszczalnych
stÄ™\
eń,
- współczynnikiem ekspozycji i jego interpretacją.
C. Wykonywanie przez uczniów ćwiczeń praktycznych:
Ćwiczenie 1 (ćwiczenie 1 punkt 3.1.1 z poradnika dla ucznia)
Ćwiczenie 2
Mleko zawiera średnio 0,1 mg arsenu na 1 kg mleka. Dawka śmiertelna dla człowieka
wynosi 10 mg na kilogram masy ciała. Oblicz, jaką masę mleka nale\
ałoby wypić, aby
była ona zagro\
eniem dla człowieka wa\
Ä…cego 70 kg.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
- przeczytać i wypisać dane z zadania,
- obliczyć masę molową As2O3,
- obliczyć dawkę śmiertelną As2O3 dla 70 kg masy ciała,
- dokonać zamiany jednostek masy,
- obliczyć masę arsenu w dawce śmiertelnej dla 70 kg masy ciała,
- obliczyć masę mleka potrzebną do wywołania zagro\
enia u dorosłej osoby.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tekst zadania,
- przybory do pisania,
- notatnik
D. Prezentacja przez liderów wypracowanych rozwiązań ćwiczenia 1 i 2.
E. Opracowanie etapów działań zmierzające do oceny ryzyka zawodowego.
F. Propozycje oceny przygotowania poszczególnych grup uczniowskich do zajęć.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Zakończenie zajęć
- Podsumowanie poznanych treści zajęć.
- Ocena projektów przez nauczyciela, omówienie prezentacji i uzasadnienie oceny.
Ocena prezentacji:
Nr grupy I II III IV V
Kryteria
Poprawność merytoryczna projektu
& & & & & & & & & & & & 0-4p
Sposób prezentacji, oryginalność
& & & & & & & & & & & & 0-4p
Elementy uatrakcyjniajÄ…ce pokaz
& & & & & & & & & & & & . 0-4p
Kultura języka & & & & & & .0-4p
Komunikacja niewerbalna & ..0-4p
RAZEM
Praca domowa
Korzystając z ró\
nych z
ródeł informacji odszukaj najwy\
sze stÄ™\
enia dopuszczalne tej
samej substancji o ró\
nym stanie skupienia. Ogranicz swoje zadanie do pięciu substancji.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
 rozwiÄ…zanie krzy\
ówki i karty pracy ucznia,
 karta ewaluacyjna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe badania toksykologiczne 311[02].Z3.
Jednostka modułowa: Stosowanie podstawowych zasad toksykologii
311[02].Z3.01
Temat: Chemizm zatruć.
Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z istotą zatruć na przykładzie wybranych substancji
chemicznych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- zdefiniować podstawowe pojęcia,
- określić rodzaj substancji chemicznych wywołujących zatrucie,
- określić objawy zatruć,
- określić skutki działania jonów szczawianowych na organizm człowieka,
- zorganizować stanowisko pracy,
- udoskonalić umiejętności pracy zespołowej,
- skonstruować logiczne wnioski i obserwacje,
- skorzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- dostrzec powiÄ…zania chemii z innymi dziedzinami nauk.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- dyskusja dydaktyczna,
- gra dydaktyczna,
- ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacja multimedialna,
- szablony do gry,
- instrukcja do ćwiczenia,
- szkło laboratoryjne,
- odczynniki chemiczne i próbki herbat,
- mikroskop,
- preparaty mikroskopowe (kryształki szczawianu wapnia w osadzie).
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca zespołowa,
- praca indywidualna.
Czas trwania:
- 135 minut.
Uczestnicy:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Przebieg zajęć:
1. Faza wprowadzajÄ…ca:
- definiowanie pojęć,
- gry dydaktyczne,
- weryfikowanie udzielonych odpowiedzi,
- prezentacja multimedialna.
2. Faza realizacyjna;
- instrukta\
bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zasada oznaczania,
- analiza właściwa, ćwiczenie 2 (punkt 4.2.3 z poradnika dla ucznia),
- nadzór nad prawidłowym przebiegiem zajęć.
3. Faza podsumowujÄ…ca:
- prezentacja wyników,
- błędy oznaczeń,
- obserwacja mikroskopowa,
- komentarz metodyczny.
Zakończenie zajęć:
 ocena metod pracy,
 podsumowanie pracy uczniów,
 wnioski końcowe.
Praca domowa
Korzystając z dostępnych z
ródeł informacji określ obraz kliniczny zatruć ostrych
i przewlekłych dla kwasu szczawiowego i szczawianów.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- Karta ewaluacyjna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. ĆWICZENIA
5.1. Substancje chemiczne w ujęciu toksykologicznym
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z podanej grupy szablonów nazw, wzorów, toksyn, grup substancji i związków
chemicznych wybierz neurotoksyny, nefrotoksyny i hematoksyny.
