plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Magdalena Krystowska Sporzdzanie podstawowego asortymentu potraw z produktów zbo|owych 512[01].Z2.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr in|. Maria Bobek mgr in|. Ewa SuperczyDska Opracowanie redakcyjne: mgr in|. Ewa Wasilewska Konsultacja: mgr in|. Andrzej Zych Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej Sporzdzanie podstawowego asortymentu potraw z produktów zbo|owych 512[01].Z2.03 zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu kelner. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie........................................................................................................................ 3 2. Wymagania wstpne .............................................................................................................. 4 3. SzczegóBowe cele ksztaBcenia ................................................................................................. 6 4. MateriaB nauczania................................................................................................................. 7 4.1. Produkty zbo|owe w produkcji kulinarnej. Organizacja produkcji potraw. Maszyny i urzdzenia. .................................................................................................... 7 4.1.1. MateriaB nauczania .................................................................................................. 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................ 11 4.1.3. wiczenia.............................................................................................................. 11 4.1.4. Sprawdzian postpów............................................................................................ 13 4.2. Ocena towaroznawcza mki i kasz. PóBprodukty z mki - makarony fabryczne. Sporzdzanie sosów gorcych. ..................................................................................... 14 4.2.1. MateriaB nauczania ................................................................................................ 14 4.2.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................ 20 4.2.3. wiczenia.............................................................................................................. 20 4.2.4. Sprawdzian postpów............................................................................................ 21 4.3. Sporzdzanie podstawowego asortymentu potraw z kasz......................................... 22 4.3.1. MateriaB nauczania ................................................................................................ 22 4.3.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................ 26 4.3.3. wiczenia.............................................................................................................. 26 4.3.4. Sprawdzian postpów............................................................................................ 28 4.4. Sporzdzanie podstawowego asortymentu wyrobów z ciast zarabianych w naczyniu i na stolnicy ................................................................................................ 29 4.4.1. MateriaB nauczania ................................................................................................ 29 4.4.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................ 34 4.4.3. wiczenia.............................................................................................................. 35 4.4.4. Sprawdzian postpów............................................................................................ 38 4.5. Sporzdzanie podstawowych wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast ........... 39 4.5.1. MateriaB nauczania ................................................................................................ 39 4.5.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................ 45 4.5.3. wiczenia.............................................................................................................. 45 4.5.4. Sprawdzian postpów............................................................................................ 49 5. Sprawdzian osigni........................................................................................................... 50 6. Literatura.............................................................................................................................. 55  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik, który otrzymujesz, bdzie Ci pomocny w zdobyciu niezbdnych umiejtno[ci zwizanych ze sporzdzaniem potraw z produktów zbo|owych. W poradniku zostaBy zamieszczone: - wymagania wstpne, czyli spis umiejtno[ci i wiadomo[ci, jakie powiniene[ posiada, aby rozpocz realizacj materiaBu tej jednostki moduBowej; - cele ksztaBcenia, które poinformuj Ci szczegóBowo, jakie wiadomo[ci i umiejtno[ci bdziesz posiadaB po zrealizowaniu tej jednostki moduBowej; - materiaB nauczania, który zawiera wiadomo[ci na temat oceny towaroznawczej mki i kasz, sporzdzania podstawowego asortymentu potraw z kasz i ciast, sporzdzania wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast, sporzdzania sosów gorcych, a tak|e organizacji pracy przy sporzdzaniu tych wszystkich potraw. DokBadne przeczytanie tych tre[ci umo|liwi Ci samodzielne zdobycie wiadomo[ci i przygotowanie si do wykonywania wiczeD oraz uzyskanie zadowalajcych wyników sprawdzianów; - przykBadowy sprawdzian testowy, którego rozwizanie pozwoli Ci stwierdzi, czy w sposób zadowalajcy opanowaBe[ wiadomo[ci i umiejtno[ci z zakresu tej jednostki moduBowej. MateriaB nauczania zawiera tak|e: - pytania sprawdzajce wiedz, która jest niezbdna do realizacji wiczeD, i które pozwol Ci sprawdzi, czy mo|esz przystpi do ich wykonywania; - wiczenia, z których ka|de obejmuje: polecenie, kolejne czynno[ci, jakie nale|y wykona, aby wiczenie zrealizowa oraz wykaz materiaBów i sprztu potrzebnych do jego realizacji; - sprawdzian postpów z pytaniami, na które odpowiadasz tylko twierdzco lub przeczco i którego wynik pozwoli Ci stwierdzi, czy opanowaBe[ tre[ci danego dziaBu. Aby efektywnie korzysta z poradnika powiniene[ najpierw zapozna si z wiadomo[ciami zamieszczonymi w ka|dym rozdziale, po czym po udzieleniu odpowiedzi na pytania, wykona wiczenia, a nastpnie udzieli odpowiedzi na pytania w sprawdzianie postpów. Niezbdne bdzie jednak, aby[ poszerzaB swoje wiadomo[ci w oparciu o literatur oraz inne zródBa informacji np. Internet. Spis pozycji literaturowych znajduje si w rozdziale 6. Szczególn uwag w trakcie realizacji materiaBu nauczania bdziesz musiaB zwróci na nastpujce jego tre[ci: asortyment i sporzdzanie, zastosowanie i sposób podania potraw z ciast zarabianych na stolnicy i w naczyniu, potraw z kasz, sosów gorcych oraz wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast. Je|eli bdziesz miaB trudno[ci w zrozumieniu niektórych tematów lub w wykonaniu wiczenia, popro[ nauczyciela o wyja[nienie trudniejszych zagadnieD lub sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan prac. BezpieczeDstwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzega regulaminów, przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo|arowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznaBe[ ju| w czasie trwania nauki i musisz je bezwzgldnie stosowa.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 512[01].Z2 Technologia sporzdzania potraw 512[01].Z2.01 Sporzdzanie podstawowego asortymentu potraw z owoców, warzyw, ziemniaków, grzybów 512[01].Z2.02 Sporzdzanie podstawowego asortymentu 512[01].Z2.04 potraw z jaj, mleka i przetworów mlecznych Sporzdzanie podstawowego asortymentu potraw z misa zwierzt rzeznych, dziczyzny, drobiu, ryb, owoców morza 512[01].Z2.03 Sporzdzanie podstawowego asortymentu potraw z produktów zbo|owych 512[01].Z2.05 Sporzdzanie podstawowego asortymentu napojów zimnych i gorcych Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - korzysta z ró|nych zródeB informacji, - posBugiwa si technologi informacyjn, - przeprowadza proste obliczenia matematyczne, - wymienia i przelicza jednostki masy i objto[ci, - stosowa metody i [rodki zapewniajce utrzymanie higieny maszyn, urzdzeD, narzdzi, naczyD, opakowaD oraz pomieszczeD produkcyjnych i magazynowych, - rozró|nia zródBa zagro|enia mikrobiologicznego |ywno[ci, - utrzymywa czysto[ i porzdek na stanowisku pracy, - stosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy, przeciwpo|arowej i ochrony [rodowiska, - dobiera warunki przechowywania do rodzaju surowców, póBproduktów, - uzasadnia konieczno[ zachowania BaDcucha chBodniczego w produkcji i dystrybucji |ywno[ci, - rozró|nia urzdzenia chBodnicze usytuowane w cz[ci magazynowej, produkcyjnej i ekspedycyjnej zakBadu gastronomicznego, - rozró|nia operacje i procesy jednostkowe stosowane w technologii gastronomicznej, - organizowa stanowisko pracy zgodnie z zasadami organizacji procesu produkcyjnego, przepisami bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz systemem dobrej praktyki produkcyjnej, - planowa przebieg procesu technologicznego na podstawie receptury, - oblicza na podstawie receptury zapotrzebowanie na surowce spo|ywcze do okre[lonej produkcji, - przygotowywa surowce, póBprodukty zgodnie z receptur, - dobiera maszyny i urzdzenia do obróbki wstpnej i cieplnej w zale|no[ci od wielko[ci produkcji, - obsBugiwa maszyny i urzdzenia do obróbki wstpnej i cieplnej surowców, - ustala optymalne warunki przeprowadzania obróbki cieplnej, - przeprowadza obróbk wstpn i ciepln surowców i póBproduktów, - podejmowa dziaBania ograniczajce straty skBadników od|ywczych potraw, - dokonywa oceny organoleptycznej surowców i potraw metod punktow.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - dokona klasyfikacji kasz w zale|no[ci od rodzaju zbo|a i sposobu otrzymywania, - okre[li warto[ od|ywcz mki i kasz, - ustali warunki przechowywania mki i kasz, - zaplanowa przebieg procesu technologicznego, - zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, - zastosowa zasady higieny w procesie sporzdzania potraw, - dokona oceny towaroznawczej mki i kasz, - dobra surowce i póBprodukty do sporzdzania potraw, - zastosowa narzdzia, maszyny i urzdzenia w procesie sporzdzania potraw, - posBu|y si sprztem kuchennym, - sporzdzi podstawowy asortyment wyrobów z ciast zarabianych w naczyniu i na stolnicy, - rozró|ni wyroby ciastkarskie i kulinarne z ciast, - sporzdzi podstawowe wyroby ciastkarskie i kulinarne z ciast, - przeprowadzi obróbk wstpn i ciepln kasz, - zastosowa ugotowane kasze w |ywieniu, - przygotowa proste potrawy dietetyczne z mki i kasz, - sporzdzi potrawy z mki i kasz charakterystyczne dla kuchni ró|nych narodów, - dobra dodatki uzupeBniajce warto[ od|ywcz potraw z mki i kasz, - sporzdzi podstawowy asortyment sosów gorcych, - zastosowa techniki porcjowania, dekorowania i podawania sporzdzonych potraw, - oceni jako[ potraw z kasz, mki, - dokona oceny organoleptycznej wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast, - okre[li warunki przechowywania potraw z mki i kasz, - wskaza potrawy póBmisne z mki i kasz w jadBospisach dekadowych i kartach menu, - zagospodarowa odpady poprodukcyjne i pokonsumpcyjne, - zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy, sanitarno-epidemiologiczne, ochrony przeciwpo|arowej oraz ochrony [rodowiska, - skorzysta z ró|nych zródeB informacji.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Produkty zbo|owe w produkcji kulinarnej. Organizacja produkcji potraw. Maszyny i urzdzenia 4.1.1. MateriaB nauczania Produkty zbo|owe w |ywieniu Do produktów zbo|owych zalicza si mk, kasze oraz makarony i pieczywo. Najwa|niejszymi zbo|ami, które maj znaczenie dla produkcji mki i kasz: pszenica, |yto, owies, jczmieD, ry|, kukurydza i proso oraz gryka. Produkty zbo|owe s szeroko stosowane w |ywieniu i w sporzdzaniu potraw  stanowi one podstaw piramidy |ywienia, z czego wynika, |e powinny by spo|ywane w ilo[ci najwikszej spo[ród wszystkich produktów |ywno[ciowych. Produkty zbo|owe maj bardzo du| warto[ od|ywcz  s zródBem biaBka, dostarczaj witamin z grupy B, skBadników mineralnych oraz znacznych ilo[ci bBonnika. Ponadto charakteryzuj si wysok warto[ci energetyczn z powodu du|ej zawarto[ci skrobi. Zastosowanie produktów zbo|owych do sporzdzania potraw jest bardzo szerokie. Praktycznie trudno sobie wyobrazi produkcj kulinarn bez produktów zbo|owych, z których mo|na sporzdza samodzielne potrawy albo stosowa je jako dodatek do wielu potraw. Produkty te wykorzystuje si w |ywieniu wszystkich grup ludno[ci, poczwszy od maBych dzieci, a skoDczywszy na ludziach starszych, mo|na je stosowa zarówno w |ywieniu ludzi zdrowych jak i chorych. Z produktów zbo|owych oraz z ich dodatkiem przyrzdza si wszelkiego rodzaju potrawy: zupy i dodatki do zup, II dania i dodatki do II daD, sosy, desery i wypieki. Sama mka jest ponadto podstawowym czynnikiem zagszczajcym w wielu potrawach. Potrawy z produktów zbo|owych mog wchodzi w skBad wszystkich posiBków: [niadaD, obiadów, kolacji, a tak|e przyj okoliczno[ciowych. Zastosowanie produktów zbo|owych w |ywieniu przedstawia rysunek 1. Produkty zbo|owe zupy wypieki dodatki do desery sosy zup dania dodatki do zasadnicze daD II Rys. 1. Mo|liwo[ci zastosowania produktów zbo|owych w |ywieniu [opracowanie wBasne] Rodzaje potraw, jakie mo|na sporzdzi z przetworów zbo|owych przedstawia rysunek 2.