Monika A
aś
Dietetyka, grupa C2
Tarczyca
Jest narządem
produkującym i
wydzielającym do
krwi hormony.
Położona jest u
podstawy szyi.
Składa się z dwóch
płatów bocznych
połączonych
Ryc. 1. Anatomiczny obraz prawidłowej
tarczycy.
wąskim pasmem
tkanki zwanym
cieśnią.
" Tarczyca produkuje trzy hormony:
Głównym produktem jest hormon zwany tyroksyną
oznaczony symbolem T4, drugi to trijodotyronina
oznaczany symbolem T3 oraz kalcytoninę.
Do produkcji obu hormonów wykorzystywane są
cząsteczki jodu.
Ilość wydzielanych i krążących we krwi hormonów w
głównej mierze jest sterowana przez centralny układ
nerwowy tj. podwzgórze i przysadkę mózgową. Oba te
organy produkują neurohormony stymulujące pracę
tarczycy. Hormon przysadki mózgowej-
tyreotropina(TSH) pobudza wchłanianie jodu z
przewodu pokarmowego, produkcję hormonów
tarczycy oraz uwalnianie ich do krwiobiegu.
Czym jest nadczynność
tarczycy ?
" O nadczynności gruczołu tarczowego
(hipertyroksynemii) mówimy, gdy ilość
produkowanych przez tarczycę
hormonów przekracza aktualne
zapotrzebowanie organizmu. Choroba
ta częściej dotyka kobiet, mężczyz
ni
zapadają na nią 10 razy rzadziej.
Przyczyny nadczynności tarczycy
Pośród najczęściej występujących wymienia się przyczyny
immunologiczne.
Choroba Gravesa-Basedowa wiąże się zaburzeniem układu
immunologicznego i u jej podłoża leży niesprawny nadzór
immunologiczny. Powstają przeciwciała, które pobudzają
gruczoł tarczowy do produkcji hormonów niezależnie od
aktualnych potrzeb organizmu. Wielokrotnie choroba Gravesa-
Basedowa występuje rodzinnie, za co odpowiadają
przenoszone z pokolenia na pokolenie geny. Palenie
papierosów również przyczynia się do wystąpienia choroby i
zwiększa ryzyko jej ujawnienia 7-8 krotnie. Charakterystycznym
objawem, który pozwala zdiagnozować chorobę Gravesa-
Basedowa jest dorbitopatia tzw. wytrzeszcz. Choć występuje
tylko u kilku procent chorych, objawu nie należy lekceważyć, bo
nie leczona orbitopatia może prowadzić nawet do ślepoty.
" Wole guzowate
nadczynne może mieć postać pojedynczego guzka (ujawnienie się
objawów nadczynności następuje przy guzku o wielkości ok. 3 cm)
lub zmiany wieloguzkowej. Objawy nadczynności gruczołu
tarczowego są typowe. Choroba rozwija się znacznie częściej
powyżej 50 roku życia, a częstym objawem jest ucisk
powiększonego gruczołu na inne narządy w obrębie szyi takie jak
tchawica lub przełyk, dające uczucie duszności lub zaburzenia
połykania.
" Zapalenie tarczycy
Zapalenie tarczycy obejmuje wszystkie stany zapalne gruczołu bez
rozróżnienia przyczyny. Stan zapalny prowadzi do śmierci komórek
tarczycy, skutkiem czego jest uwolnienie do krwi zwiększonej ilości
hormonów. W tym momencie rozwijają się objawy nadczynności,
które po ustaniu procesu zapalnego ustępują, przechodząc z reguły
w niedoczynność tarczycy. Charakterystyczne dla zapalenia
tarczycy są zwykle jednostronne objawy bólowe dolnej części szyi,
promieniujące do klatki piersiowej. Przy dotyku gruczoł tarczowy
jest nieregularny i nieznacznie powiększony, często po jednej
stronie, a dotyk nasila ból.
" Nadczynność od leków
Nadczynność tarczycy wywołana przyjmowaniem
leków jest wynikiem podania zbyt dużej dawki
sztucznych hormonów tarczycy w ramach leczenia
niedoczynności lub przyjmowania leku
przeciwarytmicznego zawierającego jod -
amiodaronu. Objawy nadczynności zależą od
stopnia przekroczenia prawidłowej ilości hormonów
tarczycy i nie różnią się od typowych objawów
choroby.