Nazwy związków i substancji chemicznych: metanol, bromobenzen, tellur,
tetrachlorometan, kadm.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracą grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 15 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać z kolekcji szablonów nazwy, wzory substancji chemicznych, grupy związków
chemicznych i rodzaje toksyn,
2) przyporządkować nazwie substancji chemicznej wzór (symbol),
3) zaliczyć związek chemiczny do grupy,
4) zaszeregować daną substancję chemiczną do toksyny,
5) uzupełnić tabelę,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Grupa związku Nazwa chemiczna Wzór (symbol Toksyna chemiczna
chemicznego zwiÄ…zku chemiczny)
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie przedmiotowe,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
- szablony,
- kalendarz chemiczny,
- układ okresowy pierwiastków,
- Karty Charakterystyk substancji niebezpiecznych,
- tabela do uzupełnienia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 2
Wykonaj pomiar stÄ™\
enia jonów fluorkowych w wodzie wodociągowej metodą
potencjometrycznÄ… za pomocÄ… elektrody jonoselektywnej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych. Nauczyciel koordynuje pracą grup.
Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) sporządzić roztwór buforowy:
- odwa\
yć 4,6 g octanu amonu, 58 g chlorku sodu, 174 g cytrynianu sodu, do zlewki
napełnionej około 500 cm3 wody destylowanej przenieść odwa\
one ilości substancji
i rozpuścić,
- doprowadzić roztwór do pH 5,9 6,0 za pomocą lodowatego kwasu octowego,
- dopełnić wodą destylowaną roztwór do objętości 1 dm3,
3) sporządzić podstawowy roztwór wzorcowy fluorku sodu NaF:
- odwa\
yć 0,1105 g fluorku sodu (świe\
o wypra\
ony),
- przenieść ilościowo odwa\
oną substancję do kolby miarowej o pojemności 50 cm3
i dopełnić wodą destylowaną do kreski,
- roztwór wymieszać (cm3 roztworu zawiera 1mg jonu fluorkowego),
4) sporządzić roboczy roztwór wzorcowy fluorku sodu NaF:
- odmierzyć 1 cm3 podstawowego roztworu wzorcowego do kolby miarowej na
100 cm3 i dopełnić wodą destylowaną do kreski,
- roztwór wymieszać (1 cm3 roztworu zawiera 0,01 mg jonu fluorkowego),
5) wykonać oznaczenie:
- przygotować roztwory do sporządzenia krzywej wzorcowej
- pobrać do sześciu kolbek miarowych o pojemności 50 cm3 kolejno: 0,5; 1,0; 2,5; 5,0;
10,0 i 25,0 cm3 roboczego wzorcowego roztworu fluorku sodu NaF,
- dopełnić kolbki wodą destylowaną do kreski i wymieszać (stę\
enia w kolejnych
kolbkach wynoszÄ… 0,1; 0,2; 0,5; 1,0; 2,0; 5,0 mg/dm3),
- przenieść ka\
dy z przygotowanych roztworów do zlewki (100 cm3),
- dodać do ka\
dej zlewki po 10 cm3 roztworu buforowego,
- przygotować aparaturę do pomiaru,
- wykonać pomiar pH i SEM dla kolejnych roztworów,
- sporządzić krzywą wzorcową SEM = f(lg cF-),
- wykonać pomiary dla roztworu o nieznanym stę\
eniu:
- pobrać do trzech zlewek (100 cm3) 50 cm3 próbki,
- dodać do ka\
dej zlewki 10 cm3 buforu,
- dokonać pomiaru pH i SEM dla ka\
dej próbki,
- obliczyć średnią arytmetyczną dla trzech wykonanych pomiarów badanej próbki,
- określić zawartość jonów fluorkowych w mg/dm3 i porównać z wartościami normy.
6) dokonać neutralizacji odczynników i uporządkować stanowisko pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 przewodniego tekstu,
 ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: zlewki (100 cm3), kolby miarowe (50 cm3), pipety (1 cm3, 5
cm3,10 cm3, 25 cm3),
- pH  metr wraz z wyposa\
eniem,
- odczynniki: roztwór buforowy, wzorcowy roztwór fluorku sodu, roboczy roztwór
wzorcowy fluorku sodu, woda destylowana pozbawiona węglanów,
- przybory do opracowania wykresów lub program komputerowy,
- Polska Norma PN 78/C  04588.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.2. Zatrucia substancjami szkodliwymi
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z Kart Charakterystyk i krzywych alkoholowych oceń i porównaj działanie
alkoholu metylowego i etylowego na organizm człowieka.