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 Potrawy z produktów zbo|owych z mki z kasz zupy  np. krupniki wyroby potrawy z ciast dodatki do ciastkarskie zup i kulinarne zapiekanki kruche zarabianych na zarabianych kotlety, póBkruche stolnicy w naczyniu krokiety biszkoptowe kluski desery np. makaronowe biszkoptowo  musy, - lane pierogowe tBuszczowe puddingi - kBadzione zacierkowe dro|d|owe - póBfrancuskie ptysiowe - francuskie francuskie nale[niki póBfrancuskie Rys. 2. Rodzaje potraw z przetworów zbo|owych [opracowanie wBasne] Potrawy póBmisne jako grupa potraw z produktów zbo|owych Potrawy póBmisne to potrawy, w których miso nie jest gBównym skBadnikiem, lecz stanowi tylko uzupeBnienie surowców zbo|owych. Tymi surowcami mog by ciasta lub kasze, w zwizku z czym wyró|nia si potrawy póBmisne z ciast i misa (np. nale[niki z misem, pierogi z misem, knedle z misem) oraz potrawy póBmisne z kasz i misa (np. goBbki w kapu[cie z ry|em i misem, papryka nadziewana misem i ry|em, zapiekanki z kasz i misa). Aczenie w tych potrawach produktów zbo|owych z produktami zwierzcymi jest bardzo wskazane, poniewa| pozwala to na sporzdzanie du|ego asortymentu potraw, podniesienie warto[ci od|ywczej poprzez uzupeBnienie biaBka niepeBnowarto[ciowego (ro[linnego) biaBkiem peBnowarto[ciowym (zwierzcym) i otrzymanie potraw o wysokiej warto[ci energetycznej. Potrawy póBmisne z ciast i mki mo|na podzieli ze wzgldu na sposób obróbki termicznej na gotowane, sma|one, duszone i pieczone oraz zapiekane. Poniewa| w czasie produkcji potraw póBmisnych surowce s czsto poddawane kilkukrotnej obróbce cieplnej, zachodzi konieczno[ uzupeBnienia ich warto[ci od|ywczej, gBównie pod wzgldem zawarto[ci witaminy C. Warto[ od|ywcz pod tym wzgldem uzupeBnia si podajc potrawy póBmisne z ciast i kasz z dodatkiem warzyw, zwBaszcza w postaci surówek. Desery jako grupa potraw z produktów zbo|owych Mka i kasze mog by u|ywane do sporzdzania deserów. Desery to sBodkie potrawy podawane na zakoDczenie posiBku. Mog stanowi uzupeBnienie posiBku pod wzgldem warto[ci od|ywczej: biaBkowej, witaminowej czy energetycznej. Desery z mki i kasz nale| do deserów popularnych o wysokiej warto[ci energetycznej. Podawane s w zakBadach ni|szych kategorii. Potrawy z produktów zbo|owych w |ywieniu dietetycznym Potrawy z produktów zbo|owych znajduj zastosowanie w |ywieniu dietetycznym, czyli sporzdzaniu potraw dla ludzi chorych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 W |ywieniu dietetycznym stosuje si nastpujce produkty zbo|owe i potrawy z mki i kasz: drobne kasze jako skBadniki zup np. kasz mann w zupie mlecznej, kasz mann ugotowan na gsto jako deser, kleiki, kluski lane, kluski francuskie i póBfrancuskie, drobne makarony. Wszystkie potrawy dietetyczne podprawia si wykorzystujc wBa[ciwo[ci mki  stosuje si zawiesiny, podpraw zacieran, oprószanie. Zabronione jest natomiast stosowanie zasma|ek wszystkich stopni. Potrawy dietetyczne z mki i kasz s potrawami dostarczajcymi du|ych ilo[ci energii. Proces technologiczny i organizacja stanowiska pracy Organizacja stanowiska pracy do produkcji potraw z przetworów zbo|owych powinna by zgodna z ogólnymi zasadami organizacji pracy. Dobór narzdzi i sprztu, które nale|y zgromadzi na stanowisku przed rozpoczciem pracy oraz dobór maszyn i urzdzeD zale|y od rodzaju wykonywanej potrawy, a wic stosowanego procesu technologicznego oraz od ilo[ci produkowanych porcji. Do sporzdzania ró|nych potraw bdzie potrzebny sprzt, narzdzia, maszyny i urzdzenia z tabeli 1. Tabela 1. Dobór sprztu i narzdzi do produkcji potraw z przetworów zbo|owych [opracowanie wBasne] Proces Surowiec, potrawa, póBprodukt Sprzt, narzdzia, urzdzenia, maszyny przesiewanie mka, kasze sita, miski zarabianie ciasta miski, stolnice, no|e, miksery wyrabianie ciasta miski, stolnice, miesiarki, miksery formowanie ciasta stolnice, deski, waBki, By|ki, no|e, foremki ucieranie ciasta, jaja miski, miksery gotowanie kluski, makarony, kasze, pierogi garnki, kuchenki, warniki, kotBy itp. sma|enie nale[niki, wyroby ciastkarskie patelnie, kuchenki, nale[nikarki i kulinarne z ciast pieczenie ciasta, zapiekanki z ciast i kasz blachy, formy, foremki, piekarniki, piece, piece konwekcyjne. W czasie przebiegu procesu technologicznego potraw z produktów zbo|owych powstaj odpady poprodukcyjne i pokonsumpcyjne. Odpady te nale|y zagospodarowa zgodnie z rozporzdzeniem (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29.04.2004 r. w sprawie higieny [rodków spo|ywczych oraz ustawy z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeDstwie |ywno[ci i |ywienia (Dz.U.2006,nr 171 poz.1225). Odpady poprodukcyjne i pokonsumpcyjne musz by jak najszybciej usunite poza teren zakBadu zgodnie z przepisami o odpadach. Przechowywanie mki i kasz Pod wpBywem wilgoci, tlenu i drobnoustrojów w mce i kaszach zachodz niekorzystne zmiany, które pogarszaj ich cechy organoleptyczne oraz obni|aj przydatno[ do sporzdzania potraw. Pomieszczenia do przechowywania mki i kasz powinny by suche, czyste, przewietrzane, wolne od szkodników zbo|owo  mcznych. Temperatura magazynu powinna wynosi 15º- 18ºC, a wilgotno[ wzgldna powietrza 56-60%. Okres przechowywania mki o jako[ci zgodnej z norm wynosi: dla mki pszennej jasnej  5 miesicy, dla mki razowej  3 miesice, a dla mki |ytniej  4 miesice. Okres przechowywania kasz od momentu ich wyprodukowania  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 wynosi od 4 miesicy (pBatki owsiane) do 9 miesicy (np. kasza gryczana). ZBe warunki przechowywania powoduj jeBczenie, pochBanianie wilgoci i obcych zapachów oraz zmieniaj cechy organoleptyczne. Potrawy przygotowane wcze[niej i przetrzymywane w temperaturze powy|ej 65ºC  w bemarach czy w promiennikach podczerwieni nale|y przetrzymywa w tych warunkach nie dBu|ej ni| dwie godziny. Potrawy z mki i kasz s trudne do przechowywania, poniewa| stanowi bardzo dobre podBo|e do rozwoju drobnoustrojów i Batwo ulegaj procesom fermentacyjnym, wskutek czego mog sta si przyczyn zatru pokarmowych. Dlatego nie wolno ich przechowywa dBu|ej ni| 72 godziny nawet w chBodni. Maszyny i urzdzenia do produkcji i ekspedycji potraw z przetworów zbo|owych Miksery  elementy robocze obracaj si w pojemniku z miksowanym produktem z bardzo du| szybko[ci. Napd jest przenoszony z silnika elektrycznego za po[rednictwem przekBadni. Miksery s wyposa|one w mechanizm umo|liwiajcy zmian szybko[ci obrotów. Miksery skBadaj si z zespoBu napdowego oraz misy i cz[ci roboczej (mieszadBo, hak i rózga). Mo|na w nich miksowa twaróg na sernik lub sporzdza ciasto na nale[niki. Za pomoc mieszadBa sporzdza si ciasto, rózg ubija si pian, a hak u|ywa si do sporzdzania ciast ci|kich np. na kluski kBadzione, dro|d|owe. Uniwersalna maszyna gastronomiczna z przystawkami. Maszyna pozwala na zmechanizowanie wyrabiania ciast dziki przystawce do ubijania piany i sporzdzania ciast nale[nikowych i tortowych. Przystawka ta skBada si z cz[ci: zespoBu gBowicy planetarnej z dwoma waBkami wraz z systemem mocowania wymiennych mieszadeB, nieruchomego kocioBka ze stali nierdzewnej oraz zespoBu roboczego. ZespóB roboczy zBo|ony jest z trzech narzdzi: - trzepaczki, która sBu|y do ubijania piany i [mietany; - mieszadBa  rozbijacza w ksztaBcie trzepaczki sBu|cego do mieszania kremów i bardzo rzadkich ciast, - zgniatacza stosowanego do wyrabiania ciasta. W maszynie mo|na zmienia prdko[ obrotow elementów roboczych za pomoc dzwigni, wmontowanej w zespóB napdowy. Miesiarki  maszyny do wyrabiania ciast SBu| do przygotowania ciast dro|d|owych, kruchych, piernikowych, kremów, ubijania jaj. Zastosowanie jest uzale|nione od typu miesiarki. Wszystkie typy miesiarek posiadaj zespóB roboczy, skBadajcy si z dzie|y i mieszadBa, które mo|e mie ró|ne ksztaBty: Bapowe, hakowe, spiralne i rózgowe. Prdko[ obrotów wyrabiania ciasta mo|e by regulowana. Do wyrabiania ciast lekkich stosuje si wiksze prdko[ci, a do ciast ci|kich (np. dro|d|owe) mniejsze. Miesiark obsBuguje si podobnie jak mikser. Wszystkie maszyny nale|y obsBugiwa zgodnie z instrukcj podan przez producenta. Po zakoDczeniu pracy trzeba maszyn wyBczy z sieci, zdemontowa cz[ci robocze, umy je i wytrze do sucha. KotBy przechylne sBu| do gotowania kasz, a tak|e makaronu, klusek, pierogów. Urzdzenia te s rodzajem kotBów warzelnych, których konstrukcja pozwala na przechylania pojemnika od osi pionowej o 90º, co uBatwia usuwanie potraw z komory warzelnej. KocioB warzelny elektryczny skBada si z: komory warzelnej, pBaszcza grzejnego, elementów grzejnych, armatury i przyrzdów pomiarowo  kontrolnych oraz urzdzeD zabezpieczajcych. Elementem roboczym jest komora warzelna, a czynnikiem ogrzewajcym para wodna, która kr|y pomidzy podwójnymi [ciankami urzdzenia oddajc ciepBo. Ci[nienie pary wynosi 0,03  0,05 MPa, co odpowiada temperaturze 109  114ºC. Praca kotBa jest sterowana automatycznie w zakresie regulacji temperatury i czasu pracy oraz zapobiegania nadmiernemu wzrostowi ci[nienia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Warnik do makaronu  przeznaczony jest gBównie do gotowania makaronu, ale tak|e mo|na w nim gotowa pierogi, kopytka, ry| i inne kasze. Warnik skBada si ze stalowego zbiornika z perforowanym pojemnikiem, w którym umieszcza si póBprodukt oraz z elementów grzejnych, zasilanych energi elektryczna lub gazem. Urzdzenia elektryczne posiadaj termostaty, które steruj prac grzaBek. Warnik jest wyposa|ony w zawory doprowadzajce i odprowadzajce wod. Pojemno[ warnika waha si w granicach od 20 do 400 litrów. Najcz[ciej stosowane s kocioBki o pojemno[ci 20  100 litrów. Piece do pizzy  to piece konwekcyjno  parowe zasilane energi elektryczn lub gazem. Piec skBada si z komory roboczej z póBkami, które wykonane s z aluminiowych pByt kumulujcych ciepBo. Do komory doprowadzana jest para wodna, która jest w niej rozprowadzana przez wentylator. GrzaBkami s promienniki podczerwieni zamontowane pod pByt szamotow. Temperatura wewntrz pieca mo|e wynosi 500ºC. Do ogrzewania potraw z mki i kasz sBu| trzony kuchenne gazowe i elektryczne: - trzon kuchenny gazowy skBada si z konstrukcji no[nej i obudowy, instalacji doprowadzajcej gaz, palników, zapalacza. Zapalacz sBu|y do zapalania mieszanki gazowo  powietrznej w palniku gBównym. Nowoczesne trzony posiadaj zabezpieczenia, które w przypadku zga[nicia pBomienia zamykaj dopByw gazu. Po zakoDczonej pracy nale|y odci dopByw gazu do kuchenki, zakrcajc gBówny zawór. - trzony elektryczne skBadaj si z konstrukcji no[nej i obudowy, instalacji elektrycznej, pBytek grzejnych, aparatury kontrolno  pomiarowej. Obudowa wykonana jest ze stali nierdzewnej, pByty grzejne z |eliwa lub stali, a w trzonach nowego typu z |aroodpornego szkBa. Trzony posiadaj przeBczniki regulacji mocy i termostat kontrolujcy temperatur, o czym informuj lampki sygnalizacyjne. Po zakoDczonej pracy trzony nale|y dokBadnie umy z u|yciem detergentu i osuszy. 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie jest zastosowanie produktów zbo|owych w |ywieniu? 2. Jakie potrawy mo|na sporzdzi z mki? 3. Jakie potrawy mo|na sporzdzi z kasz? 4. Jakie procesy technologiczne mog by stosowane przy sporzdzaniu potraw z mki i kasz? 5. Jakiego rodzaju narzdzia wykorzystuje si do sporzdzania potraw z mki i kasz? 6. Jakie maszyny bd przydatne do sporzdzania potraw z mki i kasz? 7. Do czego sBu| warniki i jakie s elementy ich budowy? 8. Jak nale|y obsBugiwa miesiark? 9. Jakich zasad nale|y przestrzega przechowujc potrawy sporzdzone z mki i kasz? 10. W jakich warunkach temperatury i wilgotno[ci musz by przechowywane przetwory zbo|owe w magazynach? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Przeanalizuj skBad surowcowy i technik wykonania krupniku jczmiennego w wybranej recepturze tej potrawy i zaplanuj dla niej przebieg procesu technologicznego. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wyszuka receptur potrawy,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 2) przeanalizowa receptur pod ktem skBadu surowcowego i techniki wykonania, 3) zaplanowa przebieg procesu technologicznego, 4) przedstawi plan procesu technologicznego w dowolnie wybranej formie na plakacie, 5) zaprezentowa wyniki pracy na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca potraw z produktów zbo|owych, - receptury potraw z mki, - arkusze papieru A1, - kolorowe mazaki. wiczenie 2 Przeanalizuj skBad surowcowy i technik wykonania nale[ników z misem w wybranej recepturze tej potrawy i zaplanuj dla niej przebieg procesu technologicznego. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wyszuka receptur potrawy w Internecie, 2) przeanalizowa receptur pod ktem skBadu surowcowego i techniki wykonania, 3) zaplanowa przebieg procesu technologicznego, 4) przedstawi plan procesu technologicznego w dowolnie wybranej formie na plakacie, 5) zaprezentowa wyniki pracy na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - komputer z dostpem do Internetu i drukark, - arkusze papieru A1, - kolorowe mazaki. wiczenie 3 Oblicz zapotrzebowanie surowcowe na nastpujc ilo[ porcji potraw z wiczenia pierwszego i drugiego: a) 22 porcje krupniku jczmiennego, b) 24 porcje nale[ników z misem. Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa receptury potraw pod ktem skBadu surowcowego, 2) ustali, na jak ilo[ porcji jest przewidziana analizowana receptura, 3) obliczy zapotrzebowanie surowcowe na okre[lon ilo[ porcji, 4) sporzdzi zestawienie prezentujce wyniki obliczeD, 5) zaprezentowa wyniki pracy na forum grupy. Sposób wykonania wiczenia: Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw z mki i kasz oraz wyrobów ciastkarskich - materiaBy pi[miennicze, - arkusze papieru A1, - pisaki kolorowe, mazaki.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 wiczenie 4 Do potraw z wiczenia 1 i 2 zaplanuj i zorganizuj stanowisko pracy, gromadzc sprzt, narzdzia i maszyny niezbdne do ich sporzdzenia. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa receptury pod wzgldem skBadu i techniki wykonania, 2) dobra sprzt, narzdzia, maszyny i urzdzenia niezbdne do wykonania potraw, 3) zgromadzi sprzt, narzdzia i maszyny, 4) zorganizowa stanowisko pracy, 5) zaprezentowa stanowisko na forum grupy uzasadniajc dobór sprztu, narzdzi, maszyn i urzdzeD. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca potraw z produktów zbo|owych, - receptury potraw z mki i kasz oraz wyrobów ciastkarskich, - sprzt, narzdzia, maszyny i urzdzenia. 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) sklasyfikowa i poda przykBady potraw z przetworów zbo|owych? 2) wymieni rodzaje potraw, jakie mo|na sporzdzi z mki i kasz? 3) scharakteryzowa potrawy póBmisne jako grup potraw z mki i kasz? 4) okre[li warunki przechowywania mki i kasz? 5) dobra sprzt, narzdzia, urzdzenia i maszyny do wykonania potraw z mki i kasz? 6) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wybranej potrawy z przetworów zbo|owych? 7) zaplanowa prac przy sporzdzaniu potraw z mki i kasz? 8) obliczy zapotrzebowanie na surowce do sporzdzenia okre[lonej ilo[ci porcji potraw z mki? 9) obliczy zapotrzebowanie na surowce do sporzdzenia okre[lonej ilo[ci porcji potraw z kasz?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 4.2. Ocena towaroznawcza mki i kasz. PóBprodukty z mki  makarony fabryczne. Sporzdzanie sosów gorcych 4.2.1. MateriaB nauczania SkBad chemiczny i warto[ od|ywcza ziarna zbo|owego i produktów zbo|owych Mka i kasze s otrzymywane z ziarna zbo|owego, dlatego ich warto[ od|ywcza zale|y od rodzaju zbo|a, z którego zostaBy wyprodukowane oraz od sposobu przerobu ziarna na dany produkt. SkBadniki pokarmowe s rozmieszczone w ziarnie zbo|owym nierównomiernie. Cz[ci, jakie mo|na wyró|ni w ka|dym ziarnie przedstawia rysunek 3. Rys. 3. Budowa ziarna zbo|owego [opracowanie wBasne] Rozmieszczenie skBadników od|ywczych w ziarnie zbo|owym przedstawia tabela 2. Tabela 2. Rozmieszczenie skBadników pokarmowych w ziarnie zbo|owym [opracowanie wBasne] Cz[ci ziarna SkBadniki okrywa owocowo  nasienna (Buska) bBonnik, skBadniki mineralne bielmo bielmo [rodkowe skrobia, biaBko warstwa aleuronowa biaBko, witaminy, skBadniki mineralne zarodek biaBko, tBuszcz, cukry, witaminy, skBadniki mineralne Je|eli mka lub kasza zostanie wyprodukowana z caBego ziarna to zawiera wszystkie skBadniki od|ywcze, które wystpuj w ziarnie np. mka razowa i grube kasze. Je|eli natomiast niektóre cz[ci ziarna zostan w procesie przemiaBu odrzucone ( np. okrywa owocowo  nasienna i cz[ warstwy aleuronowej), to zawarto[ skBadników od|ywczych w mce lub kaszy jest mniejsza. Tak dzieje si w przypadku wytwarzania kasz drobnych i jasnej mki. Kasze to caBe lub rozdrobnione ziarna zbó|, z których usunite zostaBy cz[ci zawierajce skBadniki nieprzyswajalne. W celu wyprodukowania kaszy z ziarna zbo|owego usuwana jest Buska, po czym mog by one rozdrabniane, polerowane, cite lub gniecione. Kasze otrzymuje si z ziarna jczmienia, gryki, owsa, pszenicy, prosa i kukurydzy. PodziaB kasz Kasze mo|na podzieli w zale|no[ci od rodzaju ziarna, z którego zostaBy wyprodukowane oraz w zale|no[ci od sposobu obróbki ziarna.