XXXV Zjazd Ogrodów Botanicznych w Polsce

XXXV Zjazd Ogrodów Botanicznych w Polsce
OGRODY BOTANICZNE W UNII EUROPEJSKIEJ
OGRODY BOTANICZNE W UNII EUROPEJSKIEJ
OGRODY BOTANICZNE W UNII EUROPEJSKIEJ
OGRODY BOTANICZNE W UNII EUROPEJSKIEJ
- NOWE ZADANIA I WYZWANIA
- NOWE ZADANIA I WYZWANIA
- NOWE ZADANIA I WYZWANIA
- NOWE ZADANIA I WYZWANIA
PROGRAM i STRESZCZENIA
Przelewice, 9-11 pazdziernika 2006
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
ORGANIZATORZY
Ogród Dendrologiczny Zakład Budżetowy w Przelewicach
Botaniczne Centrum Badawczo-Wdrożeniowe
74-210 Przelewice
tel. (091) 56 43 080
faks (091) 579 00 88
e-mail: info@ogrodprzelewice.pl
Rada Ogrodów Botanicznych w Polsce
2
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
PROGRAM KONFERENCJI
9 pazdziernika 2006 (poniedziałek)
od godz. 1400 Zakwaterowanie uczestników w hotelu Alma w Barlinku
1700 2000 Posiedzenie Rady Ogrodów Botanicznych w Polsce w Ogrodzie Dendrologicznym
w Przelewicach
(dla członków i zaproszonych gości)
2000 Kolacja
10 pazdziernika 2006 (wtorek)
800 1000 Rejestracja uczestników w Ogrodzie Dendrologicznym w Przelewicach
900 Odjazd autokaru spod hotelu w Barlinku
1000 1830
Konferencja Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej Nowe
zadania i wyzwania
1000 1200
Sesja referatowa I Ogrody europejskie i ich współpraca
międzynarodowa
1000 1015 Otwarcie zjazdu
1015 1030 Maria Jolanta Syczewska Botaniczne Centrum Badawczo-Wdrożeniowe historia
powstania
1030 1045 Katarzyna Misiak Współpraca Ogrodu Dendrologicznego w Przelewicach z partnerami
zagranicznymi
1045 1100 Wiesław Gawryś, Jerzy Puchalski Baza danych o kolekcjach ex situ naczyniowych
roślin zagrożonych i chronionych zgromadzonych w polskich ogrodach botanicznych
w świetle obowiązujących strategii ochrony świata roślinnego
1100 1115 Maria Lankosz-Mróz Międzynarodowa współpraca ogrodów botanicznych krajów
niemieckojęzycznych w ramach ALTBG (Arbeitsgemeinschaft der Technischen
Leiter Botanischer G�rten)
1115 1130 Paweł Kojs Ogrody Botaniczne Singapuru historia sukcesu
1130 1145 Jolanta Jańczyk-Węglarska, Karol Węglarski Ogród Botaniczny Kebun Raya
Eka Karya centrum regionalnej edukacji przyrodniczej w zachodniej części Nusa
Tenggara (Bali-Indonezja)
1145 1200 Dyskusja
1200 1230 Przerwa na kawę
1230 1400 Zwiedzanie Ogrodu Dendrologicznego w Przelewicach połączone z odsłonięciem
tablicy na pomniku z czasów pierwszego założenia parkowego
1400 1500 Obiad
3
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
1500 1730
Sesja referatowa II Rola ogrodów botanicznych dla lokalnych
społeczności (komunikaty):
1500 1510 Marcin Kubus, Andrzej Aysko Mapa cyfrowa kolekcji Ogrodu Dendrologicznego
w Glinnej k. Szczecina nowe możliwości naukowo-edukacyjne
1510 1520 Waldemar Szendera Ogrody Botaniczne, Arboreta i Palmiarnie w Województwie
Śląskim
1520 1530 Wiesław Włoch, Ewa Trzcionka Projekt i budowa stawów w Śląskim Ogrodzie
Botanicznym skomplikowana droga do celu
1530 1540 Roman Muranyi Holistyczny model edukacji w działalności wystawienniczej
Centrum Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej w OB CZRB PAN
1540 1600 Dyskusja
1600 1610 Urszula Nawrocka-Grześkowiak Arboretum przy Leśnym Banku Genów
Kostrzyca
1610 1620 Jarosław Janecki, Janusz Janecki Iglasty Park Botaniczny w Ciechanowie
1620 1630 Stanisława Korszun Fenologia i morfologia dwóch krzewów parrocji perskiej
(Parrotia persica C.A.Mey) rosnących w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu
1630 1640 Marcin Kolasiński Jak rozmnażać metasekwoję chińską (Metasequoia
glyptostroboides Hu et Cheng)?
1640 1650 Tomasz Bojarczuk Szkody mrozowe wśród drzew i krzewów w Arboretum
Kórnickim po zimie 2005/06 r.
1650 1700 Szymon Aukasiewicz Percepcja okresu wilgotnego humidowego w diagramie
klimatycznym Gaussena-Waltera
1700 1730 Dyskusja i podsumowanie Konferencji
1730 1830
Sesja posterowa
Magdalena Bihun Reakcja roślin z rodzaju Rhododendron na abiotyczne czynniki
stresowe
Anna Borysiak, Janina Borysiak, Jolanta Jańczyk-Węglarska Reprezentatywne
gatunki siedlisk przyrodniczych Wielkopolskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura
2000 skolekcjonowane w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu im. A. Mickiewicza
w Poznaniu
Henryk Chylarecki Wybór mało znanych a poszukiwanych roślin drzewiastych
z kolekcji przelewickiej, jakie nadają się do produkcji towarowej
Anna Forycka, Waldemar Buchwald Gromadzenie materiałów nasiennych
chronionych roślin leczniczych i ocena ich zasobów w stanie naturalnym w kraju
Jolanta Jańczyk-Węglarska, Ewa Jerzak Zaburzenia wegetacji drzew i krzewów
w OB UAM w Poznaniu po zimie 2005/2006
Joanna Jaskulska, Joanna Markiewicz Kolekcja roślin wodnych i szuwarowych
w Ogrodzie Botanicznym UAM w Poznaniu gatunki reprezentatywne dla
siedlisk przyrodniczych europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000
Anna Jezierska-Domaradzka, Agata Biernat, Katarzyna Hage Kolekcja
dalekowschodnich gatunków Ogrodu Roślin Leczniczych AM we Wrocławiu
zródłem surowców stosowanych do walki z chorobami cywilizacyjnymi.
4
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
Agnieszka Kościelak, Jacek Borowski Wzrost Tilia cordata i Sorbus
aucuparia w siedliskach przyulicznych Warszawy i zbliżonych do naturalnych
Janina Krzemińska-Freda, Marek Jakubowski Szkolny Ogród Botaniczny -
1926 rok; Ogródek Dydaktyczny - 2006 rok.
Maciej Kwiatkowski, Agnieszka Dąbrowska Ogród Botaniczny UMCS dawniej
i dziś
Gabriela Majtkowska, Włodzimierz Majtkowski Zabezpieczenie zasobów
genowych zbiorowisk roślinnych na trasie autostrady A-1
Katarzyna Misiak Park przypałacowy w Przelewicach historia zmian w latach
1814-2006
Grażyna Naser Rodzaj Allium czosnki ozdobne
Adam Rostański, Katarzyna Bzdęga, Izabela Gerold Kolekcja roślin
nagonasiennych (Pinophyta) w Zielniku Naukowym Uniwersytetu Śląskiego
Sławomir Świerczyński Rozmnażanie i przydatność dla terenów zieleni
wybranych odmian jabłoni ozdobnych
Danuta Tarkowska Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu
Bartosz Tomaszewski Kenofity we florze miejskiej Olsztyna
Hanna Werblan-Jakubiec, Mariola Kukier-Wyrwicka, Marcin Zych Botanika
bliżej ludzi
1900 kolacja
11 pazdziernika 2006 (środa)
900 Odjazd autokaru spod hotelu Alma w Barlinku
930 1400
Sesja terenowa:
- rezerwat Skalisty Jar Liberta;
- wybrane parki podworskie gminy Przelewice i innych gmin województwa;
- Lidia Kmiecińska - Arboretum w Glinnej
1400 podsumowanie i zakończenie konferencji przy posiłku w Glinnej
5
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
SESJA REFERATOWA I
OGRODY BOTANICZNE W UNII EUROPEJSKIEJ
NOWE ZADANIA I WYZWANIA
BOTANICZNE CENTRUM BADAWCZO-WDROŻENIOWE HISTORIA POWSTANIA................................................. 7
WSPÓAPRACA OGRODU DENDROLOGICZNEGO W PRZELEWICACH Z PARTNERAMI ZAGRANICZNYMI ............. 9
BAZA DANYCH O KOLEKCJACH EX SITU, NACZYNIOWYCH ROŚLIN ZAGROŻONYCH I CHRONIONYCH
ZGROMADZONYCH W POLSKICH OGRODACH BOTANICZNYCH W ŚWIETLE OBOWIZUJCYCH STRATEGII
OCHRONY ŚWIATA ROŚLINNEGO.......................................................................................................................... 10
MIDZYNARODOWA WSPÓAPRACA OGRODÓW BOTANICZNYCH KRAJÓW NIEMIECKOJZYCZNYCH W RAMACH
ALTBG (ARBEITSGEMEINSCHAFT DER TECHNISCHEN LEITER BOTANISCHER G�RTEN) ............................... 11
OGRODY BOTANICZNE SINGAPURU HISTORIA SUKCESU ................................................................................. 12
OGRÓD BOTANICZNY KEBUN RAYA EKA KARYA CENTRUM REGIONALNEJ EDUKACJI PRZYRODNICZEJ W
ZACHODNIEJ CZŚCI NUSA TENGGARA (BALI INDONEZJA)............................................................................. 13
6
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
BOTANICZNE CENTRUM BADAWCZO-WDROŻENIOWE HISTORIA POWSTANIA
Maria Jolanta SYCZEWSKA
Ogród Dendrologiczny w Przelewicach, Botaniczne Centrum Badawczo-Wdrożeniowe
74-210 Przelewice, e-mail: info@ogrodprzelewice.pl
Pałac przelewicki wraz z zespołem parkowo-folwarcznym posiadał od lat zupełnie
odmienny charakter, niż inne parki zabytkowe obszaru Pomorza Zachodniego. Stało się to
dzięki zamiłowaniom dendrologicznym ostatniego przedwojennego właściciela Ogrodu -
Conrada von Borsig. Przebudowy parku wg jego życzeń podjął się znany w ówczesnych
czasach architekt krajobrazu - Heydenreich ze słynnej firmy Sp�ht z Berlina. Prace prowadzo-
ne były w latach 1933 - 1938. Celem przebudowy było wyodrębnienie wnętrz ogrodowych
jak np.: ogrodu skalnego, wrzosowiska, polany, wąwozu i zródliska. Wprowadzony został
rejestr nasadzeń, który niestety nie zachował się po wojnie. Całość kompozycji miała
naturalistyczny charakter. Z tego to powodu do założenia włączano także typowe dla
krajobrazu pomorskiego rośliny. Nadaną wówczas formę park zachował do dziś. Niestety
niedługo Borsig cieszył się swoją kolekcją. Wkrótce rozpoczęła się II wojna światowa. Pod
jej koniec 13 lutego 1945 roku Borsig został rozstrzelany przez wojska sowieckie i pochowa-
ny w Ogrodzie. Miejsce jego ostatniego spoczynku symbolizuje głaz ułożony pod
modrzewiem przy szałasie pasterskim. Borsig stworzył kolekcję dendrologiczną, która do
dzisiaj stanowi podstawę prowadzenia badań rozpoczętych przez jej założyciela, a związa-
nych z mrozoodpornością, introdukcją i aklimatyzacją roślin drzewiastych. W ten sposób na
Pomorzu Zachodnim powstała wspaniała baza naukowa, której walory zostały skrupulatnie
wykorzystane przy tworzeniu nowych struktur edukacyjnych czy badawczych.
Koncepcja zagospodarowania zdewastowanego pałacu rodziła się na przestrzeni wielu
lat. Przypomnieć należy, iż jeszcze w latach sześćdziesiątych obiekt był zasiedlony. Z bie-
giem czasu eksploatowany, a nie remontowany pałac popadł w ruinę. Ostatni jego
użytkownicy musieli opuścić jego wnętrza. Przez wiele lat podziwiano piękno parku i zajmo-
wano się jedynie utrzymaniem istniejącego drzewostanu. Dzięki opiece naukowej park
przetrwał do dnia dzisiejszego i zachował się w doskonałym stanie. Pałac niestety nie miał
takiego szczęścia. Na początku lat osiemdziesiątych, za czasów, gdy zarządcą nieruchomości
był KPGR w Kłodzinie, opracowany został projekt odbudowy i rozpoczęto prace remontowe
w samym pałacu. Miały tu powstać biura Ogrodu, muzeum przyrodnicze oraz mieszkania dla
pracowników obiektu. Prace remontowe wykonywane były przez służby konserwatorskie,
jednak ograniczyły się wyłącznie do zabezpieczenia obiektu. Wykonano wówczas nową
konstrukcję dachu i pokryto go papą. Od 1989 roku zabezpieczony pałac od nowa popadał
w ruinę.
Dopiero w listopadzie 1993 roku zabytkowy zespół parkowo pałacowy, staraniem
władz samorządowych przekazany został z zasobu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa
na mienie Gminy Przelewice. Rozpoczęto starania o zdobycie funduszy na remont. W oparciu
o stare opracowania projektowe Biuro Dokumentacji Zabytków przekazało środki finansowe
na zabezpieczenie konstrukcji dachowej. W ten sposób zakupiono dachówkę ceramiczną,
która potem posłużyła jako pokrycie dachu.
Rodziły się coraz to nowe pomysły określające przeznaczenie obiektu. Między innymi
o odbudowę pałacu ubiegała się grupa lekarzy, którzy chcieli tu stworzyć ośrodek rehabilitacji
niepełnosprawnych. Powstała następnie Rada Rozwojowo-Programowa Ogrodu, której człon-
kowie poszukiwali sposobu na uzyskanie dofinansowania. Skład rady stanowiły władze
województwa, gminy, Ogrodu oraz przedstawiciele świata nauki. Powstała między innymi
koncepcja utworzenia Euroregionalnego Centrum Edukacji Przyrodniczej. Powstał nowy
projekt, który przystosował poprzedni do potrzeb współczesnych. Rozpoczęły się starania
7
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
o dofinansowanie projektu. Uzgodniono pozwolenia na budowę. Po wielu próbach nie udało
się pozyskać żadnych środków.
W 1998 roku zawiązuje się nowa organizacja społeczna, w której skład wchodzą
osoby związane z działaniami na rzecz ochrony przyrody i środowiska oraz z projektami o za-
sięgu euroregionalnym. Szczególne zaangażowanie w tym zespole przypisuje się Prezesowi
oraz całemu Zarządowi Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w Szczecinie, którzy przez cały czas sprzyjają rozwojowi Ogrodu oraz edukacji
przyrodniczej i ekologicznej w województwie. Szczególnie pomagają tym, którzy podejmują
trudne wyzwania w walce o środowisko i kształtowanie świadomości ekologicznej w regio-
nie. W ten sposób Ogród staje się perełką zainteresowań całego województwa. Powstaje
nowy projekt, który zakłada utworzenie w pałacu Botanicznego Centrum Badawczo
Wdrożeniowego, jako placówki o charakterze euroregionalnym. Tym razem starania kończą
się powodzeniem. W 2000 roku przyznane zostaje dofinansowanie z Funduszu Współpracy
Przygranicznej Polska-Niemcy PHARE CBC i rozpoczynają się procedury uruchamiające
przyznane środki. Do projektu włącza się także Wojewódzki oraz Narodowy Fundusz
Ochrony Środowiska. Od 2004 roku rozpoczynają się prace budowlane, które wiosną 2006
roku zostają zakończone.
Projekt Conrada von Borsig dzięki kolejnym miłośnikom przyrody jest kontynuowany
do chwili obecnej.
8
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
WSPÓAPRACA OGRODU DENDROLOGICZNEGO W PRZELEWICACH
Z PARTNERAMI ZAGRANICZNYMI
Katarzyna MISIAK
Ogród Dendrologiczny w Przelewicach, Botaniczne Centrum Badawczo-Wdrożeniowe
74-210 Przelewice, e-mail: info@ogrodprzelewice.pl
Ogród Dendrologiczny w Przelewicach od 1996 roku jest samodzielnym Zakładem
Budżetowym Gminy Przelewice i jako taki zobowiązany jest do poszukiwania dodatkowych
zródeł finansowania pozwalających na ograniczenie dotacji udzielanych przez Gminę
Przelewice. Jedną z możliwości pozyskania dodatkowych środków są przedsięwzięcia reali-
zowane wspólnie z partnerami zagranicznymi. Dlatego właśnie oprócz oczywistej dla
wszystkich Ogrodów w Polsce współpracy z Ogrodami Botanicznymi z innych krajów Ogród
Dendrologiczny w Przelewicach podejmował próby nawiązania współpracy z innymi
zagranicznymi instytucjami i organizacjami. Większość takich prób podejmowana była w za-
kresie szeroko rozumianej działalności edukacyjnej.
Początkowo podjęto współpracę z Naturerlebnisspark Gristow organizacją społecz-
ną, która w miejscowości Gristow stworzyła duży park poświecony zapomnianym rasom
zwierząt domowych. Niestety z uwagi na zmiany we władzach organizacji umowa o współ-
pracy nie była dotąd realizowana.