Rysunek 1 do ćwiczenia 1. Przebieg zmian stę\
enia etanolu we krwi
po spo\
yciu napojów alkoholowych [2, s. 125]
Rysunek 2 do ćwiczenia 1. Krzywa alkoholowa [2, s. 126]
Rysunek 3 do ćwiczenia 1. Podstawowe typy krzywych alkoholowych [2, s. 126]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Krzywa 1  Przebieg zmian stÄ™\
enia alkoholu we krwi przy spo\
yciu napojów
alkoholowych w niewielkich ilościach o niskim stę\
eniu gdy \
ołądek wypełniony jest
nieznaczną ilością pokarmu.
Krzywa 2  Przebieg zmian stÄ™\
enia alkoholu we krwi po szybkim spo\
yciu napoju
alkoholowego, je\
eli w \
ołądku brak treści pokarmowych.
Krzywa 3  Przebieg zmian stÄ™\
enia alkoholu we krwi przy spo\
yciu napojów
alkoholowych rozciągniętym w czasie i \
ołądku wypełnionym treścią pokarmową.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
zagadnień oraz technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach
dwuosobowych. Nauczyciel koordynuje pracą grup. Po prezentacji wniosków przez liderów
grup powinna wywiązać się dyskusja, którą podsumowuje nauczyciel. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 30 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać spośród Kart Charakterystyk te, które dotyczą C2H5OH i CH3OH,
2) odnalez
ć w karcie w/w substancji wartości liczbowe dawki toksycznej,
3) porównać wartości dawek,
4) scharakteryzować działanie alkoholi na organizm człowieka,
5) zinterpretować przebieg krzywych i zaprezentować otrzymane wyniki,
6) wyciągnąć wnioski dotyczące wpływu alkoholi na organizm człowieka.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 dyskusja dydaktyczna,
 prezentacja multimedialna.
Åšrodki dydaktyczne:
- Karty Charakterystyk Substancji,
- krzywe alkoholowe.
Ćwiczenie 2
Oznacz jony szczawianowe C2O42- w herbacie metodÄ… redoksymetrycznÄ….
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych. Nauczyciel koordynuje pracą grup.
Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) sporządzić roztwory:
- odwa\
yć trzy próbki herbaty po 10 g,
- zalać porcję herbaty 100 cm3 wrzącej wody destylowanej,
- zaparzać przez 5 minut,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- zdekantować napar do kolby sto\
kowej,
- pobrać po 10 cm3 naparu do trzech kolb sto\
kowych,
3) dodać do ka\
dej kolby 5 cm3 acetonu i 10 cm3 CaCl2,
4) wstawić kolby do lodówki,
5) zlać płyn znad osadu po 30 minutach, a osad rozpuścić w 5 cm3 kwasu siarkowego,
6) ogrzewać kolbę przez 2 minuty w łaz
ni wodnej,
7) miareczkować na gorąco mianowanym roztworem KMnO4 do uzyskania barwy \
ółtej
utrzymującej się około 1 minuty,
8) powtórzyć czynności dla kolejnych próbek,
9) obliczyć zawartość rozpuszczonego kwasu szczawiowego (na 100 g suchej masy herbaty
i 25 cm3 naparu), przy zało\
eniu, \
e 1 cm3 KMnO4 o stÄ™\
eniu c=0,0040 mol/dm3
odpowiada 0,9 mg kwasu szczawiowego,
10) zapisać równania zachodzących reakcji podczas wykonywanej analizy:
- równanie reakcji powstawania szczawianu wapnia CaC2O4,
- równanie reakcji szczawianu wapnia z kwasem siarkowym(VI),
- równanie reakcji redoks kwasu szczawiowego z manganianem (VII) potasu
w środowisku kwasu siarkowego(VI),
11) dokonać oceny klinicznej wpływu kwasu szczawiowego na stan zdrowia pacjenta
korzystając z dostępnej literatury,
12) dokonać neutralizacji odczynników i uporzadkować stanowisko pracy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie laboratoryjne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: cylinder, zlewki, kolbki sto\
kowe, pipeta, biureta, lejek do biurety,
- sprzęt laboratoryjny: łapa do biurety, gruszka, tryskawka,
- odczynniki:
aceton,
roztwór 5 % chlorek wapnia,
roztwór 0,5 mol/dm3, kwas siarkowy(VI),
roztwór 0,004 mol/dm3 manganian(VII) potasu (0,632 g KMnO4 w 1 dm3 roztworu),
woda destylowana bez węglanów,
próbka herbaty,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.3. Elementy toksykometrii
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na stanowisku pracy hutnika dokonano pomiarów stę\
eń tlenku \
elaza i tlenków azotu.
Dokonując obliczeń ustal, czy warunki pracy są szkodliwe.
Substancja Cw [mg/m3] NDS [mg/m3]
tlenki \
elaza 4,4 5,0
tlenki azotu 3,7 5,0
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
zagadnień oraz technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach
dwuosobowych. Nauczyciel koordynuje pracÄ… grup. Nauczyciel podsumowuje pracÄ™ grup.