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 PodziaB kasz w zale|no[ci od rodzaju ziarna: - z pszenicy: manna, pczak, kuskus; - z jczmienia: pczak, Bamana, perBowa, pBatki; - z owsa: pBatki, owsiana caBa, owsiana Bamana; - z prosa: jaglana; - z gryki: gryczana caBa pra|ona i niepra|ona, Bamana, drobna  krakowska; - z kukurydzy: kukurydziana, pBatki; - z ry|u: caBy krótko- i dBugoziarnisty, Bamany, preparowany, pBatki. PodziaB kasz w zale|no[ci od wielko[ci ziaren i sposobu obróbki ziarna: - kasze grube (krupy)  to kasze zachowujce ksztaBt ziarna, z którego pochodz, posiadaj wy|sz warto[ od|ywcz od kasz drobnych, s to np. pczak, gryczana caBa, jaglana, ry|; - kasze Bamane - uzyskiwane wskutek pocicia lub poBamania obBuskanego ziarna, np. jczmienna Bamana; - kasze drobne (grysiki)  uzyskane przez rozdrobnienie kasz Bamanych np. manna, krakowska, kukurydziana; - kasze gniecione  uzyskane przez zgniatanie caBego ziarna kasz  s to wszystkie pBatki. Warto[ od|ywcza kasz Warto[ od|ywcza kasz zale|y od gatunku zbo|a i stopnia rozdrobnienia ziarna. SkBad chemiczny ró|nych kasz przedstawia tabela 3. Tabela 3. Przecitny skBad chemiczny (g/100g) oraz warto[ energetyczna (kcal) wybranych kasz [4, s.273] SkBadniki Rodzaj kaszy jczmienna gryczana manna pBatki owsiane woda 15,5 14,0 15,5 12,0 biaBko 8-11,5 11,0 9,5 14,0 tBuszcz 0,9-1,9 2,0 1,0 6,5 cukrowce (gBównie 68-73 67,5 72,0 64,0 skrobia) popióB 1,2-1,6 1,8 0,6 1,0 bBonnik pokarmowy 1-1,5 2,0 0,5 1,3 warto[ energetyczna 347 356 353 390 Kasze maj du| warto[ od|ywcz, bo dostarczaj wielu cennych skBadników od|ywczych: - biaBko  kasze s bardzo dobrym zródBem tego skBadnika, jednak jest to biaBko niepeBnowarto[ciowe; - skrobia  jej zawarto[ w kaszach jest bardzo du|a, co sprawia, |e warto[ energetyczna kasz jest bardzo wysoka; - bBonnik pokarmowy  jego zawarto[ zale|y od rodzaju kaszy i sposobu jej otrzymywania; kasze gruboziarniste (gryczana, pczak, jaglana, pBatki owsiane) maj du|o wiksz ilo[ bBonnika ni| kasze drobne; - tBuszcz  wystpuje w kaszach w ilo[ciach niewielkich, jedynie pBatki owsiane maj go wicej, bo ok. 7%, zawiera du| ilo[ NNKT; - skBadniki mineralne  kasze s zródBem magnezu, fosforu, miedzi, cynku, potasu, |elaza (wicej w kaszach gruboziarnistych); - witaminy  kasze s bogate w witaminy z grupy B, a kasze gruboziarniste maj tak|e pewne ilo[ci witaminy E. Mka jest otrzymywana w procesie przemiaBu ziarna. Z procesem tym wi| si pojcia, które charakteryzuj otrzyman mk:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 - Wycig mki  to ilo[ mki, jak otrzyma si z ziarna u|ytego do przemiaBu, wyra|ona w procentach. Je|eli ze 100 kg ziarna otrzyma si 60 kg mki, to jej wycig wynosi 60%. - Typ mki  okre[la zawarto[ w mce soli mineralnych, czyli popioBu. Ilo[ t wyra|a si w gramach na 100 kg mki. Typ mki mo|e by: 450, 500, 550 (mki jasne) do 1800 i 2000 (mki razowe). - Rodzaj mki  okre[la si podajc nazw zbo|a, z którego mka zostaBa otrzymana. Na rynku opakowania oznacza si podajc rodzaj mki oraz typ, np.: mka pszenna typ 450 tortowa lub mka pszenna typ 2000 razowa. Zawarto[ skBadników od|ywczych w mce jasnej i razowej przedstawia tabela 4. Tabela 4. SkBad chemiczny ró|nych rodzajów mki pszennej (g/100g) [opracowanie wBasne na podst.4, s.282] SkBadnik Mka pszenna jasna Mka pszenna razowa woda 14,0 14,0 biaBko 10,8 11,8 wglowodany 73,6 69,6 tBuszcz 0,9 1,5 skBadniki mineralne 0,5 1,5 bBonnik 0,2 1,6 Mki jasne maj wicej skrobi, a mniej biaBka, tBuszczów, witamin i skBadników mineralnych oraz bBonnika. Mka razowa zawiera wicej wymienionych skBadników, wpBywajcych na jej wy|sz warto[ od|ywcz. Warto[ od|ywcza mki BiaBka  mka jest dobrym zródBem biaBka (ok. 10%), cho, podobnie jak w kaszach, jest ono niepeBnowarto[ciowe. Warto[ od|ywcz biaBek mki (tak|e kasz) dobrze uzupeBniaj mleko i jego przetwory. BiaBka mki pszennej to biaBka tworzce gluten oraz albuminy i globuliny. Gluten powstaje pod wpBywem wody (podczas wyrabiania ciasta) z dwóch rodzajów biaBek: gliadyny (nale|cej do prolamin) i gluteniny (nale|cej do glutelin). Gluten ma znaczenie technologiczne  bierze udziaB w wytwarzaniu ciasta i decyduje o jego strukturze: elastyczno[ci, spr|ysto[ci, zdolno[ci pochBaniania wody oraz porowato[ci. Podczas obróbki cieplnej gluten [cina si i utrwala struktur ciasta. TBuszcz w nieco wikszej ilo[ci wystpuje w mce razowej i zawiera du| ilo[ kwasów tBuszczowych nienasyconych, w tym NNKT. Wglowodany. Podstawowym cukrowcem mki jest skrobia, wpBywajca na jej du| warto[ energetyczn wynoszc okoBo 340 kcal/100 g. Skrobia ma ponadto bardzo du|e znaczenie w technologii potraw. Ma zdolno[ zagszczania potraw (ulega kleikowaniu), wizania wody (zatrzymuje wod podczas wypieku ciasta) oraz wpBywa na smak potraw (tworzy dekstryny). BBonnik pokarmowy  nale|y tak|e do wglowodanów. W wikszych ilo[ciach znajduje si w mkach razowych. SkBadniki mineralne  w du|ych ilo[ciach wystpuj w mce: fosfor, siarka, magnez, a w mniejszych wapD i |elazo. Spo[ród mikroelementów mki zawieraj wicej: miedzi, manganu i cynku. Ilo[ wszystkich skBadników mineralnych jest wiksza w mce razowej ni| w mce jasnej. Witaminy  ich ilo[ jest tak|e wiksza w mce razowej. Produkty zbo|owe s bogatym zródBem witamin z grupy B. Ocena jako[ci mki Jako[ mki mo|na oceni organoleptycznie lub za pomoc badaD fizykochemicznych. Przeprowadzajc ocen organoleptyczn nale|y wzi pod uwag: - jako[ opakowania m.in.: czysto[, zgodno[ tre[ci etykiety z normami;  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 - barw mki  powinna by jednolita, bez smug, dla mki pszennej biaBa o odcieniu lekko kremowym; - zapach  powinien by przyjemny, swoisty; - smak  powinien by swoisty, lekko sBodkawy; - wilgotno[  mka powinna by sucha (po [ci[niciu w dBoni i otwarciu mka sucha rozsypuje si, a wilgotna zachowuje nadany jej ksztaBt). Makarony fabryczne jako póBprodukty z mki Makarony fabryczne to produkty, do otrzymania których podstawowym surowcem jest mka pszenna wysokoglutenowa makaronowa lub semolina (jest to kaszka pszenna uzyskana ze specjalnego gatunku pszenicy). PozostaBymi skBadnikami makaronów s: woda, sól. Makaron mo|e by z dodatkiem lub bez dodatku jaj oraz innych skBadników np. twarogu, który podnosi jego warto[ od|ywcz. Makarony formuje si pod ci[nieniem i suszy. PrzemysBowo produkowane makarony s póBproduktami do sporzdzania bardzo du|ego asortymentu potraw we wszelkich typach zakBadów gastronomicznych. Stosuje si je jako dodatek do zup, II daD misnych oraz jako dania podstawowe. Dobór makaronów do sporzdzania potraw zale|y od rodzaju potrawy. Makarony s produkowane w ró|nych ksztaBtach i rozmiarach: - makarony dBugie (rurki, wst|ki, nitki, spaghetti), - makarony krótkie  rurki cite, kolanka, nitki cite, [widerki, muszelki, kokardki i inne, - grysik. - lasagne  pBaty makaronowe, z których przygotowuje si potraw o takiej samej nazwie, pochodzc z kuchni wBoskiej. Na jedn porcj stosuje si ilo[ci makaronu podane w tabeli 5. Tabela 5. Normy makaronu [3,cz.2,s.58] Zastosowanie Masa póBproduktu na Masa 1 porcji makaronu 1 porcj (g) ugotowanego (g) Dodatek do zupy 30  40 80 Dodatek do II dania 60  80 150 Danie podstawowe 100 250 Makaron nale|y gotowa w nastpujcy sposób: wrzuca do du|ej ilo[ci wrzcej, osolonej wody (na 1 kg makaronu 6 litrów wody) i powoli gotowa. Czas gotowania zale|y od ksztaBtu i ilo[ci makaronu. Nale|y uwa|a, aby makaron po ugotowaniu nie byB zbyt mikki  powinien by elastyczny, zachowywa swój ksztaBt, nie skleja si i mie przyjemny zapach i smak. Po ugotowaniu nale|y przela makaron zimn lub gorc wod (w zale|no[ci od przeznaczenia), aby spBuka z powierzchni skrobi i w ten sposób zapobiec jego sklejaniu. Zagszczanie potraw mk Mka znajduje szerokie zastosowanie do zagszczania potraw dziki du|ej zawarto[ci skrobi i jej specyficznym wBa[ciwo[ciom: - kleikowaniu, które polega na tym, |e skrobia w zimnej wodzie pcznieje, a podczas ogrzewania z wod w temperaturze powy|ej 65ºC rozkleja si i tworzy tzw. klej skrobiowy, który zagszcza potraw; - dekstrynizacji  jest to rozkBad skrobi ogrzewanej bez obecno[ci wody w temperaturze powy|ej 100ºC. Dekstrynizacja wpBywa dodatnio na smak i barw (zBota do brzowej) skrobi i potrawy. Dekstrynizacja zachodzi podczas sporzdzania zasma|ek i pieczenia oraz sma|enia ciast na ich powierzchni. Do zagszczania potraw stosuje si wymienione podprawy:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 - Zawiesiny  mieszaniny mki z pBynem: wod, mlekiem, wywarem, [mietank lub [mietan. Zawiesinami podprawia si zupy, sosy i jarzyny. Technika zagszczania: zawiesin wlewa si cienkim strumieniem do wrzcej potrawy przy intensywnym mieszaniu. Je|eli pBynem jest [mietanka, [mietana lub mleko to najpierw nale|y zawiesin poBczy z niewielk ilo[ci gorcej potrawy (aby zapobiec [cinaniu biaBka  kBaczki [citego biaBka czyni potraw nieestetyczn), a dopiero wtedy doda do caBo[ci potrawy. Po poBczeniu z zawiesin potraw trzeba zagotowa. - Podpraw zacieran  tBuszcz (masBo lub margaryna) utarty z mk (w stosunku 1:1). Podpraw zacieran rozprowadza si niewielk ilo[ci potrawy pBynnej i wlewa do potrawy mieszajc, po czym zagotowuje; a w przypadku jarzyn wrzuca podpraw do jarzyny i miesza w celu równomiernego rozprowadzenia, po czym zagotowuje. Podpraw zacieran stosuje si do zagszczania zup kremów, sosów i jarzyn. - Zasma|ki  to równie| mieszanina tBuszczu i mki (w stosunku 1:1), ale poddana ogrzewaniu, podczas którego skrobia ulega dekstrynizacji w stopniu zale|nym od czasu ogrzewania. W zale|no[ci od czasu ogrzewania wyró|nia si ró|ne stopnie zasma|ek: I stopnia (biaBa), II stopnia (jasnozBota) i III stopnia (ciemnozBota). Technika zagszczania zasma|kami: zasma|k nale|y rozprowadzi niewielk ilo[ci zimnego pBynu (woda, wywar, mleko), caBo[ wla do potrawy intensywnie mieszajc i zagotowa. Zasma|kami zagszcza si zupy, sosy i jarzyny. Oprószanie to posypywanie powierzchni potrawy such mk pszenn. Potrawa zagszczana tym sposobem musi mie maB ilo[ wody. Przez oprószanie zagszcza si jarzyny. Oprószanie mk ziemniaczan to glazurowanie. Sosy gorce Sosy gorce s potrawami, w których sporzdzaniu wykorzystuje si wBa[ciwo[ci zagszczajce mki. Sosy s dodatkiem do potraw misnych, póBmisnych, jarskich, zaksek i deserów. PodziaB sosów Sosy mo|na podzieli ze wzgldu na: smak (sBone i sBodkie) i temperatur podania (gorce i zimne), a tak|e ze wzgldu na sposób zagszczania. PodziaB ten przedstawia rysunek 4. Sosy sBone sBodkie gorce redukowane emulsyjne zagszczane na zagszczane bez czynnika wywarach zagszczajcego zawiesinami zawiesinami |óBtkami zasma|kami podpraw zacieran |óBtkami Rys. 4. PodziaB sosów gorcych [opracowanie wBasne na podst.6, s.163]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Sosy zagszczane na wywarach SkBadniki sosów gorcych zagszczanych na wywarach: - Wywar - powinien by esencjonalny, mo|e by jarski albo sporzdzony z misa lub ko[ci; do sporzdzania sosów stosuje si wywar biaBy (bulion biaBy) oraz wywar brzowy (bulion rumiany - sporzdzony z misa lub ko[ci zrumienionych wcze[niej w piekarniku). Zamiast wywaru stosuje si tak|e inne pByny np. mleko, [mietank. - SkBadnik gBówny  nadaje sosom smak, zapach, barw i od niego pochodzi nazwa sosu. SkBadnik gBówny gotuje si lub dusi oddzielnie (nie razem z wywarem), po czym przeciera (np. pomidory, [liwki) lub rozdrabnia przez pokrojenie. SkBadnik gBówny mo|e by te| dodany w postaci surowej, po starannym rozdrobnieniu np. koperek, szczypiorek, chrzan. - Podprawa  zawiesina, zasma|ka I, II i III stopnia, podprawa zacierana, emulsja z masBa i |óBtek; podprawa ma wpByw na gsto[ sosu. Do zagszczania jednej porcji sosu nale|y przeznaczy 5-9 g mki pszennej. Gsto[ sosu uzyskuje si tak|e w inny sposób: poprzez odparowanie cz[ci pBynu (sosy redukowane) lub dodatek przetartych skBadników sosu np. pomidorów, [liwek suszonych itp. - Przyprawy smakowe i aromatyczne jak: sól, pieprz, cukier, przyprawy zioBowe. Sosy powinny charakteryzowa si gBadk, aksamitn konsystencj, któr uzyskuje si przez przetarcie sosu oraz przez dodatek |óBtek. Etapy produkcji sosów: - sporzdzenie wywaru, - przygotowanie gBównego skBadnika, - poBczenie wywaru z gBównym skBadnikiem, - podprawienie sosu, - przyprawienie. Sosy redukowane to sosy sporzdzane z wywarów ciemnych, które nastpnie w celu zagszczenia odparowuje si (redukuje) po dodaniu do nich skBadnika smakowego. SkBadnikiem smakowym mog by: przyprawy np. jaBowiec, zioBa, owoce i przetwory owocowe, grzyby, wino czerwone. Sosy emulsyjne to sosy otrzymywane na podstawie emulsji utworzonej z masBa, |óBtek i pBynu. Typowymi sosami emulsyjnymi s sos holenderski i bearneDski. Sosy nie s samodzieln potraw, lecz stanowi dodatek do potraw. Podaje si je zawsze z gBówn potraw. Sosami, które maja bardzo gst konsystencj i nie spBywaj z powierzchni polewa si potrawy  np. sos beszamelowy, holenderski. Natomiast sosy rzadkie nalewa si na talerz jako tzw. lustro i na nich ukBada si potraw. Wszystkie sosy mo|na podawa w ten sposób, |e cz[ sosu nalewa si na potraw, a cz[ podaje si w sosjerce. Mo|na te| poda w sosjerce caB porcj. Jedna porcja sosu wynosi 100 g. Sosy maj du| warto[ kaloryczn, dlatego podnosz warto[ od|ywcz potraw. Mog tak|e wzbogaca potrawy w biaBko, je|eli do ich sporzdzania byBy u|yte |óBtka i [mietanka. Zastosowanie sosów w |ywieniu dietetycznym Sosy odgrywaj du| rol w sporzdzaniu posiBków dietetycznych. Najcz[ciej podawanymi sosami s: koperkowy, cytrynowy, potrawkowy, beszamelowy i sosy owocowe ze [mietank. Sosy mog by podprawiane zawiesinami, podpraw zacieran i |óBtkami lub tylko emulsj z masBa i |óBtek. Zabronione s sosy podprawiane zasma|kami, sosy ostre i na mocnych wywarach misnych. Sosy w kuchniach innych narodów Sos beszamelowy  sos z kuchni francuskiej, który rozpowszechniB si we wszystkich kuchniach europejskich. Klasyczny sos beszamelowy sporzdza si na zasma|ce I stopnia z masBa i mki, któr rozprowadza si mlekiem i przyprawia sol i cukrem. Sos beszamelowy stosuje si do zapiekania potraw z warzyw, misa, drobiu i ryb. Na bazie sosu beszamelowego  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 sporzdza si jego odmiany: sos Mornay z |óBtkiem, [mietan, tartym serem i wiórkami masBa oraz sos Soubise z musem z cebuli i [mietan. Sos holenderski  równie| z kuchni francuskiej, jest to sos sporzdzany na bazie emulsji z masBa i |óBtek: |óBtka nale|y roztrzepa z zimn wod, doda sklarowane masBo i ogrzewa na parze caBy czas ubijajc. Gdy zgstnieje, zestawi i przyprawi sokiem z cytryny, gaBk muszkatoBow, sol i pieprzem. Podaje si do biaBych mis, gotowanych ryb i delikatnych warzyw. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jak rozmieszczone s skBadniki od|ywcze w ziarnie zbo|owym? 2. Jak dzieli si kasze w zale|no[ci od rodzaju ziarna? 3. Jaka jest warto[ od|ywcza kasz? 4. Jaka jest ró|nica w warto[ci od|ywczej kasz grubych i drobnych? 5. Jaka jest warto[ od|ywcza mki? 6. Jaka jest ró|nica w warto[ci od|ywczej maki jasnej i razowej? 