Ogród Dendrologiczny włączony był także w projekt finansowany i prowadzony przez
władze Skanii (Szwecja), a mający na celu połączenie w sieć ośrodków edukacyjnych wokół
Bałtyku. Z przyczyn m.in. finansowych władze Skanii częściowo zawiesiły realizację pro-
jektu. Natomiast wspólne wyjazdy studyjne doprowadziły do zacieśnienia współpracy
ośrodków po stronie polskiej i nawiązania kontaktów z partnerami niemieckimi. Jednym
z takich partnerów jest Akademia Brandenburska Schloss Criewen Niemiecko-Polski
Ośrodek Spotkań i Edukacji Przyrodniczej (Brandenburgische Akademie Schloss Criewen
Deutsch-Polnisches Umweltbildungs- und Begegnungszentrum c/o Internationalpark Unteres
Odertal gGmbH) związany z Międzynarodowym Parkiem Doliny Dolnej Odry.
Udział w konferencjach i szkoleniach organizowanych przez tę instytucję pomógł
w zacieśnieniu kontaktów z jednym z naszych najaktywniejszych partnerów, niemieckim
społecznym ogrodem zoologicznym - Tierpark Ueckerm�nde. Ogród ten z uwagi na bliskość
granicy prowadzi edukację przyrodniczą po polsku i po niemiecku i właśnie w tej dziedzinie
bardzo owocnie układa się nasza współpraca. Ponadto oba Ogrody promują się wzajemnie po
obu stronach granicy. Za pośrednictwem Zoo w Ueckerm�nde nawiązano również współpracę
z wyłuszczarnią nasion Samendarre Jatznick z nadleśnictwa Rothem�hl. Wyłuszczarnia jest
zabytkiem technicznym, a w ramach prowadzonych projektów z zakresu ochrony leśnych
zasobów genowych w ostatnich czasach utworzono tam również przechowalnię nasion i stwo-
rzono ośrodek edukacji oraz niewielkie arboretum.
W bieżącym roku z inicjatywą współpracy wystąpił także Uniwersytet w Bari we
Włoszech. Wymieniono listy intencyjne i podpisano umowę o współpracy, a obecnie będą
ustalane konkretne formy przyszłych działań.
9
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
BAZA DANYCH O KOLEKCJACH EX SITU, NACZYNIOWYCH ROŚLIN
ZAGROŻONYCH I CHRONIONYCH ZGROMADZONYCH W POLSKICH OGRODACH
BOTANICZNYCH W ŚWIETLE OBOWIZUJCYCH STRATEGII OCHRONY ŚWIATA
ROŚLINNEGO.
Wiesław GAWRYŚ, Jerzy PUCHALSKI
Ogród Botaniczny- Centrum Zachowania Różnorodności Botanicznej Polskiej Akademii
Nauk. Prawdziwka 2, 02-973 Warszawa 76, e-mail: wiegaw@ob.neostrada.pl
Jednym z głównych zadań ogrodów botanicznych jest działalność na rzecz
zachowania rodzimej flory. Zadania te wykonywane są zarówno w środowisku naturalnym
jak i poprzez gromadzenie gatunków Polskiej flory w kolekcjach ogrodów.
Globalna Strategia Ochrony Roślin opracowana przez BGCI zakłada, że do 2010 roku
w ogrodach botanicznych powinno by ć uprawianych co najmniej 60 % gatunków roślin
zagrożonych w poszczególnych krajach a 10% z nich powinna być włączona w proces
reintrodukcji.
Aby zorientować się w aktualnych zasobach roślin zagrożonych w polskich ogrodach
botanicznych Ogród Botaniczny CZRB PAN w 2005 i 2006 roku rozesłał do wszystkich
polskich ogrodów (33) ankietę, w której umieszczono wszystkie gatunki prawnie chronione
wymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 oraz zagrożone
wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin i w Czerwonej Liście Roślin
Naczyniowych Zagrożonych w Polsce (1992). Opracowana lista liczyła łącznie 634 gatunki,
w tym 404 chronione, 446 gatunków zagrożonych (łącznie z czerwonej księgi i czerwonej
listy) oraz 35 gatunków objętych postanowieniami Konwencji Berneńskiej. Wiosną tego roku
ukazała się nowa Czerwona Lista Roślin. Zawiera ona kolejne 115 gatunków, które nie
zostały ujęte w niniejszym opracowaniu.
Na ankietę pozytywnie odpowiedziały 24 ogrody.
W wyniku uzyskanych informacji stwierdzono, iż w naszych ogrodach uprawia się 275
gatunków roślin zagrożonych co stanowi 61.7%, 299 gatunków prawnie chronionych (74%) i
23 gatunki z listy Konwencji Berneńskiej (65,7%). Można więc powiedzieć, że globalnie
nasze ogrody już spełniły założenia strategii ochrony roślin. Jednak, aby uznać, że dany
gatunek jest prawidłowo chroniony powinien on być uprawiany co najmniej w 3 ogrodach
botanicznych. Gatunków, które spełniają te kryteria jest zaledwie 247 co stanowi tylko
38,9%. Niepokojące jest to, że aż 124 gatunki uprawia się jedynie w jednym ogrodzie a dalsze
67 uprawiane jest w dwóch ogrodach.
Uprawiane w ogrodach gatunki powinny w sposób bezpośredni lub pośredni pochodzić ze
stanowisk naturalnych i mieć udokumentowane dobrze pochodzenie. Obecnie z uprawianych
w ogrodach ze stanowisk naturalnych pochodzi około 55% gatunków jednak wielu
przypadkach nie można dokładnie określić dokładnego miejsca zbioru.
W następnych latach w dalszym ciągu należy dążyć poszerzania asortymentu uprawianych w
ogrodach roślin zarówno poprzez pozyskiwanie ich z naturalnych stanowisk jak i wymianę
pomiędzy ogrodami.
10
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
MIDZYNARODOWA WSPÓAPRACA OGRODÓW BOTANICZNYCH KRAJÓW
NIEMIECKOJZYCZNYCH W RAMACH ALTBG (ARBEITSGEMEINSCHAFT DER
TECHNISCHEN LEITER BOTANISCHER G�RTEN)
Maria LANKOSZ-MRÓZ
Ogród Botaniczny UJ Kraków
W dniach 27.08. do 2.09.2006 w Kilonii odbyła się kolejna międzynarodowa
konferencja AGTLBG. Organizacja ta, której początki sięgają roku 1935, zrzesza głównie
dyrektorów technicznych ogrodów botanicznych, jakkolwiek jej członkami mogą być też inni
pracownicy ogrodów. Wydaje własne pismo kwartalnik G�rtnerisch-Botanischer Brief .
Konferencje AGTLBG odbywają się co dwa lata w różnych ogrodach botanicznych Niemiec,
Austrii, Szwajcarii, Belgii. W trakcie spotkań prezentowane są miejscowe ogrody botaniczne
a także ogrody ozdobne, parki, szkółki oraz inne ciekawe obiekty ogrodnicze lub botaniczne
danego regionu. Są one też okazją do bezpośredniego spotkania i wymiany doświadczeń
między pracownikami różnych ogrodów. W trakcie konferencji odbywają się warsztaty
tematyczne - w tym roku poświęcone były dwóm tematom: organizacja czasu pracy w
ogrodach botanicznych oraz problem odpowiedzialności cywilnej za ewentualne szkody
doznane przez zwiedzających. Pozostały czas przeznaczony był na zapoznanie się z historią,
kolekcjami i organizacją ogrodu botanicznego w Kilonii.
W ramach konferencji odbyła się też jednodniowa wycieczka promowa do Goeteborga
do największego ogrodu botanicznego Szwecji, a także wycieczki do Hamburga (nowy ogród
botaniczny Uniwersytetu w Hamburgu, miejski zespół parkowo-ogrodowy Planten un
Blomen, oraz Dahliengarten Hamburg -największa kolekcja dalii w Niemczech), do
arboretum Ellerhoop-Thiensen, do szkółki roślin wrzosowatych Baumschule H. Hachmann.
oraz do największej szkółki róż w Europie W. Kordes S�hne Rosenschulen. W ostatnim dniu
konferencji odbyła się wycieczka botaniczna do parku narodowego Wattenmeer oraz
rezerwatu Langenhorner Heide. W konferencji wzięło udział około 60 uczestników, w tym
goście zaproszeni z Polski, Czech oraz Węgier.
Co dwa lata AGTLBG organizuje także wyprawy botaniczno-krajoznawcze do
różnych krajów Europy, m.in. były już wyprawy na Ural, do Chorwacji, a w roku 2007
planowana jest wycieczka botaniczna do parków narodowych południowej Polski.
11
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
OGRODY BOTANICZNE SINGAPURU HISTORIA SUKCESU
Paweł KOJS
Ogród Botaniczny CZRB PAN, Warszawa; Uniwersytet Opolski, Katedra Biosystematyki,
Opole
Historia Ogrodów Botanicznych Singapuru (OBS) od samego początku związana jest
z historią miasta. Singapur Został on wydzierżawiony w 1819 roku jako placówka handlowa
od sułtanatu Johor przez Kampanię Wschodnioindyjską. Niespełna trzy lata pózniej założony
został na tym terenie pierwszy ogród botaniczny. Stamford Raffles, założyciel Singapuru, ale
i wielki wizjoner oraz strateg, zwrócił uwagę nie tylko na doskonałe położenie wyspy, ale i na
wprost idealne dla wegetacji roślin warunki klimatyczne: średnia opadów 2500mm, średnia
temperatura powietrza w styczniu 25�C, a w czerwcu 27�C. W 1826 roku Brytyjczycy kupili
Singapur od sułtana. Jednak bez wsparcia finansowego i współpracy z siecią ogrodów
kolonialnych, pierwszy ogród botaniczny nie był w stanie się utrzymać i został zamknięty w
1846 roku. Pomimo to jego istnienie zostało zauważone przez członków brytyjskiego Argo-
Horticultural Society, którzy w 1859 roku swoimi siłami i wpływami spowodowali powstanie
Ogrodów Botanicznych Singapuru (OBS) w miejscu, w którym są do dzisiaj. Od 1867
Singapur stanowił część brytyjskich kolonii zwanych Straits Settlements. Ta ważna zmiana
statusu wyspy spowodowała, że w 1875 roku Ogrody Botaniczne Singapuru przeszły we
władanie Rządu Brytyjskiego i stały się częścią sieci Brytyjskich Ogrodów Kolonialnych. Od
tego czasu OBS były profesjonalnie zarządzane przez specjalistów z Królewskich Ogrodów
Botanicznych w Kew i zaczęły pełnić funkcję instytucji naukowej oraz parku. W tym czasie
rozpoczynają działalność Herbarium i Biblioteka, a także prowadzone są wyprawy botaniczne
przyczyniające się do powstania kolekcji botanicznych. Od tego momentu odbywa się
intensywna wymiana roślin z innymi ogrodami botanicznymi. Nowa struktura singapurskich
ogrodów i szeroka współpraca w ramach Brytyjskich Ogrodów Kolonialnych stworzyły
możliwość przeprowadzenia szeregu eksperymentów na kauczukowcu (Hevea brasiliensis
(Willd.) Muell.-Arg.), które doprowadziły do opracowania metod pozyskiwania lateksu bez
całkowitego zniszczenia drzew. OBS miały swój ogromny udział w wypromowaniu upraw
kauczukowca na terenach obecnej Malezji, co doprowadziło do sytuacji, w której w 1920
roku plantacje współpracujące z OBS produkowały 50% gumy na świecie, co przyczyniło się
w znaczącym stopniu do wzmocnienia potęgi ekonomicznej miasta.
Państwo Singapur pełną autonomię uzyskało w 1965 roku, kiedy to odłączyło się od
Federacji Malezji. To właśnie wówczas zapadły ważne dla dalszego rozwoju OBS decyzje.
OBS stały się strategicznym elementem rozwoju Singapuru, miasta państwa z betonu, stali i
asfaltu, ogromnego portu przeładunkowego oraz rodzącej się potęgi handlowej i finansowej
Azji Południowo-Wschodniej. W tamtym czasie o Singapurze wszystko można było
powiedzieć, tylko nie to, że jest miejscem atrakcyjnym do życia. W ciągu czterdziestu lat od
uzyskania niepodległości z żelazną konsekwencją realizowane było jednak hasło Let s Make
Singapore Our Garden . W realizacji tego hasła ogromny udział miały Ogrody Botaniczne.
OBS mają 52-hektary; są otwarte 365 dni w roku, od 5 rano do 24 w nocy; podzielone
są na trzy funkcjonalne części: Tanglin core, Central core oraz Bukit Timah core. OBS są
ważną instytucją naukową, główną atrakcją turystyczną oraz najważniejszym parkiem
Singapuru. Realizują hasło: We Connect Plants & People , obsługując co roku 3 miliony
odwiedzających. Wśród atrakcji Ogrodów są: Narodowy Ogród Storczyków, Szklarnia Gór
Tropikalnych, Tropikalny Las Deszczowy (6 ha lasu tropikalnego w centrum 4 mln miasta),
Ogród Imbirowy, Ogród Ewolucji, ale także restauracje i sklepy na terenie ogrodów.
Co może w tym kontekście dziwić, Ogrody zatrudniają zaledwie 19 pełnoetatowych
ogrodników, których wspiera 13 pracowników na umowach zleconych oraz tzw. pracownicy
kontraktowi.
12
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
OGRÓD BOTANICZNY KEBUN RAYA EKA KARYA CENTRUM REGIONALNEJ
EDUKACJI PRZYRODNICZEJ W ZACHODNIEJ CZŚCI NUSA TENGGARA (BALI
INDONEZJA)
Jolanta JACCZYK-WGLARSKA, Karol WGLARSKI
Ogród Botaniczny UAM, 60-594 Poznań, ul. Dąbrowskiego 165
Na obszarze Indonezji funkcjonują obecnie 4 ogrody botaniczne, rozwijające się w
ramach Indonezyjskiego Instytutu Nauk (Indonesian Institute of Science): Bogor i Cibodas
(zachodnia część Jawy), Purwodadi (wschodnia Jawa) oraz Eka Karya (Bali). Podczas gdy
Ogród Botaniczny w Bogorze (Kebun Raya Bogor) jest jednym z najstarszych i najbardziej
znanych światowych ośrodków badawczych flory tropikalnej i aklimatyzacji roślin
użytkowych, pozostałe jednostki koncentrują swą działalność wokół problematyki związanej
z zagrożeniem i ochroną flory regionalnej.
Balijski Ogród Botaniczny (Kebun Raya Eka Karya) jest najważniejszym na wyspie
centrum badań nad lokalną florą. Jego głównym zadaniem jest zapewnienie zaplecza
naukowego dla inwentaryzacji i ochrony rodzimych gatunków roślin oraz rozwijanie
wielokierunkowych działań na rzecz edukacji przyrodniczej i popularyzacji idei ochrony
bioróżnorodności.
Ogród zlokalizowany jest w centralnej części, najbardziej na zachód wysuniętej wyspy
archipelagu Nusa Tenggara. Rozciąga się on na północnych stokach masywu Gunung Pohon,
na wysokości od 1200 do 1450 m n.p.m., podlegając wpływom wybitnie wilgotnego,
górskiego klimatu monsunowego. Ogród powołany do istnienia w 1959 roku zajmuje 154 ha
malowniczo skonfigurowanego terenu. Ponad 40 ha stanowią fragmenty naturalnej
roślinności leśnej wiecznie zielonych lasów deszczowych mieszanych i górskich, z licznym
udziałem przedstawicieli rodzin: Lauraceae, Elaeocarpaceae, Magnoliaceae, Theaceae,
Hamamelidaceae i in. W podszycie dominują drzewiaste paprocie: Cyathea contaminans
(Hook.) Copel (Cyatheaceae) i Angiopteris erecta (Forst.) Hoffm. (Angiopteridaceae), palmy
z rodzaju Calamus L.(Arecaceae)oraz bananowce: Musa salaccensis Zoll. i M. balbisiana
Colla (Musaceae).
W części ekspozycyjnej zgromadzono w 7 działach rośliny ponad 1200 gatunków i
odmian. Do najważniejszych działów botanicznych należą kolekcje drzew nagozalążkowych
(656 gatunków), palm (300 gatunków), bambusów (57 gatunków) i storczyków (200
gatunków), a także niezwykle starannie wkomponowany w krajobraz leśny ogród paproci
(Taman Paku), liczący ponad 300 taksonów roślin zielnych i drzewiastych.
Znaczna część ekspozycji Ogrodu skierowana jest na ukazanie nie tylko naukowych i
estetycznych, lecz przede wszystkim kulturowych i ekonomicznych walorów roślin.
Niezwykle interesującą inicjatywą jest tematyczne profilowanie kolekcji użytkowych, m. in.
w dziale roślin pozyskiwanych dla medycyny naturalnej, czy też kolekcja roślin
wykorzystywanych w tradycyjnych ceremoniach. Na terenie Ogrodu znajduje się muzeum
etnobotaniczne wraz z całkowicie wyposażonym domostwem w stylu balijskim,
zawierającym 179 artefaktów pochodzenia roślinnego.
Literatura:
BACKER C.A., BAKHUIZEN VAN DEN BRINK R.C. (1963-1968): Flora of Java. Vol. 1-3.
Noordhoff. Groningen.