Objawy
" Spadek wagi: łączy się z szybkim spalaniem kalorii.
Chory jest bez przerwy głodny, je również w nocy, ale
i tak chudnie.
" Nadwrażliwość na ciepło i nadmierna potliwość:
przyspieszona przemiana materii sprawia, że
organizm wytwarza więcej ciepła i musi je
odprowadzić. Stąd nasilone pocenie się. Osoby z
nadczynnością tarczycy z
le znoszą wysokie
temperatury
" Drażliwość, nerwowość
" Kołatanie serca: bardzo szybkie bicie, może być
niebezpieczne zwłaszcza u ludzi starszych, u których
przekształca się w migotanie przedsionków,
prowadzące do niewydolności serca.
" Duszność: pojawia się nawet przy niewielkim
wysiłku fizycznym. Nasila dolegliwości przy astmie.
" Drżenie rąk
" Osłabienie mięśni, najczęściej nóg: ciężkość w
wchodzeniu po schodach, czy wstawania z fotela
bez wspierania się na rękach.
" Biegunki: są związane z bardzo szybką przeminą
materii, nawet trzy razy dziennie.
" Nieregularne miesiączki: zwykle bywają skąpe lub
całkowicie zanikają.
" Dolegliwości skórne: na podudziach i stopach
pojawiają się czerwone, mocno swędzące plamy.
Nogi nad kostkami bywają mocno opuchnięte.
Włosy robią się rzadkie, cienkie. Paznokcie są
łamliwe i mają nierówną powierzchnię
" A
zawienie: z reguły przy wietrze i
mocnym świetle. Chory odczuwa ból i
pieczenie oczu.
" Wole: sygnalizuje zaawansowane
stadium nadczynności tarczycy.
Diagnoza
" Stan tarczycy, a więc jej budowę i czynność
hormonalną należy ocenić przede wszystkim
badaniem lekarskim (ocena kliniczna). W dalszej
kolejności wyniki oceny klinicznej wymagają
potwierdzenia przy pomocy badań laboratoryjnych i
obrazowych.
" Budowę i wielkość tarczycy precyzyjnie określa
badanie USG, a czynność hormonalną poziom
hormonów TSH, T3, T4 i ich pochodnych we krwi.
Hormon Jednostki metryczne
Tyroksyna T4 4,2 - 11,6 ug / 100 ml
Wolna tyroksyna fT4 0,85 - 1,7 ng / 100 ml
Trijiodotyronina T3 85 - 190 ng / 100 ml
Wolna trijodotyronina fT3 2.23 - 0.6 ng / 100 ml
Tyreotropina TSH 0.3 - 5.0 mU / l
" Najprościej stwierdzić nadczynność tarczycy,
wykonując analizę krwi i oznaczenie poziomu
hormonów T3, T4 oraz TSH (tyreotropiny) -
hormonu przysadki mózgowej stymulującego
pracę tarczycy. Wyniki mogą się różnić w
zależności od metody analitycznej, dlatego w
czasie kuracji warto kolejne badania robić w tym
samym laboratorium.
W wyniku nadmiernej produkcji hormonów często
tworzą się guzki   zimne (nie produkujące
hormonów) i  gorące (aktywne). I jedne, i drugie
grożą zezłośliwieniem (głównie aktywne).
"
Lekarz może zlecić wykonanie USG, scyntygrafii lub biopsji
aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC), a także prześwietlenie klatki
piersiowej. Badania te pozwalają określić rodzaj i rozmiary
guzków. Biopsja daje odpowiedz
na pytanie, czy guzki są
złośliwe, czy nie. Zdjęcie RTG pokazuje, czy tarczyca rozrasta
się w stronę tchawicy. Wtedy tworzy tzw. wole zamostkowe,
niewidoczne, ale utrudniające oddychanie.