7. Jakie cechy bierze si pod uwag przeprowadzajc ocen organoleptyczn mki? 8. Jak nale|y gotowa makaron? 9. Jakie wBa[ciwo[ci mki wykorzystuje si przy sporzdzaniu potraw? 10. Jakie s techniki zagszczania potraw zawiesinami, podpraw zacieran i zasma|kami? 11. Jakie s etapy sporzdzania sosów gorcych? 12. Jakimi podprawami mo|na zagszcza sosy gorce? 13. W jaki sposób podaje si sosy gorce? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Sporzdz i podaj dwa sosy gorce, sBone: jeden podprawiony zawiesin (np. pomidorowy) i jeden podpraw zacieran (np. koperkowy) wedBug wybranych receptur i podaj je z makaronami fabrycznymi. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa i wybra receptury, 2) zorganizowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi sosy, 6) ugotowa makarony, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn makaronów i sosów, 8) poda sporzdzone potrawy, 9) zaprezentowa wykonane potrawy na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw z makaronów oraz receptury sosów, - surowce zgodnie z receptur, - instrukcje obsBugi urzdzeD,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania potraw mcznych, - zastawa stoBowa do podawania potraw mcznych. wiczenie 2 Sporzdz i podaj dwa sosy gorce sBone podprawiane zasma|kami (np. sos beszamelowy i sos grzybowy) wedBug wybranych receptur i podaj je: sos beszamelowy z kalafiorem, a sos grzybowy z potraw mczn przygotowan z póBfabrykatu mro|onego. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa i wybra receptury sosów, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi sosy, 6) przeprowadzi obróbk ciepln kalafiora i mro|onego póBproduktu potrawy mcznej, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn sosów i potraw, 8) poda sporzdzone sosy wraz z potrawami, 9) zaprezentowa wykonane sosy i potrawy na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury sosów, - surowce zgodnie z recepturami, - mro|one póBprodukty potraw mcznych, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania potraw z warzyw, mcznych i sosów, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzowa warto[ od|ywcz mki? 2) wskaza na ró|nice w warto[ci od|ywczej mki jasnej i razowej? 3) wyja[ni, co oznacza typ mki oraz wycig mki? 4) wskaza, jakie wBa[ciwo[ci mki wykorzystywane s przy sporzdzaniu potraw? 5) przeprowadzi obróbk ciepln makaronu? 6) zaklasyfikowa sosy gorce? 7) scharakteryzowa skBadniki sosów? 8) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania sosów gorcych? 9) sporzdzi i poda wybrane sosy gorce?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 4.3. Sporzdzanie podstawowego asortymentu potraw z kasz 4.3.1. MateriaB nauczania Kasze maj du|e zastosowanie w produkcji potraw, poniewa| wystpuj w szerokim asortymencie i mo|na je przyrzdza na wiele sposobów. Potrawy z kasz mog by podawane jako drugie danie podstawowe z dodatkiem sosów lub jako zapiekanki; mog stanowi dodatek do drugich daD, by deserami, mo|na sporzdza z nich zupy oraz dodatki do zup. Kasze wchodz równie| w skBad potraw póBmisnych, budyniów, a tak|e mo|na z nich produkowa kotlety, krokiety, farsze do pasztecików, pierogów i kulebiaków. Obróbka wstpna kasz W celu przygotowania kasz do obróbki cieplnej poddaje si je ró|nym procesom obróbki wstpnej, które przeprowadza si w nastpujcej kolejno[ci: Przesiewanie - ma na celu usunicie zanieczyszczeD wikszych lub mniejszych ni| ziarna kaszy. Przesiewanie przeprowadza si przy pomocy sit. Przebieranie  wykonuje si rcznie usuwajc ziarna nieobBuszczone, poczerniaBe, nasiona chwastów. Mierzenie objto[ci  wykonuje si za pomoc naczyD miarowych w celu u|ycia do gotowania kaszy odpowiedniej ilo[ci wody, która jest wielokrotno[ci objto[ci kaszy. PBukanie  kasze pBucze si, aby usun pyB, piasek, Buski, ziarna niepeBnowarto[ciowe. Kasz nale|y wsypa do du|ego naczynia, zala j letni wod, miesza chwil drewnian By|k, po czym wod nale|y delikatnie zla znad powierzchni kaszy, aby pozby si zanieczyszczeD l|ejszych od niej. Nastpnie kasz nale|y odsczy na sicie i czynno[ pBukania powtórzy 2  3 krotnie, jednak szybko, aby ziarna kaszy zbytnio nie nasiknBy wod. Nie pBucze si kasz drobnych takich jak manna, krakowska, kukurydziana, aby nie usun skBadników od|ywczych i rozdrobnionych czstek ziarna. - Zacieranie jajem  stosuje si do kasz drobnych, które maj by ugotowane na sypko. Zacieranie ma na celu wytworzenie na powierzchni ziaren kaszy otoczki biaBkowej, która zapobiega ich sklejaniu. Na 1 kg kaszy nale|y u|y jedno jajo lub dwa biaBka. Kasz nale|y wymiesza z jajem lub biaBkiem, rozBo|y na blasze cienk, równ warstw i wysuszy w ciepBym piekarniku. Nastpnie gotowa na sypko tak, jak kasz gruboziarnist. Obróbka cieplna kasz W kaszy poddawanej obróbce cieplnej zachodz ró|ne przemiany skBadników: skrobia pochBania wod, a nastpnie pcznieje i rozkleja si; biaBko [cina si, a bBonnik ulega zmikczeniu. Wskutek tych przemian wzrasta znacznie objto[ i masa kaszy. Aby otrzyma kasze o po|danej konsystencji nale|y u|y do gotowania odpowiedni ilo[ wody. Ilo[ wody i soli, jakie nale|y u|y do gotowania ró|nych rodzajów kasz podano w tabeli 6. Tabela 6. Ilo[ci wody i soli na 1 kg kasz gotowanych o ró|nej konsystencji [opracowanie wBasne na podst.7,s.152] Rodzaj kaszy Ilo[ wody (dm3) Ilo[ soli (g) Przyrost kaszy po Ilo[ ugotowanej ugotowaniu (%) kaszy (kg) Gryczana sypka 1,50 21 110 2,10 póBgsta 3,20 40 300 4,00 Jczmienna sypka 2,40 30 200 3,00 póBgsta 3,70 45 350 4,50 Ry| sypki 2,10 28 180 2,80 póBgsty 3,70 45 350 4,50  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 Kasza manna gsta 2,70 35 250 3,50 rozklejona 3,70 45 350 4,50 póBgsta Ze wzgldu na konsystencj kasz po ugotowaniu, kasze dzieli si na: Kasze rzadkie rozklejone Z kasz rzadkich rozklejonych sporzdza si krupniki i kleiki, w których kasza jest podstawowym skBadnikiem i czynnikiem zagszczajcym zup. Na 1 objto[ kaszy nale|y u|y 6 objto[ci wody. Kasz grub zalewa si zimn wod i od momentu zagotowania ogrzewa powoli, mieszajc od czasu do czasu, aby zapobiec przypaleniu kaszy. Czas gotowania wynosi od 30 minut do 1 godziny zale|nie od rodzaju i ilo[ci kaszy. W czasie gotowania ziarna kaszy pkaj, a skleikowana skrobia wylewa si na zewntrz i zagszcza potraw. Kasz ugotowan na krupnik Bczy si z wywarem z ko[ci i warzyw. Kasz grub ugotowan na kleik po zupeBnym rozklejeniu nale|y przetrze przez sito i poBczy z mlekiem lub masBem, zale|nie od przeznaczenia. Kasze drobne wlewa si do wrzcej wody w postaci zawiesiny, zagotowuje intensywnie mieszajc i odstawia w ciepBe miejsce, aby kasza caBkowicie ulegBa rozklejeniu. Kasze gste i póBgste rozklejone Sporzdza si z nich kostk do zup, desery np. mus z kaszy manny, ry| lub kasz mann z sokiem albo innymi dodatkami. Na 1 objto[ kaszy nale|y u|y 4 objto[ci wody (kostka do zup) oraz 6-8 objto[ci wody (mus). Kasze te po ugotowaniu tworz na gorco gst, póBpBynn mas, któr mo|na formowa. Po ostudzeniu masa ta zestala si i mo|na j kroi no|em. Je|eli gorc mas ubija si to powstaje z niej masa puszysta i sztywna. Do sporzdzania kasz gstych rozklejonych nadaj si kasze drobne: kaszka manna, krakowska. Aby otrzyma kasz gst rozklejon nale|y wsypa kasz cienkim strumieniem (lub doda w postaci zawiesiny) na wrzc osolon wod i powoli ogrzewa przez 15 minut, dobrze mieszajc od dna garnka, po czym dogotowa na maBym ogniu przez okoBo 30 minut. Kostka z kaszy (manny, krakowskiej): rozklejon kasz nale|y wyla na zwil|on desk, pozostawi do zastygnicia i kroi kostki o boku 1 cm. Do ugotowanej kaszy przed wylaniem mo|na doda pokrojony drobno koperek lub na pietruszki. Mus z kaszy manny: zawiesin z kaszy wlewa si na wrzc wod z cukrem, gotuje do caBkowitego rozklejenia, dodaje przetarte owoce i ubija na puszyst mas, porcjuje i dekoruje owocami. Podaje si zgodnie z zasadami podawania deserów. Kasze póBsypkie Sporzdza si z nich kotlety, krokiety, zapiekanki, desery oraz dodatki do mis duszonych. Na 1 objto[ kaszy przeznacza si 2,5-3 objto[ci wody. Aby ugotowa kasz na póBsypko nale|y wsypa j na wrzc wod z dodatkami, gotowa mieszajc, na wolnym ogniu do wchBonicia wody. Nastpnie wypra|y w piekarniku przez okoBo 50 minut w temperaturze 90-140ºC. Mo|na, zamiast wypieka w piekarniku, dogotowa j w kpieli wodnej. W kaszach tych cz[ ziaren zachowuje ksztaBt, a cz[ ulega rozerwaniu i wypBywajca z nich skrobia skleja poszczególne ziarenka kaszy. Kasza póBsypka po ostygniciu tworzy [cisB jednolit mas, dlatego wyroby nale|y formowa przed jej wystygniciem. Kasze sypkie Stosuje si jako dodatki do zup (np. ry| do pomidorowej, szczawiowej) i daD z mis duszonych (np. zrazy zawijane z kasz gryczan). Z kasz sporzdza si tak|e dania podstawowe np. kasza gryczana lub jczmienna z sosem grzybowym. Bardzo du| grup potraw stanowi zapiekanki, które najcz[ciej sporzdza si z ry|u (nosz one nazw risotta  ry| Bczy si  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 z warzywami, grzybami, misem, drobiem). Z kasz mo|na równie| sporzdza desery np. ry| z cukrem i bit [mietan, kasza krakowska z sosem waniliowym. Na 1 objto[ kaszy przeznacza si 1,5-2 objto[ci wody. Aby ugotowa kasz na sypko nale|y po przeprowadzeniu obróbki wstpnej wsypa kasz na wrzc wod z dodatkiem soli i tBuszczu, zamiesza i zagotowa. Ogrzewa na wolnym ogniu, mieszajc ostro|nie widelcem, dopóki woda nie wsiknie w kasz. Nastpnie naczynie z kasz wstawi do piekarnika i wypieka w temperaturze 90-140ºC. W czasie wypiekania kaszy nie nale|y miesza. Kasza na sypko prawidBowo ugotowana zachowuje ksztaBt wszystkich ziaren, które w [rodku s mikkie i oddzielaj si od siebie. Do gotowania na sypko nadaj si kasze grube: ry|, jczmienna, gryczana, jaglana, a drobne po przeprowadzeniu zacierania jajem. Normy surowca i ugotowanej kaszy na jedn porcj podano w tabeli 7. Tabela 7. Normy kaszy surowej i ugotowanej na jedn porcj [7, s. 153] Zastosowanie Ilo[ kaszy surowej na 1 Ilo[ kaszy ugotowanej na porcj (g) 1 porcj (g) Dodatek do zupy 20-30 80 Danie podstawowe 80-100 200-250 Dodatek do dania podstawowego 60-80 125-150 Deser 40-60 150-200 Dodatki uzupeBniajce warto[ od|ywcz potraw z kasz W kaszach zawarte s jedynie witaminy z grupy B. Ilo[ tych witamin w potrawach z kasz jest niewielka, poniewa| najcz[ciej ich obróbka cieplna jest dBugotrwaBa i witaminy z grupy B w wikszo[ci ulegaj zniszczeniu. Ponadto kasze nie zawieraj witaminy C. Aby uzupeBni warto[ witaminow potraw z kasz nale|y je podawa z surówkami warzywnymi lub z dodatkiem [wie|ych owoców. Potrawy sBone z kasz nale|y przed podaniem posypa zielenin. Do potraw, których powierzchnia jest sucha np. kotlety, zapiekanki podaje si sosy dobrane smakowo do rodzaju potrawy np. grzybowy, pomidorowy, koperkowy lub owocowy np. truskawkowy do ry|u czy kaszki manny. Dla uzupeBnienia niektórych potraw póBmisnych np. kotletów mo|na poda ziemniaki z wody, purée oraz warzywa z wody, ale przede wszystkim surówki. Zastosowanie kasz w |ywieniu przedstawia tabela 8. Tabela 8. Zastosowanie kasz w |ywieniu [opracowanie wBasne na podst. 3, s. 278] Rodzaj kaszy Gsto[ Zastosowanie Gryczana na sypko gBówne danie z tBuszczem, sosem dodatek do mis na póBsypko dodatek do mis, kotlety Jczmienna perBowa na sypko dodatek do mis Jczmienna Bamana na póBsypko gBówne danie z tBuszczem, sosem, dodatek do mis, zapiekanki rzadka rozklejona krupnik Manna gsta rozklejona dodatek do zup (kostka), deser póBsypka danie gBówne z mlekiem PBatki owsiane póBsypka gBówne danie z mlekiem rzadka rozklejona kleik Ry| sypki gBówne danie z sosem, dodatek do zup, zapiekanki, deser rzadki rozklejony kleik  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 Potrawy póBmisne z kasz Z kasz sporzdza si potrawy póBmisne z zastosowaniem wszystkich sposobów obróbki termicznej: - gotowane - np. pierogi z kasz gryczan i misem; - sma|one  kotlety np.: z kaszy gryczanej lub jczmiennej i misa, z ry|u z misem, z podrobami. - duszone  np. goBbki z ry|em i misem, goBbki z kasz jczmienn i misem lub podrobami; - pieczone i zapiekane  np. warzywa nadziewane: papryk z ry|em i misem, pomidory z ry|em i misem; odmiany risotta z ró|nymi dodatkami: z warzywami, misem, podrobami, misem drobiu, rybami, szynk lub kieBbas; zapiekanki z kaszy i misa, drobiu, podrobów, wdlin. Desery z kasz Nazywane s leguminami. Produkuje si je gBównie w zakBadach zamknitych. Desery mo|na sporzdza z ry|u np.: ry| zapiekany z jabBkami, krem ry|owy z bananami. Odmian deserów z ry|u s puddingi. Sporzdza si je z ry|u ugotowanego na sypko z dodatkiem owoców np. wi[ni, morel lub z bakaliami. Ry| i owoce ukBada si warstwami w formie, polewa mlekiem rozmconym z jajami i zapieka w piekarniku. Desery sporzdza si tak|e z kaszki manny - mus z kaszy manny, budyD grysikowy; lub z pBatków owsianych  musli owocowe z pBatkami owsianymi. Desery z kasz podaje si na zimno lub na gorco: - jednoporcjowo: w salaterkach szklanych, pucharkach, kielichach, na talerzykach deserowych z By|eczk; - wieloporcjowo: w salaterkach, na póBmiskach lub szklanych talerzach, z By|k. Dodatkami do tych deserów mog by sBodkie sosy, syropy owocowe, [mietana, bita [mietanka, cukier puder, owoce [wie|e lub z syropu. Wszystkie desery powinny by bardzo starannie udekorowane. Zastosowanie kasz w |ywieniu dietetycznym Dozwolone: W sporzdzaniu posiBków dietetycznych du|e zastosowanie maj kasze drobne, a w[ród nich kaszka manna i krakowska, tapioka (kaszka z manioku), jczmienna drobna Bamana. Z kasz grubych stosuje si najcz[ciej ry|. Je|eli lekarz zezwoli mo|na podawa pBatki owsiane i kasz gryczan. Mo|na je gotowa na sypko, póBsypko, jako gste rozklejone i rzadkie rozklejone. Czsto sporzdza si kleiki: s to kasze rzadkie rozklejone, po ugotowaniu przetarte przez sito, podawane jako zupy. Poza tym podaje si: budynie z kasz z dodatkiem misa, warzyw lub owoców; kasze na mleku: kaszk mann, pBatki owsiane i ry| na mleku; kasze zapiekane np. ry| zapiekany z owocami. Zabronione s potrawy sma|one z kasz  kotlety, krokiety. Potrawy z kasz charakterystyczne dla kuchni innych narodów Risotto  potrawa kuchni wBoskiej  jest to ry| podsma|any na ma[le lub oliwie z drobno posiekan cebul, nastpnie gotowany w rosole lub winie z dodatkiem misa i jarzyn. Mo|e by tak|e risotto z dodatkiem sera np. Parmezanu. Paella  potrawa kuchni hiszpaDskiej sporzdzana z ry|u z ró|norodnymi dodatkami - nie ma precyzyjnego przepisu na jej przygotowanie. Dodatkami do ry|u mog by: miso wieprzowe, miso drobiowe, maB|e, krewetki, szynka, kieBbasa, warzywa ( np. papryka, groszek, fasola, pomidory, karczochy, cebula, czosnek). Inne znane potrawy z kasz: pilaw - potrawa z ry|u z kuchni tureckiej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s kolejne etapy obróbki wstpnej kasz? 2. Jak powinno si przeprowadza poszczególne etapy obróbki wstpnej kasz? 3. Jakie ilo[ci wody nale|y u|y, aby ugotowa kasze ró|nymi sposobami? 4. Jaki jest przebieg obróbki cieplnej kasz gotowanych na sypko i póBsypko? 5. Jak nale|y gotowa kasze rzadkie i gste rozklejone? 6. Jakie rodzaje potraw sporzdza si z kasz sypkich i póBsypkich? 7. Jakie zupy sporzdza si z kasz rzadkich rozklejonych? 8. Jakie dodatki stosuje si do deserów z kasz? 9. Jakie rodzaje potraw póBmisnych mo|na sporzdzi z kasz? 10. Jaka potrawa z ry|u jest charakterystyczna dla kuchni wBoskiej? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 Sporzdz i podaj dwie potrawy z kaszy rzadkiej rozklejonej: krupnik i kleik wedBug wybranych receptur. Wska| na mo|liwo[ zastosowania tych potraw w |ywieniu ludzi chorych. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wybra i wypisa receptury, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyn oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi potrawy, 6) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych potraw, 7) poda sporzdzone potrawy, 8) zaprezentowa wykonane potrawy na forum grupy z uwzgldnieniem zastosowania w |ywieniu dietetycznym. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw z kasz, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania potraw z kasz, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw. wiczenie 2 Sporzdz, udekoruj i podaj dwa desery z kaszy gstej lub póBgstej rozklejonej z odpowiednimi dodatkami wedBug wskazanych receptur. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa receptury deserów i dodatków do deserów, 2) zaprojektowa dekoracj do deserów, 3) przygotowa stanowisko pracy,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 4) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyn oraz potrzebne urzdzenia, 5) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 6) sporzdzi desery i dodatki, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych deserów i dodatków, 8) udekorowa i poda sporzdzone desery wraz z dodatkami, 9) zaprezentowa wykonane desery na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw z kasz oraz receptury sosów, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania potraw z kasz, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw. wiczenie 3 Zaplanuj przebieg procesu technologicznego, sporzdz i podaj risotto jako potraw kuchni wBoskiej wedBug wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wyszuka receptur potrawy w literaturze dotyczcej sporzdzania potraw z kasz lub Internecie, 2) przeanalizowa receptur, 3) zaplanowa przebieg procesu technologicznego i wykona jego schemat w dowolnej formie, 4) przygotowa stanowisko pracy, 5) przygotowa sprzt i narzdzia oraz potrzebne urzdzenia, 6) odwa|y surowce zgodnie z receptur, 7) sporzdzi risotto, 8) przeprowadzi ocen organoleptyczn potrawy, 9) poda sporzdzon potraw, 10) zaprezentowa schemat procesu technologicznego i risotto na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw z kasz, - komputer z dostpem do Internetu i drukark, - surowce zgodnie z receptur, - instrukcje obsBugi urzdzeD, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania potraw z kasz, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw. wiczenie 4 Wyszukaj potrawy póBmisne z kasz w otrzymanym jadBospisie dekadowym dla stoBówki szkolnej i wykonaj ich zestawienie, klasyfikujc wedBug sposobów obróbki cieplnej. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa otrzymany jadBospis dekadowy, 2) wybra i zapisa potrawy póBmisne z kasz wystpujce w jadBospisie,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 3) zaklasyfikowa wybrane potrawy do odpowiednich grup, 4) wykona szkic klasyfikacji na plakacie, 5) sformuBowa i zapisa wnioski, 6) zaprezentowa spis potraw i wnioski na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw z kasz oraz tekst przewodni, - jadBospis dekadowy dla stoBówki szkolnej, - komputer z rzutnikiem, - prezentacja multimedialna przedstawiajca podziaB potraw póBmisnych z kasz, - materiaBy pi[miennicze. 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) przeprowadzi obróbk wstpn kasz? 2) sporzdzi potrawy z kasz gotowanych ró|nymi sposobami? 3) wyporcjowa i poda potrawy z kasz? 4) dobra sprzt, narzdzia, urzdzenia i maszyny 5) do wykonania potraw z mki i kasz? 6) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania potraw z kasz? 7) zaplanowa prac przy sporzdzaniu potraw z kasz? 8) sporzdzi desery z kasz? 9) wskaza w jadBospisach potrawy póBmisne z kasz? 10) wskaza potrawy z kasz podawane ludziom chorym? 11) wykona potrawy, których podstawowym skBadnikiem s kasze, pochodzce z kuchni innych narodów? 12) dobra dodatki uzupeBniajce warto[ od|ywcz potraw z kasz? 13) dobra elementy dekoracyjne do deserów z kasz?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 4.4. Sporzdzanie podstawowego asortymentu wyrobów z ciast zarabianych w naczyniu i na stolnicy 4.4.1. MateriaB nauczania GBównymi skBadnikami potraw mcznych (ciast) s mka i pByn. W zale|no[ci od rodzaju ciasta mo|na dodawa jaja, tBuszcz, sól, a do ciast sBodkich cukier. W sporzdzaniu ciasta bardzo du| rol odgrywaj tzw. glutenowe biaBka mki: gliadyna i glutenina. W poBczeniu z wod biaBka te tworz gluten, który w czasie wyrabiania pcznieje i tworzy ciasto. Gluten odznacza si specyficznymi cechami: jest elastyczny, cigliwy, lepki i ma zdolno[ zatrzymywania powietrza. Dziki tym cechom tworzy struktur ciasta. PodziaB ciast Ciasta dzieli si: - ze wzgldu na technik zarabiania  na zarabiane w naczyniu i zarabiane na stolnicy (rys.5), - ze wzgldu na sposób obróbki cieplnej  gotowane i sma|one (sma|one to tylko nale[niki). Ciasta Zarabiane na stolnicy Zarabiane w naczyniu makaronowe lane pierogowe kBadzione zacierkowe póBfrancuskie ziemniaczane francuskie serowe nale[nikowe Rys. 5. PodziaB ciast [opracowanie wBasne] Etapy produkcji ciast Produkcja ciast obejmuje kolejne etapy: - przesiewanie mki  ma na celu usunicie ewentualnych zanieczyszczeD i spulchnienie  napowietrzenie mki; - zarabianie ciasta  polega na dokBadnym poBczeniu maki z pBynem oraz pozostaBymi skBadnikami ciasta i ustaleniu konsystencji ciasta; - wyrabianie ciasta  powoduje sklejenie skBadników ciasta w jednolit mas i wprowadzenie do ciasta du|ej ilo[ci powietrza. W czasie wyrabiania z biaBek mki wytwarza si gluten, który tworzy rusztowanie ciasta i zamyka w swoich oczkach powietrze. Dobrze wyrobione ciasto ma l[nic powierzchnie, jednolit barw i gsto[, nie ma smug i grudek. - formowanie  to nadanie ciastu odpowiedniego ksztaBtu i wielko[ci; - obróbka cieplna  utrwala ksztaBt ciasta, mo|e by ni gotowanie, sma|enie lub pieczenie. Wyroby z dostatecznie dBugo przeprowadzan obróbk ciepln maj jednolit barw na przekroju. Ciemniejsze pasmo na [rodku przekroju wskazuje, |e obróbka cieplna nie zostaBa jeszcze zakoDczona. Charakterystyka ciast zarabianych w naczyniu - Kluski lane. SkBadniki: mka, jaja, sól, czasem woda.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Sposób wykonania: Do naczynia wybija si jajo, dodaje wod, sól i mk i wyrabia na jednolita mas. Ciasto powinno mie konsystencj lejc. Formowanie: ciasto wylewa si cienkim strumieniem na wrzcy pByn, gotuje do wypBynicia i odcedza. Zastosowanie: jako dodatek do zup mlecznych, czystych i podprawianych. 1 porcja  80 g. - Kluski kBadzione SkBadniki: mka, jaja, pByn, sól. Sposób wykonania: do naczynia przesia mk, dodawa mas jajeczn z cz[ci wody i sol, zarobi, dodawa pozostaB wod, wyrobi  ciasto powinno powoli zlewa si przy przechyleniu naczynia. Formowanie: przez odcinanie kawaBków ciasta przy brzegu naczynia, opartego o brzeg garnka, metalow By|k (ciasto mo|na wyla na desk i odcina kawaBki no|em) na wrzc osolon wod. Zastosowanie: dodatek do daD zasadniczych np. do potraw duszonych z misa (1 porcja 150 - 200g), jako danie zasadnicze np. z masBem, sosem sBonym lub sBodkim (1porcja 250-300g). - Kluski póBfrancuskie SkBadniki: mka, jaja, pByn, tBuszcz, sól. Sposób wykonania: masBo utrze, doda jaja i uciera do powstania jednolitej masy, doda mk i wod, wyrobi. Ciasto powinno mie konsystencj podobn jak na kluski kBadzione. Formuje si tak, jak kluski kBadzione, lecz nale|y odkrawa mniejsze kawaBki, bo ciasto to bardziej wyrasta podczas gotowania. Zastosowanie: Kluski póBfrancuskie mog by dodatkiem do zup (80 g), do daD zasadniczych (150 g) oraz mog stanowi danie zasadnicze (250 g)  podawane s wtedy z sosami. - Kluski francuskie SkBadniki: mka krupczatka, jaja (du|a ilo[), masBo, sól. Sposób wykonania: masBo utrze, dodawa |óBtka, uciera do wytworzenia emulsji, na któr wyBo|y pian z biaBek, a na ni wysypa mk i caBo[ delikatnie wymiesza. Do ciasta mo|na doda posiekany koperek, na pietruszki, ugotowane i posiekane grzyby i inne dodatki. Formowa jak kluski kBadzione, lecz mniejsze (ciasto wyrasta silniej ni| kluski póBfrancuskie). Zastosowanie klusek francuskich jest takie samo jak póBfrancuskich. - Nale[niki SkBadniki: mka, mleko, woda, jaja, sól. Stosunek mleka, wody i mki wynosi: 1:1:1. Sposób wykonania: do mleka doda jaja (lub tylko |óBtka, a pian z biaBek doda pod koniec wyrabiania ciasta  otrzyma si wtedy nale[niki biszkoptowe) i sól, roztrzepa, doda mk, wymiesza do uzyskania jednolitego ciasta i rozrzedzi wod do |danej konsystencji (ciasto powinno rozlewa si cienk warstw na patelni). Ciasto sma|y na dobrze rozgrzanej patelni na cienkiej warstwie tBuszczu obustronnie lub tylko z jednej strony. Po usma|eniu nale[niki nadziewa si nadzieniem sBonym (sporzdzonym z misa, grzybów, warzyw) lub sBodkim (mo|e by nim d|em lub mo|e by wykonane z sera albo owoców). Nale[niki skBada si w ró|ny sposób w zale|no[ci od rodzaju nadzienia i przeznaczenia (rys.6): - w chusteczk - skBada si nale[niki z nadzieniem sBodkim; - w rulon o bokach otwartych  zwija si nale[niki biszkoptowe; - w rulon o bokach zamknitych  formuje si paszteciki, które nastpnie panieruje si w jajku i buBce tartej i obsma|a. Nale[niki z nadzieniem sBonym podaje si jako danie zasadnicze (1 porcja 170-250g z nadzieniem  3-4 sztuki) z dodatkiem sosu i surówki, nale[niki z sosem nale|y poda na talerzu pBytkim, a surówk w jarzyniarce. Nale[niki sBone mog by tak|e dodatkiem do zup czystych  wtedy podaje si je na talerzyku deserowym obok bulionówki z zup (1porcja 85- 115g  1-2 sztuki). Nale[niki sBodkie podaje si jako deser (1 porcja 100  170 g z nadzieniem  2-3 sztuki) z dodatkiem sosu sBodkiego na talerzu pBytkim lub deserowym ze [rednim widelcem i no|em.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 Rys. 6. Sposoby skBadania nale[ników [opracowanie wBasne] a) chusteczka, b) rulon o bokach zamknitych, c) rulon otwarty. Charakterystyka ciast zarabianych na stolnicy - Ciasto kluskowe ( na makaron, Bazanki, kluski krajane) SkBadniki: mka, jaja, woda, sól. Ciasto kluskowe mo|e by sporzdzane bez dodatku wody. Sposób wykonania: Mk przesia na stolnic, uformowa sto|ek, zrobi wgBbienie, wla jaja (i wod), zarobi no|em. Po dodaniu caBej ilo[ci wody wyrabia rkoma tak dBugo, a| ciasto stanie si gBadkie, elastyczne, nie bdzie si klei do rk, a na przekroju bdzie jednolite i równomiernie porowate. Czas wyrabiania wynosi 10-15 minut. Ciasto nale|y waBkowa na grubo[ 1 mm (makaron) lub 2 mm (Bazanki i kluski krajane). RozwaBkowane ciasto przesypa mk i pozostawi do przeschnicia, aby nie kleiBo si w czasie krojenia. Formowanie ciast kluskowych: Krajanie makaronu: RozwaBkowany placek ciasta oprószy mk, przekroi wzdBu| na cztery cz[ci, zBo|y je na siebie, zwin w ciasny rulon, kraja poprzecznie, bardzo cienko (1 mm) w nitki. Pokrajany makaron rozrzuca na stolnic, aby wysechB. Krajanie klusek: Ciasto kraje si w pasy szeroko[ci 4 cm, skBada je jeden na drugi, i z nich kraje si kluski o szeroko[ci 3-5 mm. Krajanie Bazanek: Z pasów szeroko[ci 4 cm (takich jak na kluski) kraje si paski szeroko[ci 5-10 mm, a z nich kwadraty lub romby. Gotowanie wyrobów: Wrzuca si do du|ej ilo[ci wrzcej, osolonej wody (4-6 objto[ci wody na 1 objto[ ciasta), miesza i gotuje 2-5 minut od momentu wypBynicia na powierzchni. Po ugotowaniu przecedza si i na cedzaku przelewa du| ilo[ci wrzcej wody, aby wypBuka resztki skrobi i zapobiec sklejaniu wyrobów. Zastosowanie w |ywieniu: Makaron domowy stosuje si wyBcznie jako dodatek do zup. Kluski krajane i Bazanki jako danie zasadnicze (1 porcja 250 g) z sosami i surówkami, dodatek do daD drugich zwBaszcza mis duszonych (1 porcja 150-200 g) i dodatek do zup (1 porcja 80 g). - Ciasto zacierkowe SkBadniki: mka, jaja, woda lub mleko, sól. Jest najtwardszym spo[ród wszystkich ciast. Sposób wykonania jest taki, jak ciasta kluskowego. Formuje si przez skubanie, tarcie lub siekanie. Zacierki do zup mlecznych gotuje si w wodzie, a do pozostaBych w zupie. Zastosowanie: Zacierki stosuje si jako dodatek do zup mlecznych i niektórych zup jarzynowych oraz regionalnych np. fasolowej, grochowej, ziemniaczanej. - Ciasto pierogowe SkBadniki: mka, jaja (niekoniecznie), woda, sól. Sposób wykonania jest taki, jak ciasta kluskowego. Ciasto pierogowe jest bardziej mikkie i elastyczne od ciasta kluskowego, co wynika z proporcji skBadników. Pierogi sporzdza si z ró|nymi farszami: sBonymi (miso, grzyby, warzywa, twaróg z ziemniakami, kasza z misem) oraz sBodkimi (twaróg na sBodko, owoce).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 Nadzienie sporzdza si z produktów ugotowanych, zmielonych i odpowiednio przyprawionych. Z nadzienia formuje si kulki lub nakBada na ciasto By|eczk. Owoce, z których wykonuje si nadzienie musz by umyte, osczone, jabBka podzielone na cz[ci, wi[nie wydrylowane. Etapy produkcji pierogów przedstawia rysunek 7. przygotowanie nadzienia sporzdzenie ciasta waBkowanie ciasta wykrawanie ciasta formowanie i nakBadanie nadzienia zlepianie pierogów Rys. 7. Etapy produkcji pierogów [opracowanie wBasne] Ciasto na pierogi rozwaBkowuje si na grubo[ 2 mm, wykrawa kwadraty lub kr|ki, na [rodek nakBada si kulki nadzienia i skBadajc po przektnej zlepia dokBadnie brzegi ciasta. Pierogi mo|na te| formowa za pomoc specjalnych foremek. Pierogi gotuje si w szerokich i gBbokich garnkach, wrzucajc je do wrzcej, osolonej wody tak, aby swobodnie pBywaBy po powierzchni jedn warstw. Ugotowane pierogi odcedza si i przelewa wrzc wod, aby si nie sklejaBy. Pierogi z nadzieniem sBonym podaje si jako danie zasadnicze polane tBuszczem lub sosem (250-300 g na 1 porcj). Pierogi z nadzieniem sBodkim podaje si zarówno jako danie zasadnicze, jak i deser polane masBem lub [mietan i posypane cukrem (1 porcja 100-200 g). Z ciasta pierogowego sporzdza si tak|e uszka  maBe piero|ki z farszem z grzybów lub z gotowanego misa. Uszka formuje si w ksztaBcie kwadratów o boku 2,5 do 3 cm, na które nakBada si farsz, zgina po przektnej, skleja, po czym zlepia si koDce podstawy powstaBego trójktnego piero|ka. Stosuje si jako dodatek do zup czystych, szczególnie do barszczu. - Ciasto ziemniaczane SkBadniki: ziemniaki ugotowane, mka pszenna, mka ziemniaczana, jaja, sól. Sposób wykonania: ziemniaki ugotowane i ostudzone, przepuszczone przez maszynk lub prask nale|y wyBo|y na stolnic, doda mk i jaja. Zarobi no|em siekajc, zarobi rkoma krótko, tylko do poBczenia skBadników. Nie mo|na wyrabia dBugo, bo ciasto rzednie. Po wyrobieniu natychmiast formowa i gotowa. Formowanie: wszystkie wyroby formuje si z waBków o ró|nej [rednicy: - kopytka  waBki o [rednicy 2,5-3 cm, lekko spBaszcza si no|em i kraje uko[ne kawaBki dBugo[ci 2-3 cm; - knedle  waBki o [rednicy 4 cm, kraje si kr|ki o grubo[ci 2 cm, nakBada nadzienie i formuje kulki; knedle mog by z nadzieniem sBonym (miso) lub sBodkim (owoce);  