13
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
SESJA REFERATOWA II
ROLA OGRODÓW BOTANICZNYCH DLA
LOKALNYCH SPOAECZNOŚCI (KOMUNIKATY)
MAPA CYFROWA KOLEKCJI OGRODU DENDROLOGICZNEGO W GLINNEJ K. SZCZECINA NOWE MOŻLIWOŚCI
NAUKOWO-EDUKACYJNE..................................................................................................................................... 15
OGRODY BOTANICZNE, ARBORETA I PALMIARNIE W WOJEWÓDZTWIE ŚLSKIM........................................... 16
PROJEKT I BUDOWA STAWÓW W ŚLSKIM OGRODZIE BOTANICZNYM SKOMPLIKOWANA DROGA DO CELU 18
HOLISTYCZNY MODEL EDUKACJI W DZIAAALNOŚCI WYSTAWIENNICZEJ CENTRUM EDUKACJI
PRZYRODNICZO-EKOLOGICZNEJ W OB CZRB PAN......................................................................................... 19
ARBORETUM PRZY LEŚNYM BANKU GENÓW KOSTRZYCA ................................................................................ 20
IGLASTY PARK BOTANICZNY W CIECHANOWIE ................................................................................................. 21
FENOLOGIA I MORFOLOGIA DWÓCH KRZEWÓW PARROCJI PERSKIEJ (PARROTIA PERSICA C.A.MAY)
ROSNCYCH W OGRODZIE BOTANICZNYM UNIWERSYTETU IM. A. MICKIEWICZA W POZNANIU ................... 23
JAK ROZMNAŻAĆ METASEKWOJ CHICSK (METASEQUOIA GLYPTOSTROBOIDES HU ET CHENG)? ................. 24
PERCEPCJA OKRESU WILGOTNEGO, HUMIDOWEGO , W DIAGRAMIE KLIMATYCZNYM GAUSSENA -
WALTERA . .......................................................................................................................................................... 25
14
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
MAPA CYFROWA KOLEKCJI OGRODU DENDROLOGICZNEGO W GLINNEJ
K. SZCZECINA NOWE MOŻLIWOŚCI NAUKOWO-EDUKACYJNE
Marcin KUBUS1, Andrzej AYSKO2
1
Katedra Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni; e-mail: mkubus@agro.ar.szczecin.pl
Akademia Rolnicza w Szczecinie, ul. Janosika 8, 71-424 Szczecin
2
Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska; e-mail: alysko@agro.ar.szczecin.pl
Akademia Rolnicza w Szczecinie, ul. Słowackiego 17, 71-434 Szczecin
Ogród dendrologiczny w Glinnej k. Szczecina jest jednym z najciekawszych tego typu
obiektów naukowych w Polsce, znanym z uprawy wielu unikalnych roślin drzewiastych, któ-
rego gospodarzem jest Nadleśnictwo Gryfino. Na powierzchni prawie 4 ha uprawiane są drze-
wa i krzewy ponad 600 taksonów, których kolekcję sukcesywnie od 1970 roku wzbogaca i
wzorcowo dokumentuje Profesor Jerzy Tumiłowicz. W 2005 roku w 125-rocznicę powstania
Arboretum podjęto decyzję o powiększeniu jego obszaru do ponad 5,5 ha.
W celu usprawnienia zarządzania kolekcją ogrodu i udostępniania informacji naukowo-
edukacyjnej w tym samym roku podjęto prace nad wykonaniem mapy cyfrowej, której pod-
stawowym zadaniem jest gromadzenie informacji przestrzennej wraz z pozostałymi danymi
nieprzestrzennymi (m.in. pochodzenie rośliny, rok posadzenia, dane morfologiczne i biome-
tryczne, stan zdrowotny itp.). Powstał w ten sposób system GIS (Geographic Information
System) forma organizacji danych umożliwiająca ich przechowywanie, przetwarzanie i
analizę. Ze względu na wysokie koszty profesjonalnego oprogramowania systemu GIS przy
sporządzaniu mapy cyfrowej arboretum w Glinnej wykorzystano darmowe oprogramowanie
OpenJump, funkcjonalnie wystarczające do wprowadzania oraz prostych analiz danych
przestrzennych ogrodu. Zaletami tego oprogramowania są: działanie w środowisku JAVA, co
umożliwia wykorzystanie go w różnych systemach operacyjnych (np. Windows, LINUX,
UNIX, MacOS) oraz obsługa plików typu *.shp, używanych przez większość programów
darmowych jak i komercyjnych. Stwarza to szerokie możliwości wymiany danych oraz
ewentualnej zmiany programu zajmującego się gromadzeniem informacji. Jako podstawowe
narzędzie do interpretacji i raportowania danych nieprzestrzennych użyto MSAccess, w
którym zaprogramowano formularze oraz generatory raportów dotyczących kolekcji drzew i
krzewów. Udostępnienie informacji szerszemu gronu zainteresowanych osób zapewnia
opublikowana w internecie tematyczna mapa cyfrowa, w której aktualizacje danych można
przeprowadzać on-line bez konieczności wyłączania serwera. Do tego celu zastosowano
języki programowania JAVA SCRIPT oraz XML.
W ramach referatu przedstawiony zostanie schemat oraz działanie opracowanej mapy
cyfrowej.
15
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
OGRODY BOTANICZNE, ARBORETA I PALMIARNIE W WOJEWÓDZTWIE
ŚLSKIM
Waldemar SZENDERA
Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie, Związku Stowarzyszeń, ul. Zamkowa 2
43-195 Mikołów Mokre
W roku 1998 po raz kolejny dokonano reformy terytorialnej w Polsce. Nowopowstałe
Województwo Śląskie uzyskało nowe granice. Mimo zmian terytorialnych pozostaje ono
jednym z najmniejszych obszarowo województw w Polsce, jednak pod względem
ludnościowym zajmuje drugie miejsce po woj. Mazowieckim. Naturalną konsekwencją
takiego stanu rzeczy jest największe zagęszczenie mieszkańców na kilometrze kwadratowym
powierzchni (159 osób/km2). Zdecydowana większość mieszkańców Śląska mieszka w
miastach zaledwie 450 tyś Ślązaków mieszka na wsi. Tak duża liczba mieszkańców miast
musi korzystać z zasobów zieleni urządzonej w miastach. Najpopularniejszą formą zieleni
uporządkowanej dostępnej dla mieszkańców miast są parki. Do największych z nich należą
min.: Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, Park Gliwice - Zabrze, Błonia i
Park Jasnogórski w Częstochowie, Park Chwałowicki w Rybniku, czy Park i Błonia na
Straconce w Bielsku Białej. W tak ludnym województwie do niedawna istniały zaledwie
cztery instytucje zajmujące się ochroną roślin ex situ. Były to: Palmiarnie w Gliwicach i
Sosnowcu oraz Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu, Rosarium w WPKiW w Chorzowie.
Należy w tym miejscu dodać, iż funkcja zachowawcza i ochronna roślin w rzeczywistości nie
była realizowana przez te jednostki.
Od roku 2006 obowiązuje Ustawa o Ochronie Przyrody, która nakłada na instytucje
ogrodów botanicznych obowiązek rejestrowania swojej działalności. W myśl nowych
uregulowań prawnych tylko instytucje znajdujące się w rejestrze Ministra Środowiska są
Ogrodami Botanicznymi. Wobec powyższego w woj. Śląskim na dzień dzisiejszy istnieją:
dwa ogrody botaniczne, arboretum i palmiarnia.
Oto krótka prezentacja tych instytucji.
Palmiarnia Miejska w Gliwicach jest instytucją finansowaną i zarządzaną przez
Miasto Gliwice. Historia Palmiarni Gliwickiej sięga 1880 roku, kiedy to na terenie
siedemnastowiecznego parku powstały pierwsze szklarnie o charakterze wystawienniczym
stanowiące prywatną oranżerię. Główną Palmiarnię otwarto w 1925 roku. Mieszkańcy
uzyskali do nich dostęp od 1930 roku. Najciekawszym elementem był pierwszy na Śląsku
podgrzewany basen o pojemności 120 m3. Umieszczono w nim ciekawą roślinę wodną -
Wiktorię królewską (Victoria regia).W 1945 roku obiekt uległ zniszczeniu - ponownie
udostępniono go dopiero trzy lata pózniej. Obecnie w palmiarni na 2000 m2 rośnie ponad
5600 sztuk roślin rozmieszczonych w czterech pawilonach tematycznych: rośliny użytkowe,
rośliny tropikalne, pawilon historyczny i pawilon sukulentów. Można tam obejrzeć
kanaryjskie palmy daktylowe, palmy podzwrotnikowe, rośliny użytkowe, a także akwaria z
żółwiami, gady w terrariach czy egzotyczne papugi i kanarki. Najstarsze okazy roślin liczą
ponad 100 lat. Budynek Palmiarni Miejskiej to nowoczesna konstrukcja architektoniczna
wkomponowana w teren Parku Chopina. Jest to druga, co do wielkości palmiarnia w Polsce.
Planowana jest dalsza rozbudowa obiektu. W palmiarni prowadzi się działalność edukacyjną,
w niewielkim stopniu działalność ochrony roślin ex situ. Funkcja naukowa spełniana jest
incydentalnie przez pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego na zlecenie Urzędu
Miasta Gliwice.
Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu powstał w 1938 roku jako ogród przyszkolny.
Niestety w czasie II wojny światowej zaginęła dokumentacja dotycząca ogrodu. Wiemy tylko,
że w czasie wojny został przeznaczony pod uprawę warzyw. W latach 50 został rozbudowany
16
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
i powiększony o 3 ha. W chwili obecnej ogród ma kształt nieregularnego wieloboku, który
zajmuje powierzchnię ok. 6,5 ha. Główne wejście do ogrodu (dla gości) znajduje się przy
ulicy Piłsudskiego. W układzie przestrzennym ogrodu wyróżniamy: część botaniczną,
parkową, plac zabaw oraz tereny gospodarcze ze szklarniami i palmiarnią. Część botaniczna
ogrodu jest skomponowana w układzie kwaterowym i nawiązuje do ogrodów w stylu
francuskim, gdzie dominuje regularność i geometryczne kształty, a kwatery są przedzielone
żywopłotem. Odmienną zupełnie stylowo częścią ogrodu jest tzw. część parkowa, która ma
założenia typu krajobrazowego, tzw. ogrody angielskie. Odchodzi się tu od stylu
geometrycznego na rzecz swobody i naturalnego krajobrazu. Styl tego miejsca podkreśla
malowniczy staw otoczony wierzbami. Ogród jest utrzymywany i finansowany z budżetu
Miasta Zabrze. W Miejskim Ogrodzie Botanicznym w Zabrzu prowadzi się zgodnie z
pierwotnym przeznaczeniem działalność edukacyjną. Podobnie jak w Palmiarni w Gliwicach
w niewielkim stopniu prowadzi się działalność ochrony roślin ex situ. Działalność naukowa
nie jest prowadzona. Incydentalnie Urząd Miasta Zabrze zleca opracowania naukowe
pracownikom naukowym Politechniki Śląskiej i Uniwersytetu Śląskiego.
Arboretum Bramy Morawskiej w Raciborzu powstało w 2000 roku jako wspólna
inicjatywa Miasta Racibórz i CRB OB. PAN w Warszawie. Arboretum zajmuje cały obszar
Lasu Miejskiego Obora, czyli 164 ha i położone jest we wschodniej części miasta po prawej
stronie Odry. Patrząc w tym kierunku od strony miasta, widzimy malowniczo zalesione
wzgórza. Arboretum znajduje się na granicy Kotliny Raciborskiej i Płaskowyżu Rybnickiego.
Granica ta jest w terenie doskonale zaznaczona przez południowo-zachodnią krawędz
usytuowaną na uskoku tektonicznym oddzielającym zrąb Płaskowyżu Rybnickiego od rowu
tektonicznego Doliny Górnej Odry. Głównymi ciekami arboretum są lewobrzeżne dopływy
potoku Aęgoń, którego wody wpadają do Odry na północno-zachodnim krańcu gminy Nędza.
Dla Arboretum Brany Morawskiej sporządzono Plan Urządzenia, który sukcesywnie
wprowadzany jest w życie. Arboretum ma własny budżet wydzielany przez Radę Miasta
Racibórz. Na miejscu istnieje placówka naukowa CZRB OB. PAN Pracownia Zachowania
Bioróżnorodności Górnego Śląska. Placówka ta została wyposażona w sprzęt i urządzenia
niezbędne do prowadzenia badań naukowych w dziedzinie anatomii rośli. Prowadzone były
również badania w dziedzinie taksonomii i chorologii roślin naczyniowych. Prowadzona jest
edukacja przyrodnicza w oparciu o ścieżki dydaktyczne. Nie prowadzi się kolekcji
zachowawczych. Istniejące kolekcje mają charakter ozdobny.
Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie Mokrem istnieje od 2002 roku jako Związek
Stowarzyszeń. Głównymi Udziałowcami są: Województwo Śląskie, Miasto Mikołów, Polska
Akademia Nauk, Uniwersytet Śląski oraz stowarzyszenia Stowarzyszenie na rzecz Śląskiego
Ogrodu Botanicznego, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Raciborskiej, Stowarzyszenie
Wspólnota. Związek ma formułę otwartą dla innych samorządów, stowarzyszeń i instytucji
naukowych. Od 2006 roku ogród posiada około 80 ha ziemi użyczonej przez Województwo
Śląskie na cele związane z działalnością Ogrodu Botanicznego. Od 2003 tworzone są kolekcje
ex situ, oraz prowadzona jest ochrona roślin in situ roślin chronionych na terenie Górki
Fiołkowej. Podejmowane są prace projektowe infrastruktury ogrodu: Projekt Kolekcji,
Projekt Stawów i Małej Retencji, Projekt Śląskiego Centrum Edukacji Przyrodniczej. Śląski
Ogród Botaniczny posiada certyfikat BGCI. W roku 2006 ukonstytuowała się Rada Naukowa
ŚlOB.
Śląski Ogród Botaniczny jest finansowany przez: Województwo Śląskie, Miasto Mikołów,
Uniwersytet Śląski oraz pozostałych członków Związku Stowarzyszeń.
W ogrodzie prowadzona jest działalność edukacyjna.
Opracowano na podstawie dostępnych informacji na oficjalnych stronach WWW omawia-
nych instytucji.
17
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
PROJEKT I BUDOWA STAWÓW W ŚLSKIM OGRODZIE BOTANICZNYM
SKOMPLIKOWANA DROGA DO CELU
Wiesław WAOCH, Ewa TRZCIONKA
Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie, Związku Stowarzyszeń, ul. Zamkowa 2,
43-195 Mikołów Mokre
Doprowadzenie i gromadzenie wody jest inwestycją pierwszoplanową i niezbędną dla
prawidłowego funkcjonowania każdego ogrodu botanicznego. Śląski Ogród Botaniczny
usytuowany jest w obrębie Garbu Mikołowskiego. Na obszarze Śląskiego Ogrodu
Botanicznego, charakteryzującym się różnicą wzniesień ok. 30m, znajdują się dwie zlewnie
naturalnych cieków wpływających do potoku Promna, które łącznie mają ok. 80 ha
powierzchni. Jedna z tych zlewni została wytypowana jako miejsce pod budowę stawów, w
których znajdą swoje miejsce kolekcje roślin wodnych (dwa stawy ekspozycyjne), a także
gromadzona będzie woda opadowa na potrzeby innych kolekcji roślinnych (dwa stawy
retencyjne).
Na poziomie projektu koncepcyjnego przedsięwzięcie to zdawało się być zarówno mocno
uzasadnione merytorycznie jak i proste do wykonania. Po pierwsze ze względu na lokalizację
tej inwestycji, a po drugie ze względu na wiele priorytetów wskazujących na wagę małej
retencji, co między innymi ma swoje odbicie w nowym prawie wodnym. Jednak na kolejnych
etapach realizacji tego przedsięwzięcia napotykaliśmy na liczne komplikacje administracyjne.
Oprócz tzw. projektu technicznego i opracowania dotyczącego charakterystyki hydrologicznej
terenu niezbędne okazały się opinie specjalistów hydrogeologów, opinie lokalizacyjne oraz
uzgodnienia do tzw. pozwolenia na budowę. Doszła do tego decyzja sanepidu i opinie
instytucji doradczych oraz różnych ekspertów. Sprawy nie ułatwiał status Śląskiego Ogrodu
Botanicznego jako Związku Stowarzyszeń i forma władania gruntami należącymi do Urzędu
Marszałkowskiego.
Ujawnił się brak koordynacji między urzędami, które wydawały odpowiednie decyzje, co
wpłynęło na znaczne wydłużenie samego procesu projektowego. Zwykle decyzje te
podejmowane były przez urzędników odpowiedniej instytucji na podstawie stwierdzenia
kwalifikacji zawodowych wykonawcy (tzw. kontrola pieczątek). Wszędzie tam gdzie
urzędnik miał wątpliwości wnioskował o kolejną ekspertyzę, choć z punktu widzenia
formalnego takiej potrzeby nie było.
Charakterystyka przedsięwzięcia obejmowała takie sprawy jak: rodzaj przedsięwzięcia,
powierzchnia zajmowanej nieruchomości, dotychczasowy sposób wykorzystania terenu,
charakterystyka przyrodnicza, rodzaj technologii, ewentualne warianty inwestycji,
wykorzystanie wody, charakterystyka użytych surowców i materiałów, paliwa oraz innej
energii, rozwiązania chroniące środowisko, obszary podlegające ochronie, sposoby
oddziaływania na środowisko w tym grunty użytkowane rolniczo, skutki ujemnego
oddziaływania na środowisko itd.. Liczba dokumentów, które musiały powstać aby
przedsięwzięcie to mogło wejść w fazę realizacyjną przekroczyło nasze najśmielsze
oczekiwania, nie musimy dodawać, że podobnie rzecz się miała z kosztami fazy projektowej
tego przedsięwzięcia. W sumie zebraliśmy około stu rożnych pism dotyczących decyzji i
postanowień.