Przewidywany czas trwania ćwiczenia 15 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odczytać wartości NDS substancji z tabeli,
Cw
2) zapisać ilorazy stę\
eń NDS dla obu substancji,
3) obliczyć ilorazy,
4) zsumować uzyskane wyniki,
5) ocenić warunki pracy hutnika na podstawie otrzymanej wartości.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie przedmiotowe,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
- tablice NDS,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Do analizy pobrano 5 cm3 krwi i oddzielono z niej osocze. Na drodze analizy
stwierdzono, \
e zawierało ono 0,8 mg jonów Ca2+. Norma przewiduje stę\
enie jonów wapnia
we krwi od 2,1 do 2,6 mmol/dm3. Oblicz, czy stÄ™\
enie jonów wapnia we krwi pacjenta
mieściło się w normie.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
zagadnień oraz technikę wykonania ćwiczenia. Uczeń wykonuje ćwiczenie samodzielnie.
Nauczyciel koordynuje pracÄ… ucznia. Nauczyciel podsumowuje pracÄ™ klasy. Przewidywany
czas trwania ćwiczenia 15 minut.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obliczyć liczbę mmoli Ca2+,
2) dokonać korekty jednostek objętości,
3) obliczyć stę\
enie jonów wapnia we krwi pacjenta, korzystając z definicji stę\
enia
molowego,
4) porównać uzyskany wynik z zadania z normą.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie przedmiotowe,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
- układ okresowy pierwiastków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5.4. Sposoby neutralizacji i likwidacji substancji szkodliwych
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
neutralizację jonów \
elaza (III) za pomocÄ… zawiesiny wodorotlenku wapnia,
zwanej mleczkiem wapiennym.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych. Nauczyciel koordynuje pracą grup.
Przewidywany czas trwania ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) nalać do pięciu probówek po 2 cm3 roztworu 0,1 mol/dm3 FeCl3,
4) wstrząsać butelkę z zawartością 10% mleczka wapiennego,
5) dodać do probówek; 0,5; 1,0; 1,5; 2,0 cm3 tej zawiesiny,
6) wymieszać zawartość probówek,
7) dodać do probówki 3 cm3 roztworu KSCN,
8) ustalić, ile 10% mleczka wapiennego nale\
y u\
yć do całkowitej neutralizacji,
9) zapisać w formie jonowej (cząsteczkowej) równanie reakcji świadczące o obecności
jonów \
elaza (III),
10) zapisać w formie jonowej (cząsteczkowej) równanie reakcji neutralizowania w tym
doświadczeniu jonów \
elaza (III),
11) uporządkować stanowisko pracy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia laboratoryjne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: probówki, kolba miarowa, kolbki miarowe, butelki szklane, bagietka,
lejek zwykły, naczyńko wagowe,
- sprzęt laboratoryjny: waga analityczna, ły\
ka porcelanowa, tryskawka, etykietki do opisu
roztworów,
- odczynniki chemiczne Ca(OH)2 (s) cz. d. a., FeCl3 (s) cz. d. a., roztwór 0,5 mol/dm3 KSCN,
woda destylowana pozbawiona węglanów,
- układ okresowy pierwiastków,
- kalendarz chemiczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ćwiczenie 2
Wykorzystując ekstrakcję jako sposób usuwania substancji chemicznej z roztworu,
przeprowadz
ekstrakcję jodu z roztworu CCl4 i oblicz współczynnik Nernsta.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych. Nauczyciel koordynuje pracą grup.
Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) sporządzić krzywą wzorcową roztworu 0,5 mol/dm3 jodu w KI:
- przygotować roztwór 0,5 mol/dm3 KI,
- 1 g jodu umieścić w kolbie miarowej o pojemności 100 cm3 i dopełnić do kreski
roztworem 0,5 mol/dm3 KI (1 cm3 roztworu zawiera 10 mg jodu),
- dodać do pięciu probówek kolejno: 0,5; 1,0; 1,5; 2,0 cm3 otrzymanego roztworu jodu
w jodku potasu (I2 w KI),
- dodać tyle roztworu 0,5 mol/dm3 KI, by objętość roztworu w probówce wynosiła
10 cm3,
(stÄ™\
enie będzie wynosić odpowiednio 0,5; 1,0; 1,5; 2,0 mg /cm3),
- wyznaczyć zale\
ność absorbancji od stę\
enia jodu przy długości fali = 510 nm,
3) sporządzić krzywą wzorcową A = f(c) jodu w CCl4:
- przygotować roztwór podstawowy jodu w CCl4 o pojemności 100 cm (0,1 g jodu
umieścić w kolbie miarowej 3 i dopełnić do kreski tym rozpuszczalnikiem),
- dodać kolejno do pięciu probówek: 0,2; 0,4, 0,6; 1,0 cm3 roztworu i uzupełnić Ccl
podstawowego 4 do objętości 10 cm3,
- wyznaczyć zale\
ność absorbancji ka\
dego z otrzymanych roztworów przy długości
fali = 518nm,
- wykreślić krzywą wzorcową A = f (c),
4) dokonać pomiaru współczynnika podziału:
- w trzech butelkach o pojemności 50 cm3 umieścić po 2 cm3 roztworu 0,5 mol/dm3
jodu w roztworze KI po18 cm3 roztworu 0,5 mol/dm3 KI i po 10 cm3 CCl4,
- wytrząsać kolejno ka\
dÄ… butelkÄ™ przez 1 minutÄ™,
- wprowadzić wytrząśnięte ciecze do rozdzielaczy w celu rozdzielenia faz,
- zlać fazy organiczne z rozdzielaczy do czystych probówek,
- zmierzyć absorbancję kolejnych czterech probówek przy długości fali = 518nm,
- sporządzić krzywą wzorcową A = f (c),
- wyznaczyć z krzywej wzorcowej stę\
enia jodu w fazie organicznej,
- odlać z ka\
dego rozdzielacza po 2 cm3 roztworu i go odrzucić,
- zlać do czystych probówek fazę wodną z kolejnych rozdzielaczy,
- zmierzyć absorbancję kolejnych probówek przy długości fali = 510 nm,
- sporządzić krzywą wzorcową A = f (c),
- wyliczyć na podstawie krzywej wzorcowej stę\
enie jodu w fazie wodnej,
5) obliczyć z uzyskanych danych współczynnik podziału Nernsta,
6) uporządkować stanowisko pracy i dokonać neutralizacji pozostałych odczynników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia laboratoryjne,
 pogadanka.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: probówki, kolba miarowa, kolbki miarowe, butelki szklane, bagietka,
lejek zwykły, naczyńko wagowe, rozdzielacze,
- sprzęt laboratoryjny: waga analityczna, łopatka lub ły\
ka porcelanowa, etykietki do opisu
roztworów, tryskawka,
- odczynniki chemiczne: KI cz. d. a., I2 , CCl4 cz.d.a., woda destylowana
(s) (s) (c)
pozbawiona węglanów,
- spektrofotometr z wyposa\
eniem,
- układ okresowy pierwiastków,
- kalendarz chemiczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Stosowanie podstawowych
zasad toksykologii
Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 16, 17, 19, 20, 21, 22 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 5, 8, 12, 14, 15, 18 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 20 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. b, 4. b, 5. b, 6. c, 7. d, 8. b, 9. b, 10. a, 11.b,
12. b, 13. d, 14. c, 15. c, 16. d, 17. d, 18. b, 19. b, 20. c, 21. d, 22. d
Plan testu
Nr Kategoria Poziom Poprawna
Cel operacyjny
zad. celu wymagań odpowiedz

(mierzone osiągnięcia ucznia)
1 Zdefiniować pojęcie toksyn C P b
Rozró\
nić zatrucia w zale\
ności od
2 B P c
czasu działania.
3 Określić prawidłową jednostkę dawki A P b
Zastosować piktogramy określające
4 stopień zagro\
enia substancjÄ… C P b
chemicznÄ…
Przewidzieć przynale\
ność związków
5 chemicznych do odpowiedniej grupy D PP b
toksyn
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Określić działania objęte
6 C P c
monitoringiem
Zastosować wiadomości o substancji
7 C P d
w środowisku pracy
Przeanalizować dane dotyczące
8 D PP b
prawidłowych warunków pracy
Określić właściwości nie mające
9 C P b
wpływu na toksyczność substancji
Nazwać testy biologiczne stosowane
10 A P a
w oznaczeniach toksyn
Wyjaśnić znaczenie oznaczeń
11 B P b
stosowanych w toksykometrii
Zaproponować związki chemiczne
12 będące toksynami z grup pochodnych D PP b
węglowodorów
Określić sposób prawidłowej
13 C P d
neutralizacji roztworu
14 Określić działanie niebezpieczne metali C PP c
Przewidzieć grupę przynale\
ności ze
15 D PP c
względu na skuteczność działania
Określić sposób wchłaniania kadmu do
16 B P d
organizmu człowieka
Określić rodzaj działania kilku
17 C P a
substancji szkodliwych
Ocenić wartość liczbową dawki
18 D PP b
śmiertelnej
Przedstawić objaw ostrego zatrucia
19 B P b
alkoholem
Scharakteryzować definicję przemian
20 C P c
biochemicznych
Rozró\
nić stopień działania
21 B P d
toksycznego
22 Określić rodzaj zatrucia C P d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 22 zadania o ró\
nym stopniu trudności.
6. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Toksynami nazywamy
a) substancje od\
ywcze wprowadzane do organizmu.
b) substancje szkodliwe dla organizmu.
c) zwiÄ…zki chemiczne przechowywane w laboratorium.
d) medykamenty lecznicze.
2. Ze względu na mechanizm działania trucizny zatrucia dzielimy na
a) nagłe, ukryte, nieznane.
b) małe, średnie, du\
e.
c) ostre, podostre, przewlekłe.
d) ostre, ukryte, przewlekłe.
3. JednostkÄ… dawki jest
a) mg/cm3.
b) mg/kg.
c) m2/kg.
d) cm3/g.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4. Umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych piktogramy informujÄ… o
a) właściwościach fizycznych substancji niebezpiecznej.
b) rodzaju zagro\
enia jakie niesie ta substancja.
c) symbolu (wzorze) substancji.
d) zabezpieczeniu w sprzęt ochrony indywidualnej.
5. Nefrotoksynami sÄ…
a) alifatyczne i cykliczne węglowodory.
b) metale ciÄ™\
kie i chlorowcopochodne węglowodorów.
c) alkohole.
d) wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne.
6. Monitoring powietrza jest pojęciem, które oznacza
a) rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w powietrzu.
b) metodę badania zanieczyszczeń powietrza.
c) system obserwacji, oceny i prognoz stanu powietrza.
d) kontrolÄ™ najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń składników powietrza.
7. Szkodliwe substancje i preparaty sÄ… potencjalnym z
ródłem zagro\
enia zdrowia
pracownika. Prawidłowa praca z toksyną mo\
liwa jest w wyniku znajomości
a) właściwości fizykochemicznych substancji.
b) instrukcji wykonywanego ćwiczenia.
c) zasad stosowania środków ochrony indywidualnej.
d) karty charakterystyki substancji.
8. Na stanowisku pracy stÄ™\
enie wa\
one amoniaku wyniosło cw = 45mg/m3. NDSamoniaku = 20.
Warunki pracy pracownika sÄ…
a) w normie.
b) szkodliwe dla zdrowia.
c) bezpieczne dla pracownika.
d) dopuszczalne.
9. Na toksyczność substancji chemicznej nie ma wpływu
a) budowa czÄ…steczki.
b) nazwa substancji.
c) rozpuszczalność substancji.
d) stan skupienia substancji.
10. Do oceny wyników badań biologicznych stosuje się
a) biomarkery.
b) bioanalizery.
c) biochemery.
d) biopolimery.
11. Wykorzystywany w badaniach toksymetrycznych zapis NDSP określa
a) najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie procentowe.
b) najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie pułapowe.
c) najni\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie procentowe.
d) najni\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie pułapowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
12. Do grupy nefrotoksyn nie nale\
y
a) formalina.
b) ksylen.
c) aceton.
d) tetrachlorometan.
13. Pozostały z ćwiczenia roztwór zasady sodowej uczeń unieszkodliwił przez
a) rozcieńczenie zasady wodą i wylanie do zlewu.
b) neutralizacjÄ™ kwasem solnym i wylanie do zlewu.
c) rozcieńczenie wodą i umieszczenie zasady w pojemniku ceramicznym.
d) rozcieńczenie zasady wodą, neutralizację kwasem i umieszczenie w pojemniku
ceramicznym.
14. Metale i ich związki są niebezpieczne dla zdrowia człowieka ze względu na
a) skłonności wbudowywania się w tkanki organizmu.
b) tworzenie połączeń z substancją białkową.
c) kumulacjÄ™ w organach organizmu.
d) kierowanie katalityczne przemianami metabolicznymi.
15. Pestycydy stosowane są do zwalczania ró\
norodnego zwalczania szkodników. Fungicydy
stosowane sÄ… jako substancje
a) owadobójcze
b) chwastobójcze.
c) grzybobójcze.
d) usuwające liście.
16. Badając wodę z jeziora wykryto i określono stę\
enie kadmu. Najwięcej tego metalu
człowiek wchłonie
a) kÄ…piÄ…c siÄ™ w jeziorze.
b) pijÄ…c z niego surowÄ… wodÄ™.
c) pijÄ…c wodÄ™ przegotowanÄ….
d) zjadajÄ…c ryby pochodzÄ…ce z tego jeziora.
17. Współoddziaływanie co najmniej dwóch toksyn mo\
e być
a) sumujÄ…ce siÄ™.
b) redukujÄ…ce siÄ™.
c) eliminujÄ…ce.
d) potęgujące.
18. Dawka śmiertelna arsenu dla człowieka wynosi 10 mg na kilogram masy ciała. Dawka
śmiertelna arsenu dla mę\
czyzny wa\
Ä…cego 80 kg wyniesie
a) 0,800 mg.
b) 8 · 102 mg.
c) 80 mg.
d) 8 · 10 -3 mg.