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 - kotlety  z waBka o [rednicy 6 cm kraje si plastry grubo[ci 2 cm i formuje okrgBe lub owalne kotlety, panieruje i sma|y. - kluski [lskie  to odmiana ciasta ziemniaczanego, do którego zamiast mki pszennej daje si mk ziemniaczan oraz sporzdza z ziemniaków gorcych. Gotowanie: W szerokich garnkach w du|ej ilo[ci wody. Nale|y wrzuca na wod wrzc, osolon w takiej ilo[ci, aby pBywaBy jedn warstw i gotowa powoli okoBo 3 minut (na przekroju ciasto ma by jednolite). Wyjmowa By|k cedzakow, wykBadajc na cedzak i przepBukiwa zanurzajc cedzak we wrzcej wodzie. Zastosowanie ciast ziemniaczanych w |ywieniu: kopytka stosuje si jako dodatek do daD drugich, gBównie mis duszonych (1 porcja 200 g) lub jako danie zasadnicze (1 porcja 300 g) z tBuszczem lub sosem. Knedle i kotlety jako dania zasadnicze z odpowiednimi dodatkami: tBuszczem, sosem oraz surówk. - Ciasto serowe SkBadniki: twaróg, mka, jaja, czasem ziemniaki, sól, ewentualnie cukier. Sposób wykonania: Ciasto z dodatkiem ziemniaków sporzdza si tak, jak ciasto ziemniaczane: ser i ziemniaki nale|y zmieli, doda jaja, mk i zarobi no|em oraz krotko rkoma. Ciasto bez ziemniaków sporzdza si podobnie: w miejsce ziemniaków daje si ser, a biaBka ubija si na pian. Zastosowanie: Pierogi leniwe podaje si jako danie zasadnicze (1 porcja 300 g) polane masBem z buBk tart i z dodatkiem surówki, a tak|e jako deser  z cukrem, [mietan i owocami (1 porcja 150 g). Tabela 9. Przecitne wielko[ci porcji potraw mcznych [opracowanie wBasne] Zastosowanie Wielko[ porcji (g) danie podstawowe 250  300 dodatek do II dania 150  200 dodatek do zupy makaron, kluski 80 pasztecik 85 - 115 deser 100 - 150 Potrawy póBmisne z mki Z ciast zarabianych w naczyniu i na stolnicy sporzdza si potrawy póBmisne: - gotowane - np. pierogi z misem; pierogi z kapust i misem, knedle z misem; - sma|one  np. nale[niki z misem, krokiety z kapust i misem, kotlety z ziemniaków i misa; - zapiekane  np. Bazanki zapiekane z misem, szynk, kapust i misem; makaron zapiekany z parówkami. Desery z mki Deserami mog by potrawy mczne sBodkie, na przykBad: - gotowane - pierogi z owocami i serem, knedle z owocami; - sma|one - nale[niki z serem, owocami; jabBka w cie[cie; racuszki; - zapiekane - makaron z owocami. Desery powinny by bardzo starannie udekorowane i podane: - jednoporcjowo - na talerzyku deserowym lub talerzu pBytkim ze sztucami: widelcem i no|em oraz By|eczk; - wieloporcjowo  na póBmiskach, talerzach szklanych, salaterkach szklanych z By|k i widelcem.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 Jako dodatki do deserów z mki i kasz i do ich dekorowania stosuje si sBodkie sosy, syropy owocowe, [mietank, bit [mietank, owoce [wie|e lub z syropu, bakalie. Dodatki uzupeBniajce warto[ od|ywcz potraw mcznych W celu uzupeBnienia warto[ci od|ywczej, a przede wszystkim warto[ci witaminowej, potraw mcznych podawanych jako dania zasadnicze np. kluski z ró|nymi sosami, pierogi z misem, grzybami, kopytka z sosami, knedle czy kotlety ziemniaczane nale|y je podawa z surówkami warzywnymi. Je|eli potrawy mczne podawane s jako desery to nale|y stosowa dodatek [wie|ych owoców. Zastosowanie potraw mcznych w |ywieniu dietetycznym - dozwolone w sporzdzaniu posiBków dietetycznych s drobne makarony, kluski lane, póBfrancuskie; - zabronione s grube makarony, kluski kBadzione, zacierki, kotlety z kasz; - mo|na podawa ciasto pierogowe, ale sporzdzone bez dodatku jaj, czasem mo|na wzbogaci je |óBtkiem. Potrawy mczne charakterystyczne dla kuchni innych narodów Szczególne miejsce potrawy mczne zajmuj w kuchni wBoskiej. Sporzdza si ró|ne rodzaje potraw z makaronu i pierogów. Spaghetti wystpuje w ró|nych odmianach, zale|nych od dodatków np.: - Spaghetti po boloDsku  w sosie sporzdzonym z mielonej woBowiny i wieprzowiny, szynki, grzybów, pomidorów i innych warzyw, czosnku i przypraw. - Spaghetti po neapolitaDsku  z sosem bez misa, a z dodatkiem pomidorów, czosnku, cebuli i oliwy. Niektóre inne potrawy mczne w kuchni wBoskiej: ravioli (malutkie piero|ki podawane jako dodatek do rosoBu), cannelloni (gruby makaron rurki nadziewany ró|nymi nadzieniami), tortellini (maBe piero|ki, podobne do uszek, nadziewane misem, szynk, parmezanem podawane jako dodatek do zup lub jako danie podstawowe z sosem boloDskim), lasagne (prostokty ciasta makaronowego ukBadane warstwami na przemian z nadzieniem i zapiekane). 4.4.1. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jak dzieli si ciasta w zale|no[ci od sposobu zarabiania? 2. Jakie s etapy sporzdzania ciast? 3. Jaka jest ró|nica pomidzy zarabianiem a wyrabianiem ciasta? 4. Jakie rodzaje ciast wyrabianych w naczyniu mo|na sporzdzi? 5. Jak nale|y sporzdza poszczególne rodzaje klusek wyrabianych w naczyniu? 6. Jakie s skBadniki, sposób wykonania i formowania nale[ników? 7. Jakie ciasta zalicza si do wyrabianych na stolnicy? 8. Jak sporzdza si ciasto kluskowe? 9. Jakie s etapy produkcji pierogów? 10. Jak sporzdza si ciasto ziemniaczane?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 4.4.3. wiczenia wiczenie 1 Sporzdz i podaj kluski kBadzione i kluski francuskie wedBug wybranych receptur. Dobierz dodatki uzupeBniajce warto[ od|ywcz wykonywanych potraw i wska| te, które mog by stosowane w |ywieniu ludzi chorych. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa i wybra receptury, 2) dobra dodatki uzupeBniajce warto[ od|ywcz klusek oraz wykona ich spis, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 5) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 6) sporzdzi kluski, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych potraw, 8) wyporcjowa i poda sporzdzone potrawy, 9) zaprezentowa wykonane potrawy i spis dodatków na forum grupy ze wskazaniem potraw dietetycznych. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw mcznych, sosów i surówek, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania ciast zarabianych w naczyniu, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw. wiczenie 2 Sporzdz i podaj nale[niki z dwoma rodzajami nadzienia: sBonym (z misa lub warzyw) i sBodkim (z sera lub owoców) wedBug wybranych receptur i podaj je jako danie podstawowe i deser. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wyszuka, przeanalizowa i wypisa receptury nale[ników, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi nale[niki z dodatkami, 6) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych nale[ników, 7) poda sporzdzone nale[niki jako danie podstawowe i jako deser, 8) zaprezentowa wykonane nale[niki na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury nale[ników z ró|nymi nadzieniami, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania nale[ników, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 wiczenie 3 Sporzdz i podaj potraw z makaronu domowego lub z Bazanek z dodatkiem wedBug wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wyszuka i wypisa receptur potrawy, 2) zaplanowa dodatki do potrawy i wyszuka ich receptury, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 5) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 6) sporzdzi makaron lub Bazanki oraz dodatek, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych potraw, 8) poda sporzdzon potraw z dodatkiem, 9) zaprezentowa wykonan potraw na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw mcznych, sosów i surówek, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania potraw mcznych, sosów i surówek, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw. wiczenie 4 Sporzdz i podaj dwa rodzaje pierogów z ró|nymi nadzieniami (sBonym i sBodkim) w tym potraw z kuchni innych narodów wedBug wybranych receptur. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa i wybra receptury pierogów, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi pierogi, 6) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych potraw, 7) poda sporzdzone potrawy, 8) zaprezentowa wykonane potrawy ze wskazaniem potrawy kuchni innego narodu. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw mcznych, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania potraw mcznych, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 wiczenie 5 Sporzdz i podaj dwa rodzaje potraw z ciasta ziemniaczanego: gotowane i sma|one, wedBug wybranych receptur, zaproponuj dodatki i mo|liwo[ci zastosowania w |ywieniu. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa i wybra receptury potraw z ciasta ziemniaczanego, 2) zaplanowa dodatki do potraw i sporzdzi ich spis na arkuszu papieru, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 5) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 6) sporzdzi wyroby z ciasta ziemniaczanego, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych potraw, 8) poda sporzdzone potrawy, 9) zaprezentowa wykonane potrawy oraz spis dodatków na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw z ciasta ziemniaczanego, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania potraw z ciasta ziemniaczanego, - zastawa stoBowa do podawania ró|nych potraw. wiczenie 6 Wyszukaj potrawy póBmisne z mki w otrzymanej karcie menu i wykonaj ich zestawienie, klasyfikujc wedBug sposobów obróbki cieplnej. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa otrzyman kart menu, 2) wybra i zapisa potrawy póBmisne z mki wystpujce w karcie, 3) zaklasyfikowa wybrane potrawy do odpowiednich grup, 4) wykona szkic klasyfikacji na plakacie, 5) sformuBowa i zapisa wnioski, 6) zaprezentowa spis potraw i wnioski na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury potraw póBmisnych z ciast, - karta menu wybranego zakBadu gastronomicznego, - komputer z rzutnikiem, - prezentacja multimedialna przedstawiajca podziaB potraw póBmisnych z mki, - materiaBy pi[miennicze.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zaklasyfikowa ciasta w zale|no[ci od sposobu zarabiania? 2) sporzdzi ró|ne rodzaje klusek wyrabianych w naczyniu? 3) sporzdzi makaron, kluski krajane i Bazanki? 4) sporzdzi i poda pierogi z ró|nymi nadzieniami? 5) dobra sprzt, narzdzia, urzdzenia i maszyny do wykonania potraw z mki? 6) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania potraw z mki? 7) wybra potrawy mczne podawane ludziom chorym? 8) dobra dodatki do potraw mcznych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 4.5. Sporzdzanie podstawowych wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast 4.5.1. MateriaB nauczania Mka, oprócz tego, |e jest surowcem do produkcji wielu podstawowych potraw, jest tak|e wykorzystywana do sporzdzania wyrobów ciastkarskich i kulinarnych. PodziaB na wyroby ciastkarskie i kulinarne wynika ze smaku ciast, który mo|e by sBodki lub sBony i od tego zale|y przeznaczenie wyrobów. PodziaB ten przedstawiony jest na rysunku 8. Ciasta Wyroby ciastkarskie Wyroby kulinarne babki paluszki placki paszteciki serniki kulebiaki torty pizza mazurki groszek ciastka ptysiowy Rys. 8. PodziaB i przykBady ciast w zale|no[ci od przeznaczenia [opracowanie wBasne] Wyroby z ciast zawieraj zazwyczaj wszystkie skBadniki od|ywcze: biaBka, tBuszcze, wglowodany, witaminy i skBadniki mineralne. Szczególnie du|a jest zawarto[ wglowodanów oraz tBuszczu, co sprawia, |e ciasta s wysokoenergetyczne. Wyroby ciastkarskie maj szerokie zastosowanie w |ywieniu: mo|na je podawa jako desery, na podwieczorki, a tak|e wiele z nich ze wzgldu na surowce i technik wykonania ma zastosowanie w |ywieniu dietetycznym. Wyroby kulinarne s dodatkami do zup czystych i zup kremów, a tak|e mog stanowi dania podstawowe. W zale|no[ci od rodzaju surowców wchodzcych w skBad ciasta i zastosowanego procesu technologicznego wyró|nia si ciasta: kruche i póBkruche, piernikowe, biszkoptowe, biszkoptowo  tBuszczowe, dro|d|owe, parzone (ptysiowe), francuskie i póBfrancuskie. W[ród tych grup ciast mo|na wyró|ni ciasta pieczone oraz sma|one (rys. 9.). Ciasta pieczone parzone kruche, póBkruche biszkoptowo - francuskie, tBuszczowe póBfrancuskie biszkoptowe dro|d|owe Ciasta sma|one Rys. 9. PodziaB ciast w zale|no[ci od skBadu surowcowego i sposobu obróbki cieplnej [opracowanie wBasne]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 Zrodki spulchniajce do produkcji ciast Wikszo[ ciast wymaga dodatku [rodka spulchniajcego, który wytwarza w cie[cie pcherzyki gazu. Powstajcy gaz powiksza objto[ ciasta i nadaje mu porowat struktur. Zrodki spulchniajce dzieli si na trzy grupy: - Fizyczne  powietrze i para wodna. Powietrze dostaje si do ciasta podczas wyrabiania, z przesiewanej (napowietrzonej) mki oraz z ubitej z biaBek piany. Para wodna w najwikszych ilo[ciach pochodzi z dodawanych pBynów oraz biaBek jaj. - Chemiczne  proszki do pieczenia, soda oczyszczona. Zrodki te w wysokiej temperaturze rozkBadaj si z wydzieleniem dwutlenku wgla powodujcego wyrastanie ciasta. - Biologiczne  dro|d|e - rozmna|ajc si (przez pczkowanie) przeprowadzaj fermentacj alkoholow, w wyniku której powstaje alkohol i dwutlenek wgla, spulchniajcy ciasto. Kremy i masy. Lukry. Do wykaDczania ciast stosuje si ró|nego rodzaju wyroby cukiernicze jak; kremy, masy, nadzienia, lukry (glazury) oraz syropy. Krem russel  sporzdzany jest z ogrzanej masy jajowo  cukrowej, któr po ubiciu Bczy si z napowietrzonym tBuszczem i substancjami smakowo  zapachowymi. Krem bezowy  otrzymuje si z ubitych biaBek jaj zaparzonych wrzcym syropem. Krem bita [mietanka  otrzymuje si przez ubicie [mietanki kremowej o zawarto[ci tBuszczu 30%, cukru pudru i waniliny. Masy gryla|owe  wyrabia si ze zrumienionych orzechów wBoskich, laskowych lub arachidowych z cukrem i niewielk ilo[ci masBa. Masy marcepanowe  produkuje si z migdaBów zmia|d|onych z cukrem. Masy kajmakowe - mleko lub [mietank gotuje si z du|ym dodatkiem cukru do otrzymania gstej, zastygajcej masy. Masy owocowe  to masy z przetworów owocowych  galaretek, d|emów, konfitur, marmolad. Lukry (glazury) stosuje si jako element dekoracyjny do powlekania powierzchni ró|nych wyrobów ciastkarskich ze wszystkich rodzajów ciast. Stosowane s dwa rodzaje lukrów: - glazura cukrowo  biaBkowa, któr otrzymuje si przez utarcie cukru i biaBek jaj z dodatkiem substancji smakowo  zapachowych; - glazura pomadowa, któr otrzymuje si z pomady wodnej przez jej rozcieDczenie wod (pomad wodn sporzdza si gotujc wod z du|ym dodatkiem cukru i nastpnie ubijajc). Do wykaDczania wyrobów ciastkarskich stosuje si tak|e karmel. Jest to syrop z cukru palonego  otrzymuje si go przez ogrzanie cukru do temperatury ok. 170ºC i poBczenie z niewielk ilo[ci wody. Karmel stosuje si do dekorowania wyrobów ciastkarskich, a tak|e jako barwnik i dodatek smakowy do ciast, kremów, mas i deserów. Podstawowe techniki sporzdzania wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast Ciasta kruche i póBkruche - Cecha charakterystyczna: krucho[. - SkBadniki ciasta kruchego - mka: tBuszcz: cukier puder w stosunku 3:2:1 oraz |óBtka. - SkBadniki ciasta póBkruchego  mka, tBuszcz, cukier, jaja, [mietana, proszek spulchniajcy. Ilo[ tBuszczu jest mniejsza (13-35% masy mki) ni| w cie[cie kruchym (50% masy mki). - Sposób wykonania: Ciasta te sporzdza si na stolnicy. Mk nale|y przesia, sieka z tBuszczem tak dBugo, a| czstki tBuszczu bd