Obecnie czekamy na decyzję dotyczącą finansowania tego przedsięwzięcia.
18
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
HOLISTYCZNY MODEL EDUKACJI W DZIAAALNOŚCI WYSTAWIENNICZEJ
CENTRUM EDUKACJI PRZYRODNICZO-EKOLOGICZNEJ W OB CZRB PAN
Roman MURANYI
Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej Polska Akademia
Nauk. ul. Prawdziwka 2, 02-973 Warszawa.
Centrum Edukacji Przyrodniczo Ekologicznej w Ogrodzie Botanicznym CZRB
PAN otwarto w maju 1995 roku. Prowadzimy w nim działalność: wystawienniczą 6 do 10
wystaw rocznie odwiedzanych przez 20 do 50 tysięcy osób, warsztatową 110 do 130
warsztatów rocznie, trwających 4 do 6 godzin każde, przez które przewija się około 3 tysięcy
dzieci i młodzieży oraz szkolenia i kursy które zalicza co roku 200 do 1000 dorosłych głów-
nie nauczycieli.
Jako typowa ofiara naszego systemu edukacyjnego miałem (i mam nadal) o nim nie
najlepsze zdanie. Teraz, kiedy po ponad dziesięciu latach praktyki, wiem więcej o obiektyw-
nych ograniczeniach zawodu pedagoga, moje poglądy uległy pewnemu przeorientowaniu.
Nadal widzę słabe, czy wręcz żenujące działania szkół wszelakich szczebli, mniej natomiast
mam pretensji do wykonawców, uznając ogrom złych uwarunkowań w których przychodzi im
realizować zadane programy.
Prowadząc nasze Centrum od chwili jego powstanie do dziś, nie czuję się upoważnio-
ny czy też powołany, do szukania recepty na uzdrowienie naszego systemu edukacyjnego.
Wiem natomiast, że na miarę sił i możliwości placówek takich jak nasza, podobnie jak
w Regionalnych Centrach Edukacji Ekologicznej oraz Centrach przy Parkach Narodowych
i Leśnych Kompleksach Promocyjnych, możliwe są działania wspomagające szkołę.
Najogólniej mówiąc, chodzi o programy pozwalające dzieciom, młodzieży i studentom,
przywrócić zintegrowane, holistyczne spojrzenie na świat przyrody, poszatkowany uprzednio
na botanikę, zoologię, biochemię, fizjologię, fizykę, historię i nie wiadomo co jeszcze.
W naszej działalności warsztatowej, szkoleniowej i wystawienniczej staramy się taką właśnie
wizję programową realizować w praktyce.
W swoim krótkim wystąpieniu, spróbuję przedstawić na konkretnym przykładzie, jak
współpracujemy z autorami wybranych wystaw fotograficznych prezentowanych w Centrum,
próbując zrealizować ideę holistycznego modelu edukacji.
Podstawą jest oczywiście osobowość i wiedza autorów. Istnieją genialni pstrykacze
dla których obiekt w zasadzie nie ma znaczenia może to być choćby krzesło. My szukamy
raczej przyrodników z duszą artysty i wiedzą eksperta. Wystawa ma bowiem spełnić kilka
celów. Po pierwsze (kolejność nie jest przypadkowa) przyciągnąć uwagę widza urodą i tema-
tem zdjęć. Po drugie ma go zachęcić do zagłębienia się w starannie przygotowane opisy zdjęć
oraz obiektów (w omawianym przypadku roślin) towarzyszących wystawie. Po trzecie
zasugerować bądz wskazać, zródła ewentualnego poszerzenia wiedzy nabytej dzięki
wystawie.
Przykładem ilustrującym wszystkie postawione powyżej zadania i tezy, będzie wysta-
wa zatytułowana Te wspaniałe kaktusy autorstwa Jerzego Wozniaka. Co do postaci autora,
to mamy tu do czynienia z byłym pracownikiem naukowym a obecnie dziennikarzem,
tłumaczem, europejskim ekspertem od endemicznej flory Wysp Kanaryjskich oraz
sukulentów. Jednocześnie jest to wybitny fotograf ze znaczącym dorobkiem wystawienni-
czym.
Zostaną zaprezentowane zarówno barwne fotografie kwiatów kaktusów i samych
roślin jak i specjalnie przygotowane plansze, przekazujące podstawową wiedzę o pochodze-
niu, systematyce, miejscach występowania i hodowli w warunkach domowych tej grupy
roślin. Będzie też trochę ciekawostek i niespodzianek.
19
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
ARBORETUM PRZY LEŚNYM BANKU GENÓW KOSTRZYCA
Urszula NAWROCKA-GRZEŚKOWIAK
Katedra Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni, Akademia Rolnicza, 71-424 Szczecin,
ul. Janosika 8
Leśny Bank Genów usytuowany jest w południowo-wschodniej Kotlinie
Jeleniogórskiej. Placówka ta ma duże znaczenie dla regionu Sudeckiego, gdyż chroni i ma za
zadanie zachowanie najcenniejszych genotypów krajowych drzew leśnych oraz reintrodukcję
zagrożonych i ginących gatunków flory Sudeckiej. Powstanie Arboretum, w 1995 roku,
związane było z ochroną zasobów leśnych oraz Programem zachowania zasobów genowych
drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010 . jest to teren o dużej liczbie dni z przymrozkami,
na którym wcześnie pojawia się śnieg i wieją silne zachodnie wiatry. Teren ten był
pozbawiony placówki naukowej, na której prowadzone byłyby badania i obserwacje nad
drzewami i krzewami mogącymi rosnąć w tych trudnych warunkach klimatycznych.
Zadaniem Arboretum jest przechowywanie gatunków lasotwórczych oraz
biocenotycznych, prowadzenie prac nad aklimatyzacją obcych gatunków i ocena ich
przydatności dla terenów zieleni w tych rejonach, zachowanie drzew pomnikowych oraz
badania wpływu okresu przechowywania nasion na dalszy rozwój drzew. Celem jest również
szeroka edukacja ekologiczna społeczeństwa. Projektując ten obiekt brano pod uwagę nie
tylko wymienione zadania, ale także dobierano rośliny tak, by harmonizowały z otaczającym
krajobrazem.
Dzięki wytyczonym drogom podzielono teren na cztery główne części:
Część pierwsza leśna, to gatunki lasotwórcze z różnych stanowisk w Sudetach.
Rosną tu gatunki drzew i krzewów rodzimych z naturalnych stanowisk, które stanowią bank
zasobów genowych związanych z regionem.
Część druga Archiwum klonów na której rosną wyselekcjonowane drzewa
doborowe wyjątkowo cenne dla lasów. Na tej części prowadzone będą również badania nad
wpływem długotrwałego przechowywania na wzrost i rozwój roślin.
Część trzecia Abietum , gdzie na wydzielonym terenie prowadzi się obserwacje
nad wzrostem i rozwojem różnych gatunków jodeł, a celem jest wytypowanie najlepszej
proweniencji jodły pospolitej dla Pogórza Sudeckiego.
Część czwarta gatunki introdukowane, to teren, na którym wprowadzono szereg
drzew i krzewów tworzących kolekcje o walorach dekoracyjnych i służących celom
popularyzatorskim. Szczególnie cenne są tutaj rośliny odporne na miejscowe warunki
klimatyczne. Dzięki licznym sponsorom rośnie tu około 4 tysięcy drzew i krzewów z 370
gatunków i odmian.
Arboretum aktywnie uczestniczy w edukacji przybliżając odwiedzającym zagadnienia
biocenotyczne, ekologiczne i gospodarcze związane z lasem.
20
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
IGLASTY PARK BOTANICZNY W CIECHANOWIE
Jarosław JANECKI, Janusz JANECKI
Instytut Architektury Krajobrazu, Wydział Matematyczno- Przyrodniczy KUL
Wprowadzenie
Na prośbę Rektora Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku, wiosną 1998 r.
podjęliśmy prace projektowe nad dokumentacją specyficznego ogrodu botanicznego przy
ciechanowskim oddziale WSH, zajmującym się ochroną środowiska. Projekt obejmował
obszar nieco ponad 10 000 metrów kwadratowych powierzchni (wraz z istniejącym stawem),
zlokalizowany w północno-zachodniej części miasta, niedaleko ruin zamku. Przedmiotowa
powierzchnia ma kształt prostokąta, dłuższym bokiem przyległego do stawu, w którego
kierunku delikatnie opada (2-3 %), wystawiając się równocześnie na korzystną operację
słoneczną. Taki układ eliminował potencjalną możliwość tworzenia się zastoisk mrozowych
co wraz dużym uwilgotnieniem powietrza i dobrymi warunkami glebowymi, rokowało
dogodne warunki wegetacji roślin projektowanego ogrodu. W wyniku szczegółowej
inwentaryzacji, pozostawiliśmy na odnośnym terenie najokazalsze topole i dwie polne grusze
w środkowej jego części. Staraliśmy się również nie niszczyć interesujących zbiorowisk
szuwarowych na terenie stawu.
Celem tego artykułu jest porównawcza prezentacja projektu, prac urządzeniowych i
ich efektów po ośmiu latach od czasu realizacji.
Opis koncepcji projektowej
Projekt poprzez palczasty układ dróg, zaokrąglenie ich zakrętów i osłonięcie
ogrodu od północy roślinnością wysoką w formie łuku, zapewnia dogodne rozprowadzanie
zwiedzających od głównego wejścia po terenie całego obiektu, osłania przed mroznymi
wiatrami i niweluje poczucie geometryzacji narzucone kształtem budynków i ogrodzenia.
Równocześnie zapewniona została łączność wzrokowa z poszczególnymi częściami ogrodu, a
zwłaszcza z płaszczyzną wody jako dominującym elementem krajobrazu. Konieczność
zgromadzenia wielkiej ilości taksonów, jaką narzuca botaniczny charakter tego niewielkiego
parku, zrównoważyliśmy wprowadzeniem otwartych płaszczyzn trawiastych. Sprawiają one
wrażenie osi widokowej, zamkniętej od północy wyniesieniem wrzosowiska, wzdłuż tej osi
wprowadziliśmy naturalistyczny ciek wodny z poszerzeniem w postaci małego ogrodu
japońskiego.
Ciągłość wizualną i komunikacyjną zapewnia tu mostek japoński i specyficzne
przejście nad strumieniem w postaci płyty z przezroczystego pleksiglasu.
Bezpośredni kontakt zwiedzających z dużą płaszczyzną wody zapewniają
bezkolizyjne, dwu bieżnikowe zejścia zakończone podestami i półkolistą platformą
widokową, spełniającą również rolę poszerzenia umożliwiającego zawracanie samochodom.
Od tego właśnie miejsca biegnie bowiem w kierunku głównego wejścia poszerzony chodnik,
gdy pozostałe nie przekraczają 120 cm.
Projekt przestrzega zasad dobrej widoczności przez obniżanie i rozrzedzanie nasadzeń
w centralnych częściach obiektu, dbając równocześnie o zapewnienie atrakcyjności
krajobrazowej.
Dokumentacja projektowa tradycyjnie składała się z projektu koncepcyjnego i szaty
roślinnej, projektu technicznego dróg i urządzeń, rysunków roboczych oraz opisu
technicznego z wykazem materiałów i kosztorysem (patrz zał. plansze projektów).
21
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
Prace urządzeniowe
Prace wykonawcze zostały rozpoczęte i zakończone również w 1998 roku. Tak więc
całość przedsięwzięcia została zrealizowana w ciągu jednego roku kalendarzowego. Zgodnie
z tradycją prace urządzeniowe poprzedzała inwentaryzacja i uzgodnienia wstępne z
inwestorem. W normalnej kolejności dokonano wyrównania terenu i usunięcia zbędnych
roślin oraz odpadów budowlanych. Zgromadzono niezbędne ilości materiału glebowego,
kamieni i zamówiono w szkółkach projektowany materiał roślinny. W następnej kolejności
wykonane zostały wykopy pod sieć wodociągową, kable oświetleniowe i system dróg wraz z
realizacją tych zadań. Sprowadzono odpowiednie ilości czerwonej kostki cementowej i
ułożono chodniki. Rozplantowano odp. warstwę ziemi urodzajnej (spod upraw rolniczych) i
zgromadzono ziemię kompostową, przeznaczoną pod projektowane rośliny iglaste. Po
przeprowadzeniu wymiarowania rozmieszczającego materiał roślinny, wykopane zostały i
zaprawione ziemią kompostową doły pod drzewa i krzewy. Po sprowadzeniu projektowanego
materiału roślinnego i zadołowaniu, sukcesywnie dokonano sadzenia. Całość zakupionego
materiału zastała posadzona póznym latem 1998 r., a było to ponad 1000 drzew i krzewów
iglastych reprezentujących ok. 140 gatunków i odmian; między innymi posadziliśmy 12
gatunków i odmian jodeł, 12 cyprysików, 22 jałowców i 18 gatunków i odmian sosen.
Wszystkie posadzone rośliny oznakowano odpowiednimi tabliczkami z polską i łacińską
nazwą rośliny.
Ostatnią czynnością było wyrównanie całego terenu, rozłożenie równomiernej
warstwy ziemi urodzajnej i obsianie trawami. W bezpośrednim otoczeniu posadzonych
drzew i krzewów rozłożono kilkucentymetrową warstwę mielonej kory sosnowej. Osoby
odpowiedzialne za konserwację i pielęgnację urządzonego obiektu, dokładnie poinformowano
o sposobach i terminach dokonywania niezbędnych zabiegów.
Współczesny stan Parku
Po ośmiu latach od realizacji projektu Iglastego Parku Botanicznego w Ciechanowie
można stwierdzić zadawalający stan ogrodu, zarówno pod względem technicznym
(infrastruktura, oświetlenie i drogi) jak i obsadzeń roślinnością (patrz zał. fotografie
prezentujące ogród w czasie budowy i współcześnie).
Zużyciu w znacznym stopniu uległy schody i podesty w skarpie stawu, wykonane z
drewnianych okrąglaków, a także obniżył się nasyp wrzosowiska (rozmycie). W bardzo
dobrym stanie są prawie wszystkie powierzchnie trawiaste, a roślinność drzewiasta i
krzewiasta, stanowiąca zasadnicze tworzywo Parku, przetrwała w ogromnym procencie (ok.
90%), a stan jej wzrostu i rozwoju można uznać za imponujący. Spośród gatunków które
obumarły trzeba niestety wymienić piękne egzemplarze cedrów himalajskich i atlantyckich,
mamutowca olbrzymiego i sosnę Jeffreya. Słabo rosną cypryśniki błotne i kryptomeria
japońska. Większość tych gatunków uległa zniszczeniu w wyniku szkód mrozowych.
Mimo zaobserwowanych zmian, Park Botaniczny w Ciechanowie można uznać za
przedsięwzięcie udane, spełniające pozytywnie swoja funkcję dydaktyczną jak estetyczną. Na
szczególną jednak uwagę zasługuje wręcz emocjonalne wpisanie się prezentowanego ogrodu
w sferę kulturową miasta i jego okolic.
22
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
FENOLOGIA I MORFOLOGIA DWÓCH KRZEWÓW PARROCJI PERSKIEJ (PARROTIA
PERSICA C.A.MAY) ROSNCYCH W OGRODZIE BOTANICZNYM UNIWERSYTETU
IM. A. MICKIEWICZA W POZNANIU
Stanisława KORSZUN
Katedra Dendrologii i Szkółkarstwa, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu,
Baranowo, ul. Szamotulska 28, 62-081 Przezmierowo
Na terenie Ogrodu Botanicznego w Poznaniu rosną dwa krzewy mało znanej parrocji
perskiej, będącej reliktem flory trzeciorzędowej. W latach 2003-2005 przeprowadzono
obserwacje dla dokładnego poznania specyfiki rozwojowej, fenologii i występujących różnic
morfologicznych między krzewami. Celem ich było przedstawienie rytmiki sezonowej na tle
występujących w ogrodzie warunków klimatycznych, określenie ich wpływu na fazy
fenologiczne, opis cech morfologicznych oraz przydatność obserwowanego gatunku na tereny
zieleni.
Obserwacje fenologiczne wykazały, że początek otwierania się pąków liściowych
rozpoczął się w okresie zaawansowanego przedwiośnia, natomiast rozwój pąków kwiatowych
- wiosną. Fenofaza związana z jesiennym przebarwianiem liści była różna u dwóch krzewów.
Rozwój generatywny w 2003, 2004 i 2005 r. rozpoczął się na przełomie zimy i przedwiośnia.
Krzewy rosły do 3 dekady czerwca. Badania morfologiczne potwierdziły występowanie
różnic między dwoma krzewami. Stwierdzono różnice w długości i powierzchni blaszki
liściowej, unerwieniu, długości ogonka, międzywęzli i pąków wierzchołkowych. Różna była
także liczba łusek okrywających pąk kwiatowy. Obserwacje krzewów pozwoliły na
zakwalifikowanie ich do grupy odpornych na suszę glebową oraz na mróz. Wyjątek stanowiły
kwiaty, które nie corocznie kwitną, ponieważ zostają uszkodzone przez niskie temperatury.