By precyzyjnie postawić diagnozę, wykonuje się badanie
tarczycy zwane scyntygrafią. Pacjent dostaje
promieniotwórczy izotop jodu w kapsułce lub w płynie. Gdy jod
wniknie do tarczycy, zaczyna się emisja promieniowania,
rejestrowana przez gamma kamerę. Guzki gorące wchłaniają
jod, zimne - nie. Na monitorze lekarz widzi te miejsca, które
wchłonęły jod, i te, które są wolne od niego. Obraz jest
wielokolorowy. Tak powstaje mapa tarczycy  scyntygram.
Jak leczyć ?
W leczeniu nadczynności tarczycy mamy do wyboru trzy
metody:
" leczenie farmakologiczne preparatami
przeciwtarczycowymi, które zaburzają wykorzystanie jodu
do produkcji hormonów oraz procesy nasilenia działania
hormonów w tkankach
" radioterapia, poprzez podanie promieniotwórczego jodu
niszczącego komórki najaktywniej produkujące hormony,
ponieważ to one magazynują najwięcej jodu
" leczenie operacyjne, szczególnie przy dużym
powiększeniu tarczycy, objawach ucisku na tchawicę lub u
młodych chorych
Wybór metody leczenia zależy od wielu czynników, ale w
głównej mierze od preferencji osoby chorej i decyzji
lekarza, aby wybrana metoda terapii zapewniła
odpowiednią jakość życia i zadowolenie pacjenta.
Nadczynność tarczycy w
czasie ciąży
" Nadczynność tarczycy dotyczący w dużej mierze młodych kobiet, a
więc może także rozwinąć się w czasie ciąży. Należy pamiętać, że
nieleczona choroba zagraża zarówno matce jak i dziecku. Ciążą
jest zagrożona poronieniem albo porodem przedwczesnym,
natomiast u noworodka może wystąpić przejściowa nadczynność
tarczycy. Ze względu na istniejące już zmiany hormonalne w
organizmie kobiety ciężarnej, diagnostyka w takim przypadku jest
utrudniona. Zarówno drażliwość jak i niepokój są bardzo częstą
dolegliwością oczekujących na malucha mam. Rozstrzygające
znaczenie mają zatem badania hormonalne i to one pozwalają na
wczesne rozpoznanie choroby. Ze względu na możliwe powikłania,
leczenie musi być wprowadzone jak najwcześniej. Polega ono na
stosowaniu małych, ale skutecznych dawek leków
przeciwtarczycowych. Leczenie chirurgiczne może być
przeprowadzone w II trymestrze, ale tylko gdy jest to konieczne.
" Głównym zadaniem diety jest dostarczenie
zwiększonej ilości energii, aby pokryć wzmożone
zapotrzebowanie organizmu.
Energetyczność diety zależy od stopnia nasilenia
nadczynności tarczycy. Zaleca się więc, aby przy
średnio nasilonej nadczynności ilość energii zwiększyć o
15-25% w stosunku do norm przeznaczonych dla osób
zdrowych. W silnej nadczynności energetyczność diety
musi zostać zwiększona aż o 50-80%. W niektórych
przypadkach trzeba więc dostarczyć z dietą nawet 5000
kcal! Dzienną rację pokarmową należy rozłożyć na 5-6
posiłków. Pierwsze śniadanie powinno dostarczać
25% energii, II śniadanie - 10%, obiad - 30%,
podwieczorek - 15%, a kolacja - 20%.
Najważniejsze zasady diety
" Z powodu nasilonego rozpadu białka konieczne jest
stosowanie diety bogatobiałkowej. Zaleca się, aby w
ciągu doby dostarczać 1,5-2 g białka/kg masy ciała, co
daje średnio od 110 do 130 g białka na dobę. Większość
białka (około 2/3) powinna być pochodzenia
zwierzęcego. W diecie należy zwiększyć ilość takich
produktów, jak: mleko, kefiry, jogurty i sery twarogowe,
jaja, chude gatunki mięs (wołowina, cielęcina, kurczaki,
indyki, królik) i wędlin (wędliny drobiowe, polędwica,
szynka). Dobrym z
ródłem białka są również chude
gatunki ryb, np. dorsz, sandacz, szczupak. Produkty
bogatobiałkowe zaleca się spożywać w każdym posiłku.
" W diecie konieczne jest ograniczenie tłuszczu. Jego ilość w
dziennej racji pokarmowej nie może przekraczać 70 g na dobę.