wielko[ci ziaren grochu, doda wtedy cukier i |óBtka (lub caBe jaja), ewentualnie [mietan, zarobi no|em i nastpnie rkoma wyrobi na jednolit mas. Wyrabia bardzo krótko, tylko do poBczenia skBadników. SchBodzi w lodówce. Formowa i ukBada na blasze. Blachy do ciasta kruchego i do ciasta póBkruchego nale|y  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 posypa cienk warstw mki lub posmarowa cienk warstw tBuszczu, zale|nie od rodzaju wyrobu. Piec nale|y w temperaturze 180-220ºC  kruche, i 160-200ºC  póBkruche wkBadajc do dobrze nagrzanego piekarnika. Czas pieczenia zale|y od wielko[ci wyrobu: drobne piecze si 15-20 minut, a du|e 30-60 minut. - Asortyment wyrobów: Wyroby ciastkarskie: Drobne ciastka kruche - z rozwaBkowanego ciasta wykrawa si foremk ró|ne ksztaBty lub wyciska si przez maszynk. Babeczki  piecze si w karbowanych foremkach i nadziewa po upieczeniu kremem, mo|na te| nadziewa babeczki przed pieczeniem. Serniki  z ciasta kruchego sporzdza si spody pod serniki, na które wykBada si mas serow i piecze. WykaDcza si lukrem, polew kakaow lub posypuje cukrem pudrem. Szarlotki (jabBeczniki)  otrzymuje si z dwóch warstw ciasta kruchego, midzy którymi ukBada si przed pieczeniem nadzienie z jabBek; powierzchni wykaDcza si cukrem pudrem, glazur, bit [mietan. Mazurki  to zdobione ciasta wypiekane w okresie Zwit Wielkanocnych. Wyroby kulinarne: Paszteciki  formuje si i nadziewa takimi farszami jak paszteciki dro|d|owe. Paluszki  z ciasta kruchego sBonego, formuje si waBeczki, smaruje mas jajow i posypuje kminkiem, makiem lub sol. Kulebiaki  s omówione w cz[ci dotyczcej kuchni innych narodów. Ciasta piernikowe - Cechy charakterystyczne: jasnobrzowa barwa, miodowy smak, korzenny aromat i wilgotno[. - SkBadniki: miód, cukier, syrop ziemniaczany, mka pszenna i |ytnia, jaja, przyprawy korzenne (cynamon, gozdziki, ziele angielski, pieprz czarny, gaBka muszkatoBowa, kardamon, imbir), tBuszcz oraz proszek spulchniajcy. - Sposób wykonania: Miód, cukier, syrop i wod gotuje si. Do powstaBego gorcego syropu dodaje si mk i zarabia, po czym ciasto poddawane jest le|akowaniu, które mo|e trwa kilka tygodni. Dopiero wtedy dodaje si do ciasta tBuszcz, przyprawy korzenne, jaja, [rodki spulchniajce i wyrabia, a nastpnie formuje i piecze. Po upieczeniu wykaDcza si glazur, lukrem, polew, a wyroby du|e tak|e masami. - Asortyment wyrobów: sporzdza si tylko wyroby ciastkarskie - du|e (pierniki formowe) i drobne pierniczki wykrawane foremkami o ró|nych ksztaBtach. Ciasta biszkoptowe - Cechy charakterystyczne: lekko[, puszysto[, porowato[. - SkBadniki: podstawowe - jaja, mka, cukier; dodatkowe  kakao, bakalie, mak. - Sposób wykonania: Jest to ciasto sporzdzane w naczyniu. Mo|na je wykona dwoma metodami: na zimno lub na ciepBo. Wykonanie ciasta biszkoptowego na zimno: jaja wybi, oddzielajc |óBtka od biaBek, biaBka ubija na sztywn pian dodajc cukier pod koniec ubijania. Doda |óBtka i wymiesza delikatnie na jednolit mas. Doda partiami mk mieszajc delikatnie. Uformowa wyroby. Form posmarowa cienko tBuszczem lub wyBo|y pergaminem. Piec w 170-200ºC wyroby du|e, a w 200-220ºC wyroby drobne. Wykonanie ciasta biszkoptowego na ciepBo: jaja wybi do miski, doda cukier i ubija nad par (misk postawi na garnku z niedu| ilo[ci wrzcej wody tak, aby miska byBa ogrzewana tylko par) do momentu, a| masa stanie si gsta i puszysta (jej objto[ powinna zwikszy si 2,5-3 razy). Naczynie z mas zestawi z pary i nadal ubija a| do caBkowitego ochBodzenia do temperatury 20-28ºC. Do zimnej masy dodawa partiami przesian mk, delikatnie mieszajc. Formowa i piec jak ciasto wykonane sposobem na zimno.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 - Asortyment wyrobów - z ciasta biszkoptowego sporzdza si wyBcznie wyroby ciastkarskie: Rolady  pBaty biszkoptowe, posmarowane kremem lub przetworami owocowymi i zwinite w rulon, wykoDczone polew lub kremem. Keksy  to wyroby z du| ilo[ci bakalii. Torty  produkuje si tylko z blatów biszkoptowych lub Bczc je z biszkoptowo  tBuszczowymi, kruchymi i póBkruchymi. Ka|dy tort skBada si z podstawy, kremu lub masy i wykoDczenia (krem, masa, lukier i elementy dekoracyjne). Do przekBadania tortów stosuje si ró|nego rodzaju kremy, masy i przetwory owocowe. PBaty biszkoptowe i biszkoptowo  tBuszczowe przed przeBo|eniem nascza si syropami. Torty mog mie ró|ne ksztaBty, najcz[ciej s okrgBe lub prostoktne. Do dekoracji tortów stosuje si kremy wyciskane z worka zakoDczonego zdobnikami o ró|nych ksztaBtach, a tak|e konfitury, owoce kandyzowane, galaretki owocowe, orzechy, migdaBy, wiórki czekoladowe, czekolad, pomady, elementy z marcepanu oraz [wie|e owoce. Dekoracja tortów mo|e mie charakter centralny, pasowy, symetryczny lub asymetryczny. Tort sprzedawany porcjowo musi mie dekoracj centraln. Ciasta biszkoptowo tBuszczowe (piaskowe) - Cechy charakterystyczne: krucho[, rozsypujca si struktura. - SkBadniki: mka pszenna i mka ziemniaczana w stosunku wagowym 1:1, tBuszcz, jaja, cukier, proszek do pieczenia. Stosunek tBuszczu do mki wynosi 1:2. - Sposoby wykonania: Na zimno: uciera si tBuszcz (masBo lub margaryn) z cukrem, dodajc |óBtka, mk z proszkiem i na koDcu pian z biaBek, po czym delikatnie miesza. Na ciepBo: jaja z cukrem ubija si na parze i Bczy z ubitym tBuszczem i mk z proszkiem. WykBada si do form wysmarowanych tBuszczem lub wyBo|onych pergaminem. Piecze w temperaturze 160-200ºC przez 30-40 minut. Po upieczeniu posypuje si cukrem pudrem lub wykaDcza polew. - Asortyment wyrobów - tylko wyroby ciastkarskie: babki, keksy, ciastka korpusowe. Ciasta dro|d|owe - Cechy charakterystyczne: du|a porowato[ i pulchno[. - SkBadniki: podstawowe - mka, pByn (mleko lub woda), dro|d|e (1,5-6% masy mki), sól; dodatkowe: jaja, cukier (do 30% masy mki), tBuszcz (do 40% masy mki). - Sposób wykonania: Ciasto dro|d|owe sporzdza si w naczyniu. Mo|e by wykonywane metod jednofazow lub dwufazow. Metoda jednofazowa: polega na dodaniu do podgrzanego mleka dro|d|y, soli, podgrzanej masy jajowo  cukrowej i mki oraz dokBadnym wymieszaniu skBadników, a nastpnie wyrobieniu ciasta. Je|eli receptura przewiduje tBuszcz, to dodaje si go pod koniec wyrabiania. Metoda dwufazowa: wykonanie ciasta obejmuje nastpujce etapy: sporzdzenie rozczynu, wyrastanie rozczynu, zarabianie ciasta, wyrabianie ciasta, wyrastanie ciasta, formowanie wyrobów, wyrastanie wyrobów, pieczenie. Rozczyn sporzdza si z dro|d|y, mki i pBynu. Cz[ mleka nale|y podgrza do temperatury ok. 30-35ºC, rozprowadzi w nim dro|d|e i mk i pozostawi do wyro[nicia w temperaturze 25-30ºC przez 15-35 minut. Do wyro[nitego rozczynu dodaje si reszt mki, jaja utarte z cukrem i skBadniki dokBadnie miesza, a nastpnie wyrabia mechanicznie lub rcznie. Pod koniec wyrabiania dodaje si rozpuszczony (lecz chBodny) tBuszcz i wyrabia dalej a| do uzyskania jednolitej, gBadkiej masy, nie przyklejajcej si do rki i odstajcej od [cian naczynia. Wtedy ciasto poddaje si wyrastaniu w temperaturze 28-30ºC przez okoBo 1 godziny. Nastpnie formuje si wyroby, wykBada do form i ponownie poddaje wyrastaniu, po czym wykaDcza ich powierzchnie np. przez posmarowanie jajem. Piecze si w temperaturze 180-200ºC przez 20-30 minut wyroby drobne i 60 minut wyroby du|e.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 - Asortyment wyrobów  wyroby ciastkarskie: Placki  to wyroby du|e, pieczone na blachach lub w podBu|nych formach. WykaDcza si je przez posypanie przed pieczeniem kruszonk, a po upieczeniu posypanie cukrem pudrem lub polukrowanie. Strucle  ciasto rozwaBkowuje si w ksztaBcie prostokta, pokrywa mas makow i zwija w rulon, który nastpnie zawija si w pergamin i piecze. Po upieczeniu wykaDcza si glazur oraz skórk pomaraDczow, migdaBami lub innymi bakaliami. Babki dro|d|owe  sporzdza si z ciasta dro|d|owego wykwintnego tj. zawierajcego wiksz ilo[ |óBtek i tBuszczu. Po upieczeniu wykaDcza si cukrem pudrem lub glazur. Pczki  to wyroby sma|one w du|ej ilo[ci tBuszczu. Ciasto powinno mie wiksz ilo[ |óBtek, a mniej cukru i tBuszczu ni| inne wyroby (ciasto powinno by lekkie). Pczki s wyrobami nadziewanymi d|emem, konfitur lub marmolad, a tak|e kremami budyniowymi lub ajerkoniakiem. Pczki sma|y si w tBuszczu o temperaturze 160-180ºC do uzyskania jasnobrzowej barwy z jednej strony, a nastpnie z drugiej. Std, je|eli ciasto jest dobrze wyro[nite, powstaj na pczkach jasne obwódki. Czas sma|enia wynosi 3-5 minut. WykaDcza si posypujc cukrem pudrem lub zanurzajc w glazurze. Ciastka dro|d|owe nadziewane  to wyroby drobne, nadziewane [wie|ymi jagodami, pra|onymi jabBkami lub przetworami owocowymi. Przed pieczeniem smaruje si jajem lub posypuje kruszonk, a po upieczeniu mo|na wykaDcza glazur. - Asortyment wyrobów  wyroby kulinarne: Paszteciki  to wyroby sporzdzone z nadzieniem z misa, grzybów, kapusty, kapusty i misa. Formuje si z prostokta ciasta, na którego brzeg nakBada si nadzienie, po czym zawija i kroi sko[ne paszteciki dBugo[ci 8-10 cm. Przed pieczeniem smaruje si jajem. Podaje si jako dodatek do zup czystych. Kulebiaki  formowane i nadziewane s tak, jak kulebiaki z ciasta kruchego. Pyzy  s wyrobami gotowanymi w parze i podawanymi jako dodatek do mis duszonych lub pieczonych z sosami. Ciasta parzone (ptysiowe) - Cechy charakterystyczne: kruche, lekkie, na powierzchni suche, w [rodku posiada du|e, puste przestrzenie. - SkBadniki: mka, woda, tBuszcz, jaja, sól. - Sposób wykonania: wod nale|y zagotowa z sol i tBuszczem, wsypa do niej od razu wszystk mk intensywnie mieszajc i ogrzewa a| do momentu, kiedy ciasto caBkowicie odstaje od naczynia (3-6 minut). Mas schBodzi do temperatury ok. 70ºC i dodawa po 1 jaju ucierajc. Ilo[ dodanych jaj nie jest [ci[le okre[lona i zale|y od stopnia zaparzenia mki, jako[ci mki i wielko[ci jaj. Po uzyskaniu odpowiedniej konsystencji nale|y formowa wyroby, wyciskajc je woreczkiem ze zdobnikiem. Ciasto to mocno wyrasta podczas pieczenia, dlatego wyroby nale|y rozmieszcza w odlegBo[ci 4-7 cm. Piecze si w temperaturze 180-220ºC w czasie ok. 30 minut. Wszystkie wyroby z ciasta ptysiowego nadziewa si po upieczeniu, po czym posypuje si cukrem pudrem lub wykaDcza polew. - Asortyment wyrobów: Wyroby ciastkarskie: ptysie (okrgBe), eklery (podBu|ne)  wyroby drobne, nadziewane bit [mietank lub kremem budyniowym; karpatki  wyroby du|e, blaty przekBadane po upieczeniu kremem budyniowym. Wyroby kulinarne: groszek ptysiowy ( wyciska si maBe grudki)  po upieczeniu otrzymuje si maBe puste kuleczki. Podaje si jako dodatek do zup kremów; paszteciki  sporzdza si nadziewajc nadzieniami sBonymi wyroby w ksztaBcie ptysiów lub eklerów. Ciasta francuskie - Cechy charakterystyczne: warstwowa struktura tzw. listkowanie. - SkBadniki: mka i tBuszcz w stosunku wagowym 1:1, jaja, pByn, kwas, sól.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 - Sposób wykonania: Sporzdza si ciasto podstawowe z mki, jaj, soli i pBynu - podobne konsystencj do ciasta pierogowego. Oddzielnie sporzdza si tzw. ciasto ma[lane z masBa i niewielkiej ilo[ci mki. Nastpnie ciasta skBada si i waBkuje w okre[lony sposób i chBodzi, przy czym czynno[ t nale|y powtórzy 3-4 krotnie. Wyroby formuje si przez wykrawanie kwadratów i prostoktów ró|nej wielko[ci tak, aby nie byBo [cinków, bo ciasto francuskie nie powinno by po raz drugi zagniatane (traci listkow struktur). Ciasto francuskie piecze si w temperaturze 220-240ºC w czasie 15-30 minut. - Asortyment wyrobów: Wyroby ciastkarskie: napoleonki (wyroby du|e, z dwóch blatów ciasta przeBo|onych bit [mietank lub kremem [mietankowym, górna powierzchnia posypana cukrem pudrem), rurki (ciasto piecze si nawinite na specjalne metalowe rurki, przed pieczeniem smaruje si jajem i posypuje cukrem krysztaBem, a po upieczeniu napeBnia si bit [mietank lub kremem); z wyrobów ciastkarskich sporzdza si tak|e jzyki, grzebienie, koperty, krawaty, wiatraczki, palmiery, baranie rogi, ro|ki z owocami. Wyroby kulinarne: paszteciki - o ksztaBcie i z nadzieniami takimi jak paszteciki z ciasta dro|d|owego, diablotki  dBugie, spiralnie zwijane paluszki przed pieczeniem posypane serem i papryk; vol au vent  specjalny rodzaj pasztecika, pochodzcy z kuchni francuskiej. Ciasta póBfrancuskie - Rodzaje: serowe, [mietanowe i dro|d|owe. - Cecha charakterystyczna: listkowanie, krucho[. - SkBadniki: mka, tBuszcz, jaja, ser twarogowy lub [mietana lub dro|d|e w zale|no[ci od rodzaju ciasta. - Sposób wykonania: ciasto serowe i [mietanowe technik ciasta kruchego; ciasto póBfrancuskie dro|d|owe technik ciasta francuskiego, lecz ciastem podstawowym jest ciasto dro|d|owe, a zamiast ciasta ma[lanego stosuje si zmikczone masBo. Temperatura pieczenia jak ciasta francuskiego. - Asortyment wyrobów: rogale, obwarzanki, precle, ro|ki, koperty. Dekorowanie, porcjowanie i podawanie wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast Wyroby ciastkarskie musz mie dekoracje estetyczne, wyrazne, wykonane z surowców jadalnych. Najlepiej wykonywa je w taki sposób, aby elementy rytmicznie si powtarzaBy. Nale|y zwróci uwag, aby elementy dekoracyjne byBy dobrane pod wzgldem barwy i harmonizowaBy ze sob pod wzgldem smaku. Porcjujc du|e wyroby ciastkarskie takie jak placki, jabBeczniki, serniki nale|y kroi je w równej wielko[ci kawaBki o okre[lonym ksztaBcie  kwadraty lub prostokty. Wyroby w ksztaBcie podBu|nym  babki, keksy kroi w plastry. Rolad biszkoptow kroi si w sko[ne plastry grubo[ci 1  1,5 cm. Torty nale|y kroi ostrym, cienkim, dBugim no|em, zanurzanym w gorcej wodzie  maBe torty na 8 do 16 cz[ci, a du|e, po wykrojeniu [rodkowego pier[cienia, na 24 - 32 kawaBki. Ciasta sBodkie podaje si wieloporcjowo na specjalnych paterach z Bopatk lub szczypcami do porcjowania oraz jednoporcjowo na talerzykach szklanych lub deserowych z widelczykiem. KawaBek tortu musi by w pozycji stojcej, w|sz stron zwrócony do konsumenta. Wyroby ciastkarskie mog by podawane jako skBadnik podwieczorków, drugich [niadaD, dodatek do napojów gorcych, desery. Wyroby kulinarne jak paluszki, precelki, paszteciki s stosowane jako dodatki do zup czystych i kremów  podaje si je na oddzielnym talerzyku obok bulionówki z zup. Wyroby du|e  kulebiaki podaje si jako drugie danie z dodatkiem surówek i sosów. Babeczki kruche napeBnione sBonym nadzieniem mog stanowi zaksk lub element dekoracyjny póBmisków.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 Jako elementy dekoracyjne póBmisków stosuje si tak|e maBe paszteciki z ciasta francuskiego wypeBnione ró|nymi nadzieniami. Zastosowanie ciast w |ywieniu dietetycznym Zastosowanie wyrobów ciastkarskich i kulinarnych z ciast w |ywieniu ludzi chorych zale|y od surowców wchodzcych w skBad ciasta i techniki obróbki cieplnej. Dozwolone s: biszkopty, biszkopciki, czerstwe nietBuste ciasto dro|d|owe, nietBuste herbatniki, ciasto piernikowe bez orzechów i ostrych przypraw, czerstwe ciasto ptysiowe, bezy. Zabronione s: pczki, chrusty, torty, ciastka z kremami, ciasta kruche, póBkruche, piaskowe, francuskie, póBfrancuskie, kremy tBuste. Wypieki w kuchniach ró|nych narodów Pizza  wyrób z ciasta dro|d|owego, charakterystyczna potrawa kuchni wBoskiej, wyrób kulinarny sporzdzany z wielk ró|norodno[ci nadzieD. Stanowi danie podstawowe. Tarta  wyroby du|e z ciasta kruchego, charakterystyczne dla kuchni francuskiej, sporzdzane z nadzieniem sBonym lub sBodkim. Wypiekane w specjalnych, okrgBych formach z karbowanym brzegiem. Jest daniem podstawowym (sBona) lub deserem (sBodka). Kulebiak  wyrób du|y z ciasta dro|d|owego, pochodzi z kuchni rosyjskiej. Jest to rodzaj rolady z nadzieniem z misa, warzyw, grzybów. Po upieczeniu kraje si go na sko[ne kawaBki o grubo[ci 3  4 cm. Mo|e by daniem podstawowym lub stanowi dodatek do zupy czystej. Vol-au-vent  specjalno[ kuchni francuskiej  rodzaj pasztecika z ciasta francuskiego, wyrób drobny, w ksztaBcie studzienki, która powstaje z poBczenia kilku pier[cieni z ciasta przed pieczeniem. Po upieczeniu nadziewany nadzieniem z misa, drobiu, ryb, warzyw, grzybów. Podawany jako dodatek do zup czystych. 