Cechą najbardziej dekoracyjną było u obserwowanych krzewów jesienne
przebarwianie liści. Krzewy są bardzo tolerancyjne na choroby i szkodniki.
23
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
JAK ROZMNAŻAĆ METASEKWOJ CHICSK (METASEQUOIA GLYPTOSTROBOIDES
HU ET CHENG)?
Marcin KOLASICSKI
Katedra Dendrologii i Szkółkarstwa, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu,
Baranowo ul. Szamotulska 28, 62-081 Przezmierowo
Metasekwoję chińską można rozmnażać poprzez wysiew nasion oraz wegetatywnie.
Do wysiewu używa się nasion importowanych, ponieważ drzewa rosnące w Polsce nie
obradzają w płodne nasiona. Jedynie najstarszy okaz rosnący w Ogrodzie Botanicznym
Uniwersytetu Warszawskiego, w latach szczególnie korzystnego przebiegu pogody, wytwarza
nieliczne nasiona zdolne do kiełkowania. Powstawanie płonnych nasion zależne jest od kilku
czynników. Kwiaty męskie często nie rozwijają się i nie dochodzi do zapylenia. Brakuje też w
Polsce osobników w fazie wzrostu senilnego. Najstarsze drzewa mają nieco ponad
pięćdziesiąt lat. Bardzo często rośliny zdolne do rozmnażania rosną pojedynczo, co utrudnia
zapylenie krzyżowe. Ponadto Stephan wysunął hipotezę, że uzyskanie nasion w
umiarkowanej strefie klimatycznej jest niemożliwe z powodu zbyt krótkiego okresu wegetacji
dla metasekwoi. Jej okres wegetacji powinien wynosić 134 dni. Jest on więc dłuższy niż
roślin iglastych zrzucających igły na zimę. Przykładowo dla modrzewia japońskiego wynosi
on 115, a dla cypryśnika błotnego - 96 dni.
Wegetatywnie można rozmnażać metasekwoję za pomocą sadzonek zdrewniałych lub
półzdrewniałych. Prace nad tym sposobem rozpoczęto w roku 1948 w Anglii i Stanach
Zjednoczonych Ameryki Północnej. Roślinami matecznymi były pięciomiesięczne siewki
uzyskane z nasion przywiezionych z Chin. Sposoby rozmnażania wegetatywnego są ciągle
udoskonalane.
24
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
PERCEPCJA OKRESU WILGOTNEGO, HUMIDOWEGO , W DIAGRAMIE
KLIMATYCZNYM GAUSSENA - WALTERA .
Szymon AUKASIEWICZ
Ogród Botaniczny UAM, ul. Dąbrowskiego 165; 60 594 Poznań
Diagramy pluwiotermiczne, zawierające równocześnie informację o warunkach
termicznych i o opadach, z uwzględnieniem ich sezonowej zmienności, opracował H.
Gaussen (Kornaś 2002). W latach 50. został on rozwinięty i udoskonalony przez H. Waltera a
wykres w dzisiejszej postaci był pózniej przez niego wielokrotnie dopracowywany (Tobolski
2005).
Istotą diagramu jest przedstawienie dwóch wykresów, tj. opadów i temperatur na
osiach rzędnych Y1 i Y2, a jednostkowy odcinek skali, równy dla obu osi, oznacza 100 C i 20
mm opadu. Na osi odciętych natomiast zaznaczono kolejne miesiące roku. Według H.
Gaussena za okresy wilgotne, tj. takie w których opady są wyższe od parowania można uznać
te, w których suma miesięcznych opadów przekracza podwojoną wartość średniej miesięcznej
temperatury (Kornaś 2002). Opady wyższe od 100 mm miesięcznie, co oznacza okres
perhumidowy, posiadają skalę 10. krotnie zmniejszoną.
Posługując się proporcją 100 C = 20mm opadu, należałoby przyjąć, że przy średniej
temperaturze miesiąca na poziomie 200 C, opad rzędu 45 mm sprawia, iż możemy mówić o
klimacie wilgotnym, humidowym , co jest niezgodne z rzeczywistością. Np. w Poznaniu,
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca, tj. lipca, wynosi 18,30 C. W miesiącu tym
notuje się w ciągu dnia, temperatury maksymalne dochodzące do 350 C! Przy tak dużej ilości
energii słonecznej, miesięczna suma opadów na poziomie 40 60 mm wyparowuje bądz jest
zużywana na potrzeby transpiracji roślin przez kilka dni. Widać to wyraznie np. po stanie
niepodlewanych trawników i łąk, które w miesiącach letnich przyjmują kolor
popielatobrązowy. Należy przy tym dodać, że opady poniżej 2 (3) mm tracone są w procesie
intercepcji, tj. zużywania wody na zwilżenie liści i pędów. Dla przykładu w Poznaniu, w
najważniejszych dla wegetacji roślin miesiącach IV IX, ilość dni z opadem e" 1 mm wynosi
tylko 43 dni (Woś 1994, 1999). Przyjmując wartość intercepcji na poziomie 2-3 mm, liczba
dni z opadem efektywnym, a tym samym ilość, będącej do dyspozycji roślin wody, jest
jeszcze niższa.
Wydaje się, że za racjonalną wielkość, która równoważy wysokość temperatury, może
być uznana taka ilość wody, która paruje z wolnej powierzchni wody, czyli tzw. parowanie
potencjalne. Parametr ten jest często przedstawiany w opracowaniach z dziedziny
klimatologii. Wielkość parowania potencjalnego jest taką ilością wody, jaka mogłaby
wyparować z danego obszaru, gdyby nie brakowało jej na parowanie, co oznacza możliwe
wchłonięcie pary wodnej przez atmosferę.
Kędziora (1999) podaje wzór Iwanowa dla parowania miesięcznego z tzw. wolnej
powierzchni wody dodając, że wzór ten w naszej strefie klimatycznej wyjątkowo dobrze
oddaje tą wielkość. Przyjmuje on postać:
E = 0,0018 (25 + t)2 (100 f), gdzie:
E oznacza wielkość parowania z wolnej powierzchni wodnej,
t oznacza średnią temperaturę powietrza w 0C,
f jest średnią miesięczną wilgotnością względną w procentach.
Wilgotność środowiska można przy tym szacować stosując tzw. potencjalny klimatyczny
bilans wodny. Jest on różnicą między sumą opadów a wartością parowania potencjalnego: Op
- ETP (Kędziora, Palusiński 1998). Średnia suma opadu w Poznaniu w okresie
wegetacyjnym, IV-X, wynosi tylko 360mm, wobec wartości ETP na poziomie 500mm. Tak
więc, w tym okresie, potencjalny deficyt wody pochodzącej z opadów można szacować na
około 140mm. O istniejącym niedosycie wilgotności atmosfery świadczy fakt, że czynnikiem
25
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
ograniczającym wartości parowania nie jest suma dostarczanej energii słonecznej, lecz ilość
wody, która mogłaby wyparować. Jest to wyraznie widoczne w okresie letnim, od czerwca do
sierpnia. W okresie tym, mimo że sumy opadów są dwukrotnie większe niż w pierwszych
miesiącach roku, to jednak ETP osiąga wartości dwu-trzykrotnie większe, niż np. w marcu-
kwietniu. Wydaje się, że wielkości parowania potencjalnego są cennym uzupełnieniem
miesięcznych sum opadów i średnich temperatur, dając lepszy pogląd na atmosferyczne
warunki wilgotnościowe danego obszaru.
Z proporcji ETP do opadów wynika, że parowanie potencjalne w Poznaniu jest w
półroczu ciepłym wartością prawie dwukrotnie, 1,65x, większą, od sumy opadów od kwietnia
do sierpnia. Dotychczas, jednostkowa podziałka opadów na diagramie była podwojoną
wartością temperatury (20mm opadu równało się 100 C). Z powyższej zależności wynika
jednak, że proporcję tę należałoby niemalże podwoić, aby otrzymać, szczególnie w okresie
letnim, obraz równowagi parowania potencjalnego i temperatury. Zatem, przyjęty stosunek
opadów do temperatury na jednostce wykresu, powinien w przybliżeniu wynosić jak 4:1
zamiast dotychczasowego 2:1. Dopiero po przekroczeniu tej wartości można mówić o okresie
wilgotnym, humidowym , we właściwym tego słowa znaczeniu. Natomiast, wykreślane
dotychczas, 10. krotne zmniejszenie skali ze względów graficznych, oznaczające okres
perhumidowy , można zastosować po przekroczeniu miesięcznej sumy opadów 120mm,
zamiast wielkości 100mm, co jest zgodne z klasyfikacją wilgotności klimatów
zaproponowaną przez Iwanowa (Kornaś 2002).
Wnioski:
1) W stosowanym dotychczas diagramie klimatycznym Waltera , przyjęta proporcja
100 C = 20 mm opadu wydaje się być zaniżona.
2) W konsekwencji tworzony jest błędny obraz panowania klimatu wilgotnego ,
humidowego . Może to prowadzić do mylących wniosków w ramach ekologii roślin.
3) W tego typu wykresach, należałoby przyjąć proporcję 100 C = 40 mm opadu.
4) 10. krotne zmniejszenie skali opadów miesięcznych, oznaczające okres
perhumidowy , można zastosować w przypadku miesięcznej sumy opadów przekraczającej
120mm.
Literatura
Kędziora A., Palusiński P. 1998. Warunki klimatyczne oraz zagrożenia gospodarki wodnej na
terenie parku krajobrazowego im. Gen. D. Chłapowskiego. [W:] Ryszkowski L., Bałazy
S. (red.) Kształtowanie środowiska rolniczego na przykładzie parku krajobrazowego im.
Gen. D. Chłapowskiego. Zakład Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN,
Poznań: 19-40.
Kędziora A. 1999. Podstawy Agrometeorologii, PWRiL, Poznań ss. 364.
Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. 2002. Geografia roślin. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa, ss. 634.
Tobolski K. 2005. Informacja ustna otrzymana od prof. K. Tobolskiego, na podstawie
pisemnych wspomnień H. Waltera.
Woś A. 1994. Klimat Niziny Wielkopolskiej. Wyd. Naukowe UAM, Poznań, ss. 192.
Woś A. 1999. Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa, ss. 302.
26
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
SESJA POSTEROWA
REAKCJA ROŚLIN Z RODZAJU RHODODENDRON NA ABIOTYCZNE CZYNNIKI STRESOWE................................... 28
REPREZENTATYWNE GATUNKI SIEDLISK PRZYRODNICZYCH WIELKOPOLSKIEJ SIECI OBSZARÓW
CHRONIONYCH NATURA 2000 SKOLEKCJONOWANE W OGRODZIE BOTANICZNYM UNIWERSYTETU
IM. A. MICKIEWICZA W POZNANIU..................................................................................................................... 29
WYBÓR MAAO ZNANYCH A POSZUKIWANYCH ROŚLIN DRZEWIASTYCH Z KOLEKCJI PRZELEWICKIEJ, JAKIE
NADAJ SI DO PRODUKCJI TOWAROWEJ............................................................................................................ 30
GROMADZENIE MATERIAAÓW NASIENNYCH CHRONIONYCH ROŚLIN LECZNICZYCH I OCENA ICH ZASOBÓW
W STANIE NATURALNYM W KRAJU....................................................................................................................... 31
ZABURZENIA WEGETACJI DRZEW I KRZEWÓW W KOLEKCJACH OGRODU BOTANICZNEGO UAM W POZNANIU
PO ZIMIE 2005/2006.............................................................................................................................................. 32
KOLEKCJA ROŚLIN WODNYCH I SZUWAROWYCH W OGRODZIE BOTANICZNYM UAM W POZNANIU GATUNKI
REPREZENTATYWNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH EUROPEJSKIEJ SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000 . 33
KOLEKCJA DALEKOWSCHODNICH GATUNKÓW OGRODU ROŚLIN LECZNICZYCH AM WE WROCAAWIU
yRÓDAEM SUROWCÓW STOSOWANYCH DO WALKI Z CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI..................................... 35
OGRÓD BOTANICZNY UMCS DAWNIEJ I DZIŚ .................................................................................................... 36
WZROST TILIA CORDATA I SORBUS AUCUPARIA W SIEDLISKACH PRZYULICZNYCH WARSZAWY I ZBLIŻONYCH
DO NATURALNYCH................................................................................................................................................ 37
SZKOLNY OGRÓD BOTANICZNY 1926 ROK; OGRÓDEK DYDAKTYCZNY 2006 ROK ..................................... 38
ZABEZPIECZENIE ZASOBÓW GENOWYCH ZBIOROWISK ROŚLINNYCH NA TRASIE AUTOSTRADY A-1................ 39
PARK PRZYPAAACOWY W PRZELEWICACH HISTORIA ZMIAN W LATACH 1814-2006 ..................................... 40
RODZAJ ALLIUM CZOSNKI OZDOBNE ................................................................................................................ 41
KOLEKCJA ROŚLIN NAGONASIENNYCH (PINOPHYTA) W ZIELNIKU NAUKOWYM UNIWERSYTETU ŚLSKIEGO42
ROZMNAŻANIE I PRZYDATNOŚĆ DLA TERENÓW ZIELENI WYBRANYCH ODMIAN JABAONI OZDOBNYCH .......... 43
MIEJSKI OGRÓD BOTANICZNY W ZABRZU ......................................................................................................... 44
KENOFITY WE FLORZE MIEJSKIEJ OLSZTYNA .................................................................................................... 45
BOTANIKA BLIŻEJ LUDZI...................................................................................................................................... 46
27
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
REAKCJA ROŚLIN Z RODZAJU RHODODENDRON NA ABIOTYCZNE CZYNNIKI
STRESOWE
Magdalena BIHUN
Ogród Dendrologiczny w Przelewicach, Botaniczne Centrum Badawczo-Wdrożeniowe
74-210 Przelewice, magda.bihun@ogrodprzelewice.pl
Rośliny z rodzaju Rhododendron, rosnące w Ogrodzie Dendrologicznym w Przele-
wicach zostały narażone, w okresie zimy i lata tego roku, na działanie abiotycznych
czynników stresowych takich jak: niska i wysoka temperatura (stres termiczny) oraz nadmiar
promieniowania fotosyntetycznie czynnego (stres radiacyjny). Terminem czynnik stresowy
określa się te wszystkie czynniki środowiska, których oddziaływanie na organizm powoduje
zmiany morfologiczne, zaburzenia w przebiegu procesów fizjologicznych, biochemicznych
i/lub zmiany strukturalne komórek, tkanek lub nawet całych organów. Skutki stresu u roślin
z rodzaju Rhododendron zaobserwowano zarówno na starych jak i młodych pędach.
Stwierdzono, w zależności od czynnika stresowego, brunatnienie liści, nekrozy, zamieranie
pąków wierzchołkowych (niska temperatura), rozległe chlorozy, zamieranie pąków
liściowych i młodych liści (wysoka temperatura) oraz powstawanie bezbarwnych plam na
powierzchniach liści wystawionych na bezpośrednie działanie słońca (nadmiar
promieniowania). Opisane zmiany miały charakter nieodwracalny lub letalny.
Odporność roślin na czynniki stresowe po długiej mroznej zimie oraz po gorącym,
suchym lecie została bardzo obniżona. Konsekwencją tego jest wtórne pojawienie się na
wierzchołkach pędów i młodych liściach patogenów grzybowych między innymi z rzędu
Erysiphales.
28
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
REPREZENTATYWNE GATUNKI SIEDLISK PRZYRODNICZYCH WIELKOPOLSKIEJ
SIECI OBSZARÓW CHRONIONYCH NATURA 2000 SKOLEKCJONOWANE
W OGRODZIE BOTANICZNYM UNIWERSYTETU IM. A. MICKIEWICZA
W POZNANIU
Anna BORYSIAK, Janina BORYSIAK, Jolanta JACCZYK - WGLARSKA
Ogród Botaniczny, Uniwersytet im. A. Mickiewicza 60-594 Poznań, ul. Dąbrowskiego 165
1 maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Z datą
tą wiąże się przekazanie do Komisji Europejskiej krajowej propozycji sieci obszarów
chronionych Natura 2000. Wielkopolski Urząd Wojewódzki zgłosił 16 specjalnych obszarów
ochrony siedlisk (SOO) typowanych na mocy Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG oraz 8
obszarów specjalnej ochrony (OSO) ptaków zgodnych z Dyrektywą Ptasią 79/409/EWG. Na
stronie internetowej Ministerstwa Środowiska RP - www.mos.gov.pl, można znalezć
standardowe formularze danych (SFD) dla każdego ze wspomnianych obiektów, w których
zostały wymienione między innymi gatunki roślin i ich siedliska przyrodnicze ważne dla
zachowania europejskiej bioróżnorodności.
Na terenie Wielkopolski występuje 28 typów siedlisk przyrodniczych (ok. 37% ogółu
krajowych), wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000, zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 16 maja 2005 r. (Dz. U. 05.94.795). Spośród nich 9
ma znaczenie priorytetowe. W 2004 roku ukazało się drukiem (on line:www.mos.gov.pl) 9
tomów Poradników ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000. W jego przygotowaniu, ze
środków unijnych, w ramach porozumienia Blizniaczego między Ministerstwem Środowiska
RP a Ministerstwem Ekologii i Zrównoważonego Rozwoju Republiki Francuskiej,
uczestniczył Ogród Botaniczny UAM, opracowując dwa siedliska, a mianowicie 3270 oraz
*91E0. Poradniki są podręcznikami metodycznymi służącymi rozpoznawaniu siedlisk
przyrodniczych w celu ich ochrony. Nie jest jednak ono możliwe bez znajomości gatunków
reprezentatywnych dla danego siedliska. Umiejętność diagnozy można rozwijać w OB UAM.