Większość tłuszczu powinna pochodzić z olejów roślinnych.
Zrezygnować należy z takich produktów pochodzenia
zwierzęcego, jak: smalec, łój, bekon, boczek, wędliny podrobowe,
konserwy.
" W nadczynności tarczycy wzrasta zapotrzebowanie na witaminy i
składniki mineralne, zwłaszcza na witaminę A, C, B1 oraz wapń.
Najlepszymi z
ródłami witaminy C są: natka pietruszki (177,7 mg
witaminy C/100 g produktu), papryka czerwona (144 mg), brokuły
(83 mg), szpinak (67,8 mg), cytryna i pomarańcza (49-50 mg),
truskawki (66 mg).
" Witamina A ma wpływ na zmniejszenie nadczynności
tarczycy. Produkty pochodzenia roślinnego dostarczają
prowitaminy A (beta-karotenu, z którego w organizmie
powstaje witamina A). Należą do nich marchew, papryka,
pomidory, brokuły, morele, brzoskwinie. Mimo dużej
zawartości witamin ilość warzyw i owoców w diecie,
zwłaszcza surowych, nie powinna być zbyt duża. Zawierają
one bowiem duże ilości błonnika pokarmowego, który
ogranicza wchłanianie niektórych składników i zmniejsza
przyswajanie energii z diety.
" y
ródłem witaminy B1 powinny być przede wszystkim
produkty zbożowe, mleko i jego przetwory, jaja, ryby. Mleko i
przetwory mleczne dostarczają również wapnia, na który
również wzrasta zapotrzebowanie.
" Istotne znaczenie w tej diecie ma sposób przyrządzania posiłków. Z powodu
możliwości występowania biegunek konieczne jest przestrzeganie zaleceń
diety lekko strawnej. Unikać należy potraw tłustych i smażonych. Spośród
metod kulinarnych zalecamy gotowanie w wodzie i na parze, duszenie bez
obsmażania, pieczenie w folii. Niepożądane są również produkty
obciążające przewód pokarmowy, mające działanie drażniące lub
wzdymające. Należą do nich: kapusta, brukselka, groch, soja, orzechy,
migdały, kasze gruboziarniste. Warto również zrezygnować z ostrych
przypraw, takich jak papryka, pieprz, chili. Zaleca się przyprawy łagodne:
wanilię, koper, kminek, pietruszkę, sok z cytryny, cynamon.
" Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na składniki pokarmowe
wykluczyć należy te produkty, które są w nie ubogie i dostarczają tylko
"pustych kalorii", takich jak: słodycze, ciasta, chipsy, słone paluszki, snacki.
Zamiast nich na deser można podawać budynie, galaretki z owocami,
przeciery i sałatki owocowe.
" Osoby chore na nadczynność tarczycy skarżą się na ciągłe
uczucie gorąca. Często stwierdza się u nich stany
podgorączkowe lub zwyżki temperatury nawet do 38 oC. Aby
tych objawów nie pogłębiać, warto zrezygnować z gorących
napojów i potraw, zwłaszcza zup.
" Picie kawy i herbaty, nawet zimnej, powinno być
ograniczone z powodu niekorzystnego wpływu kofeiny na
układ krążenia (zwiększa liczbę skurczów serca) i układ
nerwowy.
" W przypadku nasilenia biegunek należy zastosować dietę
półpłynną, opartą na kleikach. Przyrządza się je z ryżu lub kaszy
manny gotowanej na wodzie lub na mleku z dodatkiem soli. Kaszę
zalewa się zimną wodą w ilości 10-krotnie większej od objętości
kaszy i następnie gotuje przez 2-3 godziny, dolewając wody w
miarę jej wygotowywania. Następnie kaszę należy przecedzić. Tak
długie gotowanie kaszy ma na celu rozgotowanie skrobi i jej
przemianę w klej skrobiowy. Następnie można urozmaicić
jadłospis, włączając: jajko na miękko, gotowane ziemniaki pur�
e,
gotowane tradycyjnie lub na parze rozdrobnione mięso. Z mięs
należy wybierać chude i delikatne gatunki: cielęcinę, chudy drób -
kurczak lub indyk bez skóry.
Dziękuję za uwagę