19. Objawem ostrego zatrucia organizmu metanolem jest
a) zaburzenie układu pokarmowego.
b) ślepota.
c) obni\
enie ciśnienia krwi.
d) zawroty głowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
20. Toksyny w organizmie ulegają ró\
norodnym przemianom biochemicznym, które
nazywamy
a) adsorpcjÄ….
b) dystrybucjÄ….
c) biotransformacjÄ….
d) denaturacjÄ….
21. Działanie toksyczne występujące w krótkim czasie po podaniu substancji szkodliwej
nazywa się toksycznością
a) podostrÄ….
b) słabą.
c) zlokalizowanÄ….
d) ostrÄ….
22. Przyczyną umyślnego zatrucia nie mo\
e być
a) próba samobójstwa.
b) wypicie du\
ej ilości alkoholu.
c) przedawkowanie leków.
d) przyjęcie niewłaściwego leku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie podstawowych zasad toksykologii
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
21. a b c d
22. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Stosowanie podstawowych
zasad toksykologii
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
 zadania 1, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 18, 19 sÄ… z poziomu podstawowego,
 zadania 2, 3, 8, 12, 17, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. a, 4. c, 5. c, 6. b, 7. a, 8. b, 9. a, 10. b, 11.c, 12.
b, 13. d, 14. a, 15. d, 16. c, 17. d, 18. d, 19. b, 20. a
Plan testu
Nr Kategoria Poziom Poprawna
Cel operacyjny
zad. celu wymagań odpowiedz

(mierzone osiągnięcia ucznia)
Rozró\
nić z grupy charakter
1 B P d
toksyczny tlenków
C PP a
Wybrać prawidłową definicję
2
toksykometrii
D PP a
Przewidzieć substancje szkodliwe
3
przeznaczone do utylizacji
C P c
4 Sklasyfikować objawy zatruć gazami
B P c
Rozró\
nić z grupy związków
5
toksycznych substancje szkodliwe
C P b
6 Określić skrót nazwy
A P a
Sformułować zadania ogólne
7
toksykologii
D PP b
Przewidzieć oddziaływanie toksyn na
8
organizm
B P a
Rozró\
nić metale działające na
9
wÄ…trobÄ™ w organizmie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wybrać sposób zwalczania C P b
10 niepo\
ądanych zmian w świecie flory
i fauny
A P c
Podać oznaczenie substancji
11
toksycznych dla środowiska
Wybrać przemiany zachodzące C PP b
12 w organizmie po dostaniu siÄ™
substancji obcej
B P d
Rozró\
nić dawki o ró\
nym działaniu
13
na organizmy
Określić sposób powstawania C P a
14 produktów o słabym działaniu
toksycznym
B P d
15 Przedstawić objawy zatrucia gazem
Zastosować odpowiednie oznaczanie C P c
16 roztworów dekontaminacyjnych do
neutralizacji
Sklasyfikować do odpowiedniej C PP d
17 grupy związków organicznych
substancje toksyczne
C P d
Sklasyfikować kierunki działań
18
toksykologii stosowanej
A P b
19 Nazwać inaczej odtrutkę
D PP a
Dokonać analizy chemicznej
20
słuszności stosowania prawa Nernsta
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 20 zadań o ró\
nym stopniu trudności.
6. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Toksycznym tlenkiem jest
a) MgO.
b) CaO.
c) CO2.
d) N2Ox.
2. IstotÄ… toksykometrii jest
a) pomiar dopuszczalnych stÄ™\
eń substancji szkodliwych.
b) określenie właściwości substancji szkodliwych.
c) analiza ilościowa substancji szkodliwych.
d) ocena szkodliwości działania toksyn na organizm.
3. Wska\
zestaw w którym znajdują się wyłącznie substancje do utylizacji
a) benzen, tetrachlorek węgla.
b) kwas solny, chlorek sodu.
c) amoniak, węglan amonu.
d) kwas octowy, chlorek sodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4. Objawami zatrucia gazami dra\
niÄ…cymi sÄ…
a) omdlenia i zawroty głowy.
b) bóle brzucha i wymioty.
c) podra\
nienie błon śluzowych i łzawienie oczu.
d) bóle i zawroty głowy.
5. ZwiÄ…zkiem toksycznym jest
a) skrobia.
b) tlenek krzemu (IV).
c) chlorowodór.
d) gliceryna.
6. Interpretacją NDS jest określenie
a) najni\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie.
b) najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie.
c) niedopuszczalna dawka stÄ™\
enia.
d) najwy\
sza dawka stÄ™\
enia.
7. Toksykologia opiera siÄ™ na
a) rozpoznaniu charakterystycznej substancji stanowiącej niebezpieczeństwo dla zdrowie
i środowiska naturalnego.
b) rozpowszechnianiu substancji chemicznych.
c) identyfikacji substancji szkodliwej.
d) tworzeniu kart charakterystyki substancji chemicznych.