Kolekcję uniwersyteckiego ogrodu tworzą bowiem między innymi bardzo liczne taksony
tworzące zrąb florystyczny fitocenonów, będących fitosocjologicznymi identyfikatorami
poszczególnych typów unijnych siedlisk. Uprawiane są prawie we wszystkich działach
placówki, a niektóre występują jako jej flora spontaniczna. Poster pokaże jakie są to rośliny i
których siedlisk przyrodniczych obecnych na terenie Wielkopolski. Wykaz gatunków, z
odniesieniem do miejsca występowania, można znalezć w Index plantarum , dziele
opublikowanym w 2004 roku, a także w pracy dotyczącej spontanicznej flory OB UAM (w
druku).
Konkludując - Ogród Botaniczny UAM stanął przed kolejnym wyzwaniem
związanym z nauczaniem na rzecz ochrony przyrody, tym razem gatunków roślin i ich
biotopów o kluczowym znaczeniu dla zachowania bioróżnorodności krajów Unii
Europejskiej. Dużą w tym pomocą będzie Wielkopolskie Centrum Edukacji Ekologicznej,
otwierane 25 września bieżącego roku, w którym będą kształceni specjaliści w zakresie
diagnozowania i monitorowania stanu wspomnianych zasobów roślinnych w ich naturalnych
biotopach.
29
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
WYBÓR MAAO ZNANYCH A POSZUKIWANYCH ROŚLIN DRZEWIASTYCH Z
KOLEKCJI PRZELEWICKIEJ, JAKIE NADAJ SI DO PRODUKCJI TOWAROWEJ
Henryk CHYLARECKI
30
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
GROMADZENIE MATERIAAÓW NASIENNYCH CHRONIONYCH ROŚLIN
LECZNICZYCH I OCENA ICH ZASOBÓW W STANIE NATURALNYM W KRAJU.
Anna FORYCKA, Waldemar BUCHWALD
Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich, 61-707 Poznań, ul. Libelta 27
Celem prac jest ochrona różnorodności naturalnych zasobów roślin leczniczych
objętych ochroną zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku
(Dziennik Ustaw nr 168, poz. 1764). W ramach prowadzonych działań ochronę wybranych
gatunków roślin prowadzi się w trzech obszarach:
- poznanie naturalnego rozmieszczenia gatunków
- prowadzenie upraw ex situ z materiałów rozmnożeniowych pochodzących ze stanowisk
naturalnych
- przechowywanie diaspor w warunkach zapewniających długotrwałą żywotność w banku
genów
Zakres pracy obejmuje:
- weryfikację znanych z piśmiennictwa i poszukiwanie nowych miejsc naturalnego
występowania chronionych roślin leczniczych
- obserwacje na poszczególnych stanowiskach mające na celu charakterystykę populacji i
wstępną ocenę zagrożenia badanych gatunków
- pobieranie niewielkich ilości materiałów nasiennych dla banku genów i ewentualnych
upraw
- badania biologii kiełkowania i prowadzenie upraw ex situ
- ocenę fitochemiczną surowców zielarskich
- sformułowanie wniosków dotyczących stopnia zagrożenia i form ochrony badanych
gatunków.
Obserwacjami i badaniami objęte są obecnie następujące chronione gatunki roślin:
- arnika górska /Arnica montana L./
- kocanki piaskowe /Helichrysum arenarium (L.) Moench/
- konwalia majowa /Convallaria maialis L./
- kopytnik pospolity /Asarum europaeum L./
- marzanka wonna /Asperula odorata L./
- mącznica lekarska /Arctostaphylos uva ursi Spreng./
- miłek wiosenny /Adonis vernalis L./
- zimowit jesienny /Colchicum autumnale L./
Do roku 2005 zweryfikowano 497 stanowisk naturalnych gatunków objętych
badaniami. Wykaz pozytywnie zweryfikowanych stanowisk przekazano Pracowni Chorologii
Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W kolekcji ex situ znajduje się obecnie 148 obiektów pochodzeniowych. Kontynuuje
się ich badania i obserwacje w warunkach uprawy. Przeprowadzono analizy fitochemiczne
konwalii majowej, kopytnika pospolitego, mącznicy lekarskiej i kocanek piaskowych.
Zebrano materiały nasienne pochodzące ze stanu naturalnego oraz z upraw własnych
/341 prób do 2005 roku/ i przekazano je do długotrwałego przechowywania w banku genów
w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji w Radzikowie. Dokonano oceny zdolności kiełkowania
diaspor arniki górskiej, kocanek piaskowych i kopytnika pospolitego.
W oparciu o zgromadzone materiały wysunięto wnioski odnośnie ochrony
poszczególnych gatunków.
31
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
ZABURZENIA WEGETACJI DRZEW I KRZEWÓW W KOLEKCJACH OGRODU
BOTANICZNEGO UAM W POZNANIU PO ZIMIE 2005/2006
Jolanta JACCZYK-WGLARSKA, Ewa JERZAK
Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. A. Mickiewicza 60-594 Poznań, ul. Dąbrowskiego 165
Badania nad skutkami wpływu surowych zim na wegetację roślin umożliwiają ocenę
przydatności poszczególnych gatunków do uprawy w warunkach naszego kraju i prowadzone
są w Polsce od początku ubiegłego stulecia.
Celem badań podjętych w Ogrodzie Botanicznym UAM było określenie stopnia
uszkodzeń mrozowych po zimie 2005/2006 oraz ich wpływ na dalszą wegetację. Obserwacje
wykonywano od wiosny do póznego lata uwzględniając nie tylko stopień uszkodzenia roślin,
ale także intensywność odnawiania, kondycję okazów oraz obecność faz generatywnych.
Przyjęto uproszczoną skalę uszkodzeń stosowaną od wielu lat w badaniach dendrologicznych
0- rośliny nieuszkodzone
1- zmarznięte pąki kwiatowe i liściowe
2- zmarznięte pędy jednoroczne
3- zmarznięte również pędy dwuletnie i starsze
4- rośliny przemarznięte do powierzchni śniegu jednak z nieuszkodzonych części
wyrastają nowe pędy
5- pęknięte pnie
6- rośliny całkowicie zmarznięte
Zimą 2005/2006 ujemne średnie temperatury dobowe notowano w Ogrodzie przez
ponad 3 miesiące. Najniższa temperatura powietrza (23-go stycznia) wynosiła 26,7 �C.
Grubość pokrywy śnieżnej nie przekraczała kilkunastu centymetrów, lecz utrzymywała się
ona przez cały okres mrozny. Fenologiczna wiosna nastąpiła stosunkowo pózno, dopiero 16
maja (wykorzystano dane z własnej stacji klimatycznej).
Szkody mrozowe wystąpiły u drzew i krzewów należących do ponad 300 taksonów.
Należy podkreślić fakt, że rośliny niektórych gatunków uchodzących za szczególnie wrażliwe
na niskie temperatury, doznały niewielkich uszkodzeń (Brussonetia papyrifera, Bupleurum
spinosum, Calocedrus decurrens, Cupressocyparis leylandii, Fuchsia magellanica, Hebe
armstrongii, Olearia illicifolia, Sciadopitys verticillata, Vitex agnus-castus). Najczęściej
obserwowano przemarzniecie pędów jednorocznych (Cotoneaster dielsianus, C. veitchii,
Eleuterococcus senticosus, Koelreuteria paniculata, Paulownia tomentosa, Pterostyrax
corymbosa, Rosa gallica, R. roxburghii) i starszych (Berberis julianae, Campsis radicans,
Catalpa x galleana, Cephalotaxus harringtoniana, Cotinus coggygria, Cotoneaster dammeri,
C. horizontalis,, Euonymus alatus, Fraxinus ornus, Ilex spp., Platycarya strobilacea). Bardzo
wiele okazów zmarzło do powierzchni śniegu (Actinidia deliciosa, Budleja davidii,
Callicarpa spp., Cedrus atlantica, Chaenomeles catayensis, Deutzia scabra, Ficus carica,
Clematis Tetrarosa , Cotoneaster franchetii, C. microphyllus, C. salicifolius, Diospyros lotus,
Ligustrum ovalifolium, Lonicera pileata, Pyrracantha coccinea, Prunus laurocerasus).
Całkowicie zmarzły okazy bardzo niewielu taksonów, m.in.: Cistus spp., Cupressus
sempervirens, Erica ciliaris, Salix lindleyana.
W niektórych wypadkach wiosną stwierdzono nie tylko bujną regenerację ale poprawę
kondycji i pokroju roślin np.: Actinidia deliciosa, Chimonanthus praecox, Diospyros lotus,
Vitex agnus-castus.
Na dalszy rozwój obserwowanych okazów istotny wpływ miała wilgotna wiosna oraz
suche i gorące lato 2006.
32
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
KOLEKCJA ROŚLIN WODNYCH I SZUWAROWYCH W OGRODZIE BOTANICZNYM
UAM W POZNANIU GATUNKI REPREZENTATYWNE DLA SIEDLISK
PRZYRODNICZYCH EUROPEJSKIEJ SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000
Joanna JASKULSKA, Joanna MARKIEWICZ
Ogród Botaniczny, Uniwersytet im. A. Mickiewicza 60-594 Poznań, ul. Dąbrowskiego 165
Polska, jako kraj członkowski Unii Europejskiej, dostosowuje prawa dotyczące
ochrony przyrody do zapisów zawartych w Dyrektywie Ptasiej i Dyrektywie Siedliskowej.
Podstawowym celem Dyrektywy Siedliskowej jest zachowanie różnorodności
biologicznej na terytorium Wspólnoty Europejskiej. W załącznikach Dyrektywy wymienione
zostały gatunki i siedliska przyrodnicze, których ochrona stanowi kryterium do utworzenia
obszarów Natura 2000.
W Polsce występuje 76 typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu wspólnotowym. W
Poradnikach ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 dla każdego rodzaju siedliska
zamieszczono wykaz gatunków reprezentatywnych, umożliwiających jego identyfikację. W
kolekcji roślin wodnych i szuwarowych Ogrodu Botanicznego UAM znajduje się 35
taksonów reprezentatywnych dla dziewięciu typów unijnych siedlisk. Są to zarówno rośliny
uprawiane w specjalnie przygotowanych basenach, jak i spontanicznie zasiedlające oczka
wodne.
W skład kolekcji wchodzą gatunki budujące zbiorowiska roślinne (identyfikatory
fitosocjologiczne) następujących typów siedlisk przyrodniczych:
Nazwa siedliska przyrodniczego Kod Natura Ilość gatunków
2000 reprezentatywnych
naturalne i dystroficzne zbiorniki wodne 3160 10
starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze 3150 9
zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion
nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami 3260 9
włosieniczników
torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z 7140 6
roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae)
zalewane muliste brzegi rzek 3270 5
solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia, część 1330 4
zbiorowiska nadmorskie)
śródlądowe słonych łąk, pastwisk i szuwarów Glauco- 1340* 3
Puccinellietalia, część zbiorowiska śródlądowe)
Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, 7210* 1
Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze 7230 1
młak, turzycowisk i mechowisk
Na uwagę zasługują gatunki pozwalające diagnozować dwa siedliska przyrodnicze o
znaczeniu priorytetowym. Są to rośliny reprezentatywne dla śródlądowych słonych łąk,
pastwisk i szuwarów (kod 1340*): sitowiec nadmorski Bolboschoenus maritimus (L.) Palla,
oczeret Tabernaemontana Schoenoplectus tabernaemontani (C.C.Gmel.) Palla i świbka
morska Triglochin maritimum L. oraz dominująca w fitocenozach torfowisk nakredowych
(kod 7210*) kłoć wiechowata Cladium mariscus (L.) Pohl.
Z gatunków kluczowych dla zachowania europejskiej różnorodności biologicznej (Załącznik
II DS) w dziale roślin wodnych i szuwarowych Ogrodu Botanicznego UAM jest
33
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
prezentowana marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia L. Roślina, wprowadzona do uprawy
w 1995 roku, utrzymuje się i rozmnaża wegetatywnie w betonowym basenie o powierzchni
około 1 m2. Na terenie naszego kraju jest uważana za gatunek wymarły na naturalnych
stanowiskach według Polskiej czerwonej księgi roślin .
34
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
KOLEKCJA DALEKOWSCHODNICH GATUNKÓW OGRODU ROŚLIN LECZNICZYCH
AM WE WROCAAWIU yRÓDAEM SUROWCÓW STOSOWANYCH DO WALKI
Z CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI
Anna JEZIERSKA-DOMARADZKA, Agata BIERNAT, Katarzyna HAGE
Ogród Roślin Leczniczych Akademii Medycznej we Wrocławiu
Jednym z zadań Ogrodu Roślin Leczniczych we Wrocławiu jest poszukiwanie nowych
dla ziołolecznictwa europejskiego surowców, mogących być potencjalnym narzędziem do
walki z chorobami nękającymi współczesne społeczeństwa. W ostatnim czasie punktem
naszych zainteresowań są gatunki stosowane od tysiącleci w tradycyjnej medycynie
Dalekiego Wschodu. Kolekcja dalekowschodnich roślin leczniczych w ORL istnieje od
pięciu lat. W tym czasie zgromadzono ponad 180 taksonów wykorzystywanych w tradycyjnej
medycynie Chin, Japonii, Korei. Obserwowane w ostatnich latach w krajach zachodnich
zainteresowanie tymi roślinami wynika z coraz powszechniejszego występowania chorób
cywilizacyjnych, takich jak chociażby choroby serca, nadciśnienie, alergie, nowotwory.
Rośliny wschodnioazjatyckie przez długi czas nie znajdowały zastosowania w
oficjalnej medycynie europejskiej. Podejmowane ostatnio badania naukowe w ośrodkach
europejskich i amerykańskich nad składem i działaniem tychże surowców potwierdziły ich
właściwości immunomodulujące, adaptogenne, antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe i
antybiotyczne. Pozwala to budzić nadzieję, że zaistnieje wkrótce możliwość skutecznego
leczenia chorób, z którymi się borykamy.
Do szczególnie cennych gatunków, będących w kolekcji ORL, a których uprawa jest
możliwa w klimacie Polski należą: Schisandra chinensis, Scutellaria baicalensis, Salvia
miltiorrhiza, S. przewalskii, Leonurus sibiricus, Belamcanda chinensis, Anemarrhaena
asphodeloides, Codonopsis lanceolata Carthamus tinctorius, Atractylodes japonica i wiele
innych.
35
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
OGRÓD BOTANICZNY UMCS DAWNIEJ I DZIŚ
Maciej KWIATKOWSKI, Agnieszka DBROWSKA
Ogród Botaniczny UMCS, ul. Sławinkowska 3, 20-810 Lublin
maciejkwiatkowski@umcs.lublin.pl, dabrowskaa@vp.pl
Ogród Botaniczny UMCS powstał w 1965 roku w zachodniej dzielnicy Lublina -
Sławinek. Teren zajęty pod Ogród dzięki swoistym warunkom fizjograficznym (dolina
Czechówki ze stawami, naturalne wąwozy lessowe) oraz stary drzewostan, stanowi wspaniałą
lokalizacje.
Były majątek Sławinek ma też bogatą historie. Stanowi ją zrekonstruowany w latach
70-tych ubiegłego wieku dworek, który w drugiej połowie XVIII w. należał do Jana
Nepomucena Kościuszki, stryja Tadeusza Kościuszki, który wielokrotnie tam bywał. Na
początku XIX w. właścicielem Sławinka został Paweł Wagner, który zainteresował się
właściwościami leczniczymi wód i zródeł zawierających tlenki żelaza i magnezu, co
zapoczątkowało karierę Sławinka jako modnego uzdrowiska. Rozkwit jego przypadał na lata
80-te XIX wieku. Pożar w 1896 roku i powstające w tym czasie konkurencyjne uzdrowisko w
Nałęczowie oraz I Wojna Światowa przyczyniły się do jego upadku. Jednak park z pijalnią
wód funkcjonował starym porządkiem również w czasie II Wojny Światowej. Niemcy
zbudowali w miejscu spalonego "Domku szwajcarskiego", głównego budynku byłego
uzdrowiska restaurację, która funkcjonowała do 1958 roku. Lecznicze zródła wód
sławinkowskich znikły około 1960 roku po uruchomieniu ujęć wody dla potrzeb miasta.
Spowodowało to w następstwie powstanie głębokiego leju depresyjnego, który w latach 80-
tych spowodował wyschnięcie stawów. Dzisiaj stawy są odtworzone metodą proekologiczną
przy użyciu bentomaty. W 1946 roku teren majątku Sławinek został rozparcelowany. Od tego
czasu park zdrojowy ulegał degradacji. Jednak duch Sławinka nadal przyciągał mieszkańców
Lublina. Latem organizowano tu pikniki i kolonie dla dzieci, natomiast zimą w wąwozach
zjeżdżano na sankach i nartach.
Ostatnie odkrycia archeologiczne dowiodły o zamieszkującej na Sławinku cywilizacji
z przed 5 tysięcy lat o bardzo wysokiej kulturze rolnej. Taka sytuacja, jak i działalność
naszych poprzedników mobilizuje nas do utrzymania wysokich standardów na dzień
dzisiejszy.