4.5.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1) Jak klasyfikuje si wyroby z ciast pieczonych w zale|no[ci od przeznaczenia? 2) Jak dzieli si ciasta w zale|no[ci od surowców i obróbki cieplnej? 3) Jakie s skBadniki i sposób wykonania ciasta kruchego? 4) Jak sporzdza si ciasto dro|d|owe metod dwufazow? 5) Jaki asortyment wyrobów ciastkarskich mo|na sporzdzi z ciasta dro|d|owego? 6) W jaki sposób sporzdza si ciasto biszkoptowe? 7) Jakie wyroby mo|na sporzdzi z ciasta biszkoptowo  tBuszczowego? 8) Jakie wyroby mo|na sporzdzi z ciasta parzonego? 9) Jak przebiega produkcja ciasta francuskiego? 10) Czym ró|ni si ciasto francuskie od póBfrancuskiego? 11) Jakie wyroby mo|na sporzdzi z ciasta francuskiego? 4.5.3. wiczenia wiczenie 1 Sporzdz i podaj wyrób du|y i wyrób drobny z ciasta kruchego i póBkruchego wedBug wybranych receptur (w tym jeden wyrób kulinarny). Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wybra receptury ciast, 2) zorganizowa stanowisko pracy,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 3) przygotowa sprzt i narzdzia oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi ciasto kruche i póBkruche, 6) uformowa wybrane wyroby, 7) upiec wyroby, 8) wykoDczy upieczone wyroby zgodnie z receptur, 9) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 10) poda sporzdzone wyroby, 11) zaprezentowa wykonane wyroby na forum grupy ze wskazaniem wyrobu kulinarnego. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury ciast kruchych i póBkruchych, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania, wypieku i wykoDczenia ciast kruchych i póBkruchych, - zastawa stoBowa do podawania ciast. wiczenie 2 Sporzdz i podaj wyrób z ciasta biszkoptowego wedBug otrzymanej receptury. Wska| na mo|liwo[ jego zastosowania w |ywieniu dietetycznym. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa receptur ciasta, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z receptur, 5) sporzdzi ciasto biszkoptowe, 6) uformowa wybrany wyrób, 7) upiec wyrób, 8) wykoDczy upieczony wyrób zgodnie z receptur, 9) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanego wyrobu, 10) poda sporzdzony wyrób, 11) zaprezentowa wykonany wyrób na forum grupy wskazujc na mo|liwo[ jego zastosowania w |ywieniu dietetycznym. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury ciast biszkoptowych, - surowce zgodnie z receptur, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania, wypieku i wykaDczania ciast biszkoptowych, - zastawa stoBowa do podawania ciast. wiczenie 3 Sporzdz i podaj jeden wyrób ciastkarski du|y i jeden drobny z ciasta dro|d|owego wedBug wskazanej receptury.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46 Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa receptury ciast, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi ciasto dro|d|owe metod dwufazow, 6) uformowa wyroby, 7) upiec wyroby, 8) wykoDczy upieczone wyroby zgodnie z recepturami, 9) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 10) poda sporzdzone wyroby, 11) zaprezentowa wykonane wyroby na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury ciast dro|d|owych, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania, wypieku i wykoDczenia ciast dro|d|owych, - zastawa stoBowa do podawania ciast. wiczenie 4 Sporzdz i podaj pizz jako wyrób kulinarny z ciasta dro|d|owego pochodzcy z kuchni wBoskiej wedBug wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wybra receptur pizzy, 2) zorganizowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z receptur, 5) przygotowa dodatki do pizzy, 6) sporzdzi ciasto dro|d|owe metod dwufazow, 7) uformowa pizz, 8) upiec pizz, 10) poda i przeprowadzi ocen organoleptyczn pizzy, 11) zaprezentowa wykonany wyrób na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury ciast dro|d|owych, - surowce zgodnie z receptur, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania, wypieku i wykoDczenia pizzy, - zastawa stoBowa do podawania pizzy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 47 wiczenie 5 Sporzdz i podaj wyroby z ciasta parzonego: ciastkarski (ptysie lub eklery) i kulinarny (groszek ptysiowy) wedBug wybranych receptur. Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa i wybra receptury wyrobów, 2) zorganizowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi ciasto parzone, 6) uformowa ró|ne rodzaje ciasta parzonego, 7) upiec wyroby, 8) sporzdzi nadzienie do wyrobu ciastkarskiego, 9) wykoDczy upieczone wyroby zgodnie z receptur, 10) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 11) poda sporzdzone wyroby, 12) zaprezentowa wykonane wyroby na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury ciast parzonych, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do sporzdzania, wypieku i wykoDczenia ciast, - zastawa stoBowa do podawania ciast. wiczenie 6 Sporzdz i podaj dwa wyroby: jeden kulinarny i jeden ciastkarski z póBproduktu ciasta francuskiego (w tym jeden z kuchni francuskiej). Sposób wykonania wiczenia: Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeanalizowa receptury wyrobów kulinarnych i ciastkarskich z ciasta francuskiego, 2) zorganizowa stanowisko pracy, 3) przygotowa sprzt i narzdzia, maszyny oraz potrzebne urzdzenia, 4) odwa|y surowce zgodnie z recepturami, 5) sporzdzi nadzienia do wyrobów, 6) uformowa i upiec wybrane wyroby, 7) wykoDczy upieczone wyroby zgodnie z receptur, 8) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 9) poda sporzdzone wyroby, 10) zaprezentowa wykonane wyroby na forum grupy z uwzgldnieniem wyrobu z kuchni francuskiej. Wyposa|enie stanowiska pracy: - receptury ciast francuskich i póBfrancuskich, - surowce zgodnie z recepturami, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 48 - narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do wypieku i wykaDczania ciast, - zastawa stoBowa do podawania ciast. 4.5.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zaklasyfikowa ciasta pod wzgldem rodzaju surowców i sposobu ich wykonania? 2) rozró|ni wyroby ciastkarskie i kulinarne z ciast? 3) dobra narzdzia, sprzt, maszyny i urzdzenia do produkcji ciast? 4) dobra surowce do sporzdzania ciasta kruchego i póBkruchego? 5) dobra surowce do sporzdzania ciasta dro|d|owego? 6) sporzdzi ró|ne wyroby z ciasta kruchego i póBkruchego i wyja[ni ró|nice pomidzy tymi ciastami? 7) sporzdzi ciasto biszkoptowe ró|nymi metodami? 8) wyja[ni ró|nice pomidzy ciastem biszkoptowym i biszkoptowo -tBuszczowym? 9) sporzdzi i udekorowa wyroby z ciasta piernikowego? 10) sporzdzi wyroby ciastkarskie i kulinarne z ciasta dro|d|owego i okre[li ich zastosowanie w |ywieniu? 11) sporzdzi wyroby z ciasta francuskiego i póBfrancuskiego i wyja[ni ró|nice pomidzy tymi rodzajami ciast? 12) scharakteryzowa wyroby ciastkarskie lub kulinarne z ciast charakterystyczne dla kuchni innych narodów? 13) wybra wyroby ciastkarskie i kulinarne z ciast i uzasadni ich zastosowanie w |ywieniu dietetycznym?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 49 5. SPRAWDZIAN OSIGNI Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. Test skBada si z 24 zadaD wielokrotnego wyboru obejmujcych materiaB nauczania caBej jednostki moduBowej. 4. Tylko jedna z odpowiedzi na ka|de zadanie jest prawidBowa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi. PrawidBow odpowiedz zaznacz przez postawienie x w odpowiedniej rubryce. Je|eli si pomylisz, zaznacz bBdn odpowiedz kóBkiem, a nastpnie zaznacz odpowiedz prawidBow. 6. Czytaj ka|de zadanie co najmniej dwukrotnie. Je|eli nie znasz odpowiedzi, przejdz do nastpnego zadania, a do trudniejszego fragmentu powrócisz pózniej. 7. Na rozwizanie testu masz 45 minut. Powodzenia! ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Biorc pod uwag rodzaj ziarna i sposób jego przerobu, kasza krakowska jest kasz: a) gryczan, drobn. b) owsian, gniecion. c) jczmienn, grub. d) pszenn, Baman. 2. Mki jasne maj mniejsz warto[ od|ywcz od mk razowych z powodu mniejszej zawarto[ci: a) witamin grupy B. b) tBuszczu. c) skrobi. d) sacharozy. 3. Najwy|sz warto[ od|ywcz spo[ród wymienionych kasz ma: a) kasza manna. b) kasza gryczana. c) ry| biaBy. d) kasza krakowska. 4. Mka pszenna powinna by przechowywana w temperaturze: a) do 10ºC. b) do 20ºC. c) do 15ºC. d) do 25ºC. 5. Typ mki okre[la wyra|on w gramach w 100 kg mki zawarto[: a) biaBka. b) bBonnika. c) witamin. d) skBadników mineralnych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 50 6. Ziemniaki, mk, jaja i sól nale|y u|y do sporzdzania: a) kopytek. b) klusek kBadzionych. c) pierogów leniwych. d) Bazanek. 7. Do sporzdzania ciasta na 70 porcji klusek kBadzionych nale|y u|y: a) mikser. b) miesiark. c) blender. d) kuter. 8. Aby sporzdzi ciasto na kluski kBadzione nale|y: a) mk zarobi z jajami i wod, wyrobi. b) masBo posieka z mk, doda jaja, wyrobi. c) mk zarobi z jajami i masBem, wyrobi. d) masBo utrze z jajami, doda mk, wyrobi. 9. Sporzdzajc ciasto na makaron nale|y je wyrobi: a) na stolnicy, krótko. b) na stolnicy, dBugo. c) w misce, za pomoc miksera. d) w misce, wybijajc By|k. 10. Wyrobem kulinarnym z ciasta parzonego stosowanym jako dodatek do zup kremów jest: a) diablotka. b) tarta. c) groszek ptysiowy. d) ro|ek. 11. Do sporzdzenia ciasta biszkoptowego nale|y u|y oprócz mki: a) cukier, masBo. b) mleko, jaja. c) tBuszcz, cukier. d) cukier, jaja. 12. Vol-au-vent jest rodzajem: a) pasztecika. b) rogalika. c) paluszka. d) precelka. 13. Sporzdzajc ciasto dro|d|owe metod dwufazow tBuszcz nale|y: a) posieka z mk i nastpnie doda rozczyn. b) rozpu[ci i doda do mki razem z rozczynem. c) doda pokrojony pod koniec wyrabiania ciasta. d) rozpu[ci i doda pod koniec wyrabiania ciasta.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 51 14. Aby ugotowa na sypko kasz krakowsk nale|y: a) przebra kasz. b) zatrze kasz jajem. c) wypBuka kasz. d) przesia kasz przez sito. 15. Stosunek objto[ciowy kaszy do wody przy gotowaniu krupniku wynosi: a) 1:2. b) 1:4. c) 1:6. d) 1:12. 16. Jako danie zasadnicze z kaszy mo|na poda: a) mus z kaszy manny. b) legumin. c) kleik jczmienny. d) zapiekank z kaszy gryczanej. 17. Jako potraw dietetyczn sporzdzon z mki mo|na poda: a) kluski lane. b) kluski kBadzione. c) kluski krajane. d) pierogi ruskie. 18. Do sporzdzenia kulebiaka, wyrobu kuchni rosyjskiej, z nadzieniem z grzybów, nale|y u|y ciasto: a) biszkoptowe. b) dro|d|owe. c) francuskie. d) parzone. 19. W celu uzupeBnienia warto[ci od|ywczej kaszy gryczanej ze sBonin nale|y poda j z: a) sosem grzybowym. b) ziemniakami. c) masBem. a) surówk z saBaty. 20. Do podprawienia sosu beszamelowego nale|y zastosowa: a) zawiesin. b) zasma|k III stopnia. c) zasma|k I stopnia. d) oprószanie. 21. Jedna porcja nale[ników z serem podanych jako deser powinna wa|y: a) 150 g. b) 50 g. c) 200 g. d) 250 g.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 52 22. Przeprowadzajc ocen organoleptyczn klusek francuskich nale|y wzi pod uwag jako wa|ne kryterium oceny: a) zwarto[. b) listkowanie. c) lekko[ i pulchno[. d) ziarnisto[. 23. Mus z kaszy manny nale|y przechowywa nie dBu|ej ni| 72 godziny w temperaturze: a) +2 do +4ºC. b) +4 do +8ºC. c) +8 do +12ºC. d) +12 do +16ºC. 24. Potraw póBmisn z mki mog by: a) pierogi leniwe. b) pierogi ruskie. c) kluski [lskie. d) knedle ziemniaczane.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 53 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. Zakre[l prawidBow odpowiedz, wpisz brakujce cz[ci zdania lub wykonaj rysunek. Numer zadania Odpowiedz Ilo[ punktów 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d 22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 54 6. LITERATURA 1. Arens  Azevêdo U.: Technologia gastronomiczna cz.1-2. REA, Warszawa 1998 2. Arens  Azevêdo U.: Technologia gastronomiczna z obsBug go[ci, cz.3: REA, Warszawa 1998 3. Flis K., Procner A.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. WSiP, Warszawa 1997 4. Górecka D., Limanówka H., SuperczyDska E., {yliDska  Kaczmarek M.: Technologia gastronomiczna z obsBug konsumenta cz. 2-3. Format AB, Warszawa 2006 5. JargoD R.: ObsBuga konsumenta, cz[ 1 i 2. WSiP, Warszawa 2000 6. Jastrzbski W., Wyposa|enie techniczne zakBadów gastronomicznych. WSiP, Warszawa 2003 7. Konarzewska M., Zielonka B., Konarzewska  SokoBowska M.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem cz. 1-3. REA, Warszawa 2003 8. Konarzewska M., Lada E.H., Zielonka B.: Wyposa|enie techniczne zakBadów gastronomicznych. REA, Warszawa 2004 9. Kowalski M.A.: Przewodnik po [wiecie potraw, Harald GDictionares, Warszawa1999 10. Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Przygoda B.: Warto[ od|ywcza wybranych produktów spo|ywczych i typowych potraw. PZWL, Warszawa 2005 11. Leitner H.: Poradnik dla kelnera. WSiP, Warszawa, 1993 12. Procner A.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem cz.1. WSiP, Warszawa 1985 13. Praca zbiorowa: Kucharz & Gastronom. REA, Warszawa 2001 14. SuperczyDska E., {yliDska  Kaczmarek M.: Zasady |ywienia. REA, Warszawa 2004 15. SuperczyDska E., {yliDska  Kaczmarek M.: Technologia gastronomiczna w zadaniach i pytaniach. eMPi2, PoznaD 2005 16. Szymanderska H.: Encyklopedia polskiej sztuki kulinarnej. REA, Warszawa 2006 17. Zalewski S., Podstawy technologii gastronomicznej. WNT. Warszawa 1997 Czasopisma: Bezpieczna |ywno[. PiM Sp. z o.o. Warszawa. {ywno[, |ywienie, prawo i zdrowie. I{i{, Warszawa. {ywienie czBowieka i metabolizm. I{i{, Warszawa. Nowa medycyna. Wydawnictwo medyczne Borgis.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 55

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
05 Sporządzanie podstawowego asortymentu potraw z owoców
08 Sporządzanie podstawowego asortymentu potraw z mięsa
08 Sporządzanie podstawowego asortymentu potraw z mięsa
07 Sporządzanie podstawowego asortymentu zup i sosów
06 SporzÄ…dzanie podstawowego asortymentu potraw z jaj
06 SporzÄ…dzanie podstawowego asortymentu potraw jarskich
09 Sporządzanie podstawowego asortymentu napojów
10 Sporządzanie podstawowego asortymentu deserów
09 SporzÄ…dzanie podstawowego asortymentu zakÄ…sek
07 SporzÄ…dzanie i ekspedycja potraw z jaj, mlekaidi69
17 SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z kasz i mÄ…ki
14 Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z owoców i warzyw
07 Analizowanie podstawowych działań w produkcji

więcej podobnych podstron