8. Pojęcie teratogenne oznacza
a) powodujÄ…ce zagro\
enie wybuchem.
b) mogące działać szkodliwie na płód.
c) działające szkodliwie na organizmy wodne.
d) mogące się rozgrzać i zapalić w kontakcie z powietrzem.
9. KumulacjÄ™ w wÄ…trobie wykazujÄ…
a) Mn, Co, As.
b) Sn, Mg, Ca.
c) F, B, Cl2.
d) Ca, Bi, Mg.
10. Pestycydy stosowane sÄ… w celu
a) zwalczania roślin.
b) rozwoju drobnoustrojów.
c) umo\
liwienia rozwoju organizmów roślinnych i zwierzęcych.
d) zapobiegania rozwojowi organizmów roślinnych i zwierzęcych niszczących produkty
rolne.
11. Substancję toksyczną dla środowiska oznaczamy literą
a) E.
b) O.
c) N.
d) T.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
12. Zadaniem biotransformacji jest
a) reakcja spalania tłuszczów.
b) uleganie substancji obcej ró\
nym przemianom biochemicznym.
c) reakcja hydrolizy cukrów.
d) otrzymywanie tlenku węgla (IV).
13. Dawką, która wykazuje działanie farmakoterapeutyczne i nie wywołuje zaburzeń
procesów fizjologicznych jest
a) toksyczna.
b) śmiertelna.
c) graniczna.
d) lecznicza.
14. Detoksykacja pozwala na
a) tworzenie się produktów o słabym działaniu toksycznym.
b) nara\
enie czynnikami toksycznymi.
c) zaburzenia ze strony układu moczowego.
d) nara\
enie czynnikami o mocnym działaniu toksycznym.
15. Objawem zatrucia czadem sÄ…
a) zaburzenia pracy serca.
b) zawroty głowy.
c) sinica.
d) wszystkie wymienione.
16. W neutralizacji substancji niebezpiecznych stosowane sÄ… roztwory dekontaminacyjne
a) RF1, RF2, RF3.
b) RD1, RF3, RD3.
c) RD1, RD2, RD3.
d) RD1, RF1, RF2.
17. Do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych zaliczamy
a) benzen.
b) alkohol metylowy.
c) acetylen.
d) chryzen.
18. Kierunkiem działań toksykologii stosowanej jest
a) badanie kliniczne.
b) badanie sÄ…dowo-lekarskie.
c) badanie doświadczalne.
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.
19. Synonimem odtrutki jest
a) specyfik.
b) antidotum.
c) odczynnik.
d) likwidator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
20. W stanie równowagi stosunek stę\
enia substancji rozpuszczonej w obu fazach określa
prawo podziału Nernsta, które jest słuszne, gdy
a) nie zachodzą reakcje chemiczne pomiędzy składnikami faz.
b) występuje dysocjacja cząstek wydzielonej substancji z mieszaniny ciekłej.
c) rozpuszczalnik pierwotny i wtórny są wzajemnie rozpuszczalne.
d) zachodzi asocjacja cząstek wydzielonej substancji z mieszaniny ciekłej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie podstawowych zasad toksykologii
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
7. LITERATURA
1. Bodzek D.(red.): Chemia i fizykochemia substancji toksycznych i niebezpiecznych.
ÅšAM, Katowice 2003
2. Brandys J.(red.): Toksykologia  wybrane zagadnienia. Wyd. UJ, Kraków 1999
3. Brzyska W. (red.): Ćwiczenia z chemii ogólnej. Wyd. UMCS, Lublin 1997
4. Ciesielski W., Zakrzewski R., Skrzypek S.: Laboratorium analizy instrumentalnej. Wyd.
UA
, 2002
5. Cygański.A.: Chemiczne metody analizy ilościowej. WNT, Warszawa 1992
6. Dreisbach R.H., Robertson W.O.: Vademecum zatruć. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa
1995
7. A
opata K.: Chemia a środowisko. WSIP, Warszawa 1994
8. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODIDK, Gdańsk 2000
9. Seńczuk W.(red.): Toksykologia. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1999
10. Schmid F., Latkowski B., Wasilewski B.(red.): Homotoksykologia kliniczna.Aurelia 
Verlag Baden  Baden, Warszawa 1998
11. Zakrzewski. S.F.: Podstawy toksykologii środowiska. PWN, Warszawa 2000
12. Zawieski MW (red.).: Ocena ryzyka zawodowego. CIOP PIB, Warszawa 2004
Literatura metodyczna:
1. Jeruszka U., Niemierko B. (red.): Zastosowania pomiaru sprawdzającego w kształceniu
zawodowym. MEN, Warszawa 1997
2. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. ITE, Radom 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37