Swoją działalność statutową realizuje Ogród przez powiększanie kolekcji roślin.
Prowadzenie ochrony roślin in situ i ex situ oraz udział w programach renaturalizacji
środowiska naturalnego na Lubelszczyznie. Z każdym rokiem zwiększa się ilość tematów
badawczych i zajęć dydaktycznych w Ogrodzie. Uczelnie wyższe, szkoły podstawowe i
ponadpodstawowe z Lubelszczyzny korzystają z naszych zbiorów roślinnych tym bardziej, że
prowadzony jest tu różnorodny monitoring: warunków atmosferycznych, radiacji
promieniotwórczej, zapylenia i zanieczyszczenia powietrza, stężenia pyłków roślin
wiatropylnych. Na terenie ogrodu znajduje się również obserwatorium astronomiczne, a od
wielu lat monitowany jest przelot ptaków. Bogactwo roślinne Ogrodu w połączeniu z dużą
różnorodnością danych monitoringu stanowi bogatą i nowoczesną bazę badawczą na naszym
terenie. W aspekcie oddziaływania lokalnego zauważa się duże zainteresowanie mieszkańców
i mediów życiem w Ogrodzie Botanicznym. Niewątpliwie składa się na to zmieniający się
wizerunek ogrodu z roku na rok.
36
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
WZROST TILIA CORDATA I SORBUS AUCUPARIA W SIEDLISKACH
PRZYULICZNYCH WARSZAWY I ZBLIŻONYCH DO NATURALNYCH
Agnieszka KOŚCIELAK1, Jacek BOROWSKI2
1
Ogród Botaniczny CZRB PAN,ul. Prawdziwka 2, 02-973 Warszawa 76
e-mail: agakoscielak@poczta.onet.pl
2
Katedra Ochrony Środowiska, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW ul.
Nowoursynowska 159, 02-787 Warszawa, e-mail: borowski@alpha.sggw.waw.pl
W latach 2003-2006 przeprowadzono badania mające na celu porównanie wzrostu
drzew Tilia cordata lipy drobnolistnej i Sorbus aucuparia jarzębu pospolitego rosnących
w siedliskach przyulicznych Warszawy i zbliżonych do naturalnych. Wybrane zostały
drzewa rosnące przy ulicach o dużym natężeniu ruchu pojazdów oraz w Lesie Kabackim i w
otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego.
Porównywano przyrosty roczne pędów dwudziestu drzew każdego z gatunków, rosnących w
obu siedliskach. Do pomiarów zastosowano dwie metody: tradycyjną - przy użyciu miarki i
wysokościomierza optycznego oraz nową tzw. fotograficzną metodę pomiaru przyrostu drzew
z zastosowaniem komputerowego programu DENDRO.
Pierwszą metodą mierzone były przyrosty losowo wybranych pędów znajdujących się na
obrzeżu korony do wysokości 4 m. oraz wysokość drzew.
Przy pomocy fotograficznej metody pomiaru przyrostu drzew, mierzono wysokość drzew,
współczynnik długości pędów, oraz parametry korony takie jak : średnica, wysokość,
powierzchnię rzutu i szacowaną objętość.
Drzewa rosnące w różnych siedliskach reagowały odmiennie na działanie kompleksu
czynników ,,stresu miejskiego . Pomiary drzew były zróżnicowane w kolejnych latach
badań, na co zasadniczy wpływ miały szczególnie warunki pogodowe.
Pędy lipy mierzone metodą tradycyjną, wykazywały statystycznie większe przyrosty w
siedliskach przyulicznych niż zbliżonych do naturalnych. Przy użyciu metody fotograficznej
wszystkie mierzone parametry osiągały większe wartości w siedliskach naturalnych niż
przyulicznych.
W przypadku jarzębów wszystkie parametry przy obu metodach pomiarowych były wyższe u
egzemplarzy rosnących w siedliskach naturalnych, szczególnie jeśli porównywano je w
okresie trzyletnim.
Badania potwierdziły wyniki otrzymane przez innych autorów, świadczące o gorszym
wzroście drzew w warunkach miejskich. Ze względu na specyficzność wzrostu lipy w
warunkach miejskich czyli częste zasychanie jednorocznych pędów rosnących od strony
ulicy, zauważono, że należy porównywać przyrosty mierzone przynajmniej w ciągu trzech lat.
Porównania rocznych przyrostów wybranych pędów mogą przyczynić się do wyciągania
błędnych wniosków.
Potwierdziła się przydatność w badaniach ekologicznych stworzonej, oryginalnej
fotograficznej metody oceny przyrostów drzew.
37
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
SZKOLNY OGRÓD BOTANICZNY 1926 ROK;
OGRÓDEK DYDAKTYCZNY 2006 ROK
Janina KRZEMICSKA-FREDA, Marek JAKUBOWSKI
Ogród Botaniczny, ul. Krzemieniecka 36/38, 94-303 Aódz
O konieczności właściwego poziomu nauk przyrodniczych pomyślano w Aodzi już
w 1919 r. tworząc, na podstawie uchwały Wydziału Szkolnictwa łódzkiego Magistratu,
szkolne muzeum przyrodnicze i planując powstanie ogrodu botanicznego. W roku 1926 na
ten cel przeznaczono teren o powierzchni 1 ha, zlokalizowany w Parku yródliska. W latach
1926-1929 założono tu Szkolny Ogród Botaniczny, który urządzano etapami. Utworzono
działy: biologii roślin, systematyki, dział roślin wodnych, roślin uprawnych, roślin
leczniczych i trujących, dział roślin ozdobnych, bagiennych, górskich, dział wydm
piaszczystych, i skalnej pustyni. W 1929 r. zagospodarowana była już cała powierzchnia
ogrodu, w którym prezentowano około 1000 gatunków. W Ogrodzie prowadzono lekcje
przyrody, udzielano informacji, wydawano nasiona i sadzonki. Frekwencja wycieczek
szkolnych wynosiła od ośmiu do dziesięciu tysięcy osób rocznie. Ogród podlegał wówczas
Miejskiej Pracowni Przyrodniczej.
W 1934 r. ogród przemianowano na Miejski Ogród Przyrodniczy, a w 1935 r.
wprowadzono niewielkie opłaty za zwiedzanie ogrodu przez osoby dorosłe, wycieczki
zamiejscowe i pracowników samodzielnych zakładów naukowych. Oprócz kolekcji
botanicznych, Ogród prezentował również liczne okazy zwierząt m.in. daniela, wilka, borsuka
czy niedzwiedzia.
Po wojnie, do 1946 r. Ogród należał nadal do Miejskiej Pracowni Przyrodniczej.
W 1947 r. został przejęty przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną, którą w 1955 r. włączono
w skład Uniwersytetu Aódzkiego. Bezpośrednią opiekę nad Ogrodem, nazywanym wówczas
Ogrodem Dydaktycznym sprawowała Pracownia Metodyki Biologii, pózniej Pracownia
Dydaktyki Biologii.
W 1999 r. Uniwersytet Aódzki zaprzestał użytkowania Ogrodu Dydaktycznego,
a o przejęcie obiektu, zlokalizowanego przy Palmiarni w Parku yródliska, rozpoczął starania
Ogród Botaniczny. W 2004 r. doszło do porozumienia między uczelnią i władzami miasta. Na
mocy uchwały Rady Miejskiej w Aodzi, Ogród Dydaktyczny został przejęty od Uniwersytetu
Aódzkiego, stając się własnością Gminy Aódz. W 2005 r., zgodnie z zarządzeniem Prezydenta
Miasta Aodzi, Ogród Dydaktyczny został przekazany Ogrodowi Botanicznemu.
15 września 2006 r., po przeprowadzeniu prac renowacyjnych, trwających kilkanaście
miesięcy, Ogród Dydaktyczny przy Palmiarni został udostępniony zwiedzającym. Pod
względem przyrodniczym jest to wyjątkowe miejsce, gdyż rośnie tu wiele ciekawych, rzadko
spotykanych gatunków drzew i krzewów, podawanych w literaturze fachowej jako taksony
nieodporne na warunki klimatyczne rejonu Polski Środkowej. W ostatnim okresie kolekcja
dendroflory Ogrodu została poszerzona o przedstawicieli roślin z rodziny wrzosowatych
grupy roślin, które zachwycają swoją różnorodnością i zdobywają coraz większą popularność.
Obecnie na terenie Ogrodu Dydaktycznego, obejmującego powierzchnię ok. 0,74 ha, rośnie
blisko 600 taksonów roślin
Do najciekawszych przedstawicieli dendroflory Ogrodu Dydaktycznego należą m.in.:
Cephalotaxus harringtonia v. drupacea, Cuninghamia lanceolata, Sequoiadendron
giganteum, Davidia involucrata, Fraxinus ornus, Hibiscus suriacus, Liriodendron tulipifera,
Maclura pomifera.
38
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
ZABEZPIECZENIE ZASOBÓW GENOWYCH ZBIOROWISK ROŚLINNYCH NA TRASIE
AUTOSTRADY A-1
Gabriela MAJTKOWSKA, Włodzimierz MAJTKOWSKI
Ogród Botaniczny Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Bydgoszcz, ul. Jezdziecka 5
Budowa autostrady związana jest z degradacją zbiorowisk roślinnych występujących
na terenach przez które będzie przebiegać. Na zagrożenia te zwrócono uwagę w 2001 roku w
opracowaniu Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie nt. oddziaływania autostrady A-1
na środowisko. Do najbardziej narażonych na zniszczenie zespołów biocenotycznych należą:
tereny o charakterze użytków ekologicznych, niezmeliorowane torfowiska, zabagnione użytki
zielone, zbiorowiska roślinności nadrzecznej, szuwary, zadrzewienia śródpolne, zbiorowiska
leśne. W dniach 21-26.08.2006 r. została zorganizowana przez Ogród Botaniczny IHAR w
Bydgoszczy ekspedycja terenowa, mająca na celu zabezpieczenie zasobów genowych
zbiorowisk roślinnych narażonych na zniszczenie. Trasa ekspedycji przebiegała pomiędzy
Lubiczem Dolnym k. Torunia a Lubiszewem Tczewskim.
Stwierdzono znaczne zróżnicowanie w stopniu zaawansowania prac drogowych
pomiędzy odcinkami przebiegającymi na wschód i na zachód w stosunku do linii Wisły.
Pomiędzy Lubiczem Dolnym a Rozgartami (okolice Grudziądza), gdzie autostrada przebiegać
będzie przez tereny rolnicze i leśne, zaawansowanie prac jest jeszcze niewielkie. Na odcinku
tym zebrano 24 próbki ekotypów (21 gatunków) w ramach trzech siedlisk (oczko śródpolne,
łąka, nieużytek). Lewobrzeżną (zachodnią) część autostrady cechuje większa
bioróżnorodność florystyczna. Z powodu dużego zaawansowania prac ziemnych na tym
odcinku większość siedlisk została zniszczona. Zabezpieczono 27 próbek (z 26 gatunków),
które zebrano z 3 stanowisk leżących na trasie budowanej autostrady pomiędzy Nowymi
Marzami (woj. kujawsko-pomorskie) a Borkowem (woj. pomorskie). W trakcie ekspedycji
pozyskano łącznie 51 próbek ekotypów z 39 gatunków, należących do 21 rodzin. Materiały te
zostaną przekazane do przechowalni Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych
IHAR w Radzikowie.
39
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
PARK PRZYPAAACOWY W PRZELEWICACH HISTORIA ZMIAN W LATACH
1814-2006
Katarzyna MISIAK
Ogród Dendrologiczny w Przelewicach, 74-210 Przelewice
Park przypałacowy w Przelewicach założony został około roku 1814, prawdopodobnie
równocześnie z budową pałacu. Przy każdej zmianie właścicieli majątku zmieniał się również
charakter parku i sposób jego użytkowania, a po II wojnie światowej istotnym zmianom
uległy jego granice. W posterze zaprezentowano graficznie układy przestrzenne i przypusz-
czalne funkcje parku w następujących okresach:
- lata 1801-1821 (właściciel: August Borgstede) park naturalistyczny wg projektu
Hildebrandta z sadem w części południowej
- lata 1821-1879 (właściciel: rodzina von Prillwitz) założenie z gwiazdzistym układem
alejek parkowych z rozwiniętą funkcją użytkową
- lata 1879-1922 (właściciel: Caspar Lachmann) powtórna naturalizacja parku wynika-
jąca głównie z ograniczenia jego użytkowania
- lata 1922-1945 (właściciel: Conrad von Borsig) naturalistyczny ogród dendrologiczny
wg projektu właściciela i architekta Heydenreicha z zachowanym z poprzednich okresów
układem części południowej
- lata 1945-1992 (własność państwowa, PGR) Ogród Dendrologiczno-Pomologiczny;
z granic parku wyłączono część południową i dodano ok. 10 ha pod uprawy szkółkarskie;
początkowo okres dużych strat, następnie rewaloryzacja założenia wg projektu H. Chyla-
reckiego
- lata 1992-2003 (właściciel: AWRSP, od 1993 Gmina Przelewice) zagospodarowanie
nowych terenów: stawów oraz dawnych szkółek wg projektu A. Swiłło
- rok 2006 (właściciel: Gmina Przelewice) zakończenie realizacji projektu Botaniczne
Centrum Badawczo-Wdrożeniowe i planowane zagospodarowanie terenów przyłączonych
w jego ramach do Ogrodu.
Daty graniczne potraktowano orientacyjnie, biorąc pod uwagę zmiany właścicieli i opieku-
nów Ogrodu, a nie rzeczywiste terminy wprowadzania zmian w parku. Analizę zmian oparto
na dostępnych planach, mapach i projektach oraz w oparciu o stan istniejący. Po przeskalo-
waniu map i korekcie w oparciu o istniejące ukształtowanie terenu uzyskano 7 jednolitych
planów, które w przyszłości posłużą do dokładnego określenia elementów zachowanych
w Ogrodzie, a pochodzących z konkretnych etapów kształtowania parku.
Wykorzystane plany i mapy:
A. W. Hildebrand Plan des hochadlich von Borgstedischen in Engl. Manier anzulegenden Gartens zu Prillwitz
... ok. 1814 r.
Me�tischblatt (Prillwitz) 1833 r.
Me�tischblatt (Prillwitz) nr 2856 z roku 1891 aktualizowany w roku 1934
C. von Borsig Meine Parkerfahrungen DDG Jahrbuch 1938 szkic odręczny
H. Chylarecki Ogólny plan Arboretum w Przelewicach 1950
H. Chylarecki Projekt rewaloryzacji arboretum w Przelewicach 1987
A. Swiłło Ogród Dendrologiczny w Przelewicach. Projekt rozbudowy
Główny Urząd Geodezji i Kartografii mapy topograficzne i topograficzno-wysokościowe
40
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
RODZAJ ALLIUM CZOSNKI OZDOBNE
Grażyna NASER
Ogród Botaniczny, Uniwersytet im. A. Mickiewicza
60-594 Poznań, ul. Dąbrowskiego 165
Czosnki rosną w strefach umiarkowanych wszystkich kontynentów. Szczególnie
licznie występują w południowo-zachodniej i środkowej Azji, w basenie Morza Śródzie-
mnego i zachodniej części Ameryki Północnej wzdłuż wybrzeża Pacyfiku i Górach
Skalistych.
Gatunki z rodzaju Allium, zarówno uprawne jak i występujące w stanie dzikim są na
całym świecie powszechnie używaną przyprawą. Obok właściwości użytkowych czosnki
posiadają także walory dekoracyjne, a odznacza się nimi około 80 gatunków. Pierwotnymi
centrami pochodzenia wielu gatunków ozdobnych są górskie i podgórskie rejony Azji
Środkowej (Pamir i Ałtaj), Afganistanu i Iranu.
Wśród czosnków ozdobnych panuje duża różnorodność pod względem kształtu,
formy, barwy kwiatów i liści. Dużą zaletą tych mało znanych i rzadko uprawianych roślin są
ich niewielkie wymagania glebowe i łatwość uprawy. Dzięki wydzielaniu fitoncydów nie są
porażane przez choroby i atakowane przez szkodniki, a dzięki allelopatii znacznie ograniczaj
ą rozwój chwastów.
Wiele spośród czosnków ozdobnych można wykorzystać w terenach zieleni. Czosnki
wysokie (A. rosenbachianum, A. aflatunense, A. giganteum, A. 'Gladiator') doskonale nadają
się do tworzenia grup parkowych oraz do uprawy na kwiat cięty. Do ogrodów skalnych
i alpinariów polecić można gatunki niskie (A. karataviense, A. oreophilum, A. moly, A.
christophii). Większość czosnków (A. aflatunense, A. nigrum, A. sphaerocephalon, A.
karataviense, A. oreophilum, A. caeruleum, A. rosenbachianum, A. moly) nadaje się do
sadzenia na rabatach. Wszystkie gatunki czosnków ozdobnych warto polecić do uprawy.
41
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
KOLEKCJA ROŚLIN NAGONASIENNYCH (PINOPHYTA) W ZIELNIKU NAUKOWYM
UNIWERSYTETU ŚLSKIEGO
Adam ROSTACSKI, Katarzyna BZDGA, Izabela GEROLD
Uniwersytet Śląski, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Botaniki Systematycznej
Herbarium (KTU), Ul. Jagiellońska 28, 40-032 Katowice, arostan@us.edu.pl
Kolekcja roślin nagonasiennych (Pinophyta) liczy aktualnie (2006) ponad 1453
okazów reprezentujących 26 rodzajów i ponad 80 taksonów w randze gatunku, podgatunku,
odmiany i formy. Kolekcja gromadzi zbiory pochodzące głównie z terenu Górnego Śląska i
terenów przyległych, jak i terytorium całej Polski. część zbiorów pochodzi z różnych części
świata (np. Obszaru Śródziemnomorskiego, Wschodniej i Zachodniej Europy, Azji,
Południowej i Północnej Ameryki).
Kolekcja Zielnika Naukowego Uniwersytetu Śląskiego dokumentuje naukowe badania
botaniczne, prowadzone w regionie i kraju oraz zawiera materiały pochodzące z wymiany
międzyzielnikowej oraz częściowo materiałów podarowanych od prywatnych zbieraczy.
Od roku 2005 Herbarium Naukowe Uniwersytetu Śląskiego wchodzi w skład
Krajowej Sieci Informacji o Bioróżnorodności KSIB, będącej krajową agendą światowej
organizacji GBIF (Global Biodiversity Information Facility). Od roku 2006 część bazy
danych kolekcji Herbarium KTU (w tym nagonasienne Pinophyta) dostępna jest na stronach
internetowych GBIF.
42
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
ROZMNAŻANIE I PRZYDATNOŚĆ DLA TERENÓW ZIELENI WYBRANYCH ODMIAN
JABAONI OZDOBNYCH
Sławomir ŚWIERCZYCSKI
Katedra Dendrologii i Szkółkarstwa, Akademii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu,
Baranowo, ul. Szamotulska 28, 62-081 Przezmierowo
W latach 2003-2004 rozmnożono przez szczepienie zimowe w ręku sześć odmian jabłoni
ozdobnych: Hilieri , Hyslop Crab , Lemoinei , Makowiecki , Red Tip , Royalty , na
trzech podkładkach wegetatywnych: M9, M26, MM106. W kolejnych dwóch latach
obserwowano wzrost, kwitnienie i zawiązywanie owoców u drzew w szkółce gruntowej. Na
podstawie otrzymanych wyników stwierdzono zróżnicowany wpływ zastosowanych
podkładek i odmian na wysokość, grubości i sumę długości długopędów drzewek. Najsilniej
rosły drzewka jabłoni ozdobnych na podkładce M26, nie zawsze różniąc się istotnie siłą
wzrostu od tych na podkładce MM106. Najsłabszy wzrost drzew zaobserwowano na
podkładce M9. Z pośród odmian jabłoni silnie rosły drzewa: Hilieri , Lemoinei , średnio
silnie: Hyslop Crab , Makowiecki , słabo: Red Tip , Royalty . Zastosowane podkładki i
odmiany miały wpływ na kwitnienie drzew. Najlepiej kwitły drzewka jabłoni ozdobnych na
podkładce M9, różniąc się istotnie liczbą kwiatów od tych na podkładkach MM106 i M26.
Wśród odmian jabłoni najlepiej kwitły drzewa Hilieri i Makowiecki w porównaniu do
pozostałych badanych odmian. Zarówno podkładki jak i odmiany nie wpłynęły na istotne
zróżnicowanie liczby zawiązanych owoców i krótkopędów drzewek jabłoni ozdobnych.
Lepszy system korzeniowy posiadały drzewa na podkładkach M26 i MM106 i odmiany
Lemoinei niż na podkładce M9 i u pozostałych rozpatrywanych odmian. Odmian jabłoni:
Hilieri , Hyslop Crab , Lemoinei , Makowiecki rosły najintensywniej i należy je
rozmnażać w szkółce na wszystkich badanych podkładkach. Natomiast odmiany Red Tip i
Royalty jedynie na podkładkach silnie rosnących. Szczególnie godne polecenia dla terenów
zieleni ze względu na obfite kwitnienie i dobre zawiązywanie owoców były odmiany
Hilieri , i Makowiecki .
43
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
MIEJSKI OGRÓD BOTANICZNY W ZABRZU
Danuta TARKOWSKA
Miejski Ogród Botaniczny, 41-800 Zabrze ul. Piłsudskiego 60, www.mob-zabrze.pl , e-mail:
ogrod@mob-zabrze.pl, dyrektor@mob-zabrze.pl
Prezentacja ma na celu krótkie opisanie zasobów i działalności Miejskiego Ogrodu
Botanicznego w Zabrzu, który znajduje się w śródmieściu Zabrza - miasta na terenie
aglomeracji Górnego Śląska.
W układzie przestrzennym Ogrodu można wyodrębnić 4 części:
część botaniczną, część parkową, plac zabaw, oraz tereny gospodarcze ze szklarniami i
palmiarnią. Dwie szklarnie (Palmiarnia i Kaktusiarnia) są udostępnione do zwiedzania.
Ogród powstał w 1938 roku - zaplanowano go obok wielkiego komleksu sportowego
na obszarze ok. 3 ha. Prace ogrodnicze zakończono 1938, a budowę szklarni w 1939 roku.
W czasie wojny został w dużej mierze zdewastowany. Odbudowa objęła głównie roślinność i
szklarnie. W pózniejszym okresie ogród był dwukrotnie powiększany i obecnie zajmuje
powierzchnię ok. 6,45 ha. Od roku 2000 jest miejską jednostką budżetową, a w styczniu 2006
roku otrzymał zgodę Ministerstwa Środowiska na działalność jako Ogrodu Botanicznego.
Aktualny stan kolekcji to:
- rośliny zielne - ok. 200 taksonów
- rośliny drzewiaste - ok. 260 taksonów (5000 drzew, krzewów i krzewinek)
- rośliny cebulowe i zielne jednoroczne i dwuletnie - liczba zmienna
- róże - 64 odmiany - ok. 2500 sztuk
- rośliny egzotyczne umiejscowione w szklarniach - 340 taksonów (5000 sztuk).
Duża liczba roślin jest opatrzona tabliczkami z nazwami (łacińską,polską), nazwą rodziny
oraz pochodzeniem.
Bardzo istotną sprawą dla działalności ogrodu botanicznego jest posiadanie kolekcji
roślin objętych ochroną prawną. Miejski Ogród Botaniczny również jest w posiadaniu
skromnej kolekcji roślin prawnie chronionych. Ogród bierze także udział w programie
restytucji paproci Marsilea quadrifolia na terenie Górnego Śląska. Mamy nadzieję, że przy
współpracy z innymi ogrodami uda się tę kolekcję powiększyć.
Na terenie ogrodu znajdują się 4 stawy (sadzawki ogrodowe), wraz z ich całym
bogactwem życia. Oprócz roślin wodnych i bagiennych (m.in. Marsilea, Salvinia, Lemna,
Typha) w zbiornikach żyją liczne gatunki płazów. Na terenie Ogrodu zamieszkały także
licznie inne zwierząta. Jest to wiele gatunków ptaków, płazy i gady, drobne gryzonie,
wiewiórki, łasice i jeże.
Kolejną ważną funkcją ogrodu botanicznego jest działalność edukacyjna. Na terenie
ogrodu w 2005 roku powstała ścieżka dydaktyczna złożona z 45 tablic z dziedziny botaniki i
8 tablic opisujących sztuczne miejsca lęgowe owadów i kręgowców.
Również prowadzona jest działalność kulturalna. Od kilku lat w okresie letnim
organizowane są plenerowe koncerty (głównie orkiestry dęte) oraz odbywały się spektakle
teatralne (plenerowa inscenizacja Balladyny ).
Przy opracowywaniu prezentacji wykorzystano Przewodnik po Miejskim Ogrodzie
Botanicznym wydany w 2006 roku przez Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu.
44
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
KENOFITY WE FLORZE MIEJSKIEJ OLSZTYNA
Bartosz TOMASZEWSKI
Ogród Botaniczny Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Bydgoszcz, ul. Jezdziecka 5
Współczesne zmiany spowodowane intensywną gospodarką człowieka, zwłaszcza na
terenie miast, w znaczący sposób wpływają na rośliny. Gatunki hemerofobne, czyli gatunki
ustępujące przed człowiekiem, zastępowane są przez gatunki hemerofilne, które powiększają
swój stan posiadania na skutek antropopresji. Efektem tego są, bardzo często
nieprzewidywalne w skutkach i trudne do opanowania, inwazje obcych dla rodzimej flory
gatunków roślin.
Kenofity są to gatunki obce naturalnej florze danego terenu, przybyłe po XV w.
(począwszy od okresu wielkich odkryć geograficznych), trwale zadomowione na siedliskach
antropogenicznych, a niekiedy wkraczające do zbiorowisk naturalnych lub półnaturalnych.
W latach 2002-2005 przeprowadzono badania terenowe na obszarze miasta Olsztyna.
W badaniach tych zastosowano metodę kartowania stanowisk w siatce jednakowych pól
podstawowych kwadratów o boku 1 km. Podział miasta na podstawowe pola badawcze
nawiązuje do siatki kwadratów stosowanej w Atlasie rozmieszczenia roślin naczyniowych w
Polsce (ZAJC & ZAJC 2001). Badania terenowe polegały na dokumentowaniu składu
florystycznego poszczególnych kwadratów z uwzględnieniem częstości każdego taksonu oraz
skali hemerobii siedlisk zajmowanych przez wszystkie gatunki.Na badanym terenie
stwierdzono występowanie 70 gatunków kenofitów, co stanowi zaledwie 12% całej flory
miejskiej Olsztyna. Najczęściej na terenie miasta występują Chamomilla suaveolens (75
stanowisk), Conyza canadensis (74 stanowiska), Solidago altissima (70 stanowisk), Medicago
x varia (60 stanowisk), Erigeron annuus (51 stanowisk). Prawie 30% gatunków należy do
rodziny Asteraceae, a dominującą formą życiową wśród kenofitów są hemikryptofity i
terofity. Nowi przybysze zajmują zarówno siedliska podmokłe i wilgotne: rowy, brzegi
stawów, jak i siedliska umiarkowanie suche i suche, takie jak przydroża, skraje lasów, tereny
kolejowe, gruzowiska, wysypiska śmieci, przychacia, nieużytki, cmentarze. Spotkać je
również można na przymurzach, a nawet w szczelinach betonowych płyt chodnikowych. W
przypadku niektórych gatunków (Solidago gigantea, Conyza canadensis, Diplotaxis muralis)
stwierdzono wyrazne zwiększanie się liczebności na stanowiskach ruderalnych, co może
wskazywać na ich potencjalną inwazyjność.
45
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
BOTANIKA BLIŻEJ LUDZI
Hanna WERBLAN-JAKUBIEC, Mariola KUKIER-WYRWICKA, Marcin ZYCH
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego, Al. Ujazdowskie 4, 00-478 Warszawa
Ogród Botaniczny założony w 1818 roku jest najmniejszym i jednym z najstarszych
polskich ogrodów botanicznych. Położony w centrum wielkiego miasta przy Trakcie
Królewskim w otoczeniu historycznych pamiątek, stwarza niepowtarzalną możliwość
poznania różnorodności świata roślin i bliskiego z nim kontaktu.
Co roku odwiedza nasz Ogród około 55 tys. gości Są wśród nich studenci, młodzież szkolna,
mieszkańcy Warszawy - miłośnicy roślin, turyści pragnący wypocząć w otoczeniu pięknej
przyrody, rodziny z dziećmi. Z myślą o wszystkich naszych odwiedzających stworzyliśmy
programy edukacyjne i przedsięwzięcia popularyzujące wiedzę o fascynującym świecie
roślin. Przy opracowywaniu koncepcji programów edukacyjnych najpierw musieliśmy
odpowiedzieć na pytanie Jak zainteresować Gości Ogrodu ? Wzięliśmy pod uwagę kilka
zasad, które dają gwarancję, że program edukacyjny będzie użyteczny. Informacje
przedstawione w programach edukacyjnych muszą być łatwe do zaobserwowania w naturze
lub znane z życia codziennego. Powinny być napisane krótko, prostym i ciekawym językiem.
Mogą przybierać formę ciekawostek. Informacjom pisanym muszą towarzyszyć ilustracje.
Program powinien zawierać elementy zabawy zarówno dla najmłodszych jak i dla starszych
jego użytkowników. Ścieżki edukacyjne i punkty informacyjne muszą być wyraznie
oznakowane.
Stosując się do tych zasad opracowaliśmy program adresowany przede wszystkim do dzieci i
młodzieży szkolnej, choć oczywiście może on służyć również popularyzacji botaniki dla
szerokiej publiczności. Program składa się z przewodnika po Ogrodzie Botanicznym
podzielonego na dwie części. Część pierwsza ogólnie prezentuje Ogród, jego historię i
kolekcje roślinne. Druga zawiera opisy siedmiu przyrodniczych ścieżek edukacyjnych, w
których zaprezentowaliśmy m.in. Drzewa pomnikowe rosnące w Ogrodzie, rośliny chronione,
które można spotkać w Ogrodzie, użyteczne rośliny, najciekawsze zagadnienia dotyczące
zapylania roślin i rozsiewania nasion i owoców. Każdy opis ścieżki poprzedzony jest planem
trasy gdzie zaznaczone zostały miejsca szczególnie ciekawe i dodatkowo zilustrowane w
terenie barwnymi tablicami informacyjnymi. Dodatkowym elementem zabawowym programu
są gry edukacyjne - Zielony Piotruś i Zielone Domino . Gry można wypożyczyć w kasie i
zagrać w nie wykorzystując wyznaczone do tego celu miejsce w Ogrodzie.
Opracowaliśmy również odrębną ścieżkę dla najmłodszych Gości Ogrodu przedszkolaków,
którzy nie umieją jeszcze czytać. Podczas wędrówki wzdłuż ścieżki dzieci pod opieką
dorosłych wykonują różne zadania, rozpoznają najpospolitsze rośliny, opowiadają jak one
wyglądają, rysują je.
Dla szerokiej publiczności przeznaczone są również ulotki informujące co ciekawego można
zobaczyć w Ogrodzie w kolejnych miesiącach poczynając od wiosny kończąc na póznej
jesieni.
Cyklicznie organizujemy wystawy prezentujące ciekawe grupy roślin. Wiosną odbywa się
wystawa kaktusów, latem Festiwal Róż a na zakończenie sezonu Dni Storczyków. Wystawom
towarzyszą pogadanki i konsultacje dotyczące metod uprawy tych grup roślin.
Ogród Botaniczny od 10 lat bierze czynny udział w Festiwalu Nauki, który ma na celu
popularyzację badań naukowych prowadzonych przez warszawskie uczelnie i instytuty
naukowe. W ramach Festiwalu organizujemy dla dzieci i młodzieży plenery malarskie
poświęcone roślinom i ogrodom. Prowadzimy również warsztaty etnobotaniczne
popularyzujące wiedzę o roślinach starych zapomnianych odmianach roślin użytkowych.
46
Ogrody Botaniczne w Unii Europejskiej nowe zadania i wyzwania; Przelewice 9-11 pazdziernika 2006
INDEKS AUTORÓW
Biernat Agata, 35 Kubus Marcin, 15
Bihun Magdalena, 28 Kukier-Wyrwicka Mariola, 46
Borowski Jacek, 37 Kwiatkowski Maciej, 36
Borysiak Anna, 29 Lankosz-Mróz Maria, 11
Borysiak Janina, 29 Aukasiewicz Szymon, 25
Buchwald Waldemar, 31 Aysko Andrzej, 15
Bzdęga Katarzyna, 42 Majtkowska Gabriela, 39
Chylarecki Henryk, 30 Majtkowski Włodzimierz, 39
Dąbrowska Agnieszka, 36 Markiewicz Joanna, 33
Forycka Anna, 31 Misiak Katarzyna, 9, 40
Gawryś Wiesław, 10 Muranyi Roman, 19
Gerold Izabela, 42 Naser Grażyna, 41
Hage Katarzyna, 35 Nawrocka-Grześkowiak Urszula, 20
Jakubowski Marek, 38 Puchalski Jerzy, 10
Janecki Janusz, 21 Rostański Adam, 42
Janecki Jarosław, 21 Syczewska Maria Jolanta, 7
Jańczyk-Węglarska Jolanta, 13, 29, 32 Szendera Waldemar, 16
Jaskulska Joanna, 33 Świerczyński Sławomir, 43
Jerzak Ewa, 32 Tarkowska Danuta, 44
Jezierska-Domaradzka Anna, 35 Tomaszewski Bartosz, 45
Kojs Paweł, 12 Trzcionka Ewa, 18
Kolasiński Marcin, 24 Werblan-Jakubiec Hanna, 46
Korszun Stanisława, 23 Węglarski Karol, 13
Kościelak Agnieszka, 37 Włoch Wiesław, 18
Krzemińska-Freda Janina, 38 Zych Marcin, 46
47

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Z DZIEJÓW EWIDENCJONOWANIA ZABYTKOWYCH PARKÓW I OGRODÓW W POLSCE
Zasady rachunkowości w zakresie prawa podatkowego w Polsce
złoty wiek w polsce (2)
Walka z inflacją w Polsce
NT nanotechnologia w polsce 12
gazebo altana ogrodowa altana ogrodowa
Pomysł na naturę ogrody barokowe w Polsce
DZIEJE ŻYDÓW W POLSCE ZABÓR ROSYJSKI
inflacja w polsce
Dlaczego w Polsce jeździ się po prawej stronie jezdni
FIT PL pierwszy w Polsce portal fitness
polsce12 08 pol
stan wojenny w polsce
! Barok potocki rozwazania o polsce i polakach

więcej